2019 წლის კორონავირუსით გამოწვეული დაავადება (COVID-19)
მკურნალობის ალგორითმი
მიაქციეთ ყურადღება, რომ ფორმულა/შეყვანის გზა და დოზა შეიძლება განსხვავებული იყოს მედიკამენტების დასახელების და ბრენდების, ფორმულარის ან გეოგრაფიული ადგილმდებარეობის მიხედვით. მკურნალობის შესახებ რეკომენდაციები სპეციფიკურია პაციენტის ჯგუფების მიხედვით: იხილეთ გაფრთხილება
Look out for this icon: for treatment options that are affected, or added, as a result of your patient's comorbidities.
შესაძლო ან დადასტურებული, მსუბუქი დაავადების მქონე პაციენტები (მაგ. სიმპტომური პციენტები, რომლებიც COVID-19-ის შემთხვევის განსაზღვრებას აკმაყოფილებენ, მაგრამ არ ვლინდება ჰიპოქსია ან პნევმონია) და უსიმპტომო პაციენტები უნდა იყვნენ იზოლაციაში ვირუსის გავრცელების პრევენციის მიზნით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
პაციენტების მართვა შესაძლებელია სამედიცინო დაწესებულებაში, საზოგადოებრივ დაწესებულებაში ან სახლში. სახლის პირობებში იზოლირება შეიძლება მოწოდებული იყოს შემთხვევათა უმეტესობაში. რეკომენდებულია ტელემედიცინა ან ვიზიტები, შესაბამისად.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ ეს გადაწყვეტილება საჭიროებს კლინიკურ განსჯას და გასათვალისწინებელია პაციენტის სახლის გარემოს შეფასება. ინფექციის პრევენციის და კონტროლის ზომები უნდა იყოს დაცული (ბაზისური ჰიგიენა, ადეკვატური ვენტილაცია); მომვლელს უნდა შეეძლოს პაციენტის მოვლა და დამძიმების ნიშნების ამოცნობა; მომვლელს უნდა ჰქონდეს შესაბამისი მხარდაჭერა (მაგ. საკვები, ნივთები, ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა); საზოგადოებრივ პირობებში ხელმისაწვდომი უნდა იყოს პროფესიონალის მხარდაჭერა.[583]World Health Organization. Home care for patients with suspected or confirmed COVID-19 and management of their contacts: interim guidance. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/publications-detail/home-care-for-patients-with-suspected-novel-coronavirus-(ncov)-infection-presenting-with-mild-symptoms-and-management-of-contacts მკურნალობის ლოკაციის შესახებ გადაწყვეტილება ეფუძნება ჯანმრთელობის ადგილობრივი ორგანოების მითითებებს და ხელმისაწვდომ რესურსებს.
თუ ორსულებში ეჭვია ან დადასტურებულია მსუბუქი დაავადების არსებობა, შეიძლება საჭირო არ იყოს ჰოსპიტალიზაცია, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა არსებობს სწრაფი დამძიმების საფრთხე ან პაციენტი კლინიკაში შეიძლება ვერ დაბრუნდეს სწრაფად.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
თანმხლები დაავადებები ორსულებსა და ბავშვებში
BMJ Best Practice -ის თანმხლები დაავადებების ინსტრუმენტი ეხება მხოლოდ არაორსულ ზრდასრულებს.
იგი არ გამოიყენება ორსულებსა და ბავშვებში. ამ შემთხვევაში საჭიროა სპეციალისტის, მეან/გინეკოლოგის ან პედიატრის ჩართულობა, რათა COVID-19-ის მართვაზე შეთანხმდეთ.
გახსოვდეთ თანმხლებ დაავადებებთან დაკავშირებული რისკი და მძიმე დაავადების რისკი
გაითვალისწინეთ დაავადებები პაციენტის მომსახურების შერჩევისას და მონიტორინგის ინსტენსიურობის განსაზღვრის მიზნით.
აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების სია, რომელშიც ჩამოთვლილია ის თანმხლები დაავადებები, რომლებიც COVID-19-ის რისკს ან მძიმე დაავადების რისკს ზრდის:[201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
თირკმლის ქრონიკული დაავადება
ფქოდ - ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება
კორონარული არტერიების დაავადება
გულის უკმარისობა
1-ლი და მე-2 ტიპის დიაბეტი
ასთმა (საშუალო ან მძიმე ფორმის)
ინსულტი
ჰიპერტენზია
დემენცია.
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია დასძენს, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევა ზრდის მძიმე დაავადების ან სიკვდილის რისკს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ხანდაზმულ პაციენტებში COVID-19-ით სიკვდილობა უფრო ხშირია.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
ეროვნული სტატისტიკის ოფისის ინფორმაციით, 2020 წლის მარტი-ივნისის პერიოდში, ინგლისსა და უელსში COVID-19-ით გარდაცვლილ პაციენტებში ყველაზე ხშირი თანმხლები დაავადება იყო დემენცია.[266]Office for National Statistics. Deaths involving COVID-19, England and Wales: deaths occurring in June 2020. 2020 [internet publication]. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/deathsinvolvingcovid19englandandwales/deathsoccurringinjune2020
ინგლისში, დიდ კოჰორტულ კვლევაში, სიკვდილობის რისკი უფრო მაღალი იყო 1-ლი ტიპის დიაბეტის ფონზე, შედარებით მე-2 ტიპთან, როცა რისკი მოარგეს დემოგრაფიულ ფაქტორებსა და გულსისხლძარღვთა გართულებებს.[214]Barron E, Bakhai C, Kar P, et al. Associations of type 1 and type 2 diabetes with COVID-19-related mortality in England: a whole-population study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Oct;8(10):813-22. https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(20)30272-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32798472?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს ჰოსპიტალიზებულ ყველა პაციენტში, ვირუსის სტატუსის მიუხედავად, მოწყვლადობის შეფასებას, შესაბამისი კლინიკური შკალით. ეს პაციენტის ჰოლისტური შეფასების ნაწილია.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159 Clinical Frailty Scale external link opens in a new window
ერთი ფართო ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მოწყვლადობის დონე შეიძლება იყოს სიკვდილობის რისკის უკეთესი პროგნოზული ფაქტორი, ვიდრე ასაკი და თანმხლები დაავადებების არსებობა.[699]Hewitt J, Carter B, Vilches-Moraga A, et al. The effect of frailty on survival in patients with COVID-19 (COPE): a multicentre, European, observational cohort study. Lancet Public Health. 2020 Jun 30 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7326416/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32619408?tool=bestpractice.com
მეტი დეტალისთვის იხილეთ პროგნოზი.
რისკფაქტორების მქონე პაციენტები ხშირად აკონტროლეთ, დამძიმების დროულად დასაფიქსირებლად.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განიხილეთ პაციენტის მდგომარეობა გუნდთან, რომელიც მის თანმხლებ, ქრონიკულ დაავადებას მართავს, და/ან გაგზავნეთ პაციენტი სხვა პროფესიონალთან მულტიდისციპლინურ გუნდში.
კოლაბორაციული, მულტიდისციპლინური მომსახურება რეკომენდებულია ხანდაზმულ პაციენტებში, რათა ყველა პრობლემა (თანმხლები დაავადებების ჩათვლით) იყოს გათვალისწინებული.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ურჩიეთ, პაციენტებმა და მათმა ოჯახის წევრებმა უნდა მიიღონ ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის სათანადო ზომები:
პაციენტების გაწერა იზოლაციიდან და/ან დაწესებულებიდან შესაძლებელია ჩამოთვლილ შემთხვევებში: 10 დღე დადებითი ტესტის შემდეგ (უსიმტპმო პაციენტები); 10 დღე სიმპტომების გამოვლენიდან + 3 დღე ცხელების და რესპირატორული სიმპტომების გარეშე (სიმპტომური პაციენტები).[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) რეკომენდაციას უწევენ სახლის პირობებში თვითიზოლაციის შეწყვეტას სიმპტომების გამოვლენიდან სულ მცირე 10 დღის შემდეგ და სიცხის დამწევი წამლების გამოყენების გარეშე უკანასკნელი ცხელებიდან სულ მცირე 24 საათის გასვლის შემდეგ, სიმპტომების გაუმჯობესების შემთხვევაში (თუ ვირჩევთ სიმპტომებზე დაფუძნებულ სტრატეგიას). ასიმპტომურ პაციენტებში CDC-ის რეკომენდაციაა სახლში იზოლაციის შეწყვეტა დადებითი ტესტის თარიღიდან სულ მცირე 10 დღის გასვლის შემდეგ. ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიის გამოყენებისას აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევენ სულ მცირე ორი უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტის დადასტურებას (24-საათიანი ინტერვალით) სანამ შეწყვეტთ იზოლაციას.[604]Centers for Disease Control and Prevention. Discontinuation of isolation for persons with COVID-19 not in healthcare settings. 2020 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/disposition-in-home-patients.html თუ პაციენტი ჰოსპიტალიზებულია, CDC-ის გაიდლაინი იზოლაციის შეწყვეტის თაობაზე იგივეა, რაც საშუალო სიმძიმის დაავადებისთვის (იხ. ქვემოთ). იზოლირების შეწყვეტის შესახებ რეკომენდაციები ეფუძნება ადგილობრივ პირობებს და განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებს შორის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში მსუბუქი დაავადების დროს იზოლაციის პერიოდი 10 დღეა საზოგადოებრივ პირობებში.[605]Public Health England. Guidance for stepdown of infection control precautions and discharging COVID-19 patients. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-within-hospitals-and-discharging-covid-19-patients-from-hospital-to-home-settings/guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-and-discharging-covid-19-patients
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
მძიმე ავადმყოფობის რისკფაქტორების მქონე პაციენტების მონიტორინგი მოწოდებულია ხშირად. პაციენტებს უნდა ასწავლოთ გართულებების სიმპტომების ამოცნობა და ურგენტული დახმარების მოთხოვნა (მაგ. სუნთქვის გაძნელების, გულმკერდის არეში ტკივილის შემთხვევაში).[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
პულსოქსიმეტრია და მონიტორინგი სახლში რეკომენდებულია სიმპტომურ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ მძიმე დაავადების რისკფაქტორები და არ არიან ჰოსპიტალიზებული. საჭიროა პაციენტების განათლება და შესაბამისი მეთვალყურეობა.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი
თირკმლის ფუნქციის მონიტორინგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თუ პაციენტს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადება ან მისი რისკფაქტორები და ამავდროულად მწვავე ავადმყოფობა.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148
თირკმლის ქრონიკული დაავადება თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკფაქტორია.[701]Hsu CY, Ordoñez JD, Chertow GM, et al. The risk of acute renal failure in patients with chronic kidney disease. Kidney Int. 2008 Jul;74(1):101-7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2673528/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18385668?tool=bestpractice.com
თირკმლის მწვავე დაზიანება COVID-19-ის ფონზე შეიძლება იყოს ხშირი, მაგრამ პრევალენტობა უცნობია. დაზიანება ასოცირდება მომატებულ სიკვდილობასთან.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
თირკმლის ქრონიკული დაავადების და COVID-19-ის თანაარსებობის შემთხვევაში, მომატებულია თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკი, რომელიც თავისმხრივ უკავშირდება ცხელებას, დეჰიდრატაციას, არასტეროიდული ანტიანთებითი მედიკამენტების გამოყენებას.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს უნდა აუხსნათ, რომ ავადმყოფობის დროს მომატებულია მწვავე დაზიანების რისკი. თუ პაციენტი სახლში რჩება, უნდა გქონდეთ მონიტორინგის მექანიზმი, რათა დროულად მოხდეს ჰოსპიტალიზაცია, დამძიმების შემთხვევაში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, მათ შორის თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში, შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში:
შეადარეთ თირკმლის ფუნქცია წინა შედეგებს
ყოველდღიურად გადახედეთ ფუნქციას, სითხის მოცულობის სტატუსს (ექსპერტული მოსაზრება).
საჭიროა ოლიგურიის მონიტორინგი და შესაბამისი რეაგირება.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148 [702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ურჩიეთ პაციენტებს, მოერიდონ ზურგზე წოლას, ვინაიდან ეს ხველას არაეფექტურს ხდის. მიმართეთ მარტივ ზომებს (მაგ., ერთი სუფრის კოვზი თაფლი 1 წლის და უფროსი ასაკის პაციენტებში) ხველის შესამსუბუქებლად.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 მეტა-ანალიზით დადგინდა, რომ თაფლი უპირატესია სტანდარტულ მკურნალობასთან შედარებით (მაგ. ხველის საწინააღმდეგო წამლები) ზედა სასუნქი გზების გაუმჯობესების, განსაკუთრებით ხველის სიხშირისა და სიმძიმის კუთხით.[613]Abuelgasim H, Albury C, Lee J. Effectiveness of honey for symptomatic relief in upper respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysis. BMJ Evid Based Med. 2020 Aug 18 [Epub ahead of print]. https://ebm.bmj.com/content/early/2020/07/28/bmjebm-2020-111336 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32817011?tool=bestpractice.com
პაციენტებს ურჩიეთ ადეკვატური კვება და წყლის მიღება. ზედმეტი სითხე აუარესებს ოქსიგენაციას.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ურჩიეთ პაციენტებს, გააუმჯობესონ ჰაერის ცირკულირება ფანჯრის ან კარის გაღებით (ვენტილატორის გამოყენებით ინფექცია შეიძლება გავრცელდეს, ამიტომ მისი გამოყენება დაუშვებელია).[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
ყველა პაციენტს ესაჭიროება ფსიქიკური და ფსიქოსოციალური მხარდაჭერა. შესაბამისად მართეთ უძილობის, დეპრესიის ან შფოთვის სიმპტომები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განიხილეთ ყნოსვის დისფუნქციის მკურნალობა (მაგ. ყნოსვის ტრენინგი) თუ პრობლემა გრძელდება 2 კვირაზე მეტხანს. არ არსებობს მტკიცებულება ამ მკურნალობის შესახებ COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[614]Whitcroft KL, Hummel T. Olfactory dysfunction in COVID-19: diagnosis and management. JAMA. 2020 May 20 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2766523 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32432682?tool=bestpractice.com
დეპრესიის დიაგნოზის მქონე პაციენტების მხარდაჭერა
თუ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის, მაგ. დეპრესიის მქონე პაციენტი სახლში მკურნალობს, საჭიროა შესაბამისი მხარდაჭერა. ემოციური დისტრესი შეიძლება მეტი იყოს.
ტრავმული სტრესის აშშ კვლევითი ცენტრის რეკომენდაციით, ფსიქიატრმა უნდა განიხილოს სტრატეგია პაციენტთან, როგორ შეამცირონ დისტრესი, კარანტინის ეფექტი და გაუწიონ დამატებითი დახმარება მაღალი რისკის პაციენტებს.[703]Center for the Study of Traumatic Stress. Taking care of patients during the coronavirus outbreak: a guide for psychiatrists. 2020 [internet publication]. https://www.cstsonline.org/assets/media/documents/CSTS_FS_Taking_Care_of_Patients_During_Coronavirus_Outbreak_A_Guide_for_Psychiatrists_03_03_2020.pdf
ურჩიეთ პაციენტებს, სად იპოვონ ადგილობრივად რელევანტური ინფორმაცია და მხარდაჭერა, მაგალითად:
მტკიცებულება მწირია კარანტინის ეფექტის შესახებ მანამდე არსებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების ფონზე, მაგრამ სავარაუდოა, რომ პაციენტთა ამ ჯგუფში საჭირო იქნება დამატებითი ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა.[392]Brooks SK, Webster RK, Smith LE, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet. 2020 Mar 14;395(10227):912-20. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30460-8/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32112714?tool=bestpractice.com
განიხილეთ ტელემედიცინის გამოყენება დისტანციური კონსულტაციებისთვის.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [704]Shore JH, Schneck CD, Mishkind MC. Telepsychiatry and the coronavirus disease 2019 pandemic-current and future outcomes of the rapid virtualization of psychiatric care. JAMA Psychiatry. 2020 May 11 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2765954 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32391861?tool=bestpractice.com [705]Hubley S, Lynch SB, Schneck C, et al. Review of key telepsychiatry outcomes. World J Psychiatry. 2016 Jun 22;6(2):269-82. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4919267/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27354970?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
დემენციის მქონე პაციენტების და მათო მომვლელების კონსულტაციის საფუძველზე, შეათანხმეთ ესკალაციის გეგმა(ექსპერტული მოსაზრება).
აღნიშნული თერაპია უნდა მოიცავდეს შემდეგ კომპონენტებს:[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
რეანიმაციის სტატუსი (მაგ., ‘გადაწყვეტილება რეანიმაციის შეჩერების შესახებ’ [DNACPR])
მკურნალობის მაქსიმუმი (მაგ. პაციენტის ინტუბაციის ან ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში მოთავსების შესაბამისობა).
მკურნალობის ესკალაციის გეგმებში გათვალისწინებული უნდა იყოს კომპლექსური მკურნალობის დაგეგმარება, მათ შორის იურიდიული კომპლექსური დირექტივები.[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
ზოგიერთ სიტუაციაში, დემენციის მქონე პაციენტს არ აქვს მენტალური შესაძლებლობა, მიიღოს გადაწყვეტილება ესკალაციის გეგმის შესახებ.
შეაფასეთ და დოკუმენტურად დააფიქსირეთ პაციენტის მენტალური შესაძლებლობის დონე (გადაწყვეტილების მიღების საჭიროების პერიოდში, სპეციფიკურ დროს გადაწყვეტილების მიღების უნარი).[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 დაიცავით თქვენს რეგიონში არსებული შესაბამისი კანონმდებლობა.
ინგლისსა და უელსში, ჯანდაცვის პროფესიონალები უნდა დაემორჩილონ 2005 წლის აქტს ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents შეფასებები უნდა ტარდებოდეს აქტში წარმოდგენილი პრინციპების შესაბამისად.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილება მიიღება მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 [708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილებას იღებს მისი ნათესავი/ახლობელი, მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
ინგლისისა და უელსის ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ 2005 წლის აქტის თანახმად, თუ პაციენტს არ შეუძლია დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება და არ ჰყავს ლეგალური მეურვე, რომელიც მის მაგივრად მიიღებს გადაწყვეტილებას, ხოლო გადაწყვეტილება არ არის დროის მხრივ კრიტიკული, ამ როლის შესასრულებლად საჭიროა ფსიქიკური შესაძლებლობის დამოუკიდებელი ადვოკატი (IMCA).[709]Social Care Institute for Excellence. Independent mental capacity advocate (IMCA). 2011 [internet publication]. https://www.scie.org.uk/mca/imca/do
შეამოწმეთ თქვენი ქვეყნის/რეგიონის შესაბამისი კანონმდებლობა.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რეკომენდებულია პარაცეტამოლის ან იბუპროფენის გამოყენება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების მიღებისას, როგორიცაა მაგ. იბუპროფენი, მძიმე გვერდითი მოვლენების რისკის მტკიცებულება ამჟამად არ არსებობს. არ დაფიქსირებულა აღნიშნული მედიკამენტების ფონზე მდგომარეობის გამწვავება, გადარჩენადობის კლება ან სიცოცხლის ხარისხის დაქვეითება.[606]European Medicines Agency. EMA gives advice on the use of non-steroidal anti-inflammatories for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-gives-advice-use-non-steroidal-anti-inflammatories-covid-19 [607]US Food and Drug Administration. FDA advises patients on use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19 [608]Little P. Non-steroidal anti-inflammatory drugs and covid-19. BMJ. 2020 Mar 27;368:m1185. https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1185 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32220865?tool=bestpractice.com [609]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency; Commission on Human Medicines. Commission on Human Medicines advice on ibuprofen and coronavirus (COVID-19). 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/news/commission-on-human-medicines-advice-on-ibuprofen-and-coronavirus-covid-19 [610]World Health Organization. The use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) in patients with COVID-19: scientific brief. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/the-use-of-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-(nsaids)-in-patients-with-covid-19 [611]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: acute use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es23/chapter/Key-messages [612]Wong AY, MacKenna B, Morton CE, et al. Use of non-steroidal anti-inflammatory drugs and risk of death from COVID-19: an OpenSAFELY cohort analysis based on two cohorts. Ann Rheum Dis. 2021 Jan 21 [Epub ahead of print]. https://ard.bmj.com/content/early/2021/01/20/annrheumdis-2020-219517.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33478953?tool=bestpractice.com
იბუპროფენი უნდა მიიღოთ ყველაზე დაბალი ეფექტური დოზით, რაც შეიძლება მცირე ხნით, სიმპტომების საკონტროლოდ. იბუპროფენის გამოყენება რეკომენდებული არ არის ორსულ ქალებში (განსაკუთრებით მესამე ტრიმესტრში) ან <6 თვის ასაკის ბავშვებში (ასაკობრივი ზღვარი განსხვავებულია ქვეყნებს შორის).
არასტეროიდული, ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტები თირკმლის ქრონიკული დაავადების, გულის უკმარისობის ან ასთმის დროს
არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო წამლები:
თავი აარიდეთ მედიკამენტების ამ ჯგუფს თირკმლის ქრონიკული დაავადების და/ან გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებში (ექსპერტული მოსაზრება)
შეიძლება გაუარესდეს ასთმის სიმპტომებიც, ამიტომ შეამოწმეთ, ხომ არ აქვს პაციენტს სენსიტიურობა.[710]Global Initiative for Asthma. Global strategy for asthma management and prevention. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/gina-reports/
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
These drug options and doses relate to a patient with no comorbidities.
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
Drug choice, dose and interactions may be affected by the patient's comorbidities. Check your local drug formulary.
პირველადი პარამეტრები
ან
The Renal Handbook
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ შესაბამისი ექსპერიმენტული, ახალი თერაპიები.
ანტივირუსულ თერაპიებს უფრო დიდი ეფექტი აქვთ დაავადების მიმდინარეობის ადრეულ ეტაპზე, ხოლო იმუნოსუპრესიული/ანთების საწინააღმდეგო თერაპიები, ეფექტს დაავადების გვიანდელ სტადიაზე ავლენენ.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
იხილეთ Emerging external link opens in a new windowსექცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
გაითვალისწინეთ პაციენტის თანმხლები დაავადებები ექსპერიმენტული თერაპიის განხილვისას
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე მოგიწოდებთ, COVID-19-ის მკურნალობის დროს გაითვალისწინოთ პოტენციური გვერდითი მოვლენები და წამალთშორისი ურთიერთქმედებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ამის მაგალითია გავლენა QT ინტერვალზე. პაციენტს შეიძლება დანიშნული ჰქონდეს სხვა მედიკამენტები, რომლებიც ახანგრძლივებენ QT ინტერვალს. პაციენტმა შეიძლება მიიღოს სხვა პრეპარატი COVID-19-ის სამკურნალოდ, რომელიც ასევე ახანგრძლივებს QT ინტერვალს.
განიხილეთ პაციენტის მიმდინარე მედიკამენტები და თანმხლები დაავადებები, სანამ ახალ მედიკამენტს დანიშნავთ.
დაიცავით ადგილობრივი მედიკამენტური პროტოკოლი და გაიარეთ კონსულტაცია უფროს კოლეგებთან, სანამ ახალ თერაპიებს გამოიყენებთ.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რამდენიმე პროფესიული რესპირატორული ორგანიზაციის გაიდლაინებში თანხმობაა იმაზე, რომ ასთმის ან ფქოდ-ის მქონე პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ, განაგრძონ საინჰალაციო საშუალებების (მათ შორის საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების) გამოყენება დანიშნულებისამებრ, განურჩევლად COVID-19-ის თანაარსებობისა.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/ [713]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. GOLD COVID-19 guidance. 2020 [internet publication]. https://goldcopd.org/gold-covid-19-guidance/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
კვლავ უცნობია, თუ რამდენად იწვევს SARS-CoV-2-ის ინფექცია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვაებას, თუმცა, თუ ეს ასეა, იგი დამატებით დააზიანებს ფილტვის რეზერვს.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის გაგრძელების ძირითადი მიზანია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვავების რისკის შემცირება.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
არ არსებობს მტკიცებულებები, რომ საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდები უკავშირდება COVID-19-ს ასთმის მქონე პაციენტებში.[716]Centre for Evidence-Based Medicine; Hartmann-Boyce J, Hobbs R. Inhaled steroids in asthma during the COVID-19 outbreak. 2020 [internet publication]. https://www.cebm.net/covid-19/inhaled-steroids-in-asthma-during-the-covid-19-outbreak/ არ არსებობს მტკიცებულება, რომ მათი გამოყენება ზრდის COVID-19-თან დაკავშირებულ რისკებს ფქოდ-ის მქონე პაციენტებში.[714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168
პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ სახლის ან ჰოსპიტალის პირობებში მწვავე დაავადებისთვის, შესაძლოა დაავიწყდეთ, მოგახსენონ ინჰალატორების შესახებ, რომლებიც დანიშნული აქვთ ფქოდ-ის ან ასთმისთვის. გახსოვდეთ, რომ საჭიროა დანიშნულების გადამოწმება და, საჭიროების შემთხვევაში, ინჰალატორების გამოწერა.
ზოგიერთი საინჰალაციო საშუალება შეიცავს მედიკამენტების კომბინაციას, ამიტომ გაითვალისწინეთ ორმაგი დანიშნულების რისკი.
ფქოდ-ის ან ასთმის მქონე პაციენტებში, რომელთაც თირკმლის მწვავე დაზიანება აქვთ, გამოთვლილი GFR <50 მლ/წთ/1.73 მ², შეიძლება საჭირო იყოს ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების შეწყვეტა. ეს დამოკიდებულია კონკრეტულ მედიკამენტზე. შეამოწმეთ ფორმულარი ან გაიარეთ კონსულტაცია ფარმაცევტთან.
სხვა დანიშნული მედიკამენტები
ასთმის მძიმე ფორმის და ფქოდ-ის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც მკურნალობენ პერორალური კორტიკოსტეროიდებით (დანიშნული შემანარჩუნებელი თერაპიის სახით) ასევე უნდა განაგრძონ მათი გამოყენება რაც შეიძლება დაბალი დოზით, ვინაიდან ამ მედიკამენტების შეწყვეტის შედეგად მათი მდგომარეობა შესაძლოა გაუარესდეს.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთლობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის მოკლე გაიდლაინი ასთმის მძიმე ფორმის შესახებ ურჩევს პაციენტებს, რომლებიც იღებენ რეგულარულ ბიოლოგიურ თერაპიას ასთმისთვის, განაგრძონ მკურნალობა COVID-19-ის პანდემიის დროს, თუმცა, SARS-CoV-2-ით დაინფიცირების შემთხვევაში უნდა დაუკავშირდნენ სპეციალურ გუნდს, რომელიც პასუხისმგებელია მათ მოვლაზე.[717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
თუ COVID-19-ის მქონე თქვენი პაციენტი სახლის პირობებში ემორჩილება მართვას, ურჩიეთ დაიცვას პერსონალიზებული მოქმედების გეგმა, თუ ჩათვლის, რომ აქვს ასთმის გამწვავება, შემდგომ კი მიმართოს სამედიცინო დახმარებას.
დღემდე არსებულ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, დიდი ბრიტანეთის პირველადი ჯანდაცვის რესპირატორული საზოგადოების (PCRS) აზრით, ასთმის გამწვავების არასათანადო მკურნალობა უარესია, ვიდრე COVID-19-ის რისკი ასთმის მქონე პაციენტთა უმრავლესობისთვის.[718]Primary Care Respiratory Society. PCRS pragmatic guidance: diagnosing and managing asthma attacks and people with COPD presenting in crisis during the UK Covid 19 epidemic. 2020 [internet publication]. https://www.pcrs-uk.org/resource/pragmatic-guidance-crisis-management-asthma-and-copd-during-uk-covid-19-epidemic
PCRS რეკომენდაციას უწევს დამტკიცებული გაიდლაინების დაცვას ასტმის გაუარესების შემთხვევაში, ასევე პერორალური კორტიკოსტეროიდების დაწყებას მითითებისამებრ ასთმის გამწვავებებისთვის.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com [718]Primary Care Respiratory Society. PCRS pragmatic guidance: diagnosing and managing asthma attacks and people with COPD presenting in crisis during the UK Covid 19 epidemic. 2020 [internet publication]. https://www.pcrs-uk.org/resource/pragmatic-guidance-crisis-management-asthma-and-copd-during-uk-covid-19-epidemic [719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf
იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტის მდგომარეობა არ უმჯობესდება და სიტუაცია არ იცვლება, უზრუნველყავით უსაფრთხოების ზომების არსებობა.[718]Primary Care Respiratory Society. PCRS pragmatic guidance: diagnosing and managing asthma attacks and people with COPD presenting in crisis during the UK Covid 19 epidemic. 2020 [internet publication]. https://www.pcrs-uk.org/resource/pragmatic-guidance-crisis-management-asthma-and-copd-during-uk-covid-19-epidemic
Practical tip
ასთმის გამწვავებისა და COVID-19-ის დიფერენცირება კლინიკურად შეიძლება რთული იყოს, ამასთან, ეს ორი მოვლენა შესაძლოა ერთდროულად განვითარდეს. ხველა და სუნთქვის უკმარისობა ორივე მათგანის დამახასიათებელია; თუმცა, COVID-19-ს ხშირად ახასიათებს დამატებითი სიმპტომები, როგორებიცაა ცხელება, დაღლილობა და გემოვნების ან ყნოსვის ცვლილებებ.[712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/ ურჩიეთ დადასტურებული COVID-19-ის მქონე თითოეულ პაციენტს, რომ მოითხოვოს სამედიცინო რჩევა სიმპტომების გაუარესების შემთხვევაში.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
იმ შემთხვევაში, თუ COVID-19-ის მქონე პაციენტში ეჭვია ფქოდ-ის გამწვავებაზე, მიჰყევით პაციენტის პერსონალურ სამოქმედო გეგმას. თუ პაციენტი სახლშია, აუცილებლად აუხსენით, როდის მოითხოვონ დახმარება.
არსებული შეზღუდული მტკიცებულებების საფუძველზე, ფქოდ-ის გლობალური ინიციატივა რეკომენდაციას უწევს დადგენილი გაიდლაინების გამოყენებას ფქოდ-ის გამწვავების მართვის ფარგლებში, მათ შორის, კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში ხანმოკლე პერორალური კორტიკოსტეროიდების დანიშვნას.[720]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. 2021 [internet publication]. https://goldcopd.org/2021-gold-reports/ [715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
იხ. ჩვენი თემა ფქოდ-ის გამწვავება.
განასხვავეთ იგი სხვა მდგომარეობებისგან, როგორებიცაა მწვავე კორონარული სინდრომი, გულის მწვავე უკმარისობა და პნევმონია, ასევე COVID-19-ის გართულებები.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია რეკომენდაციას არ უწევს ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტების რუტინულ შეწყეტას COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ დოზა შეიძლება დაკორექტირდეს, პაციენტის კლინიკური მდგომარეობის, კონკრეტულად წნევის და თირკმლის ფუნქციის მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მიუხედავად იმისა, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ინჰიბიოტრების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების მომხმარებელი პაციენტების შესახებ არსებობს მოსაზრება, რომ ისინი იმყოფებიან ინფექციის ან მისი მძიმე ფორმის განვითრების მაღალი რისკის ქვეშ (ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტი-2-ის რეცეპტორის ექსპრესიის გაძლიერების გამო), დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის განცხადებით, ამჟამინდელი მტკიცებულებები არასაკმარისია ამ თემაზე მყარი დასკვნის გასაკეთებლად.[721]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEIs) or angiotensin receptor blockers (ARBs) in people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es24/chapter/Key-messages
ზოგიერთი პროფესიული საზოგადოება პანდემიის დროს რეკომენდაციას უწევს მედიკამენტების მიღების გაგრძელებას, რომლებიც დანიშნულია ჰიპერტენზიის, გულის უკმარისობის, კორონარული დაავადების, თირკმლის ქრონიკული დაავადების ან დიაბეტის) გართულებების სამკურნალოდ (თუ პაციენტს არ აქვს COVID-19). თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19, რეკომენდებულია სრული კლინიკური შეფასება ექიმის მიერ, სანამ რაიმე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მკურნალობის შეწყვეტის შესახებ.[722]American Heart Association; Heart Failure Society of America; American College of Cardiology. Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician. 2020 [internet publication]. https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician [723]European Society of Cardiology Council on Hypertension. Position statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-inhibitors and angiotensin receptor blockers. 2020 [internet publication]. https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang [724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace
დიდი ბრიტანეთის თირკმლის თირკმლის ასოციაცია და ბრიტანეთის გულ-სისხლძარღვთა საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს მიმდინარე სტანდარტული გაიდლაინების გამოყენებას ნებისმიერი მწვავე ავადმყოფობის მქონე პაციენტისთვის, როდესაც ვაფასებთ ამ მედიკამენტების რისკისა და სარგებლის ბალანსს COVID-19-ის საეჭვო შემთხვევის მქონე პაციენტში.[724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace [726]Clark AL, Kalra PR, Petrie MC, et al. Change in renal function associated with drug treatment in heart failure: national guidance. Heart. 2019 Jun;105(12):904-10. https://heart.bmj.com/content/105/12/904.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31118203?tool=bestpractice.com ეს გულისხმობს:
ინდივიდუალურ კლინიკურ შეფასებას
რენინ-ანგიოტენზინ-ალდოსტერონის სისტემის (RAAS) ინჰიბიტორების თავდაპირველი ჩვენების (ანგიტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიოტრები, ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტები, მინერალოკორტიკოიდოების რეცეპტორი/ალდოსტერონის ანტაგონისტები) და პროგნოზული სარგებლსი ხარისხის გათვალისწინებას
რომელიმე მედიკამენტის დროებით შეწყვეტის შემთხვევაში, ჯანმრთელობის გაუმჯობესების შემდეგ ამ მედიკამენტის ხელახლა დანიშვნის გათვალისწინებას.
განიხილეთ ზოგადი ჯანმრთელობის სისუსტის ქულის დაანგარიშბა, ვინაიდან მაღალი ქულის მქონე პაციენტები შესაძლოა იმყოფებოდნენ მედიკამენტებთან დაკავშირებული ზიანის განვითრების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ მწვავე მდგომარეობის დროს (ექსპერთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
განიხილეთ მედიკამენტების შეწყვეტის სარგებელი და რისკები, თუ მედიკამენტი ატარებს თირკმლის დაზიანების რისკს თანმხლები ავადმყოფობის დროს, მაგ. ანტიჰიპერტენზიული საშუალებები და შარდმდენები.
თუ თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე თქვენი პაციენტი იღებდა არასტეროიდულ ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტებს, ურჩიეთ მათ შეწყვიტონ ამ მედიკამენტების გამოყენებამდე ავადმყოფობის პერიოდში.
პაციენტებმა, რომლებიც საკუთარ გულის უკმარისობას თავად მართავენ საზოგადოებრი პირობებში, შეიძლება მოისურვონ შარდმდენის დოზის შემცირ თანმხლები დაავადების განვითარების შემთხვევაში, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს დეჰიდრატაცია (ექსპერტთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
გაიარეთ კონსულტაცია პაციენტის კარდიოლოგთან ან ნეფროლოგთან თუ ვლინდება კომპლექსური მდგომარეობები (მაგ. თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპია ან იმუნოსუპრესიული თერაპია).
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
თუ დიაბეტით დაავადებულ პაციენტს სახლის პირობებში განუვითარდება COVID-19-ის მსუბუქი შემთხვევა, ურჩიეთ დაიცვან "დიაბეტის დროს ავად ყოფნის დღის" წესები (sick-day rules) და მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება.[727]European Society of Endocrinology. COVID-19 and endocrine diseases: a statement from the European Society of Endocrinology. 2020 [internet publication]. https://www.ese-hormones.org/media/2223/covid-and-endocrine-diseases-ese-statement-final_23032020.pdf
ასეთი სიტუაციის შესახებ შეზღუდული მტკიცებულებების მიუხედავად, დიაბეტის დამოუკიდებლად მართვა, როგორც წესი, კვლავ გულისხმობს "ავად ყოფნის დღის" წესების დაცვას.[728]Centre for Evidence-Based Medicine; Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Managing diabetes during the COVID-19 pandemic. 2020 [internet publication]. https://www.cebm.net/covid-19/managing-diabetes-during-the-covid-19-pandemic/
Practical tip
დარწმუნდით, რომ თქვენს პაციენტს აქვს დიაბეტის სამკურნალო მედიკამენტების საკმარისი მარაგი და სისხლში გლუკოზის მონიტორინგის ხელსაწყო. თუ თქვენს პაციენტს 1-ლი ტიპის დიაბეტი აქვს, დაწრმუნდით, რომ მას კეტონის გამზომი და კეტონის ფირფიტა აქვს.
ურჩიეთ პაციენტებს, დაიცვან ადგილობრივი პროფესიული ორგანიზაციების შესაბამისი წესები.[729]American Diabetes Association. COVID-19: If you do get sick, know what to do. 2020 [internet publication]. https://www.diabetes.org/blog/coronavirus-covid-19-know-what-to-do [730]Trend Diabetes. Trend releases updated sick-day rules leaflets. 2020 [internet publication]. https://trend-uk.org/trend-uk-releases-updated-sick-day-rules-leaflets/ [731]Primary Care Diabetes Society. How to advise on sick day rules. 2020 [internet publication]. https://www.diabetesonthenet.com/journals/issue/607/article-details/how-to-advise-on-sick-day-rules [732]NHS England. Diabetes COVID-19 key information: sick day rules. 2020 [internet publication]. https://www.england.nhs.uk/london/london-clinical-networks/our-networks/diabetes/diabetes-covid-19-key-information/ [733]International Diabetes Federation Europe. How to manage diabetes during an illness. 2020 [internet publication]. https://idf.org/our-network/regions-members/europe/europe-news/196-information-on-corona-virus-disease-2019-covid-19-outbreak-and-guidance-for-people-with-diabetes.html [734]Diabetes Australia; Royal Australian College of General Practitioners. Diabetes management during the coronavirus pandemic: be proactive and prepared. 2020 [internet publication]. https://static.diabetesaustralia.com.au/s/fileassets/diabetes-australia/6aab1606-d77f-45bc-8f4f-df58f0471d0e.pdf
მთავარი საკითხებია:[730]Trend Diabetes. Trend releases updated sick-day rules leaflets. 2020 [internet publication]. https://trend-uk.org/trend-uk-releases-updated-sick-day-rules-leaflets/ [731]Primary Care Diabetes Society. How to advise on sick day rules. 2020 [internet publication]. https://www.diabetesonthenet.com/journals/issue/607/article-details/how-to-advise-on-sick-day-rules
ოჯახის ექიმთან დაკავშირება
სისხლში გლუკოზის მონიტორინგის გაძლიერება
უშაქრო სითხეების მიღება დეჰიდრატაციის პრევენციისთვის, რადგან დეჰიდრატაცია იწვევს:
ჰიპერგლიკემია
დიაბეტური კეტოაციდოზი (DKA)
ნახშირწყლების მიღება (შეიძლება შაქრიანი სასმელიც თუ ჭამა არ შეუძლია ღებინების გამო)
დასვენება, ძლიერი ფიზიკური დატვირთვისგან თავის შეკავება
პაციენტმა უნდა იცოდეს, როდის მოითხოვოს დახმარება (მაგ. სისხლში გლუკოზა უფრო მაღალია, თავს შეუძლოდ გრძნობს, მდგომარეობა არ უმჯობესდება, არ იცის როგორ მართოს მდგომარეობა თავად).
დიაბეტის მქონე პაციენტებს ურჩიეთ, მოითხოვონ გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება თუ ვერ იღებენ სითხეებს და ვერ აკონტროლებენ სისხლში გლუკოზას.
Practical tip
გახსოვდეთ, რომ ავადმყოფობის დროს სისხლში გლუკოზა შეიძლება მომატებული იყოს, თუნდაც როცა პაციენტი ვერ იკვებება. COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, როგორც ჩანს, კიდევ უფრო მაღალია ჰიპერგლიკემიის რისკი კეტონებით, მე-2 ტიპის დიაბეტის ფონზეც კი.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე ადამიანებში.
ზემოთაღნიშნულ საკითხებთან ერთად, 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებმა უნდა იცოდნენ:[731]Primary Care Diabetes Society. How to advise on sick day rules. 2020 [internet publication]. https://www.diabetesonthenet.com/journals/issue/607/article-details/how-to-advise-on-sick-day-rules
დააკვირდნენ გლუკოზას სულ მცირე ყოველ 4-6 საათში ერთხელ
სისხლში შეიმოწმონ კეტონები, იცოდნენ რას ნიშნავს შედეგი და რა უნდა მოიმოქმედონ
არ შეწყვიტონ ინსულინის მიღება და საჭიროებისამებრ შეცვალონ დოზა.
საჭიროა ინსულინის დოზის გაზრდა, მაშინაც კი, როდესაც საკვებს არ ვიღებთ ან ვაღებინებთ თუ სისხლში გლუკოზის დონე >11 მმოლ/ლ0ა (>198 მგ/დლ.)
გაეცანით ადგილობრივ პროტოკოლებს ინსულინის დოზირების, სისხლში გლუკოზის სიხშირის და კეტონების მონიტორინგის მართვის შესახებ დეტალური ინსტრუქციებისთვის.
თუ1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე თქვენი პაციენტი რეგულარულად მოიხმარს ნატრიუმი-გლუკოზის კონტრასპორტერი-2-ის (SGLT-2) ინჰიბიტორს (მაგ. დაპაგლიფლოზინს, კანაგლიფოზინს, ემპაგლიფოზინს), COVID-19-თან დაკავშირებული შეთანხმებული განცხადებების უმრავლსეობაში რეკომენდაცია ეწევა ამ მედიკამენტების გამოყენების შეწყვეტას მწვავე ავადმყოფობის დროს.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
ურჩიეთ თქვენს პაციენტს შეამოწმოს კეტონების დონე სისხლში მაშინაც კი, თუ სისხლში გლუკოზა მომატებული არ არის.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
SGLT-2-ის ინჰიბიტორის მომხმარებელი პაციენტები იმყოფებიან ეუგლიკემიური კეტოაციდოზის მომატებული რისკის ქვეშ.[737]Peters AL, Buschur EO, Buse JB, et al. Euglycemic diabetic ketoacidosis: a potential complication of treatment with sodium-glucose cotransporter 2 inhibition. Diabetes Care. 2015 Sep;38(9):1687-93. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4542270/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26078479?tool=bestpractice.com [738]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. SGLT2 inhibitors: updated advice on the risk of diabetic ketoacidosis. 2016 [internet publication]. https://www.gov.uk/drug-safety-update/sglt2-inhibitors-updated-advice-on-the-risk-of-diabetic-ketoacidosis მათ უნდა შეამოწმონ სისხლში კეტონების დონე მაშინაც კი, როდესაც წყვეტენ SGLT-2-ის ინჰიბიტორის გამოყენებას.
მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პირები
COVID-19 ასევე უკავშირდება ინსულინის რეზისტენტობის გაძლიერებას და ინსულინის სეკრეციის დაქვეითებას პანკრეასის ბეტა-უჯრედებიდან. ამან შეიძლება გამოიწვიოს დიაბეტური კეტოაციდოზი მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში და მათშიც, ვინც დიაბეტით უწინ დაავადებული არ ყოფილა.
ზემოთაღნიშნულ საკითხებთან ერთად, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებმა უნდა იცოდნენ:
დაუკავშირდნენ ოჯახის ექიმს, რათა მიიღონ რჩევები დიაბეტის სამკურნალო მედიკამენტის ან მისი დოზის შეცვლასთან დაკავშირებიტ.
მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტები, რომლებიც ინსულინს იღებენ, უნდა აკონტროლებდნენ სისხლში გლუკოზას დღეში ოთხჯერ მაინც და გააგრძელონ მკურნალობა, თუმცა დოზა შეიძლება შეიცვალოს(ექსპერტული მოსაზრება).
პაციენტებმა, რომლებიც რეგულარუალდ მოიხმარენ SGLT-2 ინჰიბიტორს (მაგ დაპაგლიფლოზინი, კანაფლიფლოზინი, ემპაგლიფლოზინი), COVID-19-ის შესახებ შეთანხმებული განცხადებების უმრავლესობის რეკომენდაციების მიხედვით, უნდა შეწყვიტონ ამ მედიკამენტების მიღება მწვავე ავადმყოფობის დროს.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com ისინი იმყოფებიან SGLT-2-ის ინჰიბიტორებით გამოწვეული ეუგლიკემიური კეტოაციდოზის განვითარების რისკის ქვეშ და უნდა შეამოწმონ სისხლში გლუკოზის დონე მედიკამენტის შეწყვეტის შემდეგაც კი.[737]Peters AL, Buschur EO, Buse JB, et al. Euglycemic diabetic ketoacidosis: a potential complication of treatment with sodium-glucose cotransporter 2 inhibition. Diabetes Care. 2015 Sep;38(9):1687-93. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4542270/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26078479?tool=bestpractice.com [738]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. SGLT2 inhibitors: updated advice on the risk of diabetic ketoacidosis. 2016 [internet publication]. https://www.gov.uk/drug-safety-update/sglt2-inhibitors-updated-advice-on-the-risk-of-diabetic-ketoacidosis [739]Trend Diabetes. Type 2 diabetes: what to do when you’re ill. 2020 [internet publication]. https://trend-uk.org/wp-content/uploads/2020/03/A5_T2Illness_TREND_FINAL.pdf აღნიშნულის შესახებ პაციენტი შესაძლოა ინფორმირებული არ იყოს, ამიტომსაჭიროა ინსტრუქციების დაუყოვნებლივი ორგანიზება და პაციენტების ინფორმირება.[739]Trend Diabetes. Type 2 diabetes: what to do when you’re ill. 2020 [internet publication]. https://trend-uk.org/wp-content/uploads/2020/03/A5_T2Illness_TREND_FINAL.pdf
პაციენტებს, რომლებიც იღებენ მეტფორმინს COVID-დაკავშირებული კონსენსუს დოკუმენტების უმეტესობით, რეკომენდაცია ეძლევათ შეწყვიტონ მედიკამენტის მიღება მწვავე ავადმყოფობის დროს.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com ამ სიტუაციაში, მეტფორმინი ზრდის ლაქტოაციდოზის რისკს.
გახსოვდეთ, რომ დიაბეტის მედიკამენტების შეწყვეტა, როგორიცაა SGLT-2-ის ინჰიბიტორები ან მეტფორმინი, შეიძლება გახდეს ჰიპერგლიკემიის მიზეზი, ამიტომ პაციენტებმა შემდგომი რჩევები უნდა მიიღონ სპეციალისტებისგან (ექსპერტული მოსაზრება).
თუ პაციენტი იღებს გლიკლაზიდს, შეიძლება საჭირო გახდეს დოზის შემცირება ან გამოტოვება თუ პაციენტი არ იღებს საკვებს და სასმელს, რათა არ განვითარდეს ჰიპოგლიკემია ღამით (ექსპერტული მოსაზრება). თუმცა, ავადმყოფობის დროს, ზოგიერთ პაციენტს შეიძლება განუვითარდეს ჰიპერგლიკემია, ამიტომ საჭირო იქნება დროებით დოზის მატება.[739]Trend Diabetes. Type 2 diabetes: what to do when you’re ill. 2020 [internet publication]. https://trend-uk.org/wp-content/uploads/2020/03/A5_T2Illness_TREND_FINAL.pdf სისხლში გლუკოზის მონიტორინგი აუცილებელია ამ გადაწყვეტილებების მისაღებად.
დიაბეტის შესაბამისი ასოციაციების რეკომენდაციით, ავადმყოფობის დროს პაციენტებმა უნდა შეწყვიტონ გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1 აგონისტების მიღებაც (მაგ. დულაგლუტიდი, ეგზენატიდი, ლირაგლუტიდი, ლიქსისენატიდი).[740]NHS London Clinical Networks. Sick day rules: how to manage type 2 diabetes if you become unwell with coronavirus and what to do with your medication. 2020 [internet publication]. https://www.england.nhs.uk/london/wp-content/uploads/sites/8/2020/04/3.-Covid-19-Type-2-Sick-Day-Rules-Crib-Sheet-06042020.pdf სხვა რეკომენდაციებით მოწოდებულია ახლო მონიტორინგი მსგავს პაციენტებში, რათა დეჰიდრატაციის ფონზე მძიმე გვერდითი მოვლენები არ განვითარდეს.[741]Bornstein SR, Rubino F, Khunti K, et al. Practical recommendations for the management of diabetes in patients with COVID-19. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Jun;8(6):546-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7180013/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32334646?tool=bestpractice.com
Practical tip
შეამოწმეთ კეტონები სისხლში, რადგან შარდში კეტონების რაოდენობა სანდო შეიძლება არ იყოს.
შესაძლო ან დადასტურებული, საშუალო სიმძიმის დაავადების მქონე პაციენტები (მაგ. პნევმონიის კლინიკური ნიშნები, მაგრამ მძიმე პნევმონია არ ვლინდება) იზოლირებას ექვემდებარებიან ვირუსის გავრცელების პრევენციის მიზნით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
პაციენტების მართვა შესაძლებელია სამედიცინო დაწესებულებაში, საზოგადოებრივ დაწესებულებაში ან სახლში. სახლში იზოლირება, ტელემედიცინის ან ვიზიტების გამოყენებით, შეიძლება განიხილებოდეს დაბალი რისკის მქონე პაციენტებში. დამძიმების მაღალი რისკის მქონე პაციენტების და ორსული ქალების მართვა რეკომენდებულია სამედიცინო დაწესებულებაში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
თანმხლები დაავადებები ორსულებსა და ბავშვებში
BMJ Best Practice -ის თანმხლები დაავადებების ინსტრუმენტი ეხება მხოლოდ არაორსულ ზრდასრულებს.
იგი არ გამოიყენება ორსულებსა და ბავშვებში. ამ შემთხვევაში საჭიროა სპეციალისტის, მეან/გინეკოლოგის ან პედიატრის ჩართულობა, რათა COVID-19-ის მართვაზე შეთანხმდეთ.
გახსოვდეთ თანმხლებ დაავადებებთან დაკავშირებული რისკი და მძიმე დაავადების რისკი
გაითვალისწინეთ დაავადებები პაციენტის მომსახურების შერჩევისას და მონიტორინგის ინსტენსიურობის განსაზღვრის მიზნით.
აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების სია, რომელშიც ჩამოთვლილია ის თანმხლები დაავადებები, რომლებიც COVID-19-ის რისკს ან მძიმე დაავადების რისკს ზრდის:[201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
თირკმლის ქრონიკული დაავადება
ფქოდ - ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება
კორონარული არტერიების დაავადება
გულის უკმარისობა
1-ლი და მე-2 ტიპის დიაბეტი
ასთმა (საშუალო ან მძიმე ფორმის)
ინსულტი
ჰიპერტენზია
დემენცია.
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია დასძენს, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევა ზრდის მძიმე დაავადების ან სიკვდილის რისკს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ხანდაზმულ პაციენტებში COVID-19-ით სიკვდილობა უფრო ხშირია.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
ეროვნული სტატისტიკის ოფისის ინფორმაციით, 2020 წლის მარტი-ივნისის პერიოდში, ინგლისსა და უელსში COVID-19-ით გარდაცვლილ პაციენტებში ყველაზე ხშირი თანმხლები დაავადება იყო დემენცია.[266]Office for National Statistics. Deaths involving COVID-19, England and Wales: deaths occurring in June 2020. 2020 [internet publication]. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/deathsinvolvingcovid19englandandwales/deathsoccurringinjune2020
ინგლისში, დიდ კოჰორტულ კვლევაში, სიკვდილობის რისკი უფრო მაღალი იყო 1-ლი ტიპის დიაბეტის ფონზე, შედარებით მე-2 ტიპთან, როცა რისკი მოარგეს დემოგრაფიულ ფაქტორებსა და გულსისხლძარღვთა გართულებებს.[214]Barron E, Bakhai C, Kar P, et al. Associations of type 1 and type 2 diabetes with COVID-19-related mortality in England: a whole-population study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Oct;8(10):813-22. https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(20)30272-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32798472?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს ჰოსპიტალიზებულ ყველა პაციენტში, ვირუსის სტატუსის მიუხედავად, მოწყვლადობის შეფასებას, შესაბამისი კლინიკური შკალით. ეს პაციენტის ჰოლისტური შეფასების ნაწილია.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159 Clinical Frailty Scale external link opens in a new window
ერთი ფართო ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მოწყვლადობის დონე შეიძლება იყოს სიკვდილობის რისკის უკეთესი პროგნოზული ფაქტორი, ვიდრე ასაკი და თანმხლები დაავადებების არსებობა.[699]Hewitt J, Carter B, Vilches-Moraga A, et al. The effect of frailty on survival in patients with COVID-19 (COPE): a multicentre, European, observational cohort study. Lancet Public Health. 2020 Jun 30 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7326416/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32619408?tool=bestpractice.com
მეტი დეტალისთვის იხილეთ პროგნოზი.
რისკფაქტორების მქონე პაციენტები ხშირად აკონტროლეთ, დამძიმების დროულად დასაფიქსირებლად.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განიხილეთ პაციენტის მდგომარეობა გუნდთან, რომელიც მის თანმხლებ, ქრონიკულ დაავადებას მართავს, და/ან გაგზავნეთ პაციენტი სხვა პროფესიონალთან მულტიდისციპლინურ გუნდში.
კოლაბორაციული, მულტიდისციპლინური მომსახურება რეკომენდებულია ხანდაზმულ პაციენტებში, რათა ყველა პრობლემა (თანმხლები დაავადებების ჩათვლით) იყოს გათვალისწინებული.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ადგილობრივი პროცედურები უნდა გაითვალისწინოთ COVID-19-ის მქონე პაციენტების მართვისას. სახლის პირობებში იზოლირების შემთხვევაში, პაციენტებს და ოჯახის წევრებს უნდა ურჩიოთ ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ზომების მიღება:
პაციენტების გაწერა იზოლაციიდან და/ან დაწესებულებიდან შესაძლებელია ჩამოთვლილ შემთხვევებში: 10 დღე სიმპტომების გამოვლენიდან + 3 დღე ცხელების და რესპირატორული სიმპტომების გარეშე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [615]Centers for Disease Control and Prevention. Discontinuation of transmission-based precautions and disposition of patients with COVID-19 in healthcare settings. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/disposition-hospitalized-patients.html აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) რეკომენდაციას უწევენ სახლის პირობებში თვითიზოლაციის შეწყვეტას სიმპტომების გამოვლენიდან სულ მცირე 10 დღის (გარდა მძიმე იმუნოკომპრიმისული შემთხვევისა) ან 20 დღის შემდეგ (მძიმე იმუნოკომპრომისული მდგომარეობის დროს) და სიცხის დამწევი წამლების გამოყენების გარეშე უკანასკნელი ცხელებიდან სულ მცირე 24 საათის შემდეგ, სიმპტომების გაუმჯობესების შემთხვევაში (თუ ვირჩევთ სიმპტომებზე დაფუძნებულ სტრატეგიას). ასიმპტომურ პაციენტებში CDC-ის რეკომენდაციაა იზოლაციის შეწყვეტა დადებითი ტესტის თარიღიდან სულ მცირე 10 დღის (გარდა მძიმე იმუნოკომპრიმისული შემთხვევისა) შემდეგ, 20 დღემდე (მძიმე იმუნოკომპრომისული მდგომარეობის დროს). მძიმე იმუნოკომპრომისის მქონე პაციენტებს რეპლიკაციის უნარის მქონე ვირუსი შესაძლოა გამოუმიშავდეთ 20 დღეზე ხანგრძლივად. ასეთ დროს, პაციენტის იზოლაციის დასრულებადე, საჭიროა დამატებითი ტესტირება და კონსულტაცია ინფექციური დაავადებების და ინფექციის კონტროლის სპეციალისტებთან. ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიის გამოყენებისას აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევენ სულ მცირე ორი უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტის დადასტურებას (24-საათიანი ინტერვალით) სანამ შეწყვეტთ იზოლაციას. უპირატესია სიმპტომებზე დაფუძნებული სტრატეგია; თუმცა, ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიით მოქმედება ასევე შეიძლება იყოს მიზანშეწონილი მძიმედ იმუნოკომპრომისულ პაციენტებში.[615]Centers for Disease Control and Prevention. Discontinuation of transmission-based precautions and disposition of patients with COVID-19 in healthcare settings. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/disposition-hospitalized-patients.html თუ პაციენტი იზოლირებულია სახლის პირობებში, CDC რეკომენდაციას უწევს თვითიზოლაციის შეწყვეტას ისე, როგორც მსუბუქი დაავადების შემთხვევაში (იხ. ზემოთ). იზოლირების შეწყვეტის შესახებ რეკომენდაციები ეფუძნება ადგილობრივ პირობებს და განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებს შორის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში დადებითი ტესტის შემდეგ იზოლაცია 14 დღეს გრძელდება, ხოლო საზოგადოებრივ პირობებში, მსუბუქი დაავადების შემთხვევაში- 10 დღეს. იმუნოკომპეტენტური პირები, რომლებსაც აქვთ დადებითი პასუხი უკუტრანსკრიპციის პოლიმერაზას ჯაჭვურ რეაქციაზე (RT-PCR) და შეასრულეს 14-დღიანი იზოლაციის პერიოდი, არ არიან ვალდებულნი ჩაიტარონ ტესტირება კლინიკიდან გაწერამდე, თუ გაწერის თარიღი პაციენტის დაავადების გამოვლენიდან ან ტესტიდან 90 დღის ფარგლებში ჯდება (გარდა შემთხვევისა თუ პაციენტს ახალი სიმპტომები უვითარდება).[605]Public Health England. Guidance for stepdown of infection control precautions and discharging COVID-19 patients. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-within-hospitals-and-discharging-covid-19-patients-from-hospital-to-home-settings/guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-and-discharging-covid-19-patients
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რეკომენდებულია დაავადების პროგრესიის ნიშნებისა და სიმპტომების ახლო მონიტორინგი. თუ პაციენტი სახლში რჩება, პაციენტებს უნდა ასწავლოთ გართულებების სიმპტომების ამოცნობა და ურგენტული დახმარების მოთხოვნა (მაგ. სუნთქვის გაძნელების, გულმკერდის არეში ტკივილის შემთხვევაში). პულსოქსიმეტრია და მონიტორინგი სახლში რეკომენდებულია სიმპტომურ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ მძიმე დაავადების რისკფაქტორები და არ არიან ჰოსპიტალიზებული. საჭიროა პაციენტების განათლება და შესაბამისი მეთვალყურეობა. თუ პაციენტის მართვა ჰოსპიტალში მიმდინარეობს, დააკვირდით კლინიკური დამძიმების ნიშნებს ადრეული გაფრთხილების ქულების გამოყენებით (ადრეული გაფრთხილების ეროვნული ქულა 2 [NEWS2]). დაუყოვნებლივ დაიწყეთ დამხმარე მოვლის ჩარევების გამოყენება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი
თირკმლის ფუნქციის მონიტორინგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თუ პაციენტს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადება ან მისი რისკფაქტორები და ამავდროულად მწვავე ავადმყოფობა.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148
თირკმლის ქრონიკული დაავადება თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკფაქტორია.[701]Hsu CY, Ordoñez JD, Chertow GM, et al. The risk of acute renal failure in patients with chronic kidney disease. Kidney Int. 2008 Jul;74(1):101-7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2673528/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18385668?tool=bestpractice.com
თირკმლის მწვავე დაზიანება COVID-19-ის ფონზე შეიძლება იყოს ხშირი, მაგრამ პრევალენტობა უცნობია. დაზიანება ასოცირდება მომატებულ სიკვდილობასთან.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
თირკმლის ქრონიკული დაავადების და COVID-19-ის თანაარსებობის შემთხვევაში, მომატებულია თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკი, რომელიც თავისმხრივ უკავშირდება ცხელებას, დეჰიდრატაციას, არასტეროიდული ანტიანთებითი მედიკამენტების გამოყენებას.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს უნდა აუხსნათ, რომ ავადმყოფობის დროს მომატებულია მწვავე დაზიანების რისკი. თუ პაციენტი სახლში რჩება, უნდა გქონდეთ მონიტორინგის მექანიზმი, რათა დროულად მოხდეს ჰოსპიტალიზაცია, დამძიმების შემთხვევაში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, მათ შორის თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში, შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში:
შეადარეთ თირკმლის ფუნქცია წინა შედეგებს
ყოველდღიურად გადახედეთ ფუნქციას, სითხის მოცულობის სტატუსს (ექსპერტული მოსაზრება).
საჭიროა ოლიგურიის მონიტორინგი და შესაბამისი რეაგირება.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148 [702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ურჩიეთ პაციენტებს, მოერიდონ ზურგზე წოლას, ვინაიდან ეს ხველას არაეფექტურს ხდის. მიმართეთ მარტივ ზომებს (მაგ., ერთი სუფრის კოვზი თაფლი 1 წლის და უფროსი ასაკის პაციენტებში) ხველის შესამსუბუქებლად.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 მეტა-ანალიზით დადგინდა, რომ თაფლი უპირატესია სტანდარტულ მკურნალობასთან შედარებით (მაგ. ხველის საწინააღმდეგო წამლები) ზედა სასუნქი გზების გაუმჯობესების, განსაკუთრებით ხველის სიხშირისა და სიმძიმის კუთხით.[613]Abuelgasim H, Albury C, Lee J. Effectiveness of honey for symptomatic relief in upper respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysis. BMJ Evid Based Med. 2020 Aug 18 [Epub ahead of print]. https://ebm.bmj.com/content/early/2020/07/28/bmjebm-2020-111336 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32817011?tool=bestpractice.com
პაციენტებს ურჩიეთ ადეკვატური კვება და წყლის მიღება. ზედმეტი სითხე აუარესებს ოქსიგენაციას.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განსაკუთრებით ხშირად აკონტროლეთ სითხის ბალანსი
სითხის ოპტიმალური სტატუსის მიღწევა კრიტიკული მნიშვნელობისაა, მაგრამ რთული მისაღწევია COVID-19-ის მქონე ყველა პაციენტში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175 მოითხოვეთ რჩევები უფროსი სპეციალისტებისგან გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში არსებობს ფილტვის შეშუპების რისკი სითხის გადასხმის დროს, ამიტომ აუცილებელია ახლო მონიტორინგი (თავდაპირველად ყოველ საათში ერთხელ).
მონიტორინგი უნდა მოიცავდეს:[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
სითხის მოცულობის სტატუსის რეგულარულ კლინიკურ შეფასებას (პულსი, წნევა, საუღლე ვენის წნევა, ფილტვის და პერიფერიული შეშუპების შეფასება)
სითხის ბალანსი (მიღებული/გამოსული) და წონა ყოველდღე
თირკმლის ფუნქციის შემოწმება, თავდაპირველად ყოველდღიურად.
განიხილეთ შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია იმ შემთხვევაში, თუ შარდის გამოყოფის გაზომვა რთულია, მაგრამ გახსოვდეთ ინფექციის და ტრავმის მომატებული რისკები.
კომპლექსურ პაციენტებში შეიძლება საჭირო გახდეს ცენტრალური ვენური წნევის ან ფილტვის არტერიის კათეტერიზაციით მონიტორინგი.[742]Verbrugge FH, Grieten L, Mullens W. Management of the cardiorenal syndrome in decompensated heart failure. Cardiorenal Med. 2014 Dec;4(3-4):176-88. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4299260/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25737682?tool=bestpractice.com
მნიშვნელოვანია ცოდნა, როდის შევამციროთ სითხეების გადასხმა. ამ გადაწყვეტილების მისაღებად განიხილეთ კონსულტაცია უფროს ექიმებთან.
თუ პაციენტი დატვირთულია სითხით (ნიშნები: გახშირებული პულსი, მომატებული სუნთქვის სიხშირე ფილტვის შეშუპების გამო, მომატებული საუღლე ვენის წნევა პერიფერიული შეშუპებით), შეწყვიტეთ გადასხმები, მოითხოვეთ უფროსი სპეციალისტების ჩართვა და განიხილეთ ინტრავენური შარდმდენები (ექსპერტული მოსაზრება).
თუ არ არსებობს განსაკუთრებული გარემოებები, შარდმდენები და ინტრავენური სითხეები ძირითადად არ კეთდება ერთად (ექსპერტული მოსაზრება) .
შეიძლება საჭირო გახდეს კარდიოლოგის და/ან ნეფროლოგის ჩართვა.
ურჩიეთ პაციენტებს, გააუმჯობესონ ჰაერის ცირკულირება ფანჯრის ან კარის გაღებით (ვენტილატორის გამოყენებით ინფექცია შეიძლება გავრცელდეს, ამიტომ მისი გამოყენება დაუშვებელია).[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
ყველა პაციენტს ესაჭიროება ფსიქიკური და ფსიქოსოციალური მხარდაჭერა. შესაბამისად მართეთ უძილობის, დეპრესიის ან შფოთვის სიმპტომები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განიხილეთ ყნოსვის დისფუნქციის მკურნალობა (მაგ. ყნოსვის ტრენინგი) თუ პრობლემა გრძელდება 2 კვირაზე მეტხანს. არ არსებობს მტკიცებულება ამ მკურნალობის შესახებ COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[614]Whitcroft KL, Hummel T. Olfactory dysfunction in COVID-19: diagnosis and management. JAMA. 2020 May 20 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2766523 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32432682?tool=bestpractice.com
დეპრესიის დიაგნოზის მქონე პაციენტების მხარდაჭერა
თუ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის, მაგ. დეპრესიის მქონე პაციენტი სახლში მკურნალობს, საჭიროა შესაბამისი მხარდაჭერა. ემოციური დისტრესი შეიძლება მეტი იყოს.
ტრავმული სტრესის აშშ კვლევითი ცენტრის რეკომენდაციით, ფსიქიატრმა უნდა განიხილოს სტრატეგია პაციენტთან, როგორ შეამცირონ დისტრესი, კარანტინის ეფექტი და გაუწიონ დამატებითი დახმარება მაღალი რისკის პაციენტებს.[703]Center for the Study of Traumatic Stress. Taking care of patients during the coronavirus outbreak: a guide for psychiatrists. 2020 [internet publication]. https://www.cstsonline.org/assets/media/documents/CSTS_FS_Taking_Care_of_Patients_During_Coronavirus_Outbreak_A_Guide_for_Psychiatrists_03_03_2020.pdf
ურჩიეთ პაციენტებს, სად იპოვონ ადგილობრივად რელევანტური ინფორმაცია და მხარდაჭერა, მაგალითად:
მტკიცებულება მწირია კარანტინის ეფექტის შესახებ მანამდე არსებული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების ფონზე, მაგრამ სავარაუდოა, რომ პაციენტთა ამ ჯგუფში საჭირო იქნება დამატებითი ფსიქოლოგიური მხარდაჭერა.[392]Brooks SK, Webster RK, Smith LE, et al. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet. 2020 Mar 14;395(10227):912-20. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)30460-8/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32112714?tool=bestpractice.com
განიხილეთ ტელემედიცინის გამოყენება დისტანციური კონსულტაციებისთვის.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [704]Shore JH, Schneck CD, Mishkind MC. Telepsychiatry and the coronavirus disease 2019 pandemic-current and future outcomes of the rapid virtualization of psychiatric care. JAMA Psychiatry. 2020 May 11 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2765954 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32391861?tool=bestpractice.com [705]Hubley S, Lynch SB, Schneck C, et al. Review of key telepsychiatry outcomes. World J Psychiatry. 2016 Jun 22;6(2):269-82. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4919267/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27354970?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
დემენციის მქონე პაციენტების და მათო მომვლელების კონსულტაციის საფუძველზე, შეათანხმეთ ესკალაციის გეგმა(ექსპერტული მოსაზრება).
აღნიშნული თერაპია უნდა მოიცავდეს შემდეგ კომპონენტებს:[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
რეანიმაციის სტატუსი (მაგ., ‘გადაწყვეტილება რეანიმაციის შეჩერების შესახებ’ [DNACPR])
მკურნალობის მაქსიმუმი (მაგ. პაციენტის ინტუბაციის ან ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში მოთავსების შესაბამისობა).
მკურნალობის ესკალაციის გეგმებში გათვალისწინებული უნდა იყოს კომპლექსური მკურნალობის დაგეგმარება, მათ შორის იურიდიული კომპლექსური დირექტივები.[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
ზოგიერთ სიტუაციაში, დემენციის მქონე პაციენტს არ აქვს მენტალური შესაძლებლობა, მიიღოს გადაწყვეტილება ესკალაციის გეგმის შესახებ.
შეაფასეთ და დოკუმენტურად დააფიქსირეთ პაციენტის მენტალური შესაძლებლობის დონე (გადაწყვეტილების მიღების საჭიროების პერიოდში, სპეციფიკურ დროს გადაწყვეტილების მიღების უნარი).[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 დაიცავით თქვენს რეგიონში არსებული შესაბამისი კანონმდებლობა.
ინგლისსა და უელსში, ჯანდაცვის პროფესიონალები უნდა დაემორჩილონ 2005 წლის აქტს ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents შეფასებები უნდა ტარდებოდეს აქტში წარმოდგენილი პრინციპების შესაბამისად.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილება მიიღება მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 [708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილებას იღებს მისი ნათესავი/ახლობელი, მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
ინგლისისა და უელსის ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ 2005 წლის აქტის თანახმად, თუ პაციენტს არ შეუძლია დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება და არ ჰყავს ლეგალური მეურვე, რომელიც მის მაგივრად მიიღებს გადაწყვეტილებას, ხოლო გადაწყვეტილება არ არის დროის მხრივ კრიტიკული, ამ როლის შესასრულებლად საჭიროა ფსიქიკური შესაძლებლობის დამოუკიდებელი ადვოკატი (IMCA).[709]Social Care Institute for Excellence. Independent mental capacity advocate (IMCA). 2011 [internet publication]. https://www.scie.org.uk/mca/imca/do
შეამოწმეთ თქვენი ქვეყნის/რეგიონის შესაბამისი კანონმდებლობა.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
მართვა საზოგადოებრივ პირობებში
თუ თქვენს პაციენტს აქვს დიაბეტი და COVID-19-ის საშუალოდ მძიმე ფორმა, მართვა კი სახლის პირობებში მიმდინარეობს, აუცილებლად აუხსენით ავადმყოფობის დროს დიაბეტის მართვის წესები და როდის მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება (იხ. "რჩევები დიაბეტის თვითმართვის შესახებ" მსუბუქი COVID-19 ჯგუფში.
მართვა ჰოსპიტალურ პირობებში
თუ დიაბეტის მქონე პაციენტს აქვს საშუალო-მძიმე COVID-19 და მოთავსებულია ჰოსპიტალში, არ შეაჩეროთ ინსულინის მიწოდება 1-ლი ტიპის დიაბეტის შემთხვევაში და იხილეთ მეტი დეტალი მძიმე COVID-19 პაციენტთა ჯგუფის ნაწილში.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ბაქტერიულ ინფექციაზე კლინიკური ეჭვის შემთხვევაში განიხილეთ ემპირიული ანტიმიკრობული მკურნალობის დაწყება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ ხანდაზმულ პაციენტებსა (განსაკუთრებით ხანგრძლივი მზრუნველობის დაწესებულებებში მყოფი) და 5 წლამდე ასაკის ბავშვებში შეიძლება განვიხილოთ ანტიბიოტიკების გამოყენებაც, რათა უზრუნველვყოთ შესაძლო პნევმონიის ემპირიული ანტიბიოტიკოთერაპია. რეჟიმი უნდა შევარჩიოთ კლინიკური დიაგნოზის, ადგილობრივი ეპიდემიოლოგიური და მგრძნობელობის მონაცემების და ლოკალური მკურნალობის გაიდლაინების მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რეკომენდებულია პარაცეტამოლის ან იბუპროფენის გამოყენება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების მიღებისას, როგორიცაა მაგ. იბუპროფენი, მძიმე გვერდითი მოვლენების რისკის მტკიცებულება ამჟამად არ არსებობს. არ დაფიქსირებულა აღნიშნული მედიკამენტების ფონზე მდგომარეობის გამწვავება, გადარჩენადობის კლება ან სიცოცხლის ხარისხის დაქვეითება.[606]European Medicines Agency. EMA gives advice on the use of non-steroidal anti-inflammatories for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-gives-advice-use-non-steroidal-anti-inflammatories-covid-19 [607]US Food and Drug Administration. FDA advises patients on use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19 [608]Little P. Non-steroidal anti-inflammatory drugs and covid-19. BMJ. 2020 Mar 27;368:m1185. https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1185 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32220865?tool=bestpractice.com [609]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency; Commission on Human Medicines. Commission on Human Medicines advice on ibuprofen and coronavirus (COVID-19). 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/news/commission-on-human-medicines-advice-on-ibuprofen-and-coronavirus-covid-19 [610]World Health Organization. The use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) in patients with COVID-19: scientific brief. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/the-use-of-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-(nsaids)-in-patients-with-covid-19 [611]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: acute use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es23/chapter/Key-messages [612]Wong AY, MacKenna B, Morton CE, et al. Use of non-steroidal anti-inflammatory drugs and risk of death from COVID-19: an OpenSAFELY cohort analysis based on two cohorts. Ann Rheum Dis. 2021 Jan 21 [Epub ahead of print]. https://ard.bmj.com/content/early/2021/01/20/annrheumdis-2020-219517.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33478953?tool=bestpractice.com
იბუპროფენი უნდა მიიღოთ ყველაზე დაბალი ეფექტური დოზით, რაც შეიძლება მცირე ხნით, სიმპტომების საკონტროლოდ. იბუპროფენის გამოყენება რეკომენდებული არ არის ორსულ ქალებში (განსაკუთრებით მესამე ტრიმესტრში) ან <6 თვის ასაკის ბავშვებში (ასაკობრივი ზღვარი განსხვავებულია ქვეყნებს შორის).
არასტეროიდული, ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტები თირკმლის ქრონიკული დაავადების, გულის უკმარისობის ან ასთმის დროს
არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო წამლები:
თავი აარიდეთ მედიკამენტების ამ ჯგუფს თირკმლის ქრონიკული დაავადების და/ან გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებში (ექსპერტული მოსაზრება)
შეიძლება გაუარესდეს ასთმის სიმპტომებიც, ამიტომ შეამოწმეთ, ხომ არ აქვს პაციენტს სენსიტიურობა.[710]Global Initiative for Asthma. Global strategy for asthma management and prevention. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/gina-reports/
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
These drug options and doses relate to a patient with no comorbidities.
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
Drug choice, dose and interactions may be affected by the patient's comorbidities. Check your local drug formulary.
პირველადი პარამეტრები
ან
The Renal Handbook
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ შესაბამისი ექსპერიმენტული, ახალი თერაპიები.
ანტივირუსულ თერაპიებს უფრო დიდი ეფექტი აქვთ დაავადების მიმდინარეობის ადრეულ ეტაპზე, ხოლო იმუნოსუპრესიული/ანთების საწინააღმდეგო თერაპიები, ეფექტს დაავადების გვიანდელ სტადიაზე ავლენენ.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
იხილეთ Emerging external link opens in a new windowსექცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
გაითვალისწინეთ პაციენტის თანმხლები დაავადებები ექსპერიმენტული თერაპიის განხილვისას
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე მოგიწოდებთ, COVID-19-ის მკურნალობის დროს გაითვალისწინოთ პოტენციური გვერდითი მოვლენები და წამალთშორისი ურთიერთქმედებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ამის მაგალითია გავლენა QT ინტერვალზე. პაციენტს შეიძლება დანიშნული ჰქონდეს სხვა მედიკამენტები, რომლებიც ახანგრძლივებენ QT ინტერვალს. პაციენტმა შეიძლება მიიღოს სხვა პრეპარატი COVID-19-ის სამკურნალოდ, რომელიც ასევე ახანგრძლივებს QT ინტერვალს.
განიხილეთ პაციენტის მიმდინარე მედიკამენტები და თანმხლები დაავადებები, სანამ ახალ მედიკამენტს დანიშნავთ.
დაიცავით ადგილობრივი მედიკამენტური პროტოკოლი და გაიარეთ კონსულტაცია უფროს კოლეგებთან, სანამ ახალ თერაპიებს გამოიყენებთ.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რამდენიმე პროფესიული რესპირატორული ორგანიზაციის გაიდლაინებში თანხმობაა იმაზე, რომ ასთმის ან ფქოდ-ის მქონე პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ, განაგრძონ საინჰალაციო საშუალებების (მათ შორის საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების) გამოყენება დანიშნულებისამებრ, განურჩევლად COVID-19-ის თანაარსებობისა.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/ [713]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. GOLD COVID-19 guidance. 2020 [internet publication]. https://goldcopd.org/gold-covid-19-guidance/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
კვლავ უცნობია, თუ რამდენად იწვევს SARS-CoV-2-ის ინფექცია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვაებას, თუმცა, თუ ეს ასეა, იგი დამატებით დააზიანებს ფილტვის რეზერვს.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის გაგრძელების ძირითადი მიზანია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვავების რისკის შემცირება.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
არ არსებობს მტკიცებულებები, რომ საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდები უკავშირდება COVID-19-ს ასთმის მქონე პაციენტებში.[716]Centre for Evidence-Based Medicine; Hartmann-Boyce J, Hobbs R. Inhaled steroids in asthma during the COVID-19 outbreak. 2020 [internet publication]. https://www.cebm.net/covid-19/inhaled-steroids-in-asthma-during-the-covid-19-outbreak/ არ არსებობს მტკიცებულება, რომ მათი გამოყენება ზრდის COVID-19-თან დაკავშირებულ რისკებს ფქოდ-ის მქონე პაციენტებში.[714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168
პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ სახლის ან ჰოსპიტალის პირობებში მწვავე დაავადებისთვის, შესაძლოა დაავიწყდეთ, მოგახსენონ ინჰალატორების შესახებ, რომლებიც დანიშნული აქვთ ფქოდ-ის ან ასთმისთვის. გახსოვდეთ, რომ საჭიროა დანიშნულების გადამოწმება და, საჭიროების შემთხვევაში, ინჰალატორების გამოწერა.
ზოგიერთი საინჰალაციო საშუალება შეიცავს მედიკამენტების კომბინაციას, ამიტომ გაითვალისწინეთ ორმაგი დანიშნულების რისკი.
ფქოდ-ის ან ასთმის მქონე პაციენტებში, რომელთაც თირკმლის მწვავე დაზიანება აქვთ, გამოთვლილი GFR <50 მლ/წთ/1.73 მ², შეიძლება საჭირო იყოს ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების შეწყვეტა. ეს დამოკიდებულია კონკრეტულ მედიკამენტზე. შეამოწმეთ ფორმულარი ან გაიარეთ კონსულტაცია ფარმაცევტთან.
სხვა დანიშნული მედიკამენტები
ასთმის მძიმე ფორმის და ფქოდ-ის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც მკურნალობენ პერორალური კორტიკოსტეროიდებით (დანიშნული შემანარჩუნებელი თერაპიის სახით) ასევე უნდა განაგრძონ მათი გამოყენება რაც შეიძლება დაბალი დოზით, ვინაიდან ამ მედიკამენტების შეწყვეტის შედეგად მათი მდგომარეობა შესაძლოა გაუარესდეს.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთლობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის მოკლე გაიდლაინი ასთმის მძიმე ფორმის შესახებ ურჩევს პაციენტებს, რომლებიც იღებენ რეგულარულ ბიოლოგიურ თერაპიას ასთმისთვის, განაგრძონ მკურნალობა COVID-19-ის პანდემიის დროს, თუმცა, SARS-CoV-2-ით დაინფიცირების შემთხვევაში უნდა დაუკავშირდნენ სპეციალურ გუნდს, რომელიც პასუხისმგებელია მათ მოვლაზე.[717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია რეკომენდაციას არ უწევს ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტების რუტინულ შეწყეტას COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ დოზა შეიძლება დაკორექტირდეს, პაციენტის კლინიკური მდგომარეობის, კონკრეტულად წნევის და თირკმლის ფუნქციის მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მიუხედავად იმისა, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ინჰიბიოტრების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების მომხმარებელი პაციენტების შესახებ არსებობს მოსაზრება, რომ ისინი იმყოფებიან ინფექციის ან მისი მძიმე ფორმის განვითრების მაღალი რისკის ქვეშ (ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტი-2-ის რეცეპტორის ექსპრესიის გაძლიერების გამო), დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის განცხადებით, ამჟამინდელი მტკიცებულებები არასაკმარისია ამ თემაზე მყარი დასკვნის გასაკეთებლად.[721]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEIs) or angiotensin receptor blockers (ARBs) in people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es24/chapter/Key-messages
ზოგიერთი პროფესიული საზოგადოება პანდემიის დროს რეკომენდაციას უწევს მედიკამენტების მიღების გაგრძელებას, რომლებიც დანიშნულია ჰიპერტენზიის, გულის უკმარისობის, კორონარული დაავადების, თირკმლის ქრონიკული დაავადების ან დიაბეტის) გართულებების სამკურნალოდ (თუ პაციენტს არ აქვს COVID-19). თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19, რეკომენდებულია სრული კლინიკური შეფასება ექიმის მიერ, სანამ რაიმე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მკურნალობის შეწყვეტის შესახებ.[722]American Heart Association; Heart Failure Society of America; American College of Cardiology. Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician. 2020 [internet publication]. https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician [723]European Society of Cardiology Council on Hypertension. Position statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-inhibitors and angiotensin receptor blockers. 2020 [internet publication]. https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang [724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace
დიდი ბრიტანეთის თირკმლის თირკმლის ასოციაცია და ბრიტანეთის გულ-სისხლძარღვთა საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს მიმდინარე სტანდარტული გაიდლაინების გამოყენებას ნებისმიერი მწვავე ავადმყოფობის მქონე პაციენტისთვის, როდესაც ვაფასებთ ამ მედიკამენტების რისკისა და სარგებლის ბალანსს COVID-19-ის საეჭვო შემთხვევის მქონე პაციენტში.[724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace [726]Clark AL, Kalra PR, Petrie MC, et al. Change in renal function associated with drug treatment in heart failure: national guidance. Heart. 2019 Jun;105(12):904-10. https://heart.bmj.com/content/105/12/904.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31118203?tool=bestpractice.com ეს გულისხმობს:
ინდივიდუალურ კლინიკურ შეფასებას
რენინ-ანგიოტენზინ-ალდოსტერონის სისტემის (RAAS) ინჰიბიტორების თავდაპირველი ჩვენების (ანგიტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიოტრები, ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტები, მინერალოკორტიკოიდოების რეცეპტორი/ალდოსტერონის ანტაგონისტები) და პროგნოზული სარგებლსი ხარისხის გათვალისწინებას
რომელიმე მედიკამენტის დროებით შეწყვეტის შემთხვევაში, ჯანმრთელობის გაუმჯობესების შემდეგ ამ მედიკამენტის ხელახლა დანიშვნის გათვალისწინებას.
განიხილეთ ზოგადი ჯანმრთელობის სისუსტის ქულის დაანგარიშბა, ვინაიდან მაღალი ქულის მქონე პაციენტები შესაძლოა იმყოფებოდნენ მედიკამენტებთან დაკავშირებული ზიანის განვითრების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ მწვავე მდგომარეობის დროს (ექსპერთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
განიხილეთ მედიკამენტების შეწყვეტის სარგებელი და რისკები, თუ მედიკამენტი ატარებს თირკმლის დაზიანების რისკს თანმხლები ავადმყოფობის დროს, მაგ. ანტიჰიპერტენზიული საშუალებები და შარდმდენები.
თუ თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე თქვენი პაციენტი იღებდა არასტეროიდულ ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტებს, ურჩიეთ მათ შეწყვიტონ ამ მედიკამენტების გამოყენებამდე ავადმყოფობის პერიოდში.
პაციენტებმა, რომლებიც საკუთარ გულის უკმარისობას თავად მართავენ საზოგადოებრი პირობებში, შეიძლება მოისურვონ შარდმდენის დოზის შემცირ თანმხლები დაავადების განვითარების შემთხვევაში, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს დეჰიდრატაცია (ექსპერტთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
გაიარეთ კონსულტაცია პაციენტის კარდიოლოგთან ან ნეფროლოგთან თუ ვლინდება კომპლექსური მდგომარეობები (მაგ. თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპია ან იმუნოსუპრესიული თერაპია).
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
საწყისი ნევროლოგიური შეფასება მოწოდებულია რაც შეიძლება ადრე პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ინსულტის ანამნეზი და ჰოსპიტალიზებულები არიან მწვავე მდგომარეობით, მათ შორის COVID-19-ით.
ძირითადად, მწვავე მდგომარეობაში მყოფი პაციენტი (მაგ. ინფექცია და დაავადებით გამოწვეული ჰიპოტენზია) არის ინსულტის მომატებული რისკის ქვეშ (როგორც იშემიური, ასევე ჰემორაგიული ფორმების).[743]Grau AJ, Urbanek C, Palm F. Common infections and the risk of stroke. Nat Rev Neurol. 2010 Dec;6(12):681-94. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21060340?tool=bestpractice.com [744]Eigenbrodt ML, Rose KM, Couper DJ, et al. Orthostatic hypotension as a risk factor for stroke: the atherosclerosis risk in communities (ARIC) study, 1987-1996. Stroke. 2000 Oct;31(10):2307-13. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/01.str.31.10.2307 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11022055?tool=bestpractice.com რისკი კიდევ უფრო მეტია ინსულტის ანამნეზის შემთხვევაში.
შეადარეთ ბაზისური მაჩვენებლები (COVID-19-მდე) ნევროლოგიური სტატუსის შეფასებისას. პაციენტს, ოჯახის წევრებს ან მომვლელებს შეგიძლიათ კითხოთ პაციენტის ფუნქციურ შესაძლებლობებზე ავადმყოფობამდე (ექსპერტული მოსაზრება).
ასე შემცირდება ნევროლოგიური ნიშნების შეცდომით მიკუთვნება ინსულტის წინა დიაგნოზისთვის.
იმ შემთხვევაში, თუ ჰოსპიტალიზაციის დროს აღინიშნება ნევროლოგიური სტატუსის ცვლილება, გაიმეორეთ ნევროლოგიური შეფასება ახალი ინსულტის აღმოსაჩენად.
შეფასების შემდეგ უზრუნველყავით პაციენტის შესაბამისი ზედამხედველობა (კონფუზიის რისკი ღამით, დაცემის რისკი მოწყვლადობის დროს). ინსულტის ანამნეზის მქონე პაციენტი დაცემის და დაზიანების მომატებული რისკის ქვეშაა.[745]Winstein CJ, Stein J, Arena R, et al. Guidelines for adult stroke rehabilitation and recovery: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke. 2016 Jun;47(6):e98-169. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STR.0000000000000098 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27145936?tool=bestpractice.com
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციის თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებული პაციენტები რეგულარულად უნდა მოწმდებოდნენ კლინიკური დამძიმების ნიშნებზე, მათ შორის ინსულტის ნიშნებზე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ის აღწერილი ნევროლოგიური გართულებები მოიცავს მწვავე იშემიურ და ჰემორაგიულ ინსულტსაც.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
შეასრულეთ ბაზისური კოგნიტური შეფასება რაც შეიძლება ადრე ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ მწვავე მდგომარეობა და დემენციის ანამნეზი. შეკრიბეთ კოლატერალური ანამნეზი ოჯახისგან, მეგობრებისგან, მომვლელებისგან.[746]Pendlebury ST, Klaus SP, Mather M, et al. Routine cognitive screening in older patients admitted to acute medicine: abbreviated mental test score (AMTS) and subjective memory complaint versus Montreal Cognitive Assessment and IQCODE. Age Ageing. 2015 Nov;44(6):1000-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4621235/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26464420?tool=bestpractice.com
გამოიყენეთ ვალიდური ქულათა სისტემა, რომელიც მოსახერხებელია მწვავე პირობებში, მაგ.:[746]Pendlebury ST, Klaus SP, Mather M, et al. Routine cognitive screening in older patients admitted to acute medicine: abbreviated mental test score (AMTS) and subjective memory complaint versus Montreal Cognitive Assessment and IQCODE. Age Ageing. 2015 Nov;44(6):1000-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4621235/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26464420?tool=bestpractice.com
შემოკლებული ფსიქიკური ტესტის ქულა/10 (AMTS/10).[747]Hodkinson HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age Ageing. 1972 Nov;1(4):233-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4669880?tool=bestpractice.com British Geriatrics Society: Abbreviated Mental Test Score external link opens in a new window
კოლატერალური ანამნეზი ადგენს, არის თუ არა კოგნიცია სტაბილური, კოგნიტური ცვლილება თანდათან ხდებოდა თუ მწვავედ.
კოგნიტიური ფუნქციის სტანდარტიზებული შეფასების ქულა საჭირო ინსტრუმენტია ნებისმიერი კლინიკური მდგომარეობის გაუმჯობესების მონიტორინგისა და პაციენტის გაწერის საჭიროების შეფასებისთვის. ქულა საუკეთესოდ ინტერპრეტირდება იმ შემთხვევაში, თუ გამოიყენება ფუნქციურ შეფასებასთან ერთად, რომელსაც, ძირითადად, ატარებს გამოცდილი შრომითი თერაპევტი.
ყოველთვის შეაფასეთ დემენციის მქონე პაციენტი დელირიუმზე, როდესაც იგი მწვავე მდგომარეობით არის მოყვანილი.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით, COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტები დელირიუმზე უნდა შეფასდნენ სტანდარტიზებული პროტოკოლების გამოყენებით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
დემენციით დაავადებული პაციენტები იმყოფებიან დელირიუმის მომატებული რისკის ქვეშ ჰოსპიტალიზაციის დროს და საავადმყოფოში ყოფნის სრული პერიოდის განმავლობაში.[749]National Institute for Health and Clinical Excellence. Dementia: assessment, management and support for people living with dementia and their carers. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng97 [750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
დელირიუმი არ არის დემენცია.[751]Nova Scotia Health Authority. This is not my Mom. 2012 [internet publication]. https://www.thisisnotmymom.ca [752]Inouye SK, Schlesinger MJ, Lydon TJ. Delirium: a symptom of how hospital care is failing older persons and a window to improve quality of hospital care. Am J Med. 1999 May;106(5):565-73. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10335730?tool=bestpractice.com
გამოიყენეთ სკრინინგის ინსტრუმენტი შესაძლო დელირიუმის გამოსავლენად, როგორიცაა:
4-AT.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ [753]Bellelli G, Morandi A, Davis DH, et al. Validation of the 4AT, a new instrument for rapid delirium screening: a study in 234 hospitalised older people. Age Ageing. 2014 Jul;43(4):496-502. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4066613/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24590568?tool=bestpractice.com [754]MacLullich AM, Shenkin SD, Goodacre S, et al. The 4 'A's test for detecting delirium in acute medical patients: a diagnostic accuracy study. Health Technol Assess. 2019 Aug;23(40):1-194. https://www.journalslibrary.nihr.ac.uk/hta/hta23400#/abstract http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31397263?tool=bestpractice.com
დემენციის მქონე პაციენტებს ხშირად აღენიშნებათ კომუნიკაციის პრობლემები, შესაბამისად, მათ შესაძლოა უძნელდებოდეთ COVID-19-ის სიმპტომებს აღწერა. პაციენტის თავდაპირველი კლინიკური სურათი შესაძლოა შედგებოდეს დელირიუმის ნიშნებისგან.[755]Public Health England. Coronavirus (COVID-19): admission and care of people in care homes. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/coronavirus-covid-19-admission-and-care-of-people-in-care-homes
ჩამოთვლილი საკითხები გაითვალისწინეთ მულტიკომპონენტური მკურნალობისას, რათა შეამციროთ დელირიუმის რისკი ჰოსპიტალიზაციის დროს, დემენციის მქონე მწვავე პაციენტებში:[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ [756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
დაეხმარეთ ორიენტირებაში; პაციენტს უნდა ჰქონდეს თავისი სათვალე და/ან სასმენი აპარატი თან
პაციენტს მოძრაობა დააწყებინეთ რაც შეიძლება მალე
საკმარისად აკონტროლეთ ტკივილი
გამოავლინეთ და უმკურნალეთ თანმხლებ ინფექციებს დროულად
შეინარჩუნეთ ჰიდრატაცია და დაეხმარეთ პაციენტებს კვებაში
დააკვირდით ნაწლავის და შარდის ბუშტის მოქმედებას რეგულარულად
გამოიყენეთ დამატებითი ჟანგბადი, გაიდლაინების რეკომენდაციების მიხედვით.
შეათანხმეთ მედიკამენტების მიმოხილვა გამოცდილ მედპერსონალთან.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
COVID-19-თან დაკავშირებული სპეციფიკურო გამოწვევებია:[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
იზოლაციის საჭიროება, რომელიც ზოგიერთ პაციენტში იწვევს დელირიუმის გამწვავებას
პაციენტების რეგულარული მონიტორინგის უნარი დელირიუმზე, რომელზეც ზეგალენას ახდენს პერსონალის და დროითი რესურსები.
საწყისი გამოკვლევები დელირიუმის მქონე პაციენტისთვის
თუ პაციენტს აღენიშნება დელირიუმი, იგი უნდა შემოწმდეს სიცოცხლისთვის საშიში მიზეზებზე:[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
გლუკოზის დაბალი შემცველობა სისხლში
ჰიპოტენზია
ნარტკოტიკული ინტოქსიკაცია ან მოხსნის, მათ შორის ალკოჰოლური მოხსნის ეფექტები.
სხვა კვლევებია(ექსპერტული მოსაზრება):
სისხლის საერთო ანალიზი, ელექტროლიტები, თირკმელების ფუნქცია, ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის ტესტები, ღვიძლის ფუნქციური სინჯები, კალციუმი, გლუკოზა, C-რეაქტიული ცილა, ფოლიუმის მჟავა და B12 ვიტამინი
სისხლის კულტურა (თუ ვეჭვობთ ბაქტერემიას)
შარდის ბაქტერემიული ანალიზი
გულმკერდის რენტგენოგრაფია.
რიგ შემთხვევებში, საჭიროა კომპლექსური არარუტინული გამოკვლევები, მაგ. თავის კომპიუტერული ტომოგრაფია, რაც დამოკიდებულია სპეციფიკურ კლინიკურ მახასიათებლებზე. განიხილეთ ამ ტიპის გამოკვლევების მიზანშეწონილობა ზემდგომ კოლეგასთან.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
შეამოწმეთ და უმკურნალეთ დელირიუმის ნებისმიერ შექცევად მიზეზს.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 ესენია:
ინფექციები
ტკივილი
დეჰიდრატაცია
ყაბზობა
უმოძრაობა
ცუდი ძილი
სენსორული პრობლემები (მაგ. ყურის გოგირდი ან სათვალის დაკარგვა)
მედიკამენტები
შეკრიბეთ უკანასკნელ პერიოდში დანიშნული მედიკამენტების, განსაკუთრებით ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების, შფოთვის საწინააღმდეგო საშუალებების, სედატიური საშუალებების, ანტიფსიქოტურების ან ძლიერი ანტიქოლინერგული თვისებების მქონე მედიკამენტების ანამნეზი
განიხილეთ ანტიქოლინერგული დატვირთვის ჯამური ქულის გამოანგარიშება.
დელირიუმის მქონე პაციენტის მართვა
თავდაპირველად, დელირიუმის მქონე პაციენტები მართეთ (თუ ეს შესაძლებელია) არაფარმაკოლოგიური მიდგომით, როგორც რეკომენდებულია არა-COVID-19 კონტექსტში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103
შეამცირეთ დეზორიენტაცია კარგად განათბული ოთახის უზრუნველყოფით და მოათავსეთ საათი და კალენდარი გამოსაჩენ ადგილას, მაგ. კედელზე.
წაახალისეთ და ხელი შეუწყეთ ოჯახს, მეგობრებს და მზრუნველებს მოინახულონ პაციენტი, მონახულების შეზღუდვის წესების ფარგლებში, როგორც ეს განსაზღვრულია COVID-19-ის საზოგადოებრივი ტრანსმისიის მიმდინარე დონის მიხედვით.
გამოიყენეთ ვერბალური და არავერბალური ტექნიკები კონფლიქტის და სტრესის დეესკალაციის მიზნით.
თუ არაფარმაკოლოგიური მკურნალობა არაეფექტურია, ხოლო პაციენტი განიცდის დისკომფორტს, ან წარმოადგენს საფრთხეს საკუთარი თავის ან სხვებისთვის, შესაძლოა გამოვიყენოთა ანტიფსიქოტური ან დამამშვიდებელი საშუალებები მოკლევადიანად (ხშირად 1-2 დღე), თუმცა, მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში. ამ მიზნით დანიშნული ნებისმიერი ახალი ანტიფსიქოტური წამალი რეგულარულად უნდა განიხილებოდეს და შეწყდეს პრაქტიკულ მომენტში (ექსპერტთა დასკვნის საფუძველზე).
ბრიტანეთის გერიატრიულმა საზოგადოებამ განაცხადა, რომ COVID-19-ის მართვის კონტექსტში, ფარმაკოლოგიური ჩარევა შეიძლება უფრო ადრე იყოს უპრიანი, ვიდრე სხვა შემთხვევებში იქნებოდა. ამის მიზეზი არის ინფექციის გავრცელების რისკი, რომელიც შეიძლება აღემატებოდეს ინდივიდის პოტენციური დაზიანების რისკებს.[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტის გაიდლაინის თანახმად დელირიუმის შესახებ (არასპეციფიკური COVID-19-სთვის), რეკომენდებულია ჰალოპერიდოლის ხანმოკლე კურსი (1 კვირამდე), მაგრამ არა ყველა პაციენტში. არ უნდა დაინიშნოს პარკინსონის დაავადების და ლევის სხეულაკებით მიმდინარე დემენციის დროს.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103
ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტის (NICE) COVID-19 გაიდლაინები სიმპტომების მართვის თაობაზე, რომლის მიზანია საზოგადოებრივ პირობებში პაციენტების მართვა, ასევე უწევს რეკომენდაციას ჰალოპერიდოლს COVID-19-ის ფონზე დელირიუმის განვითარებისას.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების ეფექტურობა დელირიუმის დროს ბოლომდე არ არის დამტკიცებული, ჰოსპიტალური პროტოკოლები შეიძლება განსხვავდებოდეს.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლი მედიკამენტის შერჩევისას.
ანტიფსიქოზური მედიკამენტი დაიწყეთ ყველაზე დაბალი დოზით და ფრთხილად გააგრძელეთ ტიტრაცია სიმპტომების მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 მხოლოდ პერორალური ან კუნთშიდა (არასდროს ინტრავენური) მედიკამენტები გამოიყენეთ ამ მიზნისთვის ექსპერტული მოსაზრება.
მიაწოდეთ ოჯახებს/მომვლელებს ინფორმაცია, რათა გაიგონ რა ხდება და როგორ შეიძლება ერთად მუშაობა პაციენტის ნორმალურ მდგომარეობამდე დასაბრუნებლად.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ მიაწოდეთ ადგილობრივად ხელმისაწვდომი ინფორმაციის წყაროები.[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენება დემენციის მქონე პაციენტებში დაკავშირებულია მომატებულ სიკვდილობასთან.
ხანმოკლე კურსით ანტიფსიქოზური მედიკამენტის დანიშვნა შეიძლება საჭირო იყოს დემენციის მქონე პაციენტებში, რათა დამოუკიდებლობა შეინარჩუნონ. თუმცა, ამ მედიკამენტებს სხვადასხვა გვერდითი მოვლენები ახასიათებს ხანდაზმულებში და სიკვდილობა უფრო ხშირია დემენციის მქონე პირებში.
მეტა-ანალიზის თანახმად, დემენციის მქონე პირები, რომლებიც იღებენ ატიპურ ანტიფსიქოზურ საშუალებებს, სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ დგანან, ვიდრე პლაცებოს მიმღები პირები.[757]Ma H, Huang Y, Cong Z, et al. The efficacy and safety of atypical antipsychotics for the treatment of dementia: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. J Alzheimers Dis. 2014;42(3):915-37. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25024323?tool=bestpractice.com
ხანდაზმულთა ფართომასშტაბიანი, კოჰორტული კვლევის თანახმად, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების მაღალი დოზები დაკავშირებულია მომატებულ რისკთან. ყველა შესწავლილი ანტიფსიქოზური მედიკამენტიდან, ჰალოპერიდოლს ახასიათებს ყველაზე მაღალი რისკი.[758]Huybrechts KF, Gerhard T, Crystal S, et al. Differential risk of death in older residents in nursing homes prescribed specific antipsychotic drugs: population based cohort study. BMJ. 2012 Feb 23;344:e977. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3285717/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22362541?tool=bestpractice.com
პოპულარული მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, გრძელვადიანი ანტიფსიქოზური მკურნალობა შეიძლება უსაფრთხოდ მოიხსნას დემენციის მქონე ადამიანების უმეტესობაში, ქცევის მოგვარების შემდეგ.[759]Van Leeuwen E, Petrovic M, van Driel ML, et al. Withdrawal versus continuation of long-term antipsychotic drug use for behavioural and psychological symptoms in older people with dementia. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Mar 30;(3):CD007726. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD007726.pub3/full http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29605970?tool=bestpractice.com
თუ დელირიუმი არ პასუხობს საწყის მკურნალობას 48 საათის განმავლობაში, მიმართეთ ჯანდაცვის პროფესიონალს, რომელიც გამოცდილია დელირიუმის საკითხში, დიაგნოზისა და მკურნალობის გეგმის დასაზუსტებლად (ექსპერტული მოსაზრება) .
დელირიუმის დიაგნოზი ნათლად უნდა იყოს დოკუმენტირებული.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 [750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
Practical tip
ასთმის გამწვავებისა და COVID-19-ის დიფერენცირება კლინიკურად შეიძლება რთული იყოს, ამასთან, ეს ორი მოვლენა შესაძლოა ერთდროულად განვითარდეს. ხველა და სუნთქვის უკმარისობა ორივე მათგანის დამახასიათებელია; თუმცა, COVID-19-ს ხშირად ახასიათებს დამატებითი სიმპტომები, როგორებიცაა ცხელება, დაღლილობა და გემოვნების ან ყნოსვის ცვლილებებ.[712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/
დააკვირდით რესპირატორული სიმპტომების გამწვავებას და გახსოვდეთ, რომ თანმხლები ასთმის შემთხვევაში შეიძლება ასთმის გამწვავებაც დაფიქსირდეს.
რჩევისთვის მიმართეთ უფროს ექიმებს ან სპეციალისტებს.
დაიცავით სტანდარტული გაიდლაინები და რეკომენდაციები ასთმის გამწვავების სიმძიმის შეფასებისა და მართვის თაობაზე ზრდასრულებში, თუნდაც COVID-19-ის პროვოცირების ფონზე.[719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf [760]Centers for Disease Control and Prevention. Clinical questions about COVID-19: questions and answers – patients with asthma. 2020 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html#Patients-with-Asthma
იხ. ჩვენი თემა ასთმის გამწვავება ზრდასრულებში.
დროებით შეწყვიტეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების (LAMA) მიღება (მაგ. თუ პაციენტი შემანარჩუნებელ თერაპიაზე თიოტროპიუმით, აკლიდინიუმით, გლიკოპურონიუმით, უმეკლიდინიუმით) თუ საჭიროა ნებულაიზერით ხანმოკლე მოქმედების მუსკარინული ანტაგონისტის (მაგ. იპრატროპიუმი) მიღება (ექსპერტული მოსაზრება). არსებობს მოსაზრება, რომ შეიძლება გამოვლინდეს დამატებითი გვერდითი ანტიქოლინერგული ეფექტები.
ნებულაიზერით მკურნალობის დასრულების შემდეგ ხელახლა გამოწერეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტები (LAMA).
Practical tip
ამჟამად განსხვავებულია მოსაზრებები სხვადასხვა ორგანიზაციებსა და ქვეყნებს შორის ნებულაიზერის გამოყენების თაობაზე, რადგან აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურების ჩატარებისას ვირუსის გავრცელების რისკი შეიძლება იზრდებოდეს, რის გამოც აუცილებელია სპეციალური პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166 დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები და პროტოკოლები. განიხილეთ, არის თუ არა შესაბამისი დოზირებული ინჰალატორის გამოყენება სფეისერით, როგორც მიწოდების ალტერნატიული მექანიზმის.[761]Global Initiative for Asthma. COVID-19: GINA answers to frequently asked questions on asthma management. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/covid-19-gina-answers-to-frequently-asked-questions-on-asthma-management/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
იმ შემთხვევაში, თუ COVID-19-ის მქონე პაციენტში ეჭვია ფქოდ-ის გამწვავებაზე, მიჰყევით პაციენტის პერსონალურ სამოქმედო გეგმას.
არსებული შეზღუდული მტკიცებულებების საფუძველზე, ფქოდ-ის გლობალური ინიციატივა რეკომენდაციას უწევს დადგენილი გაიდლაინების გამოყენებას ფქოდ-ის გამწვავების მართვის ფარგლებში, მათ შორის, კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში ხანმოკლე პერორალური კორტიკოსტეროიდების დანიშვნას.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com [720]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. 2021 [internet publication]. https://goldcopd.org/2021-gold-reports/
იხ. ჩვენი თემა ფქოდ-ის გამწვავება.
რჩევისთვის მიმართეთ უფროს ექიმებს ან სპეციალისტებს.
განასხვავეთ იგი სხვა მდგომარეობებისგან, როგორებიცაა მწვავე კორონარული სინდრომი, გულის მწვავე უკმარისობა და პნევმონია, ასევე COVID-19-ის გართულებები.
Practical tip
ამჟამად განსხვავებულია მოსაზრებები სხვადასხვა ორგანიზაციებსა და ქვეყნებს შორის ნებულაიზერის გამოყენების თაობაზე, რადგან აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურების ჩატარებისას ვირუსის გავრცელების რისკი შეიძლება იზრდებოდეს, რის გამოც აუცილებელია სპეციალური პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166 [720]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. 2021 [internet publication]. https://goldcopd.org/2021-gold-reports/ დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები და პროტოკოლები.
ნებულაიზერის გამოყენების შემთხვევაში, ბრონქოდილატორის გამოყენება ნებულაიზერით უნდა გაგრძელდეს 24-48 საათი, შემდეგ პაციენტი უნდა გადავიდეს ჩვეულ ინჰალატორზე.
დროებით შეწყვიტეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების (LAMA) მიღება (მაგ. თუ პაციენტი შემანარჩუნებელ თერაპიაზე თიოტროპიუმით, აკლიდინიუმით, გლიკოპურონიუმით, უმეკლიდინიუმით) თუ საჭიროა ნებულაიზერით ხანმოკლე მოქმედების მუსკარინული ანტაგონისტის (მაგ. იპრატროპიუმი) მიღება (ექსპერტული მოსაზრება). არსებობს მოსაზრება, რომ შეიძლება გამოვლინდეს დამატებითი გვერდითი ანტიქოლინერგული ეფექტები.
ნებულაიზერით მკურნალობის დასრულების შემდეგ ხელახლა გამოწერეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტები (LAMA).
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
სისხლში გლუკოზა ამოწმეთ დღეში სულ მცირე ოთხჯერ (ჭამამდე და ღამით), მწვავე პაციენტებში, რომელთაც შაქრიანი დიაბეტიც აქვთ.[762]American Diabetes Association. Diabetes care in the hospital: standards of medical care in diabetes - 2020. Diabetes Care. 2020 Jan;43(suppl 1):S193-202. https://care.diabetesjournals.org/content/43/Supplement_1/S193 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31862758?tool=bestpractice.com
მიჰყევით ადგილობრივ პროტოკოლს სისხლში გლუკოზის მონიტორინგის თაობაზე სტაციონარში COVID-19-ის და დიაბეტის შემთხვევებში.
არ არსებობს კონსენსუსი სისხლში სამიზნე გლუკოზაზე დიაბეტის მქონე ჰოსპიტალიზებულ, მწვავე პაციენტებში.
დიდი ბრიტანეთის საზოგადოება სტაციონარში დიაბეტის საკითხებზე (JBDS-IP) რეკომენდაციას უწევს იდეალურ ფარგლებს 6-10 მმოლ/ლ (108-180 მგ/დლ) და მისაღებ ზედა ზღვრულ 12 მმოლ/ლ (216 მგ/დლ) მაჩვენებელს.[763]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The use of variable rate intravenous insulin infusion (VRIII) in medical inpatients. 2014 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/JBDS_IP_VRIII.pdf უფრო ლიბერალური მაჩვენებლები მიიღება თუ პაციენტს აქვს დაცემის, სისუსტის, დემენციის უფრო მაღალი რისკი.[763]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The use of variable rate intravenous insulin infusion (VRIII) in medical inpatients. 2014 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/JBDS_IP_VRIII.pdf
დიდი ბრიტანეთის COVID-19-ის და დიაბეტის საკითხებზე მორეაგირე ჯგუფის მიერ კეთდება მსგავსი რეკომენდაცია სტაციონარში პაციენტების სამკურნალოდ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
კონსენსუს-გაიდლაინები ექსპერტების საერთაშორისო ჯგუფის ავტორობით რეკომენდაციას უწევს კონცენტრაციას 4-10 მმოლ/ლ (72-180 მგ/დლ) COVID-19 ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ უფრო მცირე მაჩვენებლებს 5 მმოლ/ლ-მდე (90 მგ/დლ) თუ პაციენტი მოწყვლადია.[741]Bornstein SR, Rubino F, Khunti K, et al. Practical recommendations for the management of diabetes in patients with COVID-19. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Jun;8(6):546-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7180013/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32334646?tool=bestpractice.com
ამერიკის დიაბეტის ასოციაციის რეკომენდაციაა საერთო გლუკოზის მიზნობრივი მაჩვენებელი 7.8 - 10.0 მმოლ/ლ (140-180 მგ/დლ) კრიტიკული და არაკრიტიკული პაციენტებისთვის (არამხოლოდ COVID-19 შემთხვევაში).[762]American Diabetes Association. Diabetes care in the hospital: standards of medical care in diabetes - 2020. Diabetes Care. 2020 Jan;43(suppl 1):S193-202. https://care.diabetesjournals.org/content/43/Supplement_1/S193 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31862758?tool=bestpractice.com
მონაცემები კვლავ მწირია გლუკოზის კონტროლისა და COVID-19-ის გამოსავლების შესახებ.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
ჰიპერგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს
ჰიპერგლიკემიას უნდა უმკურნალოთ დიაბეტური კეტოაციდოზის და ჰიპეროსმოლური ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობის პრევენციის მიზნით (გადაუდებელი მდგომარეობები).
დაიცავით ჰოსპიტალის ადგილობრივი პროტოკოლი თუ კაპილარულ სისხლში გლუკოზა ≥12 მმოლ/ლ (≥216 მგ/დლ).
COVID-19 -ის გაიდლაინებში ზოგადად ხაზგასმულია ჰიპერგლიკემიის მართვის მნიშვნელობა.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
გამორიცხეთ დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობა, რასაც ურგენტული და სპეციფიკური მართვა სჭირდება.
განიხილეთ ჰიპერგლიკემიასთან დაკავშირებული მდგომარეობები, როგორიცაა სეფსისი.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
გაითვალისწინეთ, რომ ჩამოთვლილი მედიკამენტები შეიძლება ასოცირებული იყოს ჰიპერგლიკემიასთან და შეიძლება საჭირო გახდეს მათი გადახედვა:[765]Rehman A, Setter SM, Vue MH. Drug-induced glucose alterations part 2: drug-induced hyperglycemia. Diabetes Spect. 2011 Nov;24(4):234-8. https://spectrum.diabetesjournals.org/content/24/4/234
კორტიკოსტეროიდები (მაგ. დექსამეტაზონი)
ზოგიერთი ბეტა-ბლოკერი (მაგ. პროპრანოლოლი, ატენოლოლი)
თიაზიდის ჯგუფის შარდმდენები (მაგ. ჰიდროქლოროთიაზიდი)
ზოგიერთი მეორე თაობის ანტიფსიქოზური საშუალება (ოლანზაპინი, კლოზაპინი)
გარკვეული ფთორქინოლონები (მაგ. ციპროფლოქსაცინი)
კალცინეურინის ინჰიბიტორები (ციკლოსპორინი, ტაკროლიმუსი)
პროტეაზას ინჰიბიტორები (მაგ. ანტირეტროვირუსული თერაპიის დროს, ლოპინავირი/რიტონავირი შეიძლება გამოიყენებოდეს COVID-19-ის მქონე ზოგიერთი პაციენტის სამკურნალოდ).
COVID-19-ის მართვისას გამოყენებული ზოგიერთი ექსპერიმენტული მედიკამენტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს (ან იწვევდეს) ჰიპერგლიკემიას. შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი სანამ დიაბეტის მქონე პაცინტებში ამ მედიკამენტებს დანიშნავთ.
თუ პაციენტს პერსისტენტულად მომატებული აქვს სისხლში გლუკოზა, შეიძლება საჭირო იყოს ინსულინი (ინტრავენური ან კანქვეშა) დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლები ჰიპერგლიკემიის სამართავად COVID-19-ის ფონზე.
ინფუზიის პამპები შეიძლება არ იყოს ხელმისაწვდომი ინტენსიური განყოფილების გარეთ, ეს დამოკიდებულია საჭიროებაზე და ხელმისაწვდომობაზე. ამ სიტუაციაში, ზოგიერთი პროტოკოლით რეკომენდებულია ალტერნატიული კანქვეშა რეჟიმები ჰიპერგლიკემიის და მსუბუქი კეტოაციდოზის სამკურნალოდ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf [766]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guideline for managing DKA using subcutaneous insulin. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_DKA_SC_v3.3.pdf
გახსოვდეთ, რომ მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებს, რომლებიც ინტენსიურში იმყოფებიან, შეიძლება აღენიშნებოდეთ მაღალი რეზისტენტობა ინსულინის მიმართ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
Practical tip
ითხოვეთ ექსპერტის რჩევა დიაბეტის სტაციონარული მართვის კუთხით.
ჰიპოგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს
დააკვირდით სისხლში გლუკოზას და მოარგეთ მედიკამენტი ავადმყოფობის და ჰოსპიტალის კვების დროის მიხედვით, ჰიპოგლიკემიური ეპიზოდების შესამცირებლად.
ინგლისსა და უელსში 5 სტაციონარული პაციენტიდან 1-ს აქვს მნიშვნელოვანი ჰიპოგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს.[767]NHS Digital. National Diabetes Inpatient Audit (NaDIA) - 2017. 2018 [internet publication]. https://digital.nhs.uk/data-and-information/publications/statistical/national-diabetes-inpatient-audit/national-diabetes-inpatient-audit-nadia-2017
ჰიპოგლიკემიის მიზეზებია:[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf
მწვავე ავადმყოფობის შემდგომი პერიოდი
COVID-19-ის შემდეგ, გამოჯანმრთელების ფაზაში შეიძლება შეიცვალოს ინსულინის საჭიროება, ამიტომ აუცილებელია ინსულინის რეჟიმის მორგება[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
პაციენტის კვების შემთხვევით გამოტოვება ან შეფერხება, შეიძლება მოხდეს როცა COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აჭმევენ მუცელზე დაწოლილ მდგომარეობაში[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
კორტიკოსტეროიდების, განსაკუთრებით დექსამეტაზონის დოზების შემცირება COVID-19-ით დაავადებულ პაციენტებში[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
ინსულინის ან პერორალური ჰიპოგლიკემიური მედიკამენტის შეცდომით მიწოდება
ინსულინის არასწორ დროს გაკეთება, საკვების მიღების დროის გაუთვალისწინებლად
პაციენტი ჭამს ნაკლებს, მაგრამ იღებს დიაბეტის იმავე მედიკამენტებს
ძილის წინ პაციენტი წახემსებას ვერ ახერხებს
მადის დაქვეითება და ღებინება.
COVID-19-ის მართვისას გამოყენებული ზოგიერთი ექსპერიმენტული მედიკამენტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს (ან იწვევდეს) ჰიპოგლიკემიას (მაგ. ჰიდროქსიქლოროქინი). შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი სანამ დიაბეტის მქონე პაცინტებში ამ მედიკამენტებს დანიშნავთ.
გახსოვდეთ, რომ ჰიპოგლიკემია სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტების გვერდითი ეფექტია (მაგ. გილბენკლამიდი, გლიკლაზიდი, გლიმეპირიდი, გლიპიზიდი), რომელიც მეტად ვლინდება კვების გამოტოვებისას ან ჭარბი დოზირებისას.
მწვავე ჰოსპიტალურ პირობებში, შესაძლებელია კვების დაგვიანება/შეფერხება, ან სხვადასხვა დროს მიწოდება.
სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტი დანიშნეთ კვებამდე ან საჭმელთან ერთად მისაღებად. შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი უფრო სპეციფიკური მითითებისთვის დოზირების დროის შესახებ კონკრეტული მედიკამენტისთვის.
არ გამოიყენოთ სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტი ღამე და თუ პაციენტი იღებს დოზას საღამოს კვებასთან ერთად, შეამცირეთ საღამოს დოზა ღამის ჰიპოგლიკემიის პრევენციისთვის (ექსპერტის მოსაზრება).
Practical tip
ძილის წინ მცირედი საკვების მიღება ამცირებს დილით ადრე ჰიპოგლიკემიის რისკს.[767]NHS Digital. National Diabetes Inpatient Audit (NaDIA) - 2017. 2018 [internet publication]. https://digital.nhs.uk/data-and-information/publications/statistical/national-diabetes-inpatient-audit/national-diabetes-inpatient-audit-nadia-2017
აქტიურად უმკურნალეთ ჰიპოგლიკემიას თუ სისხლში გლუკოზის დონე ეცემა 4 მმოლ/ლ-ზე ქვემოთ (72 მგ/დლ)[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf დაიცავით ჰოსპიტალური პროტოკოლი. JBDS-IP გაიდლაინების რეკომენდაციებით:[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf
15 წუთში გადაამოწმეთ სისხლში გლუკოზა, რათა შეაფასოთ მკურნალობაზე რეაქცია
თუ ჰიპოგლიკემია დაკორექტირდა, არ შეწყვიტოთ ინსულინის შემდეგი გეგმიური დოზის მიღება. ამან შეიძლება გამოიწვიოს უკუცემითი ჰიპერგლიკემია და დიაბეტური კეტოაციდოზი პირველი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში.
დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლები და გაიდლაინი ჰოსპიტალში სისხლში გლუკოზის თვითმონიტორინგის შესახებ.
პროტოკოლები შეიძლება განახლდეს COVID-19-ის კონტექსტის შესაბამისად. მაგალითად, აშშ-ს ზოგიერთ ჰოსპიტალში გამოიყენება "ვირტუალური" ფორმატები, რაც მოიცავს თვითმართვის პროტოკოლების გაფართოებას, პირადი დაცვის საშუალებების დაზოგვას, როცა ეს უსაფრთხოა.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
შეამოწმეთ დიაბეტის მქონე პაციენტების ტერფები ჰოსპიტალში შემოსვლისას და სიმპტომების გამოვლენისას.[769]National Institute for Health and Care Excellence. Diabetic foot problems: prevention and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng19 ეს რეკომენდაცია კვლავ აქტუალურია COVID-19-ის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებშიც.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
ტერფების შემოწმება საჭიროა ინფექციის, წყლულის აღმოსაჩენად, რომელიც პაციენტმა შეიძლება ვერ შენიშნოს. ეს შეიძლება იწვევდეს კიდეც მწვავე ავადმყოფობას (მაგ. სეფსისი, ენდოკარდიტი ინფექციის გამო, რომელიც ტერფის ქსოვილში დაიწყო).
ტერფის დაზიანებები გამოიკვლიეთ და შეამოწმეთ, აქვს თუ არა პაციენტს მგრძნობელობა.
დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები. სწრაფი და მარტივი ტესტია Ipswich Touch Test©️, რომელიც მოიცავს ტერფის მეორე თითის წვეროს შეხებას 1-2 წამით, შემდეგ მესამე, მეოთხე და მეხუთე ფალანგებზე შეხებას.[770]Rayman G, Vas PR, Baker N, et al. The Ipswich Touch Test: a simple and novel method to identify inpatients with diabetes at risk of foot ulceration. Diabetes Care. 2011 Jul;34(7):1517-8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3120164/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21593300?tool=bestpractice.com
თუ პაციენტი ვერ გრძნობს შეხებას ორ ან მეტ ადგილას (ამ ექვსიდან), შეიძლება დაქვეითებული იყოს დამცავი შეგრძნება.
თუ პაციენტს დაქვეითებული აქვს შეგრძნება, მაღალია წოლითი დაწყლულების რისკი. შეატყობინეთ მომვლელ პერსონალს ეს და გამოიყენებენ ზეწოლის შესამცირებელ მოწყობილობებს.
ქუსლის ყოველდღიური შემოწმება წოლით ტრავმაზე უნდა შეასრულოს ექთანმა ან დამხმარე პერსონალმა.
საკამათოა, უნდა გამოიყენებოდეს თუ არა კომპრესიული გეტრები დიაბეტის მქონე პაციენტებში – არ გამოიყენოთ თუ ფიქსირდება სისხლძარღვოვანი დაავადება.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
შეასრულეთ ფსიქიკური სტატუსის გამოკვლევა, თუ სიტუაცია გაძლევთ ამის საშუალებას და პაციენტი რეაგირებს(ექსპერტული მოსაზრება).
ფსიქიკური მდგომარეობის გამოკვლევა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კლინიკური ხერხია, რომელიც რუტინულად გამოიყენება ფსიქიატრიულ პრაქტიკაში, გვეხმარება დიაგნოსტირებაში და შემდგომ მართვაში. განწყობა ერთ-ერთი კომპონენტია.
განიხილეთ დეპრესიის შეფასება PHQ-9 კითხვარის გამოყენებით.[771]Kroenke K, Spitzer RL, Williams JB. The PHQ-9: validity of a brief depression severity measure. J Gen Intern Med. 2001 Sep;16(9):606-13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1495268/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11556941?tool=bestpractice.com
ეს კითხვარი პაციენტს თავად შეუძლია შეავსოს, 3 წუთზე ნაკლებია საჭირო.
შედეგები მიუთითებს დეპრესიის სიმპტომების სიმძიმეზე.
5 ან მეტი ქულა განაპირობებს რეფერალს ფსიქიატრიულ სერვისთან (ექსპერტული მოსაზრება).
COVID-19-ის ფსიქიატრიული გავლენის შესახებ მონაცემები გროვდება, მაგრამ საინტერესოა, რომ სხვა მძიმე კორონავირუსული ინფექციები (მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომი [SARS] და ახლო აღმოსავლეთის რესპირატორული სინდრომი [MERS] ასოცირებულია დაქვეითებულ განწყობასთან, როგორც მწვავე ფაზაში, ასევე შემდგომი მეთვალყურეობისას.[772]Rogers JP, Chesney E, Oliver D, et al. Psychiatric and neuropsychiatric presentations associated with severe coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19 pandemic. Lancet Psychiatry. 2020 Jul;7(7):611-27. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7234781/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32437679?tool=bestpractice.com [773]National Institute for Health Research. High rates of delirium, persistent fatigue and post-traumatic stress disorder were common after severe infection in previous coronavirus outbreaks. 2020 [internet publication]. https://evidence.nihr.ac.uk/alert/high-rates-of-delirium-persistent-fatigue-and-post-traumatic-stress-disorder-were-common-after-severe-infection-in-previous-coronavirus-outbreaks/
განიხილეთ სხვა ფაქტორები, რომლებიც შეიძლება ზემოქმედებდეს პაციენტის ფსიქიკურ მდგომარეობაზე (მაგ. ნარკოტიკების მოხმარება, ალკოჰოლი).[774]Boden JM, Fergusson DM. Alcohol and depression. Addiction. 2011 May;106(5):906-14. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21382111?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე მოგიწოდებთ, COVID-19-ის მკურნალობის დროს გაითვალისწინოთ პოტენციური გვერდითი მოვლენები და წამალთშორისი ურთიერთქმედებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 ამის გათვალისწინებით, თუ შესაძლებელია, კითხეთ პაციენტს რომელ მედიკამენტს იღებენ დეპრესიისთვის. ალტერნატივაა პირველადი ჯანდაცვის ჩანაწერების ნახვა ინფორმაციის მისაღებად (თუ ხელმისაწვდომია).
დანიშნეთ ანტიდეპრესანტები იმავე კურსით, თუ არ არსებობს რაიმე კონკრეტული უკუჩვენება(ექსპერტული მოსაზრება).
თუ ანტიდეპრესანტებს სწრაფად მოხსნით, პაციენტს შეიძლება განუვითარდეს მოხსნის სიმპტომები.[775]Cleare A, Pariante CM, Young AH, et al. Evidence-based guidelines for treating depressive disorders with antidepressants: a revision of the 2008 British Association for Psychopharmacology guidelines. J Psychopharmacol. 2015 May;29(5):459-525. https://www.bap.org.uk/pdfs/BAP_Guidelines-Antidepressants.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25969470?tool=bestpractice.com
მოხსნის სიმპტომების სიმძიმე განსხვავებულია, მაგრამ მდგომარეობა უსიამოვნოა და შეიძლება გაართულოს სხვა მწვავე მდგომარეობის მართვაც.[776]National Institute for Health and Care Excellence. Depression in adults with a chronic physical health problem: recognition and management. 2009 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg91
მედიკამენტების მიმოხილვისას, დააკვირდით:
გვერდით ეფექტებს, მიმდინარედ და წარსულში გამოვლენილს
ბოლო დროს დოზის ცვლილებებს
მედიკამენტების კლასის ცვლილებებს
დეპრესიის კონკრეტული ქვეტიპების ფარმაკოლოგიურ ნიუანსებს (მაგ. ფსიქოზური დეპრესიის შემთხვევაში ასევე იქნება დანიშნული ანტიფსიქოზური საშუალება)
დამატებითი სტრატეგიები, რომლებიც რეზისტენტული დეპრესიის სამკურნალოდ გამოიყენება (მაგ. ლითიუმი ან ქუეტიაპინით სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიური ინჰიბიტორების გაძლიერება)
გაითვალისწინეთ წამალთაშორისი ურთიერთქმედებები.
ანტიდეპრესანტებმა შეიძლება გამოიწვიოს ფარმაკოკინეტიკური (CYP450 ინჰიბიტრების გამო) და ფარმაკოდინამიკური წამალთშორისი ეფექტები სხვა წამლებთან ურთიერთქმედებისას.[775]Cleare A, Pariante CM, Young AH, et al. Evidence-based guidelines for treating depressive disorders with antidepressants: a revision of the 2008 British Association for Psychopharmacology guidelines. J Psychopharmacol. 2015 May;29(5):459-525. https://www.bap.org.uk/pdfs/BAP_Guidelines-Antidepressants.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25969470?tool=bestpractice.com [777]Taylor DM, Barnes TRE, Young AH. The Maudsley prescribing guidelines in psychiatry. 13th edition. Chichester: Wiley-Blackwell; 2018. გაითვალისწინეთ ეს საკითხი COVID-19-ის გამო დანიშნული წამლების შემთხვევაშიც (ექსპერიმენტული თერაპიები, იხილეთ ახალი მედიკამენტები).
COVID-19-ის მქონე პაციენტებში განსაკუთრებით რელევანტურია ჩამოთვლილი წამალთშორისი ურთიერთქმედებები და გვერდითი ეფექტები: სედაცია, კარდიოტოქსიკურობა (QT გახანგრძლივება), და სუნთქვის დაქვეითება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
Practical tip
გახსოვდეთ, რომ მოწევის შეწყვეტამ ან თამბაქოს ალტერნატივებზე გადასვლამ (მაგ. ნიკოტინის ჩამნაცვლებელი თერაპია) შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოტროპული მედიკამენტების (მაგ. დეპრესიის სამკურნალოდ) დონის ცვლილება პლაზმაში. ნიკოტინს არ აქვს ღვიძლის ფერმენტულ აქტივობაზე ისეთი გავლენა, როგორც თამბაქოს მოწევას.[778]Flowers L. Nicotine replacement therapy. Am J Psychiatry Resid J. 2016 Jun;11(6):4-7. https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp-rj.2016.110602 [779]Desai HD, Seabolt J, Jann MW. Smoking in patients receiving psychotropic medications: a pharmacokinetic perspective. CNS Drugs. 2001;15(6):469-94. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11524025?tool=bestpractice.com [780]Oliveira P, Ribeiro J, Donato H, et al. Smoking and antidepressants pharmacokinetics: a systematic review. Ann Gen Psychiatry. 2017 Mar 6;16:17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5340025/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28286537?tool=bestpractice.com [781]National Centre for Smoking Cessation and Training. Smoking cessation and mental health: a briefing for front-line staff. 2014 [internet publication]. https://www.ncsct.co.uk/usr/pub/mental%20health%20briefing%20A4.pdf რჩევა მოითხოვეთ, არის თუ არა ფსიქოტროპული მედიკამენტების დოზის კორექტირება საჭირო.
გაითვალისწინეთ არაფსიქოტროპული მედიკამენტების ფსიქიატრიული გართულებები/ეფექტები.
განსაკუთრებული სიფრთხილით დანიშნეთ კორტიკოსტეროიდები, ანტიკონვულსანტები,და პარკინსონის მედიკამენტები.
გაითვალისწინეთ გვერდითი ეფექტები, მაგ.:
სუნთქვის დაქვეითება. გახსოვდეთ, რომ გარკვეული ანტიდეპრესანტების ფონზე შეიძლება განვითარდეს სუნთქვის დაქვეითება, განსაკუთრებით სედატივების ფონზე. სიფრთხილე გამოიჩინეთ ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების და მირტაზაპინის დანიშვნისას.
QT გახანგრძლივება, არითმიები, მომატებული გულისცემა,ან პოზიციური ჰიპოტენზია ახასიათებს ტრიციკლურ ანტიდეპრესანტებს. შეამოწმეთ ეკგ, განსაკუთრებით არითმიის რისკის მქონე პირებში.
ჰიპონატრიემია, რომელსაც ანტიდეპრესანტები იწვევს, განსაკუთრებით სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიური ინჰიბიტორები, მძიმდება სხვა მედიკამენტების თანხლებით (მაგ. შარდმდენებით). შეამოწმეთ შრატში ელექტროლიტების პანელი.
სეროტონინის სინდრომი (შეცვლილი ფსიქიკური მდგომარეობა, აჟიტირება, ტრემორი, ჰიპერრეფლექსია, კლონუსი, კუნთების რიგიდობა, დიაფორეზი, ტაქიკარდია, გაძლიერებული ნაწლავური ხმიანობა, ტემპერატურა >38℃), განსაკუთრებით პოლიფარმაციის და/ან სეროტონერგული აგენტის ზედოზირების დროს.[782]Boyer EW, Shannon M. The serotonin syndrome. N Engl J Med. 2005 Mar 17;352(11):1112-20. https://www.doi.org/10.1056/NEJMra041867 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15784664?tool=bestpractice.com
განსაკუთრებით გაითვალისწინეთ სეროტონინის სინდრომის რისკი თირკმლის ბოლო სტადიის დაავადების მქონე პაციენტებში, რომლებიც იღებენ სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიურ ინჰიბიტორებს. დეპრესიის მკურნალობა თირკმლის უკმარისობის დროს საჭიროებს მულტიდისციპლინურ მიდგომას და სიფრთხილეს.
ჰეპატოტოქსიკურობა ანტიდეპრესანტების დოზები მოარგეთ ღვიძლის უკმარისობის ხარისხს. ჰეპატოტოქსიკური მედიკამენტების დანიშვნისგან თავი შეიკავეთ.
გვერდითი მოვლენების და წამალთშორისი ურთიერთქმედებების სია არ არის სრული – გაიარეთ კონსულტაცია, შეამოწმეთ ფორმულარი ადგილობრივად. რჩევისთვის შეგიძლიათ მიმართოთ ფსიქიატრებს და/ან ფარმაცევტებს.
თუ შესაძლებელია, კითხეთ პაციენტს დეპრესიის არაფარმაკოლოგიური მკურნალობის შესახებ, რამდენად აქვთ მხარდაჭერა საზოგადოებრივ პირობებში.
ეს შეიძლება გულისხმობდეს სამედიცინო/ჯანდაცვის პერსონალს. საქველმოქმედო ორგანიზაციებს, ოჯახს და სოციალურ ქსელს, ფსიქოლოგიურ თერაპიას.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ რეფერალი ფსიქიატრიულ სერვისთან თუ პაციენტთან ეჭვია დეპრესიაზე და მწვავე მდგომარეობით შემოვიდა ჰოსპიტალში.[783]National Institute for Health and Care Excellence. Liaison psychiatry. In: Emergency acute medical care in over 16s: service delivery and organisation. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng94/evidence/23.liaison-psychiatry-pdf-172397464636 [784]National Confidential Enquiry into Patient Outcome and Death. Treat as one: bridging the gap between mental and physical healthcare in general hospitals. 2017 [internet publication]. https://www.ncepod.org.uk/2017report1/downloads/TreatAsOne_Summary.pdf
მიჰყევით ჰოსპიტალის რეფერირების ადგილობრივ გაიდლაინებს COVID-19-ის პანდემიის დროს.
COVID-19 ასოცირებულია ფსიქიატრიულ და ნევროლოგიურ გამოვლინებებთან, როგორიცაა დეპრესია.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
თანმხლები დეპრესია უკავშირდება რეკომენდებულ მკურნალობაზე, მედიკამენტების მიღებაზე და რეაბილიტაციის შესრულებაზე დამყოლობის დაქვეითებას.[785]DiMatteo MR, Lepper HS, Croghan TW. Depression is a risk factor for noncompliance with medical treatment: meta-analysis of the effects of anxiety and depression on patient adherence. Arch Intern Med. 2000 Jul 24;160(14):2101-7. https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/485411 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10904452?tool=bestpractice.com
ამან შეიძლება გამოიწვიოს უარესი კლინიკური გამოსავალი, მაგ. გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაცია.[776]National Institute for Health and Care Excellence. Depression in adults with a chronic physical health problem: recognition and management. 2009 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg91 [786]Prina AM, Cosco TD, Dening T, et al. The association between depressive symptoms in the community, non-psychiatric hospital admission and hospital outcomes: a systematic review. J Psychosom Res. 2015 Jan;78(1):25-33. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4292984/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25466985?tool=bestpractice.com [787]Clarke DM, Currie KC. Depression, anxiety and their relationship with chronic diseases: a review of the epidemiology, risk and treatment evidence. Med J Aust. 2009 Apr 6;190(s7):S54-60. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19351294?tool=bestpractice.com
მეტიც, დეპრესია უკავშირდება ჭარბ სიკვდილობას.[788]World Health Organization. Excess mortality in persons with severe mental disorders. 2016 [internet publication]. https://www.who.int/mental_health/evidence/excess_mortality_report/en/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ მწეველებში ნიკოტინის ჩანაცვლების დაწყება, როცა მწეველი მწვავე მდგომარეობაში შემოდის კლინიკაში. ეს მოწოდებულია განურჩევლად იმისა, პაციენტს სურს თუ არა საბოლოოდ დაანებოს მოწევას თავი. თუმცა, თამბაქოს მოწევა COVID-19-ის დამძიმების რისკს ზრდის, სხვა ცნობილ ზიანთან ერთად, ამიტომ ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია მხარს უჭერს თამბაქოს მოწევის შეწყვეტას ყველა პაციენტში, მტკიცებითი მეთოდების გამოყენებით.[239]World Health Organization. Smoking and COVID-19: scientific brief. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Sci_Brief-Smoking-2020.2 [789]Patanavanich R, Glantz SA. Smoking is associated with COVID-19 progression: a meta-analysis. Nicotine Tob Res. 2020 Aug 24;22(9):1653-6. https://academic.oup.com/ntr/advance-article/doi/10.1093/ntr/ntaa082/5835834 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32399563?tool=bestpractice.com [790]National Institute for Health and Care Excellence. Smoking: acute, maternity and mental health services. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ph48
ნიკოტინის ჩანაცვლების თერაპია სწრაფ მოხსნას გვაცილებს თავიდან, რაც უსიამოვნო შეიძლება იყოს პაციენტისთვის.
ჩანაცვლებითი საშუალებებია ტრანსდერმული იმპლანტი ან ალერგიული პაციენტებისთვის ინჰალატორი, აბები, საღეჭი რეზინი ან სპრეი. დოზა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენ ღერს ეწევა პაციენტი დღეში და თუ რომელი ფორმულაცია შეირჩევა.
გამოიყენეთ სიფრთხილით ჰემოდინამიკურად არასტაბილურ პაციენტებში, რომლებიც ჰოსპიტალიზებულნი არიან მწვავე ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარაქტის, და/ან უკონტროლო ჰიპერტენზიის დიაგნოზის მქონე პაციენტებში. სიფრთხილე უნდა გამოვიჩინოთ აგრეთვე თირკმელების ფუნქციის მძიმე დარღვევის მქონე პაციენტებში.
მჭიდროდ გაუწიეთ მონიტორინგი გლუკოზას, თუ ნიკოტინის ჩამნავლებელ თერაპიას ვიწყებთ დიაბეტით დაავადებულ პაციენტში.
სრულყოფილი დეტალებისთვის გაეცანით მედიკამენტების ადგილობრივ ცნობარს და კლინიკის გაიდლაინებს.
Practical tip
გახსოვდეთ, რომ მოწევის შეწყვეტამ ან თამბაქოს ალტერნატივებზე გადასვლამ (მაგ. ნიკოტინის ჩამნაცვლებელი თერაპია) შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოტროპული მედიკამენტების (მაგ. დეპრესიის სამკურნალოდ) დონის ცვლილება პლაზმაში. ნიკოტინს არ აქვს ღვიძლის ფერმენტულ აქტივობაზე ისეთი გავლენა, როგორც თამბაქოს მოწევას.[778]Flowers L. Nicotine replacement therapy. Am J Psychiatry Resid J. 2016 Jun;11(6):4-7. https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp-rj.2016.110602 რჩევა მოითხოვეთ, არის თუ არა ფსიქოტროპული მედიკამენტების დოზის კორექტირება საჭირო.
დაავადების მძიმე ფორმის დადასტურებული ან საეჭვო შემთხვევის მქონე პაციენტები იმყოფებიან კლინიკური მდგომარეობის სწრაფი გაუარესების რისკის ქვეშ და უნდა ჰოსპიტალიზდნენ ჯანმრთელობის მოვლის სათანადო დაწესებულებაში, სპეციალისტთა გუნდის ხელმძღვანელობით. ზრდასრულებში დაავადების მძიმე ფორმა განისაზღვრება, როგორც პნევმონიის კლინიკური ნიშნები და ჩამოთვლილთაგან სულ მცირე ერთი: სუნთქვის სიხშირე >30 ჩასუნთქვა/წუთი, მძიმე რესპირატორული დისტრესი ან SpO₂ <90% ოთახის ჰაერზე. ბავშვებში დაავადების მძიმე ფორმა განისაზღვრება, როგორც პნევმონიის კლინიკური ნიშნები და ჩამოთვლილთაგან სულ მცირე ერთი: ცენტრალური ციანოზი ან SpO₂ <90%, მძიმე რესპირატორული დისტრესი, ზოგადი საშიშროების ნიშნები (ძუძუთი კვების ან დალევის უუნარობა, ლეთარგია ან ცნობიერების დაქვეითება, ასევე კონვულსიები) ან სწრაფი გახშირებული სუნთვა (<2 თვის ასაკი: ≥60 ჩასუნთვა წუთში; 2-11 თვის ასაკი: ≥50 ჩასუნთქვა წუთში; 1-5 წლის ასაკი: ≥40 ჩასუნთქვა წუთში).[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
თანმხლები დაავადებები ორსულებსა და ბავშვებში
BMJ Best Practice -ის თანმხლები დაავადებების ინსტრუმენტი ეხება მხოლოდ არაორსულ ზრდასრულებს.
იგი არ გამოიყენება ორსულებსა და ბავშვებში. ამ შემთხვევაში საჭიროა სპეციალისტის, მეან/გინეკოლოგის ან პედიატრის ჩართულობა, რათა COVID-19-ის მართვაზე შეთანხმდეთ.
ნებისმიერი ზრდასრულის ჰოსპიტალიზაციის დროს შეაფასეთ, განეკუთვნება თუ არა იგი მოწყვლად ჯგუფს, განურჩევლად ასაკის და COVID-19-ის სტატუსისა. გამოიყენეთ კლინიკური მოწყვლადობის შკალა (CFS). Clinical Frailty Scale external link opens in a new window კრიტიკული თერაპიის განყოფილებაში პაციენტის მოთავსების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღეთ კრიტიკული თერაპიის გუნდთან ერთად.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159 მეტა-ანალიზმა დაადგინა, რომ CFS-ის ზრდა ასოცირდება სიკვდილობის ზრდასთან (CFS-ის ყოველი 1 პუნქტიანი ზრდა ასოცირდება სიკვდილობის 12% -იან ზრდასთან).[617]Pranata R, Henrina J, Lim MA, et al. Clinical frailty scale and mortality in COVID-19: a systematic review and dose-response meta-analysis. Arch Gerontol Geriatr. 2020 Dec 15;93:104324. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167494320303216?via%3Dihub http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33352430?tool=bestpractice.com თუმცა, ზოგიერთი გამოკვლევის თანახმად, საჭიროა მოწყვლადობის და მისი შედეგების უფრო დეტალური გამოკვლევა და გაითვალისწინეთ, რომ ხანდაზმულ ადამიანებში პროგნოზზე მსჯელობისას განსაკუთრებული ყურადღება დაუთმოთ მოწყვლადობის გავლენას.[618]Cosco TD, Best J, Davis D, et al. What is the relationship between validated frailty scores and mortality for adults with COVID-19 in acute hospital care? A systematic review. Age Ageing. 2021 Jan 14 [Epub ahead of print]. https://academic.oup.com/ageing/advance-article/doi/10.1093/ageing/afab008/6097011 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33448278?tool=bestpractice.com
გახსოვდეთ თანმხლებ დაავადებებთან დაკავშირებული რისკი და მძიმე დაავადების რისკი
გაითვალისწინეთ დაავადებები პაციენტის მომსახურების შერჩევისას და მონიტორინგის ინსტენსიურობის განსაზღვრის მიზნით.
აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების სია, რომელშიც ჩამოთვლილია ის თანმხლები დაავადებები, რომლებიც COVID-19-ის რისკს ან მძიმე დაავადების რისკს ზრდის:[201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
თირკმლის ქრონიკული დაავადება
ფქოდ - ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება
კორონარული არტერიების დაავადება
გულის უკმარისობა
1-ლი და მე-2 ტიპის დიაბეტი
ასთმა (საშუალო ან მძიმე ფორმის)
ინსულტი
ჰიპერტენზია
დემენცია.
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია დასძენს, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევა ზრდის მძიმე დაავადების ან სიკვდილის რისკს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ხანდაზმულ პაციენტებში COVID-19-ით სიკვდილობა უფრო ხშირია.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [201]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): people at increased risk. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/specific-groups/people-at-higher-risk.html
ეროვნული სტატისტიკის ოფისის ინფორმაციით, 2020 წლის მარტი-ივნისის პერიოდში, ინგლისსა და უელსში COVID-19-ით გარდაცვლილ პაციენტებში ყველაზე ხშირი თანმხლები დაავადება იყო დემენცია.[266]Office for National Statistics. Deaths involving COVID-19, England and Wales: deaths occurring in June 2020. 2020 [internet publication]. https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/deaths/bulletins/deathsinvolvingcovid19englandandwales/deathsoccurringinjune2020
ინგლისში, დიდ კოჰორტულ კვლევაში, სიკვდილობის რისკი უფრო მაღალი იყო 1-ლი ტიპის დიაბეტის ფონზე, შედარებით მე-2 ტიპთან, როცა რისკი მოარგეს დემოგრაფიულ ფაქტორებსა და გულსისხლძარღვთა გართულებებს.[214]Barron E, Bakhai C, Kar P, et al. Associations of type 1 and type 2 diabetes with COVID-19-related mortality in England: a whole-population study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Oct;8(10):813-22. https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(20)30272-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32798472?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს ჰოსპიტალიზებულ ყველა პაციენტში, ვირუსის სტატუსის მიუხედავად, მოწყვლადობის შეფასებას, შესაბამისი კლინიკური შკალით. ეს პაციენტის ჰოლისტური შეფასების ნაწილია.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159 Clinical Frailty Scale external link opens in a new window
ერთი ფართო ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მოწყვლადობის დონე შეიძლება იყოს სიკვდილობის რისკის უკეთესი პროგნოზული ფაქტორი, ვიდრე ასაკი და თანმხლები დაავადებების არსებობა.[699]Hewitt J, Carter B, Vilches-Moraga A, et al. The effect of frailty on survival in patients with COVID-19 (COPE): a multicentre, European, observational cohort study. Lancet Public Health. 2020 Jun 30 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7326416/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32619408?tool=bestpractice.com
მეტი დეტალისთვის იხილეთ პროგნოზი.
რისკფაქტორების მქონე პაციენტები ხშირად აკონტროლეთ, დამძიმების დროულად დასაფიქსირებლად.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
განიხილეთ პაციენტის მდგომარეობა გუნდთან, რომელიც მის თანმხლებ, ქრონიკულ დაავადებას მართავს, და/ან გაგზავნეთ პაციენტი სხვა პროფესიონალთან მულტიდისციპლინურ გუნდში.
კოლაბორაციული, მულტიდისციპლინური მომსახურება რეკომენდებულია ხანდაზმულ პაციენტებში, რათა ყველა პრობლემა (თანმხლები დაავადებების ჩათვლით) იყოს გათვალისწინებული.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
საწყისი ნევროლოგიური შეფასება
საწყისი ნევროლოგიური შეფასება მოწოდებულია რაც შეიძლება ადრე პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ინსულტის ანამნეზი და ჰოსპიტალიზებულები არიან მწვავე მდგომარეობით, მათ შორის COVID-19-ით.
ძირითადად, მწვავე მდგომარეობაში მყოფი პაციენტი (მაგ. ინფექცია და დაავადებით გამოწვეული ჰიპოტენზია) არის ინსულტის მომატებული რისკის ქვეშ (როგორც იშემიური, ასევე ჰემორაგიული ფორმების).[743]Grau AJ, Urbanek C, Palm F. Common infections and the risk of stroke. Nat Rev Neurol. 2010 Dec;6(12):681-94. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21060340?tool=bestpractice.com [744]Eigenbrodt ML, Rose KM, Couper DJ, et al. Orthostatic hypotension as a risk factor for stroke: the atherosclerosis risk in communities (ARIC) study, 1987-1996. Stroke. 2000 Oct;31(10):2307-13. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/01.str.31.10.2307 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11022055?tool=bestpractice.com რისკი კიდევ უფრო მეტია ინსულტის ანამნეზის შემთხვევაში.
შეადარეთ ბაზისური მაჩვენებლები (COVID-19-მდე) ნევროლოგიური სტატუსის შეფასებისას. პაციენტს, ოჯახის წევრებს ან მომვლელებს შეგიძლიათ კითხოთ პაციენტის ფუნქციურ შესაძლებლობებზე ავადმყოფობამდე (ექსპერტული მოსაზრება).
ასე შემცირდება ნევროლოგიური ნიშნების შეცდომით მიკუთვნება ინსულტის წინა დიაგნოზისთვის.
იმ შემთხვევაში, თუ ჰოსპიტალიზაციის დროს აღინიშნება ნევროლოგიური სტატუსის ცვლილება, გაიმეორეთ ნევროლოგიური შეფასება ახალი ინსულტის აღმოსაჩენად.
შეფასების შემდეგ უზრუნველყავით პაციენტის შესაბამისი ზედამხედველობა (კონფუზიის რისკი ღამით, დაცემის რისკი მოწყვლადობის დროს). ინსულტის ანამნეზის მქონე პაციენტი დაცემის და დაზიანების მომატებული რისკის ქვეშაა.[745]Winstein CJ, Stein J, Arena R, et al. Guidelines for adult stroke rehabilitation and recovery: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke. 2016 Jun;47(6):e98-169. https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/STR.0000000000000098 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27145936?tool=bestpractice.com
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციის თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებული პაციენტები რეგულარულად უნდა მოწმდებოდნენ კლინიკური დამძიმების ნიშნებზე, მათ შორის ინსულტის ნიშნებზე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ის აღწერილი ნევროლოგიური გართულებები მოიცავს მწვავე იშემიურ და ჰემორაგიულ ინსულტსაც.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ადგილობრივი პროცედურები უნდა გაითვალისწინოთ COVID-19-ის მქონე პაციენტების მართვისას.
ორსულები უნდა მართოს მულტიდისციპლინურმა ჯგუფმა, რომლის შემადგენლობაში იქნებიან მეანი, პერინატალური, ნეონატალური და ინტენსიური თერაპიის სპეციალისტები, ასევე ბებიაქალები, ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ფსიქოსოციალური მხარდაჭერის პერსონალი. რეკომენდებულია ქალზე ორიენტირებული, პროფესიონალური მიდგომა.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 ჰიპოქსემიის გამოვლენის შემდეგ საჭიროა მულტიდისციპლინური გუნდის შეკრება დაუყოვნებლივ, ნაყოფის მომწიფების, დაავადების პროგრესირების და მშობიარობის გზების განსახილველად.[684]Chen L, Jiang H, Zhao Y. Pregnancy with Covid-19: management considerations for care of severe and critically ill cases. Am J Reprod Immunol. 2020 Jul 4:e13299. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/aji.13299 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32623810?tool=bestpractice.com
პაციენტების გაწერა იზოლაციიდან და/ან დაწესებულებიდან შესაძლებელია ჩამოთვლილ შემთხვევებში: 10 დღე სიმპტომების გამოვლენიდან + 3 დღე ცხელების და რესპირატორული სიმპტომების გარეშე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) რეკომენდაციას უწევენ სახლის პირობებში თვითიზოლაციის შეწყვეტას სიმპტომების გამოვლენიდან სულ მცირე 10 დღის შემდეგ 20 დღემდე და სიცხის დამწევი წამლების გამოყენების გარეშე უკანასკნელი ცხელებიდან სულ მცირე 24 საათის გასვლის შემდეგ, სიმპტომების გაუმჯობესების შემთხვევაში (თუ ვირჩევთ სიმპტომებზე დაფუძნებულ სტრატეგიას). პაციენტის იზოლაციის შეწყვეტამდე განიხილეთ კონსულტაცია ინფექციის კონტროლის ექსპერტებთან. მძიმე იმუნოკომპრომისის მქონე პაციენტებს რეპლიკაციის უნარის მქონე ვირუსი შესაძლოა გამოუმიშავდეთ 20 დღეზე ხანგრძლივად. ასეთ დროს, პაციენტის იზოლაციის დასრულებადე, საჭიროა დამატებითი ტესტირება და კონსულტაცია ინფექციური დაავადებების და ინფექციის კონტროლის სპეციალისტებთან. ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიის გამოყენებისას აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევენ სულ მცირე ორი უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტის დადასტურებას (24-საათიანი ინტერვალით) სანამ შეწყვეტთ იზოლაციას. უპირატესია სიმპტომებზე დაფუძნებული სტრატეგია; თუმცა, ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიით მოქმედება ასევე შეიძლება იყოს მიზანშეწონილი მძიმედ იმუნოკომპრომისულ პაციენტებში.[615]Centers for Disease Control and Prevention. Discontinuation of transmission-based precautions and disposition of patients with COVID-19 in healthcare settings. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/disposition-hospitalized-patients.html იზოლირების შეწყვეტის შესახებ რეკომენდაციები ეფუძნება ადგილობრივ პირობებს და განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებს შორის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში დადებითი ტესტის შემდეგ იზოლაცია 14 დღეს გრძელდება. იმუნოკომპეტენტური პირები, რომლებსაც აქვთ დადებითი პასუხი უკუტრანსკრიპციის პოლიმერაზას ჯაჭვურ რეაქციაზე (RT-PCR) და შეასრულეს 14-დღიანი იზოლაციის პერიოდი, არ არიან ვალდებულნი ჩაიტარონ ტესტირება კლინიკიდან გაწერამდე, თუ გაწერის თარიღი პაციენტის დაავადების გამოვლენიდან ან ტესტიდან 90 დღის ფარგლებში ჯდება (გარდა შემთხვევისა თუ პაციენტს ახალი სიმპტომები უვითარდება).[605]Public Health England. Guidance for stepdown of infection control precautions and discharging COVID-19 patients. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-within-hospitals-and-discharging-covid-19-patients-from-hospital-to-home-settings/guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-and-discharging-covid-19-patients
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
დემენციის მქონე პაციენტების და მათო მომვლელების კონსულტაციის საფუძველზე, შეათანხმეთ ესკალაციის გეგმა(ექსპერტული მოსაზრება).
აღნიშნული თერაპია უნდა მოიცავდეს შემდეგ კომპონენტებს:[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
რეანიმაციის სტატუსი (მაგ., ‘გადაწყვეტილება რეანიმაციის შეჩერების შესახებ’ [DNACPR])
მკურნალობის მაქსიმუმი (მაგ. პაციენტის ინტუბაციის ან ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში მოთავსების შესაბამისობა).
მკურნალობის ესკალაციის გეგმებში გათვალისწინებული უნდა იყოს კომპლექსური მკურნალობის დაგეგმარება, მათ შორის იურიდიული კომპლექსური დირექტივები.[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
ზოგიერთ სიტუაციაში, დემენციის მქონე პაციენტს არ აქვს მენტალური შესაძლებლობა, მიიღოს გადაწყვეტილება ესკალაციის გეგმის შესახებ.
შეაფასეთ და დოკუმენტურად დააფიქსირეთ პაციენტის მენტალური შესაძლებლობის დონე (გადაწყვეტილების მიღების საჭიროების პერიოდში, სპეციფიკურ დროს გადაწყვეტილების მიღების უნარი).[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 დაიცავით თქვენს რეგიონში არსებული შესაბამისი კანონმდებლობა.
ინგლისსა და უელსში, ჯანდაცვის პროფესიონალები უნდა დაემორჩილონ 2005 წლის აქტს ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents შეფასებები უნდა ტარდებოდეს აქტში წარმოდგენილი პრინციპების შესაბამისად.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილება მიიღება მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 [708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილებას იღებს მისი ნათესავი/ახლობელი, მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
ინგლისისა და უელსის ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ 2005 წლის აქტის თანახმად, თუ პაციენტს არ შეუძლია დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება და არ ჰყავს ლეგალური მეურვე, რომელიც მის მაგივრად მიიღებს გადაწყვეტილებას, ხოლო გადაწყვეტილება არ არის დროის მხრივ კრიტიკული, ამ როლის შესასრულებლად საჭიროა ფსიქიკური შესაძლებლობის დამოუკიდებელი ადვოკატი (IMCA).[709]Social Care Institute for Excellence. Independent mental capacity advocate (IMCA). 2011 [internet publication]. https://www.scie.org.uk/mca/imca/do
შეამოწმეთ თქვენი ქვეყნის/რეგიონის შესაბამისი კანონმდებლობა.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
დაიწყეთ დამატებითი ჟანგბადის თერაპია დაუყოვნებლივ, თუ პაციენტს (ნებისმიერს) განუვითარდება გადაუდებელი მდგომარეობის ნიშნები (ე.ი. სუნთქვის ობსტრუქცია ან გაქრობა, მძიმე რესპირატორული დისტრესი, ცენტრალური ციანოზი, შოკი, კომა და/ან კონვულსიები) ან ამ მისი SpO₂ <90%, თუნდაც არ ვლინდებოდეს ზემოთ ხსენებული ნიშნები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
იმ ზრდასრულებისა და ბავშვების რეანიმაციის დროს, რომლებსაც აღენიშნებათ გადაუდებელი მდგომარეობების ნიშნები და საჭიროებენ სასუნთქი გზების გადაუდებელ მართვასა და ოქსიგენოთერაპიას, სამიზნე მაჩვენებლად აიღეთ SpO₂ ≥94%. როცა პაციენტი დასტაბილურდება, სამიზნე SpO₂ არის >90% ბავშვებში და არაორსულ მოზრდილებში და 92% - 95% ორსულებში. მცირეწლოვან ბავშვებში უპირატესია ოქსიგენაციის ნაზალური მეთოდები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 ზოგიერთი გაიდლაინის თანახმად, SpO₂ არ უნდა იყოს 96%-ზე მეტი.[620]Alhazzani W, Evans L, Alshamsi F, et al. Surviving Sepsis Campaign guidelines on the management of adults with coronavirus disease 2019 (COVID-19) in the ICU: first update. Crit Care Med. 2021 Jan 28 [Epub ahead of print]. https://journals.lww.com/ccmjournal/Abstract/9000/Surviving_Sepsis_Campaign_Guidelines_on_the.95371.aspx http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33555780?tool=bestpractice.com
ზოგიერთ ცენტრში იყენებენ განსხვავებულ სამიზნეებს, რათა ჰოსპიტალში მოხდეს ჟანგბადის ნაკადის პრიორიტეტიზაცია ყველაზე მძიმე პაციენტებისთვის. ინგლისის ჯანმრთელობის ეროვნული სერვისი (NHS England) რეკომენდაციას უწევს 92-96%-იან სამიზნეს (ან 90-94%-ს, თუ კლინიკურად შესაძლებელია).[621]NHS England. Clinical guide for the optimal use of oxygen therapy during the coronavirus pandemic. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/Media/Default/About/COVID-19/Specialty-guides/specialty-guide-oxygen-therapy.pdf
განიხილეთ პოზიციონირების ტექნიკები (მაგ. მაღალი ასისტირებული ჯდომი) სასუთქი გზების გაწმენდის მართვა, რათა გაუმჯობესდეს ოქსიგენაცია და დავეხმაროთ პაციენტს სეკრეციების მოცილებაში. განიხილეთ ღვიძილის პერიოდში მუცელზე დაწოლა (დღეში 8-12 საათი, ინტერვალებით) თუ პაციენტი მძიმედაა და საჭიროებს დამატებით ჟანგბადს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ აღმოჩნდა, რომ ფხიზლად მყოფ, არაინტუბირებულ პაციენტებში მუცელზე მწოლიარე პოზიციის ადრეული დაწყება აუმჯობესებს ჟანგბადით გაჯერების მაჩვენებელს და აყოვნებს ან ამცირებს ინტენსიური თერაპიის საჭიროებას.[622]Caputo ND, Strayer RJ, Levitan R. Early self-proning in awake, non-intubated patients in the emergency department: a single ED's experience during the COVID-19 pandemic. Acad Emerg Med. 2020 May;27(5):375-8. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/acem.13994 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32320506?tool=bestpractice.com [623]Ng Z, Tay WC, Ho CHB. Awake prone positioning for non-intubated oxygen dependent COVID-19 pneumonia patients. Eur Respir J. 2020 May 26 [Epub ahead of print]. https://erj.ersjournals.com/content/early/2020/05/22/13993003.01198-2020 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32457195?tool=bestpractice.com [624]Golestani-Eraghi M, Mahmoodpoor A. Early application of prone position for management of Covid-19 patients. J Clin Anesth. 2020 May 26;66:109917. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7247987/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32473503?tool=bestpractice.com [625]Thompson AE, Ranard BL, Wei Y, et al. Prone positioning in awake, nonintubated patients with COVID-19 hypoxemic respiratory failure. JAMA Intern Med. 2020 Jun 17 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7301298/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32584946?tool=bestpractice.com [626]Coppo A, Bellani G, Winterton D, et al. Feasibility and physiological effects of prone positioning in non-intubated patients with acute respiratory failure due to COVID-19 (PRON-COVID): a prospective cohort study. Lancet Respir Med. 2020 Jun 19 [Epub ahead of print]. https://www.thelancet.com/pdfs/journals/lanres/PIIS2213-2600(20)30268-X.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32569585?tool=bestpractice.com
აწარმოეთ პაციენტების მჭიდრო მონიტორინგი პროგსრესირებადი მწვავე ჰიპოქსემიური რესპირატორული უკმარისობის ნიშნებზე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
ასთმის მქონე პაციენტების თერაპია ჟანგბადით
თუ პაციენტის ასთმა სტაბილურია, მიჰყევით სახელმძღვანელო მითითებებს ჟანგბადის სატურაციის სამიზნე მაჩვენებლის მისაღწევად მწვავე მდგომარეობის დროს (მაგ., COVID-19).[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
გაზომეთ ჟანგბადის სატურაცია მოსვენებულ მდგომარეობაში ასთმის მქონე პაციენტებში, რომელთაც ნებისმიერი მწვავე ავადმყოფობა აღენიშნებათ.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com ეს არის ჩვეულებრივი პრაქტიკა COVID-19-ის მქონე პაციენტებისთვის.
თუ COVID-19 იწვევს პაციენტის ასთმის მწვავე გამწვავებას, ამჟამინდელი მოსაზრებაა, რომ უნდა გაითვალისწინოთ სტანდარტული გაიდლაინები/რეკომენდაციები მოზრდილებში ასთმის გამწვავების მართვისთვის.[719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf [760]Centers for Disease Control and Prevention. Clinical questions about COVID-19: questions and answers – patients with asthma. 2020 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html#Patients-with-Asthma
მიჰყევით ჰოსპიტალის ადგილობრივ გაიდლაინებს ჟანგბადის სატურაციის რეკომენდებული სამიზნე მაჩვენებლების შესახებ და გამოიყენეთ ის თქვენს კლინიკაში COVID-19-ის პანდემიის დროს, მწვავე პაციენტებისთვის.
ჰიპერკაპნია ასთმის დროს არის ფაქტობრივად ფატალური ნიშანი, რომელიც აჩვენებს, რომ პაციენტი იღლება და საჭიროებს ვენტილაციას.[719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf აუცილებელია დაუყოვნებლივი ინტენსიური მკურნალობა.[719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf
ოქსიგენოთერაპია ფქოდ-ის მქონე პაციენტებისთვის
თუ თანმხლები ფქოდ-ის მქონე პაციენტი აკმაყოფილებს მკურნალობის სრული ესკალაციის კრიტერიუმებს, გაითვალისწინეთ მისთვის ვენტილაციის ჩატარება, თუ მათ აღენიშნებათ:
მძიმე ჰიპოქსემია (PaO2 <7.3 კპა [54. მმ.ვწყ.სვ.]) ჟანგბადით თერაპიის მიუხედავად (ექსპერტთა დასკვნის საფუძველზე)
ჰიერკაპნია (PaCO2 >6 კპა [45 მმ.ვწყ.სვ.]) რესპირაციული აციდოზით (pH <7.35)[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
და/ან
ფსიქიკური სტატუსის გამოხატული ცვლილებები (კონფუზია, კომა).
თუ ფქოდ-ით დაავადებულ თქვენს პაციენტს განუვითარდება მე-2 ტიპის სუნთქვის უკმარისობა და გადაწყვეტილია, რომ იგი არ აკმაყოფილებს მკურნალობის სრული ესკალაციის კრიტერიუმებს, რომელიც მოიცავს ინტენსიურ განყოფილებაში ჰოსპიტალიზაციას:
მიჰყევით ჟანგბადით მკურნალობის გაიდლაინებს ისე, როგორც ქვემოთ არის აღწერილი
განიხილეთ უფროს ექიმთან ან პულმონოლოგთან, არის თუ არა მიზანშეწონილი არაინვაზიური ვენტილაცია პალატაში.
Practical tip
სიფრთხილე გმართებთ, როდესაც ნიშნავთ დამატებით ჟანგბადს და პაციენტს აქვს მე-2 ტიპის რესპირატორული უკმარისობის რისკი და COVID-19, როგორც სხვა მწვავე მდგომარეობის დროს. ამ პაციენტებისთვის ჟანგბადის თერაპიის მიწოდება თითქმის ყოველთვის უნდა კონტროლდებოდეს. მაღალი დინების ნაზალური ჟანგბადი (HFNO) არ არის შესაფერისი ამ პაციენტებისთვის. HFNO შეიძლება განიხილებოდეს პაციენტებში, რომლებიც არ არიან 2 ტიპის რესპირატორული უკმარისობის რისკის ქვეშ , მაგრამ მწვავე ჰიპოქსიემია აღენიშნებათ. გაითვალისწინეთ, რომ ეს უნდა დანიშნოს უფროსმა გადაწყვეტილების მიმღებმა და მხოლოდ ფრთხილად დაკვირვების და არტერიული სისხლის აირების განმეორებითი კონტროლის ფონზე (ექსპერტული მოსაზრება) .
განსაზღვრეთ ჟანგბადით გაჯერება (სატურაცია) მოსვენებულ მდგომარეობაში და გაითვალისწინეთ დამატებითი ფაქტორები, როდესაც განიხილავთ ოქსიგენოთერაპიას ფქოდ-ის მქონე ჰიპოქსიური პაციენტისთვის.
ბრიტანეთის თორაკალური საზოგადოების (BTS) მიერ გადაუდებელი ჟანგბადის გამოყენების (არა სპეციფიკურად COVID-19-თვის) შესახებ არსებული გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია, რომ ფქოდ-ის მქონე ნებისმიერ პაციენტს, რომელსაც ესაჭიროება ჟანგბადის დანამეტების მიწოდება, უნდა ჩაუტარდეს არტერიული სისხლის აირების (ABG) ანალიზი.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
ხელახლა შეამოწმეთ ABG 30-60 წუთში ყველა პაციენტში.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
BGT გვირჩევს, მივყვეთ სტანდარტულ პროტოკოლებს COVID-19-ის დიაგნოზით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ ფქოდი და მე-2 ტიპის მწვავე ან ქრონიკული სუნთქვის უკმარისობის თვალსაჩინოება ქვემოთ მოცემულ სექციებში განხილული დეტალების მიხედვით.[792]British Thoracic Society. BTS guidance: respiratory support of patients on medical wards. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/
თუ ფქოდ-ის მქონე პაციენტი კრიტიკულია (მაგ. შოკის, სეფსისის, თავის მძიმე დაზიანების, ეპილეფსიური სტატუსის, ანაფილაქსიის, ძლიერი ტრავმული დაზიანების დროს) და საჭიროებს ჟანგბადის მაღალი დონით მიწოდებას:
BTS-ის რეკომენდაციით, ჟანგბადის სამიზნე სატურაცია თავდაპირველად უნდა იყოს 94-98%, ხოლო უფრო ახალი მტკიცებულებების თანახმად, შემთხვევათა უმრავლესობის ფარგლებში უპირატესია ზედა სამიზნე მაჩვენებლად 96%-ის დასახვა.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com [793]Chu DK, Kim LH, Young PJ, et al. Mortality and morbidity in acutely ill adults treated with liberal versus conservative oxygen therapy (IOTA): a systematic review and meta-analysis. Lancet. 2018 Apr 28;391(10131):1693-705. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29726345?tool=bestpractice.com [794]Siemieniuk RAC, Chu DK, Kim LH, et al. Oxygen therapy for acutely ill medical patients: a clinical practice guideline. BMJ. 2018 Oct 24;363:k4169. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30355567?tool=bestpractice.com მიჰყევით ჰოსპიტალის ადგილობრივ გაიდლაინებს ჟანგბადის სატურაციის რეკომენდებული სამიზნე მაჩვენებლების შესახებ და გამოიყენეთ ის თქვენს კლინიკაში COVID-19-ის პანდემიის დროს, მწვავე პაციენტებისთვის.
შემდგომში თქვენ შეიძლება დაგჭირდეთ კონტროლირებული ოქსიგენოთერაპიის კორექტირება და სამიზნე მაჩვენებლად შეარჩიოთ 88-92%, რაც დამოკიდებულია არტერიული სისხლის აირების ანალიზის შედეგებზე.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
თუ ფქოდ-ის მქონე პაციენტი მწვავე, მაგრამ არა კრიტიკულ მდგომარეობაშია და იმყოფება ჰიპერკაპნიური უკმარისობის რისკის ქვეშ (მათ შორის საშუალო ან მძიმე ფორმის ფქოდის მქონე ნებისმიერი პაციენტი, განსაკუთრებით ხანგრძლივვადიანი ოქსიგენოთერაპიის, გამაფრთხილებელი ბარათის ან ჰიპერკაპნიური სუნთქვითი უკმარისობის ანამნეზის მქონე პაციენტები):[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
ჟანგბადით გაჯერების (SPO2) საწყის სამიზნე მაჩვენებლად აიღეთ 88-92%
შეამოწმეთ არტერიული სისხლის აირები და გადაამოწმეთ იგი 30-60 წუთში.
თუ თანხმლები ფქოდ-ის მქონე პაციენტი მწვავე, მაგრამ არა კრიტიკულ მდგომარეობაშია და არ იმყოფება ჰიპერკაპნური რესპირაციული უკმარისობის რისკის ქვეშ (მაგ. არის სტაბილური, აქვს მსუბუქი ფორმის ფქოდ მინიმალური სიმპტომატიკით):
ჟანგბადით გაჯერების საწყის სამიზნედ აიღეთ მაჩვენებელი, რომელიც რეკომენდებულია არსებული მწვავე მდგომარეობის შესახებ გაწერილი გაიდლაინების მიხედვით.
BTS-ის რეკომენდაციით, ჟანგბადის სამიზნე სატურაცია თავდაპირველად უნდა იყოს 94-98%, ხოლო უფრო ახალი მტკიცებულებების თანახმად, უპირატესია ზედა სამიზნე მაჩვენებლად 96%-ის დასახვა.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com [793]Chu DK, Kim LH, Young PJ, et al. Mortality and morbidity in acutely ill adults treated with liberal versus conservative oxygen therapy (IOTA): a systematic review and meta-analysis. Lancet. 2018 Apr 28;391(10131):1693-705. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29726345?tool=bestpractice.com [794]Siemieniuk RAC, Chu DK, Kim LH, et al. Oxygen therapy for acutely ill medical patients: a clinical practice guideline. BMJ. 2018 Oct 24;363:k4169. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30355567?tool=bestpractice.com სატურაციის სამიზნე დონე შესაძლოა იყოს უფრო დაბალი, რა დამოკიდებულია ადგილობრივ კლინიკაში ჟანგბადის წყაროებზე (მიჰყევით ადგილობრივ პროტოკოლს)
გაზომეთ არტერიული სისხლის აირები რაც შეიძლება მალე[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
შემდგომში თქვენ შეიძლება დაგჭირდეთ კონტროლირებული ოქსიგენოთერაპიის კორექტირება და სამიზნე მაჩვენებლად შეარჩიოთ 88-92%, რაც დამოკიდებულია არტერიული სისხლის აირების ანალიზის შედეგებზე.[791]O'Driscoll BR, Howard LS, Earis J, et al. BTS guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings. Thorax. 2017 Jun;72(suppl 1):ii1-90. https://thorax.bmj.com/content/72/Suppl_1/ii1.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28507176?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
სითხეები და ელექტროლიტები: სიფრთხილით გამოიყენეთ სითხეები ზრდასრულების და ბავშვების მართვის დროს, როდესაც არ გვაქვს ქსოვილების ჰიპოპერფუზია ან რეაგირება სითხეზე, ვინაიდან სითხეებით აგრესიულმა რეანიმაციამ შესაძლოა გააუარესოს ოქსიგენაციის დონე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 გამოასწორეთ ნებისმიერი ელექტროლიტური თუ მეტაბოლური დარღვევა, როგორიცაა ჰიპერგლიკემია ან მეტაბოლური აციდოზი, ადგილობრივი პროტოკოლების მიხედვით.[627]Mojoli F, Mongodi S, Orlando A, et al. Our recommendations for acute management of COVID-19. Crit Care. 2020 May 8;24(1):207. https://ccforum.biomedcentral.com/articles/10.1186/s13054-020-02930-6 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32384909?tool=bestpractice.com
შეაფასეთ სითხის სტატუსი და მართეთ სითხის ბალანსი განსაკუთრებული მონიტორინგის ქვეშ
ჰიპოტენზიის, ორგანოების არასაკმარისი პერფუზიის და შოკის შეფასება შესაძლოა გაღთულდეს გულის უკმარისობის და/ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში.
გულის უკმარისობის და/ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში შესაძლოა გართულდეს ჰიპოვოლემიის შეფასება.[795]National Institute for Health and Care Excellence. Intravenous fluid therapy in adults in hospital. 2017 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg174
შეაფასეთ პაციენტი შემდეგ მონაცემებზე:[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
პულსი
სისხლის წნევა
პოსტურული ჰიპოტენზია
პერიფერიული პერფუზია
კაპილარული ავსება
საუღლე ვენის წნევა
ფილტვის და პერიფერიული შეშუპება.
დაადგინეთ პაციენტის საწყისი წნევა, რადგან საწყისი წერტილიდან კლება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე აბსოლუტური სისტოლური წნევა (SBP). წნევა <90 მმ.ვწყ.სვ. შეიძლება ჰიპოტენზიაზე მეტყველებდეს, მაგრამ პაციენტს, რომელსაც ქრონიკული გულის უკმარისობის მედიკამენტი აქვს დანიშნული, წნევა <90 მმ.ვწყ.სვ შეიძლება ჰქონდეს(ექსპერტული მოსაზრება) .
თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს, რომელსაც აღენიშნება ჰიპოტენზია, მით უმეტეს, შოკი, ესაჭიროება დაუყოვნებლივი რეჰიდრატაცია.
გადაამოწმეთ პაციენტი სითხის საცდელი გადასხმის შემდეგ და მოიხმეთ უფროსი ექიმი, თუ პაციენტი სრაფად არ დასტაბილურდა. განიხილეთ პაციენტის გადაყვანა უფრო მკურნალობის უფრო ინტენსიური დონის განყოფილებაში.
გულის უკმარისობის მქონე პაციენტს შესაძლოა სჭირდებოდეს რეჰიდრატაცია, თუმცა, ეს უნდა განხორიელდეს უფროსი ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ, რათა სათანადოდ შეფასდეს სითხის მოცულობის სტატუსი და სითხით გადატვირთვის რისკი. რეჰიდრატაციის დაწყებამდე განიხილეთ პაციენტის გადაყვანა მკურნალობის უფრო ინტენსიური დონის განყოფილებაში.
ხველა: ურჩიეთ პაციენტებს, მოერიდონ ზურგზე წოლას, ვინაიდან ეს ხველას არაეფექტურს ხდის. მიმართეთ მარტივ ზომებს (მაგ., ერთი სუფრის კოვზი თაფლი 1 წლის და უფროსი ასაკის პაციენტებში) ხველის შესამსუბუქებლად. ხველის შემაჩერებელი პრეპარატების ხანმოკლე გამოყენება შეიძლება გაითვალისწინოთ შერჩეულ პაციენტებში (მაგ. თუ ხველა დისტრესს იწვევს), უკუჩვენებების არარსებობის შემთხვევაში.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 მეტა-ანალიზით დადგინდა, რომ თაფლი უპირატესია სტანდარტულ მკურნალობასთან შედარებით (მაგ. ხველის საწინააღმდეგო წამლები) ზედა სასუნქი გზების გაუმჯობესების, განსაკუთრებით ხველის სიხშირისა და სიმძიმის კუთხით.[613]Abuelgasim H, Albury C, Lee J. Effectiveness of honey for symptomatic relief in upper respiratory tract infections: a systematic review and meta-analysis. BMJ Evid Based Med. 2020 Aug 18 [Epub ahead of print]. https://ebm.bmj.com/content/early/2020/07/28/bmjebm-2020-111336 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32817011?tool=bestpractice.com
სუნთქვის უკმარისობის მართვა: შეინარჩუნეთ ოთახი გრილ ტემპერატურაზე, წაახალისეთ რელაქსაცია, სუნთქვის ტექნიკები და შეაცვლევინეთ პაციენტს სხეულის პოზიციები. აღმოაჩინეთ და უმკურნალეთ სუნთქვის უკმარისობის ნებისმიერ შექცევად მიზეზს (მაგ., ფილტვის შეშუპებას). განიხილეთ ჟანგბადით საცდელი მკურნალობა ხელმისაწვდომობის შემთხვევაში. განიხილეთ ოპიოიდისა და ბენზოდიაზეპინის კომბინაცია პაციენტებისთვის, რომელთაც აღენიშნებათ საშუალო ან მძიმე სუნთქვის უკმარისობა ან დისტრესი.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
შფოთვა, დელირიუმი, აჟიტირება: დაადგინეთ და უმკურნალეთ ფონურ, შექცევად მიზეზებს (მაგ. დაამშვიდეთ პაციენტი, უმკურნალეთ ჰიპოქსიას, შეასწორეთ მეტაბოლური ან ენდოკრინული პათოლოგიები, უმკურნალეთ კოინფექციებს, მინიმუმამდე დაიყვანეთ იმ მედიკამენტების მოხმარება, რომლებიც შეიძლება იწვევდნენ დელირიუმს, უმკურნალეთ ნარკოტიკების მოხსნის სინდრომს, შეინარჩუნეთ ძილის ნორმალური ციკლი, უმკურნალეთ ტკივილს ან სუნთქვის უკმარისობას).[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 როდესაც შფოთვის ან აგზნების მართვა ვერ ხერხდება სხვა ზომებით, განიხილეთ ბენზოდიაზეპინების გამოყენება. დელირიუმის მართვისთვის განიხილეთ ჰალოპერიდოლი ან ფენოთიაზინი.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163 აგზნების დროს, რიგ შემთხვევებსი, მიზანშეწონილია ჰალოპერიდოლის (ან სხვა შესაფერისი ანტიფსიქოტური საშუალების) დაბალი დოზების გამოყენება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 არაფარმაკოლოგიური ჩარევები (როცა ეს შესაძლებელია) უპირატესია დელირიუმის სამართავად. უმნიშვნელოვანესია პრევენცია.[628]Centre for Evidence-Based Medicine; Jones L, Candy B, Roberts N, et al. How can healthcare workers adapt non-pharmacological treatment – whilst maintaining safety – when treating people with COVID-19 and delirium? 2020 [internet publication]. https://www.cebm.net/covid-19/how-can-healthcare-workers-adapt-non-pharmacological-treatment-whilst-maintaining-safety-when-treating-people-with-covid-19-and-delirium/
კოგნიტიური ფუნქციის და დელირიუმის საბაზისო შეფასება კოლატერალური ანამნეზით
შეასრულეთ ბაზისური კოგნიტური შეფასება რაც შეიძლება ადრე ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ მწვავე მდგომარეობა და დემენციის ანამნეზი. შეკრიბეთ კოლატერალური ანამნეზი ოჯახისგან, მეგობრებისგან, მომვლელებისგან.[746]Pendlebury ST, Klaus SP, Mather M, et al. Routine cognitive screening in older patients admitted to acute medicine: abbreviated mental test score (AMTS) and subjective memory complaint versus Montreal Cognitive Assessment and IQCODE. Age Ageing. 2015 Nov;44(6):1000-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4621235/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26464420?tool=bestpractice.com
გამოიყენეთ ვალიდური ქულათა სისტემა, რომელიც მოსახერხებელია მწვავე პირობებში, მაგ.:[746]Pendlebury ST, Klaus SP, Mather M, et al. Routine cognitive screening in older patients admitted to acute medicine: abbreviated mental test score (AMTS) and subjective memory complaint versus Montreal Cognitive Assessment and IQCODE. Age Ageing. 2015 Nov;44(6):1000-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4621235/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26464420?tool=bestpractice.com
შემოკლებული ფსიქიკური ტესტის ქულა/10 (AMTS/10).[747]Hodkinson HM. Evaluation of a mental test score for assessment of mental impairment in the elderly. Age Ageing. 1972 Nov;1(4):233-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4669880?tool=bestpractice.com British Geriatrics Society: Abbreviated Mental Test Score external link opens in a new window
კოლატერალური ანამნეზი ადგენს, არის თუ არა კოგნიცია სტაბილური, კოგნიტური ცვლილება თანდათან ხდებოდა თუ მწვავედ.
კოგნიტიური ფუნქციის სტანდარტიზებული შეფასების ქულა საჭირო ინსტრუმენტია ნებისმიერი კლინიკური მდგომარეობის გაუმჯობესების მონიტორინგისა და პაციენტის გაწერის საჭიროების შეფასებისთვის. ქულა საუკეთესოდ ინტერპრეტირდება იმ შემთხვევაში, თუ გამოიყენება ფუნქციურ შეფასებასთან ერთად, რომელსაც, ძირითადად, ატარებს გამოცდილი შრომითი თერაპევტი.
ყოველთვის შეაფასეთ დემენციის მქონე პაციენტი დელირიუმზე, როდესაც იგი მწვავე მდგომარეობით არის მოყვანილი.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით, COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტები დელირიუმზე უნდა შეფასდნენ სტანდარტიზებული პროტოკოლების გამოყენებით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
დემენციით დაავადებული პაციენტები იმყოფებიან დელირიუმის მომატებული რისკის ქვეშ ჰოსპიტალიზაციის დროს და საავადმყოფოში ყოფნის სრული პერიოდის განმავლობაში.[749]National Institute for Health and Clinical Excellence. Dementia: assessment, management and support for people living with dementia and their carers. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng97 [750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
დელირიუმი არ არის დემენცია.[751]Nova Scotia Health Authority. This is not my Mom. 2012 [internet publication]. https://www.thisisnotmymom.ca დელირიუმი არის ფსიქიკური ფუნქციის მწვავე, არამდგრადი ცვლილება, რომელსაც თან ახლავს ყურადღების გაფანტვა, ფიქრის პროცესის არაორგანიზებულობა და ცნობიერების შეცვლილი დონეები.[752]Inouye SK, Schlesinger MJ, Lydon TJ. Delirium: a symptom of how hospital care is failing older persons and a window to improve quality of hospital care. Am J Med. 1999 May;106(5):565-73. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10335730?tool=bestpractice.com
გამოიყენეთ სკრინინგის ინსტრუმენტი შესაძლო დელირიუმის გამოსავლენად, როგორიცაა:
4-AT.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ [753]Bellelli G, Morandi A, Davis DH, et al. Validation of the 4AT, a new instrument for rapid delirium screening: a study in 234 hospitalised older people. Age Ageing. 2014 Jul;43(4):496-502. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4066613/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24590568?tool=bestpractice.com [754]MacLullich AM, Shenkin SD, Goodacre S, et al. The 4 'A's test for detecting delirium in acute medical patients: a diagnostic accuracy study. Health Technol Assess. 2019 Aug;23(40):1-194. https://www.journalslibrary.nihr.ac.uk/hta/hta23400#/abstract http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31397263?tool=bestpractice.com
დემენციის მქონე პაციენტებს ხშირად აღენიშნებათ კომუნიკაციის პრობლემები, შესაბამისად, მათ შესაძლოა უძნელდებოდეთ COVID-19-ის სიმპტომებს აღწერა. პაციენტის თავდაპირველი კლინიკური სურათი შესაძლოა შედგებოდეს დელირიუმის ნიშნებისგან.[755]Public Health England. Coronavirus (COVID-19): admission and care of people in care homes. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/coronavirus-covid-19-admission-and-care-of-people-in-care-homes
ჩამოთვლილი საკითხები გაითვალისწინეთ მულტიკომპონენტური მკურნალობისას, რათა შეამციროთ დელირიუმის რისკი ჰოსპიტალიზაციის დროს, დემენციის მქონე მწვავე პაციენტებში:[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ [756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
დაეხმარეთ ორიენტირებაში; პაციენტს უნდა ჰქონდეს თავისი სათვალე და/ან სასმენი აპარატი თან
პაციენტს მოძრაობა დააწყებინეთ რაც შეიძლება მალე
საკმარისად აკონტროლეთ ტკივილი
გამოავლინეთ და უმკურნალეთ თანმხლებ ინფექციებს დროულად
შეინარჩუნეთ ჰიდრატაცია და დაეხმარეთ პაციენტებს კვებაში
დააკვირდით ნაწლავის და შარდის ბუშტის მოქმედებას რეგულარულად
გამოიყენეთ დამატებითი ჟანგბადი, გაიდლაინების რეკომენდაციების მიხედვით.
შეათანხმეთ მედიკამენტების მიმოხილვა გამოცდილ მედპერსონალთან.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
COVID-19-თან დაკავშირებული სპეციფიკურო გამოწვევებია:[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
იზოლაციის საჭიროება, რომელიც ზოგიერთ პაციენტში იწვევს დელირიუმის გამწვავებას
პაციენტების რეგულარული მონიტორინგის უნარი დელირიუმზე, რომელზეც ზეგალენას ახდენს პერსონალის და დროითი რესურსები.
საწყისი გამოკვლევები დელირიუმის მქონე პაციენტისთვის
თუ პაციენტს აღენიშნება დელირიუმი, იგი უნდა შემოწმდეს სიცოცხლისთვის საშიში მიზეზებზე:[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
გლუკოზის დაბალი შემცველობა სისხლში
ჰიპოტენზია
ნარტკოტიკული ინტოქსიკაცია ან მოხსნის, მათ შორის ალკოჰოლური მოხსნის ეფექტები.
სხვა კვლევებია(ექსპერტული მოსაზრება):
სისხლის საერთო ანალიზი, ელექტროლიტები, თირკმელების ფუნქცია, ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის ტესტები, ღვიძლის ფუნქციური სინჯები, კალციუმი, გლუკოზა, C-რეაქტიული ცილა, ფოლიუმის მჟავა და B12 ვიტამინი
სისხლის კულტურა (თუ ვეჭვობთ ბაქტერემიას)
შარდის ბაქტერემიული ანალიზი
გულმკერდის რენტგენოგრაფია.
რიგ შემთხვევებში, საჭიროა კომპლექსური არარუტინული გამოკვლევები, მაგ. თავის კომპიუტერული ტომოგრაფია, რაც დამოკიდებულია სპეციფიკურ კლინიკურ მახასიათებლებზე. განიხილეთ ამ ტიპის გამოკვლევების მიზანშეწონილობა ზემდგომ კოლეგასთან.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
შეამოწმეთ და უმკურნალეთ დელირიუმის ნებისმიერ შექცევად მიზეზს.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 ესენია:
ინფექციები
ტკივილი
დეჰიდრატაცია
ყაბზობა
უმოძრაობა
ცუდი ძილი
სენსორული პრობლემები (მაგ. ყურის გოგირდი ან სათვალის დაკარგვა)
მედიკამენტები
შეკრიბეთ უკანასკნელ პერიოდში დანიშნული მედიკამენტების, განსაკუთრებით ოპიოიდური ტკივილგამაყუჩებლების, შფოთვის საწინააღმდეგო საშუალებების, სედატიური საშუალებების, ანტიფსიქოტურების ან ძლიერი ანტიქოლინერგული თვისებების მქონე მედიკამენტების ანამნეზი
განიხილეთ ანტიქოლინერგული დატვირთვის ჯამური ქულის გამოანგარიშება.
დელირიუმის მქონე პაციენტის მართვა
თავდაპირველად, დელირიუმის მქონე პაციენტები მართეთ (თუ ეს შესაძლებელია) არაფარმაკოლოგიური მიდგომით, როგორც რეკომენდებულია არა-COVID-19 კონტექსტში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103
შეამცირეთ დეზორიენტაცია კარგად განათბული ოთახის უზრუნველყოფით და მოათავსეთ საათი და კალენდარი გამოსაჩენ ადგილას, მაგ. კედელზე.
წაახალისეთ და ხელი შეუწყეთ ოჯახს, მეგობრებს და მზრუნველებს მოინახულონ პაციენტი, მონახულების შეზღუდვის წესების ფარგლებში, როგორც ეს განსაზღვრულია COVID-19-ის საზოგადოებრივი ტრანსმისიის მიმდინარე დონის მიხედვით.
გამოიყენეთ ვერბალური და არავერბალური ტექნიკები კონფლიქტის და სტრესის დეესკალაციის მიზნით.
თუ არაფარმაკოლოგიური მკურნალობა არაეფექტურია, ხოლო პაციენტი განიცდის დისკომფორტს, ან წარმოადგენს საფრთხეს საკუთარი თავის ან სხვებისთვის, შესაძლოა გამოვიყენოთა ანტიფსიქოტური ან დამამშვიდებელი საშუალებები მოკლევადიანად (ხშირად 1-2 დღე), თუმცა, მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში. ამ მიზნით დანიშნული ნებისმიერი ახალი ანტიფსიქოტური წამალი რეგულარულად უნდა განიხილებოდეს და შეწყდეს პრაქტიკულ მომენტში (ექსპერტთა დასკვნის საფუძველზე).
ბრიტანეთის გერიატრიულმა საზოგადოებამ განაცხადა, რომ COVID-19-ის მართვის კონტექსტში, ფარმაკოლოგიური ჩარევა შეიძლება უფრო ადრე იყოს უპრიანი, ვიდრე სხვა შემთხვევებში იქნებოდა. ამის მიზეზი არის ინფექციის გავრცელების რისკი, რომელიც შეიძლება აღემატებოდეს ინდივიდის პოტენციური დაზიანების რისკებს.[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტის გაიდლაინის თანახმად დელირიუმის შესახებ (არასპეციფიკური COVID-19-სთვის), რეკომენდებულია ჰალოპერიდოლის ხანმოკლე კურსი (1 კვირამდე), მაგრამ არა ყველა პაციენტში. არ უნდა დაინიშნოს პარკინსონის დაავადების და ლევის სხეულაკებით მიმდინარე დემენციის დროს.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103
ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტის (NICE) COVID-19 გაიდლაინები სიმპტომების მართვის თაობაზე, რომლის მიზანია საზოგადოებრივ პირობებში პაციენტების მართვა, ასევე უწევს რეკომენდაციას ჰალოპერიდოლს COVID-19-ის ფონზე დელირიუმის განვითარებისას.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების ეფექტურობა დელირიუმის დროს ბოლომდე არ არის დამტკიცებული, ჰოსპიტალური პროტოკოლები შეიძლება განსხვავდებოდეს.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლი მედიკამენტის შერჩევისას.
ანტიფსიქოზური მედიკამენტი დაიწყეთ ყველაზე დაბალი დოზით და ფრთხილად გააგრძელეთ ტიტრაცია სიმპტომების მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 მხოლოდ პერორალური ან კუნთშიდა (არასდროს ინტრავენური) მედიკამენტები გამოიყენეთ ამ მიზნისთვის ექსპერტული მოსაზრება.
მიაწოდეთ ოჯახებს/მომვლელებს ინფორმაცია, რათა გაიგონ რა ხდება და როგორ შეიძლება ერთად მუშაობა პაციენტის ნორმალურ მდგომარეობამდე დასაბრუნებლად.[750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/ მიაწოდეთ ადგილობრივად ხელმისაწვდომი ინფორმაციის წყაროები.[756]British Geriatrics Society. Coronavirus: managing delirium in confirmed and suspected cases. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/coronavirus-managing-delirium-in-confirmed-and-suspected-cases
ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენება დემენციის მქონე პაციენტებში დაკავშირებულია მომატებულ სიკვდილობასთან.
ხანმოკლე კურსით ანტიფსიქოზური მედიკამენტის დანიშვნა შეიძლება საჭირო იყოს დემენციის მქონე პაციენტებში, რათა დამოუკიდებლობა შეინარჩუნონ. თუმცა, ამ მედიკამენტებს სხვადასხვა გვერდითი მოვლენები ახასიათებს ხანდაზმულებში და სიკვდილობა უფრო ხშირია დემენციის მქონე პირებში.
მეტა-ანალიზის თანახმად, დემენციის მქონე პირები, რომლებიც იღებენ ატიპურ ანტიფსიქოზურ საშუალებებს, სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ დგანან, ვიდრე პლაცებოს მიმღები პირები.[757]Ma H, Huang Y, Cong Z, et al. The efficacy and safety of atypical antipsychotics for the treatment of dementia: a meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. J Alzheimers Dis. 2014;42(3):915-37. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25024323?tool=bestpractice.com
ხანდაზმულთა ფართომასშტაბიანი, კოჰორტული კვლევის თანახმად, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების მაღალი დოზები დაკავშირებულია მომატებულ რისკთან. ყველა შესწავლილი ანტიფსიქოზური მედიკამენტიდან, ჰალოპერიდოლს ახასიათებს ყველაზე მაღალი რისკი.[758]Huybrechts KF, Gerhard T, Crystal S, et al. Differential risk of death in older residents in nursing homes prescribed specific antipsychotic drugs: population based cohort study. BMJ. 2012 Feb 23;344:e977. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3285717/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22362541?tool=bestpractice.com
პოპულარული მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, გრძელვადიანი ანტიფსიქოზური მკურნალობა შეიძლება უსაფრთხოდ მოიხსნას დემენციის მქონე ადამიანების უმეტესობაში, ქცევის მოგვარების შემდეგ.[759]Van Leeuwen E, Petrovic M, van Driel ML, et al. Withdrawal versus continuation of long-term antipsychotic drug use for behavioural and psychological symptoms in older people with dementia. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Mar 30;(3):CD007726. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD007726.pub3/full http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29605970?tool=bestpractice.com
თუ დელირიუმი არ პასუხობს საწყის მკურნალობას 48 საათის განმავლობაში, მიმართეთ ჯანდაცვის პროფესიონალს, რომელიც გამოცდილია დელირიუმის საკითხში, დიაგნოზისა და მკურნალობის გეგმის დასაზუსტებლად (ექსპერტული მოსაზრება) .
დელირიუმის დიაგნოზი ნათლად უნდა იყოს დოკუმენტირებული.[748]National Institute for Health and Care Excellence. Delirium: prevention, diagnosis and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/CG103 [750]Scottish Intercollegiate Guidelines Network. Risk reduction and management of delirium: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/our-guidelines/risk-reduction-and-management-of-delirium/
პირის ღრუს მოვლა: არის პაციენტის ზოგადი მკურნალობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც იმყოფებიან ან არ იმყოფებიან ვენტილაციის ქვეშ და პირებში, რომლებიც იტარებენ ეტაპობრივ ან სიცოცხლის ბოლო პერიოდის მკურნალობას.[629]Public Health England. Mouth care for hospitalised patients with confirmed or suspected COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-mouth-care-for-patients-with-a-confirmed-or-suspected-case/mouth-care-for-hospitalised-patients-with-confirmed-or-suspected-covid-19
ფსიქიკური ჯანმრთელობის სიმპტომები: ყველა პაციენტს ესაჭიროება ფსიქიკური და ფსიქოსოციალური მხარდაჭერა. შესაბამისად მართეთ უძილობის ან დეპრესიის სიმპტომები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ფსიქიკური მდგომარეობის გამოკვლევა
შეასრულეთ ფსიქიკური სტატუსის გამოკვლევა, თუ სიტუაცია გაძლევთ ამის საშუალებას და პაციენტი რეაგირებს(ექსპერტული მოსაზრება).
ფსიქიკური მდგომარეობის გამოკვლევა ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი კლინიკური ხერხია, რომელიც რუტინულად გამოიყენება ფსიქიატრიულ პრაქტიკაში, გვეხმარება დიაგნოსტირებაში და შემდგომ მართვაში. განწყობა ერთ-ერთი კომპონენტია.
განიხილეთ დეპრესიის შეფასება PHQ-9 კითხვარის გამოყენებით.[771]Kroenke K, Spitzer RL, Williams JB. The PHQ-9: validity of a brief depression severity measure. J Gen Intern Med. 2001 Sep;16(9):606-13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1495268/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11556941?tool=bestpractice.com
ეს კითხვარი პაციენტს თავად შეუძლია შეავსოს, 3 წუთზე ნაკლებია საჭირო.
შედეგები მიუთითებს დეპრესიის სიმპტომების სიმძიმეზე.
5 ან მეტი ქულა განაპირობებს რეფერალს ფსიქიატრიულ სერვისთან (ექსპერტული მოსაზრება).
COVID-19-ის ფსიქიატრიული გავლენის შესახებ მონაცემები გროვდება, მაგრამ საინტერესოა, რომ სხვა მძიმე კორონავირუსული ინფექციები (მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომი [SARS] და ახლო აღმოსავლეთის რესპირატორული სინდრომი [MERS] ასოცირებულია დაქვეითებულ განწყობასთან, როგორც მწვავე ფაზაში, ასევე შემდგომი მეთვალყურეობისას.[772]Rogers JP, Chesney E, Oliver D, et al. Psychiatric and neuropsychiatric presentations associated with severe coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19 pandemic. Lancet Psychiatry. 2020 Jul;7(7):611-27. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7234781/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32437679?tool=bestpractice.com [773]National Institute for Health Research. High rates of delirium, persistent fatigue and post-traumatic stress disorder were common after severe infection in previous coronavirus outbreaks. 2020 [internet publication]. https://evidence.nihr.ac.uk/alert/high-rates-of-delirium-persistent-fatigue-and-post-traumatic-stress-disorder-were-common-after-severe-infection-in-previous-coronavirus-outbreaks/
განიხილეთ სხვა ფაქტორები, რომლებიც შეიძლება ზემოქმედებდეს პაციენტის ფსიქიკურ მდგომარეობაზე (მაგ. ნარკოტიკების მოხმარება, ალკოჰოლი).[774]Boden JM, Fergusson DM. Alcohol and depression. Addiction. 2011 May;106(5):906-14. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21382111?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
Practical tip
დაუკავშირდით თქვენი საავადმყოფოს დიაბეტის სპეციალისტთა გუნდს COVID-19 და დიაბეტით დაავადებული ნებისმიერი პაციენტის მართვის საკითხებზე.
არასოდეს შეაჩეროთ ბაზალური ინუსლინის (ხანგრძლივი მოქმედების/ფონური ინსულინი [მაგ. დეტერმირი, გლარჯინი ან დეგლუდეკი]) გამოყენება 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტში, რომელიც მოყვანილია მწვავე ავადმყოფობით, მათ შორის COVID-19-ით.[741]Bornstein SR, Rubino F, Khunti K, et al. Practical recommendations for the management of diabetes in patients with COVID-19. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Jun;8(6):546-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7180013/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32334646?tool=bestpractice.com [796]Chowdhury TA, Cheston H, Claydon A. Managing adults with diabetes in hospital during an acute illness. BMJ. 2017 Jun 22;357:j2551. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28642274?tool=bestpractice.com
ინსულინის დეფიციტი (მაგ. დაგვიანებული ან გამოტოვებული დოზების შედეგად) სწრაფად გამოიწვევს კეტოაციდოზს.[796]Chowdhury TA, Cheston H, Claydon A. Managing adults with diabetes in hospital during an acute illness. BMJ. 2017 Jun 22;357:j2551. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28642274?tool=bestpractice.com
როგორც წესი, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტმა, რომელიც იღებს ბაზალურ ინსულინს, უნდა განაგრძოს მისი გამოყენება, მაგრამ ეს ყოველთვის არ ხდება, ამიტომ საჭიროა მოქმედების გეგმის განხილვა ზემდგომ კოლეგასთან და/ან დიაბეტის სპეციალისტთა ჯგუფთან(ექსპერტთა დასკვნის საფუძველზე).
გახსოვდეთ, რომ COVID-19 ზრდის სიცოცხლისთვის საშიში გადაუდებელი მდგომარეობების რისკს, როგორებიცაა:[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance [741]Bornstein SR, Rubino F, Khunti K, et al. Practical recommendations for the management of diabetes in patients with COVID-19. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Jun;8(6):546-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7180013/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32334646?tool=bestpractice.com
კეტონური ჰიპერგლიკემია
დიაბეტური კეტოაციდოზი (DKA)
ჰიპეროსმოლარულ ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობა(HHS)
ეს ეხება COVID-19-ის მქონე პაციენტებს, დიაბეტის სტატუსის განურჩევლად.
შეამოწმეთ შემდეგი მონაცემები პაციენტის ჰოსპიტალიზაციის დროს:[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
სისხლში გლუკოზის დონე, ყველა პაციენტში
სისხლში კეტონების დონე დიაბეტის მქონე (1-ლი და მე-2 ტიპის) პაციენტში და ასევე ნებისმიერ შემთხვევაში, როდესაც ჰოსპიტალიზაციის მომენტში გლუკოზა >12 მმოლ/ლ (216 მგ/დლ).
დაადგინე დიაბეტური კეტოაციდოზის დიაგნოზი დადასტურებული დიაბეტის მქონე პაციენტში, თუ:[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
სისხლში კეტონების დონე ≥3 მმოლ/ლ (≥54 მგ/დლ) და
სისხლის pH <7.3-ია ან ბიკარბონატის დონე <15 მმოლ/ლ (<270 მგ/დლ).
გაითვალისწინეთ, რომ ამერიკის დიაბეტის ასოციაცია და ამერიკის კლინიკურ ენდოკრონოლოგთა ასოციაცია/ამერიკის ენდოკრინოლოგიის კოლეჯი რეკომენდაციას უწევს ზემოთ ხსენებული კრიტერიუმებისგან განსხვავებული კრიტერიუმების გამოყენებას დიაბეტური კეტოაციდოზის დიაგნოზის დასადგენად.[797]Karslioglu French E, Donihi AC, Korytkowski MT. Diabetic ketoacidosis and hyperosmolar hyperglycemic syndrome: review of acute decompensated diabetes in adult patients. BMJ. 2019 May 29;365:l1114. https://www.bmj.com/content/365/bmj.l1114.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31142480?tool=bestpractice.com
Practical tip
ეუგლიკემიური კეტოაციდოზის დროს, გლუკოზის დონე შესაძლოა არ იყოს მნიშვნელოვნად მომატებული.
ჰიპეროსმოლარული ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობის დიაგნოზი მეტად სავარაუდოა, როდესაც აღინიშნება:[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
სისხლში გლუკოზა ≥30 მმოლ/ლ და
ოსმოლალობა შრატში ([(2 x Na) + გლუკოზა + შარდოვანა]) >320 მოსმ/კგ და
pH >7.3.
გაითვალისწინეთ, რომ ამერიკის დიაბეტის ასოციაცია რეკომენდაციას უწევს ზემოთ აღწერილი კრიტერიუმებისგან განსხვავებული კრიტერიუმების გამოყენებას HHS-ის დიაგნოზის დასადგენად.[797]Karslioglu French E, Donihi AC, Korytkowski MT. Diabetic ketoacidosis and hyperosmolar hyperglycemic syndrome: review of acute decompensated diabetes in adult patients. BMJ. 2019 May 29;365:l1114. https://www.bmj.com/content/365/bmj.l1114.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31142480?tool=bestpractice.com
მიმართეთ დიაბეტის სპეციალისტთა ჯგუფს და დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები დიაბეტური კეტოაციდოზის და ჰიპეროსმოლარული ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობის (ან მათ ერთდროულ არსებობაზე ეჭვის შემთხვევაში) მართვის დროს COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.
დაადგინეთ ჰიპოგლიკემიის დიაგნოზი, თუ სისხლში გლუკოზის დონე <4 მმოლ/ლ-ია (<72 მგ/დლ).
ჰიპოგლიკემიის მართვისთვის მიჰყევით ადგილობრივ პროტოკოლს.
შეაჩერეთ შემდეგი მედიკამენტების გამოყენება:[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
ნატრიუმ-გლუკოზის კოტრანსპორტერი 2-ის (SGLT2)ინჰიბიტორები (კანაგლიფლოზინი, დაპაგლიფლოზინი ან ემპაგლიფლოზინი)
SGLT-2 ინჰიბიტორები ამცირებენ სისხლის გლუკოზის რეაბსორბციას თირკმელებში (გლუკოზის ინსულინური მეტაბოლიზმისგან დამოუკიდებლად).[737]Peters AL, Buschur EO, Buse JB, et al. Euglycemic diabetic ketoacidosis: a potential complication of treatment with sodium-glucose cotransporter 2 inhibition. Diabetes Care. 2015 Sep;38(9):1687-93. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4542270/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26078479?tool=bestpractice.com
მათმა გამოყენებამ შესაძლოა შენიღბოს არსებული კეტოაციდოზი, ვინაიდან პაციენტს შრატში გლუკოზის ნორმალური (ან ნორმალურთან მიახლოებული) დონე ექნება (ეუგლიკემიური კეტოაციდოზი).
მეტფორმინი
თირკმელების ფუნქციის მძიმე დარღვევის დროს (გორგლოვანი ფილტრაციის სიჩქარე (GFR) <30 მლ/წთ/1.73 მ2), ან მეტაბოლური აციდოზის შემთხვევაში დაუშვებელია მეტფორმინის გამოყენება (მათ შორის ლაქტოაციდოზის და დიაბეტური კეტოაციდოზის შემთხვევაში).
მეტფორმინის გამოყენების უკუჩვენებას წარმოადგენს ასევე ლაქტოაციდოზი: მაგ. თირკმლის მწვავე დაზიანება ან ქსოვილების ჰიპოქსია, მათ შორის დეჰიდრატაცია ან შიმშილი ხანგრძლივი პერიოდის განმაცლობაში.
განიხილეთ მეტფორმინის ხელახლა დაწყება. ეს დამოკიდებულია პაციენტის სისხლის ლაქტატის, თირკმელების ფუნქციისა და არტერიული სისხლის აირების მაჩვენებლებზე.
პაციენტს შესაძლოა დასჭირდეს მედიკამენტების კორექცია ან ინსულინის, როგორც დროებითი ზომის დაწყება, თუ შეჩერდება SGLT-2-ის ინჰიბიტორის ან მეტფორმინის გამოყენება. რჩევისთვის მიმართეთ დიაბეტის სპეციალისტთა გუნდს.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
სისხლდენის რისკი შეაფასეთ ჰოსპიტალიზაციიდან რაც შეიძლება მალე, ან პირველი კონსულტაციის დროს, შეფასების შესაბამისი ინსტრუმენტის გამოყენებით.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
თუ არ გვაქვს უკუჩვენება, დაიწყეთ ვენური თრომბოემბოლიის შესაბამისი პროფილაქტიკა COVID-19-ის მქონე მწვავე ჰოსპიტალიზებულ მოზრდილებში და მოზარდებში იმავე სტანდარტით, როგორც ინფექციის არმქონე ჰოსპიტალიზებულ პირებში. COVID-19-ის დიაგნოზი ზეგავლენას არ უნდა ახდენდეს პედიატრის რეკომენდაციებზე ვენური თრომბოემბოლიის შესახებ ჰოსპიტალიზებული ბავშვებისთვის. ორსული პაციენტი უნდა მართოს სპეციალისტმა.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ [631]Barnes GD, Burnett A, Allen A, et al. Thromboembolism and anticoagulant therapy during the COVID-19 pandemic: interim clinical guidance from the Anticoagulation Forum. J Thromb Thrombolysis. 2020 May 21 [Epub ahead of print]. https://link.springer.com/article/10.1007/s11239-020-02138-z http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32440883?tool=bestpractice.com [632]Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. Chest. 2020 Jun 2 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7265858/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32502594?tool=bestpractice.com დაიწყეთ რაც შეიძლება მალე და ჰოსპიტალიზაციიდან 14 საათის განმავლობაში. განაგრძეთ ჰოსპიტალიზაციის პერიოდში ან 7 დღით, რომელიც უფრო ხანგრძლივია.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
დაბალმოლეკულური ჰეპატინი, არაფრაქციული ჰეპარინი ან ფონდაპარინუქსი რეკომენდებულია სტანდარტული თრომბოპროფილაქტიკის სახით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს დაბალმოლეკულურ ჰეპარინს, როგორც პირველი რიგის დანიშნულებას; ფონდაპარინუქსი ან არაფრაქციული ჰეპარინის გადანახულია პაციენტებისთვის, რომლებიც ვერ იღებენ დაბალმოლეკულურ ჰეპარინს.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186 არაფრაქციული ჰეპარინი წინააღმდეგნაჩვენებია მძიმე თრომბოციტოპენიის მქონე პაციენტებში. ფონდაპარინუქსი რეკომენდებულია პაციენტებში, რომელთაც ანამნეზში აღენიშნებათ ჰეპარინით ინდუცირებული თრომბოციტოპენია. პირდაპირი მოქმედების, პერორალური ანტიკოაგულანტების გამოყენება რეკომენდებული არ არის. მექანიკური თრომბოპროფილაქტიკა (მაგ. ხანგამოშვებითი პნევმატური კომპრესიის მოწყობილობები) რეკომენდებულია თუ ანტიკოაგულაცია უკუნაჩვენებია ან არ არის ხელმისაწვდომი.[632]Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. Chest. 2020 Jun 2 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7265858/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32502594?tool=bestpractice.com [633]American Society Of Hematology. COVID-19 and VTE/anticoagulation: frequently asked questions. 2020 [internet publication]. https://www.hematology.org/covid-19/covid-19-and-vte-anticoagulation
უცნობია ოპტიმალური დოზა. სტანდარტული პროფილაქტიკა რეკომენდებულია და უპირატესია, ვიდრე საშუალო ან სრული მკურნალობის რეჟიმები პაციენტებში, რომელთაც მაღალი დოზის ანტიკოაგულაციის ჩვენებები არ აქვთ.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186 [632]Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. Chest. 2020 Jun 2 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7265858/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32502594?tool=bestpractice.com ზოგიერთი კლინიცისტი იყენებს შუალედურ ან სრულდოზიან რეჟიმებს და არა პროფილაქტიკურ დოზებს, რადგან ეშინიათ შეუმჩნეველი თრომბების; თუმცა, ამან შეიძლება გამოიწვიოს სისხლდენა.[634]Bikdeli B, Madhavan MV, Jimenez D, et al. COVID-19 and thrombotic or thromboembolic disease: implications for prevention, antithrombotic therapy, and follow-up. J Am Coll Cardiol. 2020 Apr 15 [Epub ahead of print]. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0735109720350087?via%3Dihub http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32311448?tool=bestpractice.com მონაცემები საკმარისი არ არის იმისათვის, რომ რეკომენდაცია გაეწიოს ანტიკოაგულანტის მომატებული დოზით გამოყენებას ვენური თრომბოემბოლიის პროფილაქტიკისთვის COVID-19-ით დაავადებულ პაციენტებში, გარდა კლინიკური კვლევის კონტექსტისა.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ თუმცა, ზოგიერთი გაიდლაინის რეოკმენდაციით, კრიტიკულ პაციენტებში შეიძლება განვიხილოთ დოზის ესკალაციური რეჟიმები.[631]Barnes GD, Burnett A, Allen A, et al. Thromboembolism and anticoagulant therapy during the COVID-19 pandemic: interim clinical guidance from the Anticoagulation Forum. J Thromb Thrombolysis. 2020 May 21 [Epub ahead of print]. https://link.springer.com/article/10.1007/s11239-020-02138-z http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32440883?tool=bestpractice.com დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს საშუალო დოზებს მხოლოდ იმ პაციენტებში, რომლებიც სუნთქვის მხარდაჭერას საჭიროებენ. გადაწყვეტილება ეფუძნება მულტიდისციპლინურ ან უფროსი ექიმის მოსაზრებას, ან ადგილობრივ პროტოკოლს. ვენური თრომბოემბოლიის და სისხლდენის რისკები ყოველდღიურად შეაფასეთ ამ პაციენტებში.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186 ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გირჩევთ, რომ თერაპიული დოზები არ უნდა გამოიყენოთ, თუ არ არსებობს სტანდარტული ჩვენება თერაპიული ანტიკოაგულაციისთვის, რადგან გამოკვლევები აჩვენებს, რომ თერაპიული დოზები არ აუმჯობესებს მძიმე დაავადების კლინიკურ შედეგს კრიტიკული მოვლის პირობებში.[636]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. Therapeutic anticoagulation (heparin) in the management of severe COVID-19 (SARS-CoV-2 positive) patients. 2020 [internet publication]. https://www.cas.mhra.gov.uk/ViewandAcknowledgment/ViewAlert.aspx?AlertID=103129 დოზის მორგება შეიძლება საჭირო იყოს სხეულის წონის ექსტრემალური მაჩვენებლების ან თირკმლის უკმარისობის შემთხვევაში.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
პაციენტები, რომლებიც სხვა დაავადებისთვის უკვე ხმარობენ ანტიკოაგულანტს, უნდა განაგრძონ მისი მიღება მიმდინარე თერაპიული დოზით, გარდა შემთხვევისა, როდესაც გვაქვს უკუჩვენება. განიხილეთ დაბალმოლეკულურ ჰეპარინზე, როგორც ვენური თრომბოემბოლიის პროფილაქტიკისთვის უპირატეს ვარიანტზე გადასვლა, თუ პაციენტის მდგომარეობა უარესდება (თუ ის უკვე არ იღებს დაბალმოლეკულურ ჰეპარინს).[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
აწარმოეთ პაციენტების მონიტორინგი თრომბოემბოლიის ნიშნებზე და სიმპტომებზე, ხოლო კლინიკური ეჭვის გაჩენის შემთხვევაში მიჰყევით შესაბამის დიაგნოსტიკურ და მართვის გზებს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 თუ პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა შეიცვლება, ვენური თრომბოემბოლიის რისკი, ხელახლა შეაფასეთ სისხლდენის რისკი და გადახედეთ ვენური თრომბოემბოლიის პროფილაქტიკის მიმდინარეობას.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
განაგრძეთ გაწერამდე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 გაწერის შემდეგ თრომბოემბოლიის რუტინული პროფილაქტიკა, ძირითადად, რეკომენდებული არ არის, გარდა მაღალი რისკის მქონე პაციენტებისა.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ [631]Barnes GD, Burnett A, Allen A, et al. Thromboembolism and anticoagulant therapy during the COVID-19 pandemic: interim clinical guidance from the Anticoagulation Forum. J Thromb Thrombolysis. 2020 May 21 [Epub ahead of print]. https://link.springer.com/article/10.1007/s11239-020-02138-z http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32440883?tool=bestpractice.com [632]Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. Chest. 2020 Jun 2 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7265858/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32502594?tool=bestpractice.com დარწმუნდით, რომ პაციენტებს, ვისაც გაწერის შემდეგ სჭირდებათ თრომბოემბოლიის პროფილაქტიკა, შეუძლიათ გამოიყენონ მკურნალობა სწორად ან სხვა დაეხმაროს მათ მკურნალობის გაგრძელებაში.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
ამჟამად არასაკმარისია მტკიცებულებები იმისთვის, რომ განისაზღვროს პროფილაქტიკური ანტიკოაგულაციის რისკები და სარგებელი COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[637]Flumignan RL, Tinôco JDS, Pascoal PI, et al. Prophylactic anticoagulants for people hospitalised with COVID-19. Cochrane Database Syst Rev. 2020 Oct 2;(10):CD013739. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD013739/full http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33502773?tool=bestpractice.com 4000-ზე მეტი პაციენტის რეტროსპექტული ანალიზის თანახმად, ანტიკოაგულაცია დაკავშირებულია სიკვდილობის და ინტუბირების საჭიროების კლებასთან ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში. თერაპიული ანტიკოაგულაცია დაკავშირებული იყო უფრო დაბალ სიკვდილობასთან, ვიდრე პროფილაქტიკური ანტიკოაგულაცია, თუმცა განსხვავება სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი არ იყო.[638]Nadkarni GN, Lala A, Bagiella E, et al. Anticoagulation, mortality, bleeding and pathology among patients hospitalized with COVID-19: a single health system study. J Am Coll Cardiol. 2020 Aug 24 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7449655/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32860872?tool=bestpractice.com 4000-ზე მეტ პაციენტზე ჩატარებული ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის თანახმად, პროფილაქტიკური ანტიკოაგულაციის ადრეული დაწყება ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში ამცირებს 30-დღიანი სიკვდილობის რისკს და არ ზრდის მძიმე სისხლდენის მოვლენების ალბათობას (შედარებით პაციენტებთან, რომელთაც არ ჩაუტარდათ ანტიკოაგულაცია).[639]Rentsch CT, Beckman JA, Tomlinson L, et al. Early initiation of prophylactic anticoagulation for prevention of coronavirus disease 2019 mortality in patients admitted to hospital in the United States: cohort study. BMJ. 2021 Feb 11;372:n311. https://www.bmj.com/content/372/bmj.n311 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33574135?tool=bestpractice.com ექიმები უნდა დაეყრდნონ ანტიკოაგულაციური მართვის COVID-19-მდელ, მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ პრინციპებს, რომლებიც, კლინიკურ პრობლემებთან გასამკლავებლად, შერწყმული იქნება მათ რაციონალურ მიდგომებთან.[631]Barnes GD, Burnett A, Allen A, et al. Thromboembolism and anticoagulant therapy during the COVID-19 pandemic: interim clinical guidance from the Anticoagulation Forum. J Thromb Thrombolysis. 2020 May 21 [Epub ahead of print]. https://link.springer.com/article/10.1007/s11239-020-02138-z http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32440883?tool=bestpractice.com
ანტიკოაგულაცია თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პირებში
შეამოწმეთ ფორმულარი/თირკმლის პათოლოგიების გზამკვლევი ანტიკოაგულანტების დანიშვნისას ვენური თრომბოემბოლიის პროდილაქტიკის მიზნით იმ პაციენტებში, ვისაც თირკმლის ფუნქცია დაქვეითებული აქვთ (თირკმლის ქრონიკული დაავადება, თირკმლის მწვავე დაზიანება). თირკმლის ფუნქციის დაქვეითების მქონე პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ სისხლდენის მომატებული რისკი კონკრეტული ანტიკოაგულანტების გამოყენებისას.
გამოიჩინეთ სიფრთხილე დაბალმოლეკულური ჰეპარინის გამოყენებისას (მაგ. ენოქსაპარინი, დალტეპარინი). თირკმლის დაქვეითებული ფუნქციის შემთხვევაში საჭიროა ახლო მონიტორინგი და დოზის მორგება.
შეამოწმეთ ფორმულარი/თირკმლის პათოლოგიების გზამკვლევი ანტი-ფაქტორი Xa-ს მონიტორინგის საკითხის დასაზუსტებლად. ეს შეიძლება დამოკიდებული იყოს თირკმლის უკმარისობის ხარისხზე.
ენოქსაპარინს მოერიდეთ თუ კრეატინინის კლირენსი <15 მლ/წთ და დოზა შეამცირეთ თუ კრეატინინის კლირენსი არის 15-30 მლ/წთ.
დალტეპარინის დოზის კლება საჭიროა თუ კრეატინინის კლირენსი არის <30 მლ/წთ. შეამოწმეთ ფორმულარი/თირკმლის პათოლოგიების გზამკვლევი დალტეპარინის დოზის შემცირების საკითხის დასაზუსტებლად.
არაფრაქციული ჰეპარინი შეიძლება უპირატესი იყოს დაბალმოლეკულურ ჰეპარინთან შედარებით. ეს სხვა ინდივიდუალურ კლინიკურ მახასიათებლებზეა დამოკიდებული.
გამოიჩინეთ სიფრთხილე არაფრაქციული ჰეპარინის დანიშვნისას თირკმლის ფუნქციის მძიმე დაქვეითების მქონე პაციენტებში. შეიძლება საჭირო იყოს დოზის მორგება.
ფონდაპარინუქსის დოზა (თრომბოემბოლიის პრევენციისთვის) შეამცირეთ თუ პაციენტის გამოთვლილი GFR არის 20-50 მლ/წთ.1.73 მ2.
მიმართეთ ნეფროლოგს, თუ პაციენტი თირკმლის ჩანაცვლებით თერაპიაზეა.
პირველადი პარამეტრები
ენოქსაპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ენოქსაპარინი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ენოქსაპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ან
დალტეპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
დალტეპარინი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
დალტეპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
მეორეული ვარიანტები
ფონდაპარინუქსი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ფონდაპარინუქსი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ფონდაპარინუქსი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ან
These drug options and doses relate to a patient with no comorbidities.
პირველადი პარამეტრები
ენოქსაპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ენოქსაპარინი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ენოქსაპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ან
დალტეპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
დალტეპარინი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
დალტეპარინი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
მეორეული ვარიანტები
ფონდაპარინუქსი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ფონდაპარინუქსი open_in_new: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ფონდაპარინუქსი: დაუკავშირდით სპეციალისტს დოზირებასთან დაკავშირებით.
ან
Drug choice, dose and interactions may be affected by the patient's comorbidities. Check your local drug formulary.
პირველადი პარამეტრები
ან
მეორეული ვარიანტები
ან
The Renal Handbook
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
აწარმოეთ პაციენტების მჭიდრო მონიტორინგი კლინიკური მდგომარეობის გაუარესების ნიშნებზე და შემჩნევის შემთხვევაში იმოქმედეთ დაუყოვნებლივ შესაბამისი დამხმარე ტიპის მოვლის ინტერვენციებით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი
თირკმლის ფუნქციის მონიტორინგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თუ პაციენტს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადება ან მისი რისკფაქტორები და ამავდროულად მწვავე ავადმყოფობა.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148
თირკმლის ქრონიკული დაავადება თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკფაქტორია.[701]Hsu CY, Ordoñez JD, Chertow GM, et al. The risk of acute renal failure in patients with chronic kidney disease. Kidney Int. 2008 Jul;74(1):101-7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2673528/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18385668?tool=bestpractice.com
თირკმლის მწვავე დაზიანება COVID-19-ის ფონზე შეიძლება იყოს ხშირი, მაგრამ პრევალენტობა უცნობია. დაზიანება ასოცირდება მომატებულ სიკვდილობასთან.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
თირკმლის ქრონიკული დაავადების და COVID-19-ის თანაარსებობის შემთხვევაში, მომატებულია თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკი, რომელიც თავისმხრივ უკავშირდება ცხელებას, დეჰიდრატაციას, არასტეროიდული ანტიანთებითი მედიკამენტების გამოყენებას.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს უნდა აუხსნათ, რომ ავადმყოფობის დროს მომატებულია მწვავე დაზიანების რისკი. თუ პაციენტი სახლში რჩება, უნდა გქონდეთ მონიტორინგის მექანიზმი, რათა დროულად მოხდეს ჰოსპიტალიზაცია, დამძიმების შემთხვევაში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, მათ შორის თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში, შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში:
შეადარეთ თირკმლის ფუნქცია წინა შედეგებს
ყოველდღიურად გადახედეთ ფუნქციას, სითხის მოცულობის სტატუსს (ექსპერტული მოსაზრება).
საჭიროა ოლიგურიის მონიტორინგი და შესაბამისი რეაგირება.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148 [702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
განსაკუთრებით ხშირად აკონტროლეთ სითხის ბალანსი
სითხის ოპტიმალური სტატუსის მიღწევა კრიტიკული მნიშვნელობისაა, მაგრამ რთული მისაღწევია COVID-19-ის მქონე ყველა პაციენტში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175 მოითხოვეთ რჩევები უფროსი სპეციალისტებისგან გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში არსებობს ფილტვის შეშუპების რისკი სითხის გადასხმის დროს, ამიტომ აუცილებელია ახლო მონიტორინგი (თავდაპირველად ყოველ საათში ერთხელ).
მონიტორინგი უნდა მოიცავდეს:[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
სითხის მოცულობის სტატუსის რეგულარულ კლინიკურ შეფასებას (პულსი, წნევა, საუღლე ვენის წნევა, ფილტვის და პერიფერიული შეშუპების შეფასება)
სითხის ბალანსი (მიღებული/გამოსული) და წონა ყოველდღე
თირკმლის ფუნქციის შემოწმება, თავდაპირველად ყოველდღიურად.
განიხილეთ შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია იმ შემთხვევაში, თუ შარდის გამოყოფის გაზომვა რთულია, მაგრამ გახსოვდეთ ინფექციის და ტრავმის მომატებული რისკები.
კომპლექსურ პაციენტებში შეიძლება საჭირო გახდეს ცენტრალური ვენური წნევის ან ფილტვის არტერიის კათეტერიზაციით მონიტორინგი.[742]Verbrugge FH, Grieten L, Mullens W. Management of the cardiorenal syndrome in decompensated heart failure. Cardiorenal Med. 2014 Dec;4(3-4):176-88. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4299260/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25737682?tool=bestpractice.com
მნიშვნელოვანია ცოდნა, როდის შევამციროთ სითხეების გადასხმა. ამ გადაწყვეტილების მისაღებად განიხილეთ კონსულტაცია უფროს ექიმებთან.
თუ პაციენტი დატვირთულია სითხით (ნიშნები: გახშირებული პულსი, მომატებული სუნთქვის სიხშირე ფილტვის შეშუპების გამო, მომატებული საუღლე ვენის წნევა პერიფერიული შეშუპებით), შეწყვიტეთ გადასხმები, მოითხოვეთ უფროსი სპეციალისტების ჩართვა და განიხილეთ ინტრავენური შარდმდენები (ექსპერტული მოსაზრება).
თუ არ არსებობს განსაკუთრებული გარემოებები, შარდმდენები და ინტრავენური სითხეები ძირითადად არ კეთდება ერთად (ექსპერტული მოსაზრება) .
შეიძლება საჭირო გახდეს კარდიოლოგის და/ან ნეფროლოგის ჩართვა.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ბაქტერიულ ინფექციაზე კლინიკური ეჭვის შემთხვევაში განიხილეთ ემპირიული ანტიმიკრობული მკურნალობის დაწყება. მკურნალობა დაიწყეთ პირველადი შეფასებიდან 1 საათის ფარგლებში, თუ საეჭვოა სეფსისი ან პაციენტი აკმაყოფილებს მაღალი რისკის კრიტერიუმებს; ან მკურნალობა შეგვიძლია დავიწყოთ პნევმონიის დიაგნოზის დადგენიდან 4 საათის ფარგლებში; არ დაელოდოთ მიკრობიოლოგიური ანალიზის შედეგებს. რეჟიმი უნდა ეფუძნებოდეს კლინიკურ დიაგნოზს (მაგ. საზოგადოებაში შეძენილი პნევმონია, ჰოსპიტალური პნევმონია, სეფსისი), ადგილობრივ ეპიდემიოლოგიურ და მგრძნობელობის მონაცემებს, ასევე მკურნალობის ადგილობრივ გალიდლაინებს.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ [561]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: antibiotics for pneumonia in adults in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng173
ზოგიერთი გაიდლაინით რეკომენდებულია ემპირიული ანტიბიოტიკოთერაპია ბაქტერიული პათოგენებისთვის საზოგადოებაში შეძენილი პნევმონიის ყველა შემთხვევაში, COVID-19-ის დადასტურების გარეშე. სავარაუდოა, რომ COVID-19-ისა და პნევმონიის მქონე პაციენტებში იგივე ბაქტერიებია, რაც საზოგადოებაში შეძენილი პნევმონიის მქონე პირებში, ამიტომ ემპირიული ანტიმიკრობული რეკომენდაციები იგივე უნდა იყოს.[562]Metlay JP, Waterer GW. Treatment of community-acquired pneumonia during the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic. Ann Intern Med. 2020 Aug 18;173(4):304-5. https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-2189 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32379883?tool=bestpractice.com თუმცა, ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი (NICE) აცხადებს, რომ ემპირიული ანტიმიკრობული მკურნალობის დაწყება მიზანშეწონილი არ არის, თუ თქვენ დარწმუნებული ხართ, რომ კლინიკური სურათი ტიპურია COVID-19-თვის.[561]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: antibiotics for pneumonia in adults in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng173 არ არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები, რომ რეკომენდაცია გაეწიოს ფართო სპექტრის ანტიმიკრობული საშუალებების ემპირიულ გამოყენებას (თუ არ გვაქვს სხვა ჩვენება).[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
ზოგიერთ პაციენტს შესაძლოა COVID-19-ის დადასტურების შემდეგ დასჭირდეს ანტიბიოტიკოთერაპიის გაგრძელება, კლინიკური გარემოებების გათვალისწინებით (ბაქტერიული ინფექციის კლინიკური ან მიკრობიოლოგიური თვალსაჩინოების დროს SARS-CoV-2-ზე ტესტირების შედეგის მიუხედავად. ასევე იმ შემთხვევაში, თუ SARS-CoV-2-ის ტესტის პასუხი დადებითია, თუმცა კლინიკური სურათი არ არის ტიპური COVID-19-თვის). ასეთ გარემოებებში, გადახედეთ ანტიბიოტიკების არჩევანს მიკრობიოლოგიური პასუხების გათვალისწინებით და გადადით შედარებით ვიწრო სპექტრის ანტიბიოტიკებზე, საჭიროებისამებრ. 48 საათის ფარგლებში გადახედეთ ანტიბიოტიკების ინტრავენური გზით გამოყენების საჭიროებას და განიხილეთ პერორალურ თერაპიაზე გადასვლის შესაძლებლობა. ამასთან, მკურნალობა გააგრძელეთ სულ 5 დღე გარდა შემთხვევისა, თუ გვაქვს მკურნალობის გაგრძელების მკაფიო ჩვენება.[561]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: antibiotics for pneumonia in adults in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng173
ყოველდღიურად შეაფასეთ ხელახლა ანტიბიოტიკების გამოყენება. შეამცირეთ ემპირიული თერაპია მიკრობიოლოგიური ანალიზის შედეგებსა და კლინიკურ მსჯელობაზე დაყრდნობით. რეგულარულად გადახედეთ მკურნალობის ინტრავენურიდან პერორალურ ფორმაზე გადასვლის შესაძლებლობას. მკურნალობის ხანგრძლივობა რაც შეიძლება მოკლე უნდა იყოს (მაგ. 5-დან 7 დღემდე). უნდა არსებობდეს ანტიბიოტიკების მართვის პროგრამები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
[Figure caption and citation for the preceding image starts]: რეკომენდაციები და მტკიცებულებები კორტიკოსტეროიდების გამოყენების შესახებ COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებშიBMJ. 2020;370:m3379 [Citation ends].
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია მხარს უჭერს სისტემური კორტიკოსტეროიდების გამოყენებას (დაბალი დოზით ინტრავენურად ან პერორალური დექსამეტაზონი ან ჰიდროკორტიზონი) 7-10 დღით მძიმე დაავადების მქონე ზრდასრულებში. ეს რეკომენდაცია ეფუძნება ორ მეტა-ანალიზს, რომელშიც დააჯამეს მონაცემები რვა რანდომიზებული კვლევიდან (7000-ზე მეტი პაციენტი), მათ შორის RECOVERY კვლევაც (დიდი ბრიტანეთი). საშუალო ხარისხის მტკიცებულებების თანახმად, სისტემური კორტიკოსტეროიდები სავარაუდოდ ამცირებს 28-დღიან სიკვდილობას მძიმე და კრიტიკულ პაციენტებში. სავარაუდოდ მცირდება ინვაზიური ვენტილაციის საჭიროებაც. დექსამეტაზონის და ჰიდროკორტიზონის პირდაპირი შედარების მტკიცებულებები არ არსებობს. მკურნალობის ზიანი ამ კონტექსტში სავარაუდოდ მცირეა. უცნობია, შეიძლება თუ არა ამ რეკომენდაციის გამოყენება იმუნოკომპრომისულ ბავშვებში.[595]World Health Organization. Therapeutics and COVID-19: living guideline. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/therapeutics-and-covid-19-living-guideline [641]WHO Rapid Evidence Appraisal for COVID-19 Therapies (REACT) Working Group; Sterne JAC, Murthy S, Diaz JV, et al. Association between administration of systemic corticosteroids and mortality among critically ill patients with COVID-19: a meta-analysis. JAMA. 2020 Sep 2 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2770279 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32876694?tool=bestpractice.com [642]Lamontagne F, Agoritsas T, Macdonald H, et al. A living WHO guideline on drugs for covid-19: update 3. BMJ. 2020 Dec 17;370:m3379. https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3379 ასევე არსებობს მტკიცებულება, რომ კორტიკოსტეროიდები, სავარაუდოდ, ამცირებენ ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში დარჩენის ხანგრძლივობას (დაბალი ხარისხის მტკიცებულება) და ზრდის ვენტილატორებისგან თავისუფალი დღეების რაოდენობას (საშუალო ხარისხის მტკიცებულება).[643]Siemieniuk RA, Bartoszko JJ, Ge L, et al. Drug treatments for covid-19: living systematic review and network meta-analysis. BMJ. 2020 Jul 30;370:m2980. https://www.bmj.com/content/370/bmj.m2980 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32732190?tool=bestpractice.com [644]Siemieniuk RA, Bartoszko JJ, Ge L, et al. Update to living systematic review on drug treatments for covid-19. BMJ. 2020 Dec 17;371:m4852. https://www.bmj.com/content/371/bmj.m4852 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33334735?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს დექსამეტაზონს ან ჰიდროკორტიზონს მძიმე COVID-19-ის მქონე პაციენტებში (ჯანმოს გაიდლაინის მიხედვით). მედიკამენტები ლიცენზირებულია ამ ჩვენებისთვის დიდ ბრიტანეტში.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159
NICE: COVID-19 prescribing brief – corticosteroids external link opens in a new window
ევროპაში, ევროპის წამლის სააგენტომ მხარი დაუჭირა დექსამეტაზონის გამოყენებას მძიმე დაავადების მქონე პირებში, რომელთაც ესაჭიროებათ ჟანგბადით თერაპია ან მექანიკური ვენტილაცია.[645]European Medicines Agency. EMA endorses use of dexamethasone in COVID-19 patients on oxygen or mechanical ventilation. 2020 [internet publication]. https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-endorses-use-dexamethasone-covid-19-patients-oxygen-mechanical-ventilation
აშშ ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის გაიდლაინებით რეკომენდებულია დექსამეტაზონი, ცალკე ან კომბინაციაში რემდესივირთან (იხ. Emerging external link opens in a new windowრემდესივირის შესახებ ინფორმაცია), ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც დამატებით ჟანგბადს საჭიროებენ. პანელის რეკომენდაციაა არ გამოვიყენოთ დექსამეტაზონი პაციენტებში, რომელთაც არ ესაჭიროებათ დამატებითი ჟანგბადი. ალტერნატიული კორტიკოსტეროიდების გამოყენება შეგვიძლია იმ შემთხვევაში, თუ დექსამეტაზონი ხელმისაწვდომი არ არის.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ ამერიკის ინფექციური დაავადებების საზოგადოება ახალისებს დექსამეტაზონის გამოყენებას ინფექციის მძიმე ფორმის მქონე, ჰოსპიტალიზებულ პაციენებში.[646]Bhimraj A, Morgan RL, Hirsch Shumaker A, et al. Infectious Diseases Society of America guidelines on the treatment and management of patients with COVID-19 infection. 2021 [internet publication]. https://www.idsociety.org/practice-guideline/covid-19-guideline-treatment-and-management/
აწარმოეთ პაციენტების მონიტორინგი არასასურველ ეფექტებზე (მაგ. ჰიპერგლიკემია, მეორეული ინფექციები, ფსიქიატრიული ეფექტები, ლატენტური ინფექციების რეაქტივაცია) და შეაფასეთ წამალთაშორისი ურთიერთქმედებები.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/ კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის პერიოდში მიჰყევით გასტროპროტექციის (კუჭის დაცვა) ადგილობრივ გაიდლაინებს. რემდესევირსა და კორტიკოსტეროიდებს შორის კლინიკურად მნიშვნელოვანი ურთიერთქმედება ნაკლებად სავარაუდოა; თუმცა, ლოპინავირი/რიტონავირი, ზოგჯერ, ზრდის ჰიდროკორტიზონის კონცენტრაციას.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159
მკურნალობა უნდა შეწყდეს იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტი კლინიკიდან გაიწერა 10-დღიანი კურსის შესრულებამდე.[593]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: critical care in adults. 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng159
მართეთ პაციენტის დიაბეტი, თუ ამავდროულად კორტიკოსტეროიდებს იღებს
კორტიკოსტეროიდების გამოყენება დიაბეტიან პაციენტში აუარესებს გლიკემიის კონტროლს, ამიტომ შეამოწმეთ გლუკოზა დღეში სულ მცირე ოთხჯერ.[798]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): dexamethasone therapy in covid-19 patients – implications and guidance for the management of blood glucose in people with and without diabetes. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/Resources/COVID-19/COvID_Dex_v1.4.pdf
დიაბეტის მქონე პაციენტებში გამოიყენეთ კორტიკოსტეროიდის იგივე დოზა, რაც დიაბეტის არმქონეებში, მაგრამ მოარგეთ დიაბეტის მედიკამენტის დოზა, რადგან დიაბეტის კონტროლი გაუარესდება.
სინტეზური კორტიკოსტეროიდები შეიძლება იწვევდნენ ჰიპერგლიკემიას ნახშირწყლების მეტაბოლიზმის დარღვევით და ინსულინის რეზისტენტობის გაძლიერებით.[799]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. Management of hyperglycaemia and steroid (glucocorticosteroid) therapy. 2014 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/JBDS_IP_Steroids.pdf
COVID-19 ასევე უკავშირდება ინსულინის რეზისტენტობის გაძლიერებას და ინსულინის სეკრეციის დაქვეითებას პანკრეასის ბეტა-უჯრედებიდან.[798]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): dexamethasone therapy in covid-19 patients – implications and guidance for the management of blood glucose in people with and without diabetes. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/Resources/COVID-19/COvID_Dex_v1.4.pdf
თუ განვითარდა ჰიპერგლიკემია, გამორიცხეთ დიაბეტური კეტოაციდოზი ან ჰიპეროსმოლური ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობა და დაიცავით კლინიკის პროტოკოლი გლუკოზის მართვის თაობაზე დიაბეტის და COVID-19-ის მქონე პირებში კორტიკოსტეროიდის დანიშვნისას.[798]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): dexamethasone therapy in covid-19 patients – implications and guidance for the management of blood glucose in people with and without diabetes. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/Resources/COVID-19/COvID_Dex_v1.4.pdf
რეკომენდებული პროტოკოლი დიდ ბრიტანეთში (National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group) იყენებს კანქვეშა ინსულინს.
პროტოკოლში ხაზგასმულია, რომ სულფონილშარდოვანას ჯგუფის პრეპარატები რეკომენდებული არ არის ამ სცენარში, რადგან შეიძლება შეფერხდეს ბეტა უჯრედების ფუნქცია და დამძიმდეს ინსულინ-რეზისტენტობა.[798]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): dexamethasone therapy in covid-19 patients – implications and guidance for the management of blood glucose in people with and without diabetes. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/Resources/COVID-19/COvID_Dex_v1.4.pdf
კორტიკოსტეროიდის შეწყვეტის შემდეგ, გლიკემიის კონტროლი გაუმჯობესდება, მაგრამ რამდენიმე დღის განმავლობაში
დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლი ანტიდიაბეტური მედიკამენტის ტიტრირებისას.
კორტიკოსტეროიდების ფსიქიატრიული გართულებების მონიტორინგი
შეამოწმეთ, როგორ რეაგირებდა პაციენტი კორტიკოსტეროიდებზე წარსულში.
თუ ანამნეზში კორტიკოსტეროიდების ფონზე ვლინდებოდა ფსიქიატრიული გართულებები, რისკი მომატებულია შემდგომი მკურნალობისასაც.[800]Judd LL, Schettler PJ, Brown ES, et al. Adverse consequences of glucocorticoid medication: psychological, cognitive, and behavioral effects. Am J Psychiatry. 2014 Oct;171(10):1045-51. https://ajp.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp.2014.13091264 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25272344?tool=bestpractice.com
მონიტორინგი ფსიქიატრიულ გვერდით მოვლენებზე[801]Kenna HA, Poon AW, de los Angeles CP, et al. Psychiatric complications of treatment with corticosteroids: review with case report. Psychiatry Clin Neurosci. 2011 Oct;65(6):549-60. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/j.1440-1819.2011.02260.x http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22003987?tool=bestpractice.com
სიმძიმე განსხვავებულია, შეიძლება გამოვლინდეს:
ტემპერამენტის მცირედი ცვლილებები
განწყობის ძლიერი ცვლილებები, მანიური მდგომარეობის ჩათვლით
კოგნიტური დარღვევები.
კორტიკოსტეროიდების დაწყება ყველაზე ხშირად უკავშირდება მანიის ეპიზოდს და დელირიუმს. ქრონიკული თერაპია კორტიკოსტეროიდებით ყველაზე ხშირად იწვევს დეპრესიას.[802]Warrington TP, Bostwick JM. Psychiatric adverse effects of corticosteroids. Mayo Clin Proc. 2006 Oct;81(10):1361-7. https://www.mayoclinicproceedings.org/article/S0025-6196(11)61160-9/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17036562?tool=bestpractice.com
როგორც ჩანს, ეფექტი დოზა-დამოკიდებულია და ყველაზე ხშირია გრძელვადიანი ან ხანგრძლივი მოქმედების რეჟიმების გამოყენებისას, ან ხანდაზმულ პაციენტებში.[800]Judd LL, Schettler PJ, Brown ES, et al. Adverse consequences of glucocorticoid medication: psychological, cognitive, and behavioral effects. Am J Psychiatry. 2014 Oct;171(10):1045-51. https://ajp.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp.2014.13091264 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25272344?tool=bestpractice.com ეს ეხება ნეიროფსიქიატრიული გვერდითი მოვლენების შემთხვევასაც, რაც უკავშირდება კორტიკოსტეროიდების ხანგრძლივი რეჟიმის მოხსნას.[803]Fardet L, Nazareth I, Whitaker HJ, et al. Severe neuropsychiatric outcomes following discontinuation of long-term glucocorticoid therapy: a cohort study. J Clin Psychiatry. 2013 Apr;74(4):e281-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23656853?tool=bestpractice.com
ფსიქიატრიის გუნდთან განიხილეთ შესაბამისი მართვა განწყობის აშლილობების დროს(ექსპერტული მოსაზრება).
ეს შეიძლება მოიცავდეს:
დოზის მორგება ან მედიკამენტის შეწყვეტა კლინიკური ჩვენების მიხედვით
კორტიკოსტეროიდების მოხსნისას გაითვალისწინეთ მოხსნის რეაქციის ალბათობა.[803]Fardet L, Nazareth I, Whitaker HJ, et al. Severe neuropsychiatric outcomes following discontinuation of long-term glucocorticoid therapy: a cohort study. J Clin Psychiatry. 2013 Apr;74(4):e281-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23656853?tool=bestpractice.com შეიძლება გამოვლინდეს სისუსტე, გასტროინტესტინური სიმპტომები, დელირიუმი, ასევე ფსიქიატრიული გართულებები, როგორიცაა დეპრესია
განიხილეთ პროფილაქტიკური მედიკამენტები ფსიქიატრიული გვერდითი მოვლენების რისკის შესამცირებლად, როცა პაციენტს ანამნეზში უკვე აქვს განწყობის აშლილობა და იგეგმება კორტიკოსტეროიდის დანიშვნა. მიიღეთ ექსპერტის რჩევა.
პირველადი პარამეტრები
დექსამეთაზონი: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
დექსამეთაზონი open_in_new: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
დექსამეთაზონი: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
ან
ჰიდროკორტიზონი: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
ჰიდროკორტიზონი open_in_new: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
ჰიდროკორტიზონი: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
მეორეული ვარიანტები
პრენდიზოლონი: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
პრენდიზოლონი open_in_new: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
პრენდიზოლონი: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
ან
მეთილპრედნიზოლონი: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
მეთილპრედნიზოლონი open_in_new: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
მეთილპრედნიზოლონი: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
These drug options and doses relate to a patient with no comorbidities.
პირველადი პარამეტრები
დექსამეთაზონი: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
დექსამეთაზონი open_in_new: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
დექსამეთაზონი: ზრდასრულები: 6 მგ პერორალურად/ინტრავენურად, დღეში ერთხელ, 7-10 დღის განმავლობაში
ან
ჰიდროკორტიზონი: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
ჰიდროკორტიზონი open_in_new: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
ჰიდროკორტიზონი: ზრდასრულები: 50 პერორალურადინტრავენურად 8 სთ-ში ერთხელ 7-10 დღე
მეორეული ვარიანტები
პრენდიზოლონი: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
პრენდიზოლონი open_in_new: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
პრენდიზოლონი: ზრდასრულები: 40 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
ან
მეთილპრედნიზოლონი: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
მეთილპრედნიზოლონი open_in_new: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
მეთილპრედნიზოლონი: ზრდასრულები: 32 მგ/დღეში პერორალურად, 7-10 დღის განმავლობაში 1-2 გაყოფილ დოზად
Drug choice, dose and interactions may be affected by the patient's comorbidities. Check your local drug formulary.
პირველადი პარამეტრები
ან
მეორეული ვარიანტები
ან
The Renal Handbook
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ადგილობრივი პროტოკოლების შესაბამისად უმკურნალეთ ლაბორატორიულად დადასტურებულ კოინფექციებს (მაგ. მალარია, ტუბერკულოზი, გრიპი).[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 გრიპის მკურნალობა ერთნაირია ყველა პაციენტში, SARS-CoV-2 კოინფექციის მიუხედავად. დაიწყეთ ემპირიული მკურნალობა ოსელტამივირით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, როცა ევია ერთ ან ორივე ინფექციაზე, გრიპის ტესტის შედეგების მოლოდინის გარეშე. ანტივირუსული თერაპიის შეწყვეტა შესაძლებელია მას შემდეგ, რაც გრიპი გამოირიცხება.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რეკომენდებულია პარაცეტამოლის ან იბუპროფენის გამოყენება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [620]Alhazzani W, Evans L, Alshamsi F, et al. Surviving Sepsis Campaign guidelines on the management of adults with coronavirus disease 2019 (COVID-19) in the ICU: first update. Crit Care Med. 2021 Jan 28 [Epub ahead of print]. https://journals.lww.com/ccmjournal/Abstract/9000/Surviving_Sepsis_Campaign_Guidelines_on_the.95371.aspx http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33555780?tool=bestpractice.com COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული საშუალებების მიღებისას, როგორიცაა მაგ. იბუპროფენი, მძიმე გვერდითი მოვლენების რისკის მტკიცებულება ამჟამად არ არსებობს. არ დაფიქსირებულა აღნიშნული მედიკამენტების ფონზე მდგომარეობის გამწვავება, გადარჩენადობის კლება ან სიცოცხლის ხარისხის დაქვეითება.[606]European Medicines Agency. EMA gives advice on the use of non-steroidal anti-inflammatories for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.ema.europa.eu/en/news/ema-gives-advice-use-non-steroidal-anti-inflammatories-covid-19 [607]US Food and Drug Administration. FDA advises patients on use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.fda.gov/drugs/drug-safety-and-availability/fda-advises-patients-use-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-nsaids-covid-19 [608]Little P. Non-steroidal anti-inflammatory drugs and covid-19. BMJ. 2020 Mar 27;368:m1185. https://www.bmj.com/content/368/bmj.m1185 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32220865?tool=bestpractice.com [609]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency; Commission on Human Medicines. Commission on Human Medicines advice on ibuprofen and coronavirus (COVID-19). 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/news/commission-on-human-medicines-advice-on-ibuprofen-and-coronavirus-covid-19 [610]World Health Organization. The use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) in patients with COVID-19: scientific brief. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/the-use-of-non-steroidal-anti-inflammatory-drugs-(nsaids)-in-patients-with-covid-19 [611]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: acute use of non-steroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) for people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es23/chapter/Key-messages [612]Wong AY, MacKenna B, Morton CE, et al. Use of non-steroidal anti-inflammatory drugs and risk of death from COVID-19: an OpenSAFELY cohort analysis based on two cohorts. Ann Rheum Dis. 2021 Jan 21 [Epub ahead of print]. https://ard.bmj.com/content/early/2021/01/20/annrheumdis-2020-219517.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33478953?tool=bestpractice.com
იბუპროფენი უნდა მიიღოთ ყველაზე დაბალი ეფექტური დოზით, რაც შეიძლება მცირე ხნით, სიმპტომების საკონტროლოდ. იბუპროფენის გამოყენება რეკომენდებული არ არის ორსულ ქალებში (განსაკუთრებით მესამე ტრიმესტრში) ან <6 თვის ასაკის ბავშვებში (ასაკობრივი ზღვარი განსხვავებულია ქვეყნებს შორის).
არასტეროიდული, ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტები თირკმლის ქრონიკული დაავადების, გულის უკმარისობის ან ასთმის დროს
არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო წამლები:
თავი აარიდეთ მედიკამენტების ამ ჯგუფს თირკმლის ქრონიკული დაავადების და/ან გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებში (ექსპერტული მოსაზრება)
შეიძლება გაუარესდეს ასთმის სიმპტომებიც, ამიტომ შეამოწმეთ, ხომ არ აქვს პაციენტს სენსიტიურობა.[710]Global Initiative for Asthma. Global strategy for asthma management and prevention. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/gina-reports/
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
These drug options and doses relate to a patient with no comorbidities.
პირველადი პარამეტრები
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
პარაცეტამოლი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 500-1000 მგ პერორალურად, ყოველ 4-6 საათში ერთხელ, საჭიროებისამებრ, მაქსიმუმ 4000 მგ დღეში
ან
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი open_in_new: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
იბუპროფენი: ბავშვები: გაეცანით ადგილობრივ ფარმაკოლოგიურ ცნობარს დოზირების მითითებებისთვის; მოზრდილები: 300-600 მგ პერორალურად (დაუყოვნებლივი გამოდევნით), ყოველ 6-8 საათში ერთხელ, მაქსიმუმ 2400 მგ დღეში
Drug choice, dose and interactions may be affected by the patient's comorbidities. Check your local drug formulary.
პირველადი პარამეტრები
ან
The Renal Handbook
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რამდენიმე პროფესიული რესპირატორული ორგანიზაციის გაიდლაინებში თანხმობაა იმაზე, რომ ასთმის ან ფქოდ-ის მქონე პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ, განაგრძონ საინჰალაციო საშუალებების (მათ შორის საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების) გამოყენება დანიშნულებისამებრ, განურჩევლად COVID-19-ის თანაარსებობისა.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/ [713]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. GOLD COVID-19 guidance. 2020 [internet publication]. https://goldcopd.org/gold-covid-19-guidance/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
კვლავ უცნობია, თუ რამდენად იწვევს SARS-CoV-2-ის ინფექცია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვაებას, თუმცა, თუ ეს ასეა, იგი დამატებით დააზიანებს ფილტვის რეზერვს.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის გაგრძელების ძირითადი მიზანია ასთმის ან ფქოდ-ის გამწვავების რისკის შემცირება.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com
არ არსებობს მტკიცებულებები, რომ საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდები უკავშირდება COVID-19-ს ასთმის მქონე პაციენტებში.[716]Centre for Evidence-Based Medicine; Hartmann-Boyce J, Hobbs R. Inhaled steroids in asthma during the COVID-19 outbreak. 2020 [internet publication]. https://www.cebm.net/covid-19/inhaled-steroids-in-asthma-during-the-covid-19-outbreak/ არ არსებობს მტკიცებულება, რომ მათი გამოყენება ზრდის COVID-19-თან დაკავშირებულ რისკებს ფქოდ-ის მქონე პაციენტებში.[714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168
პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ სახლის ან ჰოსპიტალის პირობებში მწვავე დაავადებისთვის, შესაძლოა დაავიწყდეთ, მოგახსენონ ინჰალატორების შესახებ, რომლებიც დანიშნული აქვთ ფქოდ-ის ან ასთმისთვის. გახსოვდეთ, რომ საჭიროა დანიშნულების გადამოწმება და, საჭიროების შემთხვევაში, ინჰალატორების გამოწერა.
ზოგიერთი საინჰალაციო საშუალება შეიცავს მედიკამენტების კომბინაციას, ამიტომ გაითვალისწინეთ ორმაგი დანიშნულების რისკი.
ფქოდ-ის ან ასთმის მქონე პაციენტებში, რომელთაც თირკმლის მწვავე დაზიანება აქვთ, გამოთვლილი GFR <50 მლ/წთ/1.73 მ², შეიძლება საჭირო იყოს ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების შეწყვეტა. ეს დამოკიდებულია კონკრეტულ მედიკამენტზე. შეამოწმეთ ფორმულარი ან გაიარეთ კონსულტაცია ფარმაცევტთან.
სხვა დანიშნული მედიკამენტები
ასთმის მძიმე ფორმის და ფქოდ-ის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც მკურნალობენ პერორალური კორტიკოსტეროიდებით (დანიშნული შემანარჩუნებელი თერაპიის სახით) ასევე უნდა განაგრძონ მათი გამოყენება რაც შეიძლება დაბალი დოზით, ვინაიდან ამ მედიკამენტების შეწყვეტის შედეგად მათი მდგომარეობა შესაძლოა გაუარესდეს.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [714]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: community-based care of patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD). 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng168 [717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთლობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის მოკლე გაიდლაინი ასთმის მძიმე ფორმის შესახებ ურჩევს პაციენტებს, რომლებიც იღებენ რეგულარულ ბიოლოგიურ თერაპიას ასთმისთვის, განაგრძონ მკურნალობა COVID-19-ის პანდემიის დროს, თუმცა, SARS-CoV-2-ით დაინფიცირების შემთხვევაში უნდა დაუკავშირდნენ სპეციალურ გუნდს, რომელიც პასუხისმგებელია მათ მოვლაზე.[717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია რეკომენდაციას არ უწევს ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტების რუტინულ შეწყეტას COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ დოზა შეიძლება დაკორექტირდეს, პაციენტის კლინიკური მდგომარეობის, კონკრეტულად წნევის და თირკმლის ფუნქციის მიხედვით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
მიუხედავად იმისა, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ინჰიბიოტრების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების მომხმარებელი პაციენტების შესახებ არსებობს მოსაზრება, რომ ისინი იმყოფებიან ინფექციის ან მისი მძიმე ფორმის განვითრების მაღალი რისკის ქვეშ (ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტი-2-ის რეცეპტორის ექსპრესიის გაძლიერების გამო), დიდი ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ცენტრის განცხადებით, ამჟამინდელი მტკიცებულებები არასაკმარისია ამ თემაზე მყარი დასკვნის გასაკეთებლად.[721]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid evidence summary: angiotensin-converting enzyme inhibitors (ACEIs) or angiotensin receptor blockers (ARBs) in people with or at risk of COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/advice/es24/chapter/Key-messages
ზოგიერთი პროფესიული საზოგადოება პანდემიის დროს რეკომენდაციას უწევს მედიკამენტების მიღების გაგრძელებას, რომლებიც დანიშნულია ჰიპერტენზიის, გულის უკმარისობის, კორონარული დაავადების, თირკმლის ქრონიკული დაავადების ან დიაბეტის) გართულებების სამკურნალოდ (თუ პაციენტს არ აქვს COVID-19). თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19, რეკომენდებულია სრული კლინიკური შეფასება ექიმის მიერ, სანამ რაიმე გადაწყვეტილება იქნება მიღებული მკურნალობის შეწყვეტის შესახებ.[722]American Heart Association; Heart Failure Society of America; American College of Cardiology. Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician. 2020 [internet publication]. https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician [723]European Society of Cardiology Council on Hypertension. Position statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-inhibitors and angiotensin receptor blockers. 2020 [internet publication]. https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang [724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace
დიდი ბრიტანეთის თირკმლის თირკმლის ასოციაცია და ბრიტანეთის გულ-სისხლძარღვთა საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს მიმდინარე სტანდარტული გაიდლაინების გამოყენებას ნებისმიერი მწვავე ავადმყოფობის მქონე პაციენტისთვის, როდესაც ვაფასებთ ამ მედიკამენტების რისკისა და სარგებლის ბალანსს COVID-19-ის საეჭვო შემთხვევის მქონე პაციენტში.[724]British Cardiovascular Society; British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19 [725]The Renal Association. The Renal Association, UK position statement on COVID-19 and ACE inhibitor/angiotensin receptor blocker use. 2020 [internet publication]. https://renal.org/health-professionals/covid-19/ra-resources/renal-association-uk-position-statement-covid-19-and-ace [726]Clark AL, Kalra PR, Petrie MC, et al. Change in renal function associated with drug treatment in heart failure: national guidance. Heart. 2019 Jun;105(12):904-10. https://heart.bmj.com/content/105/12/904.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31118203?tool=bestpractice.com ეს გულისხმობს:
ინდივიდუალურ კლინიკურ შეფასებას
რენინ-ანგიოტენზინ-ალდოსტერონის სისტემის (RAAS) ინჰიბიტორების თავდაპირველი ჩვენების (ანგიტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიოტრები, ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტები, მინერალოკორტიკოიდოების რეცეპტორი/ალდოსტერონის ანტაგონისტები) და პროგნოზული სარგებლსი ხარისხის გათვალისწინებას
რომელიმე მედიკამენტის დროებით შეწყვეტის შემთხვევაში, ჯანმრთელობის გაუმჯობესების შემდეგ ამ მედიკამენტის ხელახლა დანიშვნის გათვალისწინებას.
განიხილეთ ზოგადი ჯანმრთელობის სისუსტის ქულის დაანგარიშბა, ვინაიდან მაღალი ქულის მქონე პაციენტები შესაძლოა იმყოფებოდნენ მედიკამენტებთან დაკავშირებული ზიანის განვითრების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ მწვავე მდგომარეობის დროს (ექსპერთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
განიხილეთ მედიკამენტების შეწყვეტის სარგებელი და რისკები, თუ მედიკამენტი ატარებს თირკმლის დაზიანების რისკს თანმხლები ავადმყოფობის დროს, მაგ. ანტიჰიპერტენზიული საშუალებები და შარდმდენები.
თუ თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე თქვენი პაციენტი იღებდა არასტეროიდულ ანთების საწინააღმდეგო მედიკამენტებს, ურჩიეთ მათ შეწყვიტონ ამ მედიკამენტების გამოყენებამდე ავადმყოფობის პერიოდში.
პაციენტებმა, რომლებიც საკუთარ გულის უკმარისობას თავად მართავენ საზოგადოებრი პირობებში, შეიძლება მოისურვონ შარდმდენის დოზის შემცირ თანმხლები დაავადების განვითარების შემთხვევაში, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს დეჰიდრატაცია (ექსპერტთა მოსაზრებაზე დაყრდნობით).
გაიარეთ კონსულტაცია პაციენტის კარდიოლოგთან ან ნეფროლოგთან თუ ვლინდება კომპლექსური მდგომარეობები (მაგ. თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპია ან იმუნოსუპრესიული თერაპია).
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ შესაბამისი ექსპერიმენტული, ახალი თერაპიები.
ანტივირუსულ თერაპიებს უფრო დიდი ეფექტი აქვთ დაავადების მიმდინარეობის ადრეულ ეტაპზე, ხოლო იმუნოსუპრესიული/ანთების საწინააღმდეგო თერაპიები, ეფექტს დაავადების გვიანდელ სტადიაზე ავლენენ.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
იხილეთ Emerging external link opens in a new windowსექცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
გაითვალისწინეთ პაციენტის თანმხლები დაავადებები ექსპერიმენტული თერაპიის განხილვისას
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე მოგიწოდებთ, COVID-19-ის მკურნალობის დროს გაითვალისწინოთ პოტენციური გვერდითი მოვლენები და წამალთშორისი ურთიერთქმედებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ამის მაგალითია გავლენა QT ინტერვალზე. პაციენტს შეიძლება დანიშნული ჰქონდეს სხვა მედიკამენტები, რომლებიც ახანგრძლივებენ QT ინტერვალს. პაციენტმა შეიძლება მიიღოს სხვა პრეპარატი COVID-19-ის სამკურნალოდ, რომელიც ასევე ახანგრძლივებს QT ინტერვალს.
განიხილეთ პაციენტის მიმდინარე მედიკამენტები და თანმხლები დაავადებები, სანამ ახალ მედიკამენტს დანიშნავთ.
დაიცავით ადგილობრივი მედიკამენტური პროტოკოლი და გაიარეთ კონსულტაცია უფროს კოლეგებთან, სანამ ახალ თერაპიებს გამოიყენებთ.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
რუტინულად შეაფასეთ ხანდაზმული პაციენტები შემდეგ ფაქტორებზე: გადაადგილების უნარი, ფუნქციური ყლაპვა, კონგიტიური უნარების დაქვეითება, ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები. ამ შეფასების საფუძველზე მიიღეთ გადაწყვეტილება, თუ რამდენად არის პაციენტი მზად გაწერისთვის და აქვს თუ არა მას რეაბილიტაციის და შემდგომი მეთვალყურეობის საჭიროებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
დარწმუნდით, რომ არსებობს გვერდითი მოვლენების მონიტორინგის გეგმები
დარწმუნდით, რომ პაციენტს აქვს გეგმა შემდგომი მონიტორინგის, თანმხლები დაავადებების და COVID-19-ის კონტექსტში კლინიკიდან გაწერის და შემდგომი მეთვალყურეობის კრიტერიუმების შესახებ.
ჰოსპიტალის გაწერის შემდგომ პაციენტების სარეაბილიტაციო საჭიროებების შესახებ ცოდნა და გამოცდილება კვლავ იზრდება.[804]Greenhalgh T, Knight M, A’Court C, et al. Management of post-acute covid-19 in primary care. BMJ. 2020 Aug 11;370:m3026. https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3026 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32784198?tool=bestpractice.com [805]British Geriatrics Society. COVID-19: rehabilitation of older people. 2020 [internet publication]. https://www.bgs.org.uk/resources/covid-19-rehabilitation-of-older-people
COVID-19-ს შესაზლოა ჰქონდეს ხანგრძლივი ეფექტები, რომლებიც დაკავშირებულია სხვა თანმხლებ დაავადებებთან. დიდ ბრიტანეთში, ზოგიერთი თანმხლები დაავადების მქონე პაციენტისთვის შესაძლოა სასარგებლო აღმოჩნდეს ინფორმაციის შემდეგი წყაროები:
დაიცავით თქვენი ადგილობრივი პროტოკოლები და ჰკითხეთ რჩევა შესაბამისი სპეციალობის გუნდებს.
განიხილეთ ტელემედიცინის გამოყენება დისტანციური კონსულტაციებისთვის კონკრეტულ პაციენტებში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 [704]Shore JH, Schneck CD, Mishkind MC. Telepsychiatry and the coronavirus disease 2019 pandemic-current and future outcomes of the rapid virtualization of psychiatric care. JAMA Psychiatry. 2020 May 11 [Epub ahead of print]. https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2765954 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32391861?tool=bestpractice.com [705]Hubley S, Lynch SB, Schneck C, et al. Review of key telepsychiatry outcomes. World J Psychiatry. 2016 Jun 22;6(2):269-82. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4919267/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27354970?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ზოგიერთი </strong>პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
პალიატიური თერაპიის ინტერვენციები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს თითოეულ იმ დაწესებულებაში, რომელიც უზრუნველყოფს COVID-19-ის მქონე პაციენტების მკურნალობას. დაადგინეთ, აქვს თუ არა პაციენტს მკურნალობის კომპლექსური გეგმა და გაითვალისწინეთ მისი სურვილები და პირორიტეტები მკურნალობის გეგმის შედგენისას.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 მიჰყევით პალიატიური მკურნალობის ადგილობრივ გაიდლაინებს.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
Practical tip
ასთმის გამწვავებისა და COVID-19-ის დიფერენცირება კლინიკურად შეიძლება რთული იყოს, ამასთან, ეს ორი მოვლენა შესაძლოა ერთდროულად განვითარდეს. ხველა და სუნთქვის უკმარისობა ორივე მათგანის დამახასიათებელია; თუმცა, COVID-19-ს ხშირად ახასიათებს დამატებითი სიმპტომები, როგორებიცაა ცხელება, დაღლილობა და გემოვნების ან ყნოსვის ცვლილებებ.[712]British Thoracic Society. Advice for healthcare professionals treating people with asthma (adults) in relation to COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.brit-thoracic.org.uk/about-us/covid-19-information-for-the-respiratory-community/
დააკვირდით რესპირატორული სიმპტომების გამწვავებას და გახსოვდეთ, რომ თანმხლები ასთმის შემთხვევაში შეიძლება ასთმის გამწვავებაც დაფიქსირდეს.
რჩევისთვის მიმართეთ უფროს ექიმებს ან სპეციალისტებს.
დაიცავით სტანდარტული გაიდლაინები და რეკომენდაციები ასთმის გამწვავების სიმძიმის შეფასებისა და მართვის თაობაზე ზრდასრულებში, თუნდაც COVID-19-ის პროვოცირების ფონზე.[719]British Thoracic Society; Scottish Intercollegiate Guidelines Network. British guideline on the management of asthma: a national clinical guideline. 2019 [internet publication]. https://www.sign.ac.uk/media/1048/sign158.pdf [760]Centers for Disease Control and Prevention. Clinical questions about COVID-19: questions and answers – patients with asthma. 2020 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html#Patients-with-Asthma
იხ. ჩვენი თემა ასთმის გამწვავება ზრდასრულებში.
დროებით შეწყვიტეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების (LAMA) მიღება (მაგ. თუ პაციენტი შემანარჩუნებელ თერაპიაზე თიოტროპიუმით, აკლიდინიუმით, გლიკოპურონიუმით, უმეკლიდინიუმით) თუ საჭიროა ნებულაიზერით ხანმოკლე მოქმედების მუსკარინული ანტაგონისტის (მაგ. იპრატროპიუმი) მიღება (ექსპერტული მოსაზრება). არსებობს მოსაზრება, რომ შეიძლება გამოვლინდეს დამატებითი გვერდითი ანტიქოლინერგული ეფექტები.
ნებულაიზერით მკურნალობის დასრულების შემდეგ ხელახლა გამოწერეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტები (LAMA).
Practical tip
ამჟამად განსხვავებულია მოსაზრებები სხვადასხვა ორგანიზაციებსა და ქვეყნებს შორის ნებულაიზერის გამოყენების თაობაზე, რადგან აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურების ჩატარებისას ვირუსის გავრცელების რისკი შეიძლება იზრდებოდეს, რის გამოც აუცილებელია სპეციალური პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[711]Global Initiative for Asthma. Recommendations for inhaled asthma controller medications. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/recommendations-for-inhaled-asthma-controller-medications/ [717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166 დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები და პროტოკოლები. განიხილეთ, არის თუ არა შესაბამისი დოზირებული ინჰალატორის გამოყენება სფეისერით, როგორც მიწოდების ალტერნატიული მექანიზმის.[761]Global Initiative for Asthma. COVID-19: GINA answers to frequently asked questions on asthma management. 2020 [internet publication]. https://ginasthma.org/covid-19-gina-answers-to-frequently-asked-questions-on-asthma-management/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
იმ შემთხვევაში, თუ COVID-19-ის მქონე პაციენტში ეჭვია ფქოდ-ის გამწვავებაზე, მიჰყევით პაციენტის პერსონალურ სამოქმედო გეგმას.
არსებული შეზღუდული მტკიცებულებების საფუძველზე, ფქოდ-ის გლობალური ინიციატივა რეკომენდაციას უწევს დადგენილი გაიდლაინების გამოყენებას ფქოდ-ის გამწვავების მართვის ფარგლებში, მათ შორის, კლინიკური ჩვენების შემთხვევაში ხანმოკლე პერორალური კორტიკოსტეროიდების დანიშვნას.[715]Hasan SS, Capstick T, Zaidi STR, et al. Use of corticosteroids in asthma and COPD patients with or without COVID-19. Respir Med. 2020 Aug-Sep;170:106045. https://www.resmedjournal.com/article/S0954-6111(20)30185-2/fulltext http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32843175?tool=bestpractice.com [720]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. 2021 [internet publication]. https://goldcopd.org/2021-gold-reports/
იხ. ჩვენი თემა ფქოდ-ის გამწვავება.
რჩევისთვის მიმართეთ უფროს ექიმებს ან სპეციალისტებს.
განასხვავეთ იგი სხვა მდგომარეობებისგან, როგორებიცაა მწვავე კორონარული სინდრომი, გულის მწვავე უკმარისობა და პნევმონია, ასევე COVID-19-ის გართულებები.
Practical tip
ამჟამად განსხვავებულია მოსაზრებები სხვადასხვა ორგანიზაციებსა და ქვეყნებს შორის ნებულაიზერის გამოყენების თაობაზე, რადგან აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურების ჩატარებისას ვირუსის გავრცელების რისკი შეიძლება იზრდებოდეს, რის გამოც აუცილებელია სპეციალური პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[717]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: severe asthma. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng166 [720]Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease. Global strategy for the diagnosis, management and prevention of chronic obstructive pulmonary disease. 2021 [internet publication]. https://goldcopd.org/2021-gold-reports/ დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები და პროტოკოლები.
ნებულაიზერის გამოყენების შემთხვევაში, ბრონქოდილატორის გამოყენება ნებულაიზერით უნდა გაგრძელდეს 24-48 საათი, შემდეგ პაციენტი უნდა გადავიდეს ჩვეულ ინჰალატორზე.
დროებით შეწყვიტეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტების (LAMA) მიღება (მაგ. თუ პაციენტი შემანარჩუნებელ თერაპიაზე თიოტროპიუმით, აკლიდინიუმით, გლიკოპურონიუმით, უმეკლიდინიუმით) თუ საჭიროა ნებულაიზერით ხანმოკლე მოქმედების მუსკარინული ანტაგონისტის (მაგ. იპრატროპიუმი) მიღება (ექსპერტული მოსაზრება). არსებობს მოსაზრება, რომ შეიძლება გამოვლინდეს დამატებითი გვერდითი ანტიქოლინერგული ეფექტები.
ნებულაიზერით მკურნალობის დასრულების შემდეგ ხელახლა გამოწერეთ ხანგრძლივი მოქმედების მუსკარინული რეცეპტორის ანტაგონისტები (LAMA).
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
სისხლში გლუკოზა ამოწმეთ დღეში სულ მცირე ოთხჯერ (ჭამამდე და ღამით), მწვავე პაციენტებში, რომელთაც შაქრიანი დიაბეტიც აქვთ.[762]American Diabetes Association. Diabetes care in the hospital: standards of medical care in diabetes - 2020. Diabetes Care. 2020 Jan;43(suppl 1):S193-202. https://care.diabetesjournals.org/content/43/Supplement_1/S193 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31862758?tool=bestpractice.com
მიჰყევით ადგილობრივ პროტოკოლს სისხლში გლუკოზის მონიტორინგის თაობაზე სტაციონარში COVID-19-ის და დიაბეტის შემთხვევებში.
არ არსებობს კონსენსუსი სისხლში სამიზნე გლუკოზაზე დიაბეტის მქონე ჰოსპიტალიზებულ, მწვავე პაციენტებში.
დიდი ბრიტანეთის საზოგადოება სტაციონარში დიაბეტის საკითხებზე (JBDS-IP) რეკომენდაციას უწევს იდეალურ ფარგლებს 6-10 მმოლ/ლ (108-180 მგ/დლ) და მისაღებ ზედა ზღვრულ 12 მმოლ/ლ (216 მგ/დლ) მაჩვენებელს.[763]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The use of variable rate intravenous insulin infusion (VRIII) in medical inpatients. 2014 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/JBDS_IP_VRIII.pdf უფრო ლიბერალური მაჩვენებლები მიიღება თუ პაციენტს აქვს დაცემის, სისუსტის, დემენციის უფრო მაღალი რისკი.[763]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The use of variable rate intravenous insulin infusion (VRIII) in medical inpatients. 2014 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/JBDS_IP_VRIII.pdf
დიდი ბრიტანეთის COVID-19-ის და დიაბეტის საკითხებზე მორეაგირე ჯგუფის მიერ კეთდება მსგავსი რეკომენდაცია სტაციონარში პაციენტების სამკურნალოდ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
კონსენსუს-გაიდლაინები ექსპერტების საერთაშორისო ჯგუფის ავტორობით რეკომენდაციას უწევს კონცენტრაციას 4-10 მმოლ/ლ (72-180 მგ/დლ) COVID-19 ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ უფრო მცირე მაჩვენებლებს 5 მმოლ/ლ-მდე (90 მგ/დლ) თუ პაციენტი მოწყვლადია.[741]Bornstein SR, Rubino F, Khunti K, et al. Practical recommendations for the management of diabetes in patients with COVID-19. Lancet Diabetes Endocrinol. 2020 Jun;8(6):546-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7180013/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32334646?tool=bestpractice.com
ამერიკის დიაბეტის ასოციაციის რეკომენდაციაა საერთო გლუკოზის მიზნობრივი მაჩვენებელი 7.8 - 10.0 მმოლ/ლ (140-180 მგ/დლ) კრიტიკული და არაკრიტიკული პაციენტებისთვის (არამხოლოდ COVID-19 შემთხვევაში).[762]American Diabetes Association. Diabetes care in the hospital: standards of medical care in diabetes - 2020. Diabetes Care. 2020 Jan;43(suppl 1):S193-202. https://care.diabetesjournals.org/content/43/Supplement_1/S193 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31862758?tool=bestpractice.com
მონაცემები კვლავ მწირია გლუკოზის კონტროლისა და COVID-19-ის გამოსავლების შესახებ.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
ჰიპერგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს
ჰიპერგლიკემიას უნდა უმკურნალოთ დიაბეტური კეტოაციდოზის და ჰიპეროსმოლური ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობის პრევენციის მიზნით (გადაუდებელი მდგომარეობები).
დაიცავით ჰოსპიტალის ადგილობრივი პროტოკოლი თუ კაპილარულ სისხლში გლუკოზა ≥12 მმოლ/ლ (≥216 მგ/დლ).
COVID-19 -ის გაიდლაინებში ზოგადად ხაზგასმულია ჰიპერგლიკემიის მართვის მნიშვნელობა.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
გამორიცხეთ დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური ჰიპერგლიკემიური მდგომარეობა, რასაც ურგენტული და სპეციფიკური მართვა სჭირდება.
განიხილეთ ჰიპერგლიკემიასთან დაკავშირებული მდგომარეობები, როგორიცაა სეფსისი.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
გაითვალისწინეთ, რომ ჩამოთვლილი მედიკამენტები შეიძლება ასოცირებული იყოს ჰიპერგლიკემიასთან და შეიძლება საჭირო გახდეს მათი გადახედვა:[765]Rehman A, Setter SM, Vue MH. Drug-induced glucose alterations part 2: drug-induced hyperglycemia. Diabetes Spect. 2011 Nov;24(4):234-8. https://spectrum.diabetesjournals.org/content/24/4/234
კორტიკოსტეროიდები (მაგ. დექსამეტაზონი)
ზოგიერთი ბეტა-ბლოკერი (მაგ. პროპრანოლოლი, ატენოლოლი)
თიაზიდის ჯგუფის შარდმდენები (მაგ. ჰიდროქლოროთიაზიდი)
ზოგიერთი მეორე თაობის ანტიფსიქოზური საშუალება (ოლანზაპინი, კლოზაპინი)
გარკვეული ფთორქინოლონები (მაგ. ციპროფლოქსაცინი)
კალცინეურინის ინჰიბიტორები (ციკლოსპორინი, ტაკროლიმუსი)
პროტეაზას ინჰიბიტორები (მაგ. ანტირეტროვირუსული თერაპიის დროს, ლოპინავირი/რიტონავირი შეიძლება გამოიყენებოდეს COVID-19-ის მქონე ზოგიერთი პაციენტის სამკურნალოდ).
COVID-19-ის მართვისას გამოყენებული ზოგიერთი ექსპერიმენტული მედიკამენტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს (ან იწვევდეს) ჰიპერგლიკემიას. შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი სანამ დიაბეტის მქონე პაცინტებში ამ მედიკამენტებს დანიშნავთ.
თუ პაციენტს პერსისტენტულად მომატებული აქვს სისხლში გლუკოზა, შეიძლება საჭირო იყოს ინსულინი (ინტრავენური ან კანქვეშა) დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლები ჰიპერგლიკემიის სამართავად COVID-19-ის ფონზე.
ინფუზიის პამპები შეიძლება არ იყოს ხელმისაწვდომი ინტენსიური განყოფილების გარეთ, ეს დამოკიდებულია საჭიროებაზე და ხელმისაწვდომობაზე. ამ სიტუაციაში, ზოგიერთი პროტოკოლით რეკომენდებულია ალტერნატიული კანქვეშა რეჟიმები ჰიპერგლიკემიის და მსუბუქი კეტოაციდოზის სამკურნალოდ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf [766]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guideline for managing DKA using subcutaneous insulin. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_DKA_SC_v3.3.pdf
გახსოვდეთ, რომ მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებს, რომლებიც ინტენსიურში იმყოფებიან, შეიძლება აღენიშნებოდეთ მაღალი რეზისტენტობა ინსულინის მიმართ.[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
Practical tip
ითხოვეთ ექსპერტის რჩევა დიაბეტის სტაციონარული მართვის კუთხით.
ჰიპოგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს
დააკვირდით სისხლში გლუკოზას და მოარგეთ მედიკამენტი ავადმყოფობის და ჰოსპიტალის კვების დროის მიხედვით, ჰიპოგლიკემიური ეპიზოდების შესამცირებლად.
ინგლისსა და უელსში 5 სტაციონარული პაციენტიდან 1-ს აქვს მნიშვნელოვანი ჰიპოგლიკემია ჰოსპიტალიზაციის დროს.[767]NHS Digital. National Diabetes Inpatient Audit (NaDIA) - 2017. 2018 [internet publication]. https://digital.nhs.uk/data-and-information/publications/statistical/national-diabetes-inpatient-audit/national-diabetes-inpatient-audit-nadia-2017
ჰიპოგლიკემიის მიზეზებია:[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf
მწვავე ავადმყოფობის შემდგომი პერიოდი
COVID-19-ის შემდეგ, გამოჯანმრთელების ფაზაში შეიძლება შეიცვალოს ინსულინის საჭიროება, ამიტომ აუცილებელია ინსულინის რეჟიმის მორგება[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
პაციენტის კვების შემთხვევით გამოტოვება ან შეფერხება, შეიძლება მოხდეს როცა COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აჭმევენ მუცელზე დაწოლილ მდგომარეობაში[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
კორტიკოსტეროიდების, განსაკუთრებით დექსამეტაზონის დოზების შემცირება COVID-19-ით დაავადებულ პაციენტებში[764]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19 (COVID:Diabetes): guidance for managing inpatient hyperglycaemia. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/resources/COvID_Hyper_v4.2.pdf
ინსულინის ან პერორალური ჰიპოგლიკემიური მედიკამენტის შეცდომით მიწოდება
ინსულინის არასწორ დროს გაკეთება, საკვების მიღების დროის გაუთვალისწინებლად
პაციენტი ჭამს ნაკლებს, მაგრამ იღებს დიაბეტის იმავე მედიკამენტებს
ძილის წინ პაციენტი წახემსებას ვერ ახერხებს
მადის დაქვეითება და ღებინება.
COVID-19-ის მართვისას გამოყენებული ზოგიერთი ექსპერიმენტული მედიკამენტი შეიძლება დაკავშირებული იყოს (ან იწვევდეს) ჰიპოგლიკემიას (მაგ. ჰიდროქსიქლოროქინი). შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი სანამ დიაბეტის მქონე პაცინტებში ამ მედიკამენტებს დანიშნავთ.
გახსოვდეთ, რომ ჰიპოგლიკემია სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტების გვერდითი ეფექტია (მაგ. გილბენკლამიდი, გლიკლაზიდი, გლიმეპირიდი, გლიპიზიდი), რომელიც მეტად ვლინდება კვების გამოტოვებისას ან ჭარბი დოზირებისას.
მწვავე ჰოსპიტალურ პირობებში, შესაძლებელია კვების დაგვიანება/შეფერხება, ან სხვადასხვა დროს მიწოდება.
სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტი დანიშნეთ კვებამდე ან საჭმელთან ერთად მისაღებად. შეამოწმეთ ადგილობრივი ფორმულარი უფრო სპეციფიკური მითითებისთვის დოზირების დროის შესახებ კონკრეტული მედიკამენტისთვის.
არ გამოიყენოთ სულფონილშარდოვანას კლასის მედიკამენტი ღამე და თუ პაციენტი იღებს დოზას საღამოს კვებასთან ერთად, შეამცირეთ საღამოს დოზა ღამის ჰიპოგლიკემიის პრევენციისთვის (ექსპერტის მოსაზრება).
Practical tip
ძილის წინ მცირედი საკვების მიღება ამცირებს დილით ადრე ჰიპოგლიკემიის რისკს.[767]NHS Digital. National Diabetes Inpatient Audit (NaDIA) - 2017. 2018 [internet publication]. https://digital.nhs.uk/data-and-information/publications/statistical/national-diabetes-inpatient-audit/national-diabetes-inpatient-audit-nadia-2017
აქტიურად უმკურნალეთ ჰიპოგლიკემიას თუ სისხლში გლუკოზის დონე ეცემა 4 მმოლ/ლ-ზე ქვემოთ (72 მგ/დლ)[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf დაიცავით ჰოსპიტალური პროტოკოლი. JBDS-IP გაიდლაინების რეკომენდაციებით:[768]Joint British Diabetes Societies for inpatient care. The hospital management of hypoglycaemia in adults with diabetes mellitus. 4th ed. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/sites/abcd.care/files/site_uploads/JBDS_HypoGuideline_4th_edition_FINAL.pdf
15 წუთში გადაამოწმეთ სისხლში გლუკოზა, რათა შეაფასოთ მკურნალობაზე რეაქცია
თუ ჰიპოგლიკემია დაკორექტირდა, არ შეწყვიტოთ ინსულინის შემდეგი გეგმიური დოზის მიღება. ამან შეიძლება გამოიწვიოს უკუცემითი ჰიპერგლიკემია და დიაბეტური კეტოაციდოზი პირველი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში.
დაიცავით ადგილობრივი პროტოკოლები და გაიდლაინი ჰოსპიტალში სისხლში გლუკოზის თვითმონიტორინგის შესახებ.
პროტოკოლები შეიძლება განახლდეს COVID-19-ის კონტექსტის შესაბამისად. მაგალითად, აშშ-ს ზოგიერთ ჰოსპიტალში გამოიყენება "ვირტუალური" ფორმატები, რაც მოიცავს თვითმართვის პროტოკოლების გაფართოებას, პირადი დაცვის საშუალებების დაზოგვას, როცა ეს უსაფრთხოა.[736]Hartmann-Boyce J, Morris E, Goyder C, et al. Diabetes and COVID-19: risks, management, and learnings from other national disasters. Diabetes Care. 2020 Aug;43(8):1695-703. https://care.diabetesjournals.org/content/43/8/1695 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32546593?tool=bestpractice.com
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
შეამოწმეთ დიაბეტის მქონე პაციენტების ტერფები ჰოსპიტალში შემოსვლისას და სიმპტომების გამოვლენისას.[769]National Institute for Health and Care Excellence. Diabetic foot problems: prevention and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng19 ეს რეკომენდაცია კვლავ აქტუალურია COVID-19-ის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებშიც.[735]National Inpatient Diabetes COVID-19 Response Group. Concise advice on inpatient diabetes during COVID-19: front door guidance. 2020 [internet publication]. https://abcd.care/resource/concise-advice-inpatient-diabetes-during-covid-19-front-door-guidance
ტერფების შემოწმება საჭიროა ინფექციის, წყლულის აღმოსაჩენად, რომელიც პაციენტმა შეიძლება ვერ შენიშნოს. ეს შეიძლება იწვევდეს კიდეც მწვავე ავადმყოფობას (მაგ. სეფსისი, ენდოკარდიტი ინფექციის გამო, რომელიც ტერფის ქსოვილში დაიწყო).
ტერფის დაზიანებები გამოიკვლიეთ და შეამოწმეთ, აქვს თუ არა პაციენტს მგრძნობელობა.
დაიცავით ადგილობრივი გაიდლაინები. სწრაფი და მარტივი ტესტია Ipswich Touch Test©️, რომელიც მოიცავს ტერფის მეორე თითის წვეროს შეხებას 1-2 წამით, შემდეგ მესამე, მეოთხე და მეხუთე ფალანგებზე შეხებას.[770]Rayman G, Vas PR, Baker N, et al. The Ipswich Touch Test: a simple and novel method to identify inpatients with diabetes at risk of foot ulceration. Diabetes Care. 2011 Jul;34(7):1517-8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3120164/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21593300?tool=bestpractice.com
თუ პაციენტი ვერ გრძნობს შეხებას ორ ან მეტ ადგილას (ამ ექვსიდან), შეიძლება დაქვეითებული იყოს დამცავი შეგრძნება.
თუ პაციენტს დაქვეითებული აქვს შეგრძნება, მაღალია წოლითი დაწყლულების რისკი. შეატყობინეთ მომვლელ პერსონალს ეს და გამოიყენებენ ზეწოლის შესამცირებელ მოწყობილობებს.
ქუსლის ყოველდღიური შემოწმება წოლით ტრავმაზე უნდა შეასრულოს ექთანმა ან დამხმარე პერსონალმა.
საკამათოა, უნდა გამოიყენებოდეს თუ არა კომპრესიული გეტრები დიაბეტის მქონე პაციენტებში – არ გამოიყენოთ თუ ფიქსირდება სისხლძარღვოვანი დაავადება.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე მოგიწოდებთ, COVID-19-ის მკურნალობის დროს გაითვალისწინოთ პოტენციური გვერდითი მოვლენები და წამალთშორისი ურთიერთქმედებები.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 ამის გათვალისწინებით, თუ შესაძლებელია, კითხეთ პაციენტს რომელ მედიკამენტს იღებენ დეპრესიისთვის. ალტერნატივაა პირველადი ჯანდაცვის ჩანაწერების ნახვა ინფორმაციის მისაღებად (თუ ხელმისაწვდომია).
დანიშნეთ ანტიდეპრესანტები იმავე კურსით, თუ არ არსებობს რაიმე კონკრეტული უკუჩვენება(ექსპერტული მოსაზრება).
თუ ანტიდეპრესანტებს სწრაფად მოხსნით, პაციენტს შეიძლება განუვითარდეს მოხსნის სიმპტომები.[775]Cleare A, Pariante CM, Young AH, et al. Evidence-based guidelines for treating depressive disorders with antidepressants: a revision of the 2008 British Association for Psychopharmacology guidelines. J Psychopharmacol. 2015 May;29(5):459-525. https://www.bap.org.uk/pdfs/BAP_Guidelines-Antidepressants.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25969470?tool=bestpractice.com
მოხსნის სიმპტომების სიმძიმე განსხვავებულია, მაგრამ მდგომარეობა უსიამოვნოა და შეიძლება გაართულოს სხვა მწვავე მდგომარეობის მართვაც.[776]National Institute for Health and Care Excellence. Depression in adults with a chronic physical health problem: recognition and management. 2009 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg91
მედიკამენტების მიმოხილვისას, დააკვირდით:
გვერდით ეფექტებს, მიმდინარედ და წარსულში გამოვლენილს
ბოლო დროს დოზის ცვლილებებს
მედიკამენტების კლასის ცვლილებებს
დეპრესიის კონკრეტული ქვეტიპების ფარმაკოლოგიურ ნიუანსებს (მაგ. ფსიქოზური დეპრესიის შემთხვევაში ასევე იქნება დანიშნული ანტიფსიქოზური საშუალება)
დამატებითი სტრატეგიები, რომლებიც რეზისტენტული დეპრესიის სამკურნალოდ გამოიყენება (მაგ. ლითიუმი ან ქუეტიაპინით სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიური ინჰიბიტორების გაძლიერება)
გაითვალისწინეთ წამალთაშორისი ურთიერთქმედებები.
ანტიდეპრესანტებმა შეიძლება გამოიწვიოს ფარმაკოკინეტიკური (CYP450 ინჰიბიტრების გამო) და ფარმაკოდინამიკური წამალთშორისი ეფექტები სხვა წამლებთან ურთიერთქმედებისას.[775]Cleare A, Pariante CM, Young AH, et al. Evidence-based guidelines for treating depressive disorders with antidepressants: a revision of the 2008 British Association for Psychopharmacology guidelines. J Psychopharmacol. 2015 May;29(5):459-525. https://www.bap.org.uk/pdfs/BAP_Guidelines-Antidepressants.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25969470?tool=bestpractice.com [777]Taylor DM, Barnes TRE, Young AH. The Maudsley prescribing guidelines in psychiatry. 13th edition. Chichester: Wiley-Blackwell; 2018. გაითვალისწინეთ ეს საკითხი COVID-19-ის გამო დანიშნული წამლების შემთხვევაშიც (ექსპერიმენტული თერაპიები, იხილეთ ახალი მედიკამენტები).
COVID-19-ის მქონე პაციენტებში განსაკუთრებით რელევანტურია ჩამოთვლილი წამალთშორისი ურთიერთქმედებები და გვერდითი ეფექტები: სედაცია, კარდიოტოქსიკურობა (QT გახანგრძლივება), და სუნთქვის დაქვეითება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
Practical tip
გახსოვდეთ, რომ მოწევის შეწყვეტამ ან თამბაქოს ალტერნატივებზე გადასვლამ (მაგ. ნიკოტინის ჩამნაცვლებელი თერაპია) შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოტროპული მედიკამენტების (მაგ. დეპრესიის სამკურნალოდ) დონის ცვლილება პლაზმაში. ნიკოტინს არ აქვს ღვიძლის ფერმენტულ აქტივობაზე ისეთი გავლენა, როგორც თამბაქოს მოწევას.[778]Flowers L. Nicotine replacement therapy. Am J Psychiatry Resid J. 2016 Jun;11(6):4-7. https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp-rj.2016.110602 [779]Desai HD, Seabolt J, Jann MW. Smoking in patients receiving psychotropic medications: a pharmacokinetic perspective. CNS Drugs. 2001;15(6):469-94. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11524025?tool=bestpractice.com [780]Oliveira P, Ribeiro J, Donato H, et al. Smoking and antidepressants pharmacokinetics: a systematic review. Ann Gen Psychiatry. 2017 Mar 6;16:17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5340025/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28286537?tool=bestpractice.com [781]National Centre for Smoking Cessation and Training. Smoking cessation and mental health: a briefing for front-line staff. 2014 [internet publication]. https://www.ncsct.co.uk/usr/pub/mental%20health%20briefing%20A4.pdf რჩევა მოითხოვეთ, არის თუ არა ფსიქოტროპული მედიკამენტების დოზის კორექტირება საჭირო.
გაითვალისწინეთ არაფსიქოტროპული მედიკამენტების ფსიქიატრიული გართულებები/ეფექტები.
განსაკუთრებული სიფრთხილით დანიშნეთ კორტიკოსტეროიდები, ანტიკონვულსანტები,და პარკინსონის მედიკამენტები.
გაითვალისწინეთ გვერდითი ეფექტები, მაგ.:
სუნთქვის დაქვეითება. გახსოვდეთ, რომ გარკვეული ანტიდეპრესანტების ფონზე შეიძლება განვითარდეს სუნთქვის დაქვეითება, განსაკუთრებით სედატივების ფონზე. სიფრთხილე გამოიჩინეთ ტრიციკლური ანტიდეპრესანტების და მირტაზაპინის დანიშვნისას.
QT გახანგრძლივება, არითმიები, მომატებული გულისცემა,ან პოზიციური ჰიპოტენზია ახასიათებს ტრიციკლურ ანტიდეპრესანტებს. შეამოწმეთ ეკგ, განსაკუთრებით არითმიის რისკის მქონე პირებში.
ჰიპონატრიემია, რომელსაც ანტიდეპრესანტები იწვევს, განსაკუთრებით სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიური ინჰიბიტორები, მძიმდება სხვა მედიკამენტების თანხლებით (მაგ. შარდმდენებით). შეამოწმეთ შრატში ელექტროლიტების პანელი.
სეროტონინის სინდრომი (შეცვლილი ფსიქიკური მდგომარეობა, აჟიტირება, ტრემორი, ჰიპერრეფლექსია, კლონუსი, კუნთების რიგიდობა, დიაფორეზი, ტაქიკარდია, გაძლიერებული ნაწლავური ხმიანობა, ტემპერატურა >38℃), განსაკუთრებით პოლიფარმაციის და/ან სეროტონერგული აგენტის ზედოზირების დროს.[782]Boyer EW, Shannon M. The serotonin syndrome. N Engl J Med. 2005 Mar 17;352(11):1112-20. https://www.doi.org/10.1056/NEJMra041867 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15784664?tool=bestpractice.com
განსაკუთრებით გაითვალისწინეთ სეროტონინის სინდრომის რისკი თირკმლის ბოლო სტადიის დაავადების მქონე პაციენტებში, რომლებიც იღებენ სეროტონინის უკუმიტაცების სელექტიურ ინჰიბიტორებს. დეპრესიის მკურნალობა თირკმლის უკმარისობის დროს საჭიროებს მულტიდისციპლინურ მიდგომას და სიფრთხილეს.
ჰეპატოტოქსიკურობა ანტიდეპრესანტების დოზები მოარგეთ ღვიძლის უკმარისობის ხარისხს. ჰეპატოტოქსიკური მედიკამენტების დანიშვნისგან თავი შეიკავეთ.
გვერდითი მოვლენების და წამალთშორისი ურთიერთქმედებების სია არ არის სრული – გაიარეთ კონსულტაცია, შეამოწმეთ ფორმულარი ადგილობრივად. რჩევისთვის შეგიძლიათ მიმართოთ ფსიქიატრებს და/ან ფარმაცევტებს.
თუ შესაძლებელია, კითხეთ პაციენტს დეპრესიის არაფარმაკოლოგიური მკურნალობის შესახებ, რამდენად აქვთ მხარდაჭერა საზოგადოებრივ პირობებში.
ეს შეიძლება გულისხმობდეს სამედიცინო/ჯანდაცვის პერსონალს. საქველმოქმედო ორგანიზაციებს, ოჯახს და სოციალურ ქსელს, ფსიქოლოგიურ თერაპიას.
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ რეფერალი ფსიქიატრიულ სერვისთან თუ პაციენტთან ეჭვია დეპრესიაზე და მწვავე მდგომარეობით შემოვიდა ჰოსპიტალში.[783]National Institute for Health and Care Excellence. Liaison psychiatry. In: Emergency acute medical care in over 16s: service delivery and organisation. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng94/evidence/23.liaison-psychiatry-pdf-172397464636 [784]National Confidential Enquiry into Patient Outcome and Death. Treat as one: bridging the gap between mental and physical healthcare in general hospitals. 2017 [internet publication]. https://www.ncepod.org.uk/2017report1/downloads/TreatAsOne_Summary.pdf
მიჰყევით ჰოსპიტალის რეფერირების ადგილობრივ გაიდლაინებს COVID-19-ის პანდემიის დროს.
COVID-19 ასოცირებულია ფსიქიატრიულ და ნევროლოგიურ გამოვლინებებთან, როგორიცაა დეპრესია.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
თანმხლები დეპრესია უკავშირდება რეკომენდებულ მკურნალობაზე, მედიკამენტების მიღებაზე და რეაბილიტაციის შესრულებაზე დამყოლობის დაქვეითებას.[785]DiMatteo MR, Lepper HS, Croghan TW. Depression is a risk factor for noncompliance with medical treatment: meta-analysis of the effects of anxiety and depression on patient adherence. Arch Intern Med. 2000 Jul 24;160(14):2101-7. https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/485411 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10904452?tool=bestpractice.com
ამან შეიძლება გამოიწვიოს უარესი კლინიკური გამოსავალი, მაგ. გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაცია.[776]National Institute for Health and Care Excellence. Depression in adults with a chronic physical health problem: recognition and management. 2009 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg91 [786]Prina AM, Cosco TD, Dening T, et al. The association between depressive symptoms in the community, non-psychiatric hospital admission and hospital outcomes: a systematic review. J Psychosom Res. 2015 Jan;78(1):25-33. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4292984/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25466985?tool=bestpractice.com [787]Clarke DM, Currie KC. Depression, anxiety and their relationship with chronic diseases: a review of the epidemiology, risk and treatment evidence. Med J Aust. 2009 Apr 6;190(s7):S54-60. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19351294?tool=bestpractice.com
მეტიც, დეპრესია უკავშირდება ჭარბ სიკვდილობას.[788]World Health Organization. Excess mortality in persons with severe mental disorders. 2016 [internet publication]. https://www.who.int/mental_health/evidence/excess_mortality_report/en/
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ მწეველებში ნიკოტინის ჩანაცვლების დაწყება, როცა მწეველი მწვავე მდგომარეობაში შემოდის კლინიკაში. ეს მოწოდებულია განურჩევლად იმისა, პაციენტს სურს თუ არა საბოლოოდ დაანებოს მოწევას თავი. თუმცა, თამბაქოს მოწევა COVID-19-ის დამძიმების რისკს ზრდის, სხვა ცნობილ ზიანთან ერთად, ამიტომ ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია მხარს უჭერს თამბაქოს მოწევის შეწყვეტას ყველა პაციენტში, მტკიცებითი მეთოდების გამოყენებით.[239]World Health Organization. Smoking and COVID-19: scientific brief. 2020 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-Sci_Brief-Smoking-2020.2 [789]Patanavanich R, Glantz SA. Smoking is associated with COVID-19 progression: a meta-analysis. Nicotine Tob Res. 2020 Aug 24;22(9):1653-6. https://academic.oup.com/ntr/advance-article/doi/10.1093/ntr/ntaa082/5835834 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32399563?tool=bestpractice.com [790]National Institute for Health and Care Excellence. Smoking: acute, maternity and mental health services. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ph48
ნიკოტინის ჩანაცვლების თერაპია სწრაფ მოხსნას გვაცილებს თავიდან, რაც უსიამოვნო შეიძლება იყოს პაციენტისთვის.
ჩანაცვლებითი საშუალებებია ტრანსდერმული იმპლანტი ან ალერგიული პაციენტებისთვის ინჰალატორი, აბები, საღეჭი რეზინი ან სპრეი. დოზა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენ ღერს ეწევა პაციენტი დღეში და თუ რომელი ფორმულაცია შეირჩევა.
გამოიყენეთ სიფრთხილით ჰემოდინამიკურად არასტაბილურ პაციენტებში, რომლებიც ჰოსპიტალიზებულნი არიან მწვავე ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარაქტის, და/ან უკონტროლო ჰიპერტენზიის დიაგნოზის მქონე პაციენტებში. სიფრთხილე უნდა გამოვიჩინოთ აგრეთვე თირკმელების ფუნქციის მძიმე დარღვევის მქონე პაციენტებში.
მჭიდროდ გაუწიეთ მონიტორინგი გლუკოზას, თუ ნიკოტინის ჩამნავლებელ თერაპიას ვიწყებთ დიაბეტით დაავადებულ პაციენტში.
სრულყოფილი დეტალებისთვის გაეცანით მედიკამენტების ადგილობრივ ცნობარს და კლინიკის გაიდლაინებს.
Practical tip
გახსოვდეთ, რომ მოწევის შეწყვეტამ ან თამბაქოს ალტერნატივებზე გადასვლამ (მაგ. ნიკოტინის ჩამნაცვლებელი თერაპია) შეიძლება გამოიწვიოს ფსიქოტროპული მედიკამენტების (მაგ. დეპრესიის სამკურნალოდ) დონის ცვლილება პლაზმაში. ნიკოტინს არ აქვს ღვიძლის ფერმენტულ აქტივობაზე ისეთი გავლენა, როგორც თამბაქოს მოწევას.[778]Flowers L. Nicotine replacement therapy. Am J Psychiatry Resid J. 2016 Jun;11(6):4-7. https://psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.ajp-rj.2016.110602 რჩევა მოითხოვეთ, არის თუ არა ფსიქოტროპული მედიკამენტების დოზის კორექტირება საჭირო.
კრიტიკული დაავადების მქონე პაციენტები (მწვავე რესპირატორული დისტრესსინდრომის, სეფსისის ან სეპტიური შოკის არსებობა) უნდა რეფერირდნენ ან ტრანსპორტირდნენ ინტენსიური/კრიტიკული მოვლის განყოფილებაში, სპეციალისტთა გუნდის ხელმძღვანელობით.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
ჰიპოტენზიის შემთხვევაში შეიკავეთ თავი ანტიჰიპერტენზიული და/ან შარდმდენი საშუალებების გამოყენებისგან
განიხილეთ ანტიჰიპერტენზიული და/ან შარდმდენი საშუალებების გამოყენების შეჩერება პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ ჰიპერტენზიის, გულის კორონარული დაავადების, გულის უკმარისობის, ინსულტის ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების ანამნეზი, იმ შემთხვევაში, თუ:
პაციენტი შოკურ მდგომარეობაშია ან ჰიპოტენზიურია[806]Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, et al. 2016 ESC guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J. 2016 Jul 14;37(27):2129-200. https://academic.oup.com/eurheartj/article/37/27/2129/1748921 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27206819?tool=bestpractice.com
პაციენტის არტერიული წნევა ≥40 მმ.ვწყ.სვ-ით დაბალია საბაზისო მაჩვენებელზე, მას განუვითარდა ორთოსტატული ჰიპოტენზია (განისაზღვრება, როგორც სისტოლური არტერიული წნევის დაცემა ≥20 მმ.ვწყ.სვ-ით და/ან დიასტოლური არტერიული წნევის დაცემა ≥10 მმ.ვწყ.სვ-ით ადგომიდან 3 წუთის ფარგლებში[807]Freeman R, Wieling W, Axelrod FB, et al. Consensus statement on the definition of orthostatic hypotension, neurally mediated syncope and the postural tachycardia syndrome. Clin Auton Res. 2011 Apr;21(2):69-72. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21431947?tool=bestpractice.com ), განვითარებული აქვს ორთოსტატული სიმპტომები(ექსპერტთა დასკვნის საფუძველზე)
გაარკვიეთ პაციენტის ბაზისური წნევა და შეაფასეთ სითხის მოცულობის სტატუსი
გულის უკმარისობისთვის მომკურნალე პაციენტებს შესაძლოა ქრინუკლად დაბალი არტერიული წნევა ჰქონდეთ (მაგ. სისტოლური არტერიული წნევა ≤90 მმ.ვწყ.სვ.). თუ მათი სისტოლური წნევა დაეცემა >10-15 მმ.ვწყ.სვ-ით, შესაძლოა მიზანშეწონილი იყოს წნევის დამწევი მედიკამენტის შეჩერება. თქვენ შეიძლება დაგჭირდეთ ექსპერტის მიერ პაციენტის მიმოხილვა.
თუ გულის უკმარისობის და/ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს შეუჩერდება შარდმდენებით მკურნალობა,აუცილებელია მჭიდრო მონიტორინგი, ვინაიდან სითხე შეიძლება სწრაფად დაგროვდეს.
თუ მწვავე ავადმყოფობის დროს შეაჩერებთ ანტიჰიპერტენზიული ან შარდმდენი საშუალებების გამოყენებას, განიხილეთ მათი განახლება პაციენტის ჰოსპიტალიდან გაწერამდე, საჭიროების შემთხვევაში(ექსპერტის დასკვნის საფუძველზე).
პაციენტების უმეტესობა ვერ აიტანს ყველა მედიკამენტის ერთდროულ აღდგენას, მანამდე მიღებული დოზებით.
განაახლეთ მკურნალობა სათითაოდ, დაბალი დოზით სთხოვეთ პაციენტის ოჯახის ექიმს, ტიტრაციით დაუბრუნდეს ნორმალურ დოზას.
თუ კლინიკურად არასწორია მედიკამენტების ხელახალი დაწყება გაწერამდე, აუცილებლად აუხსენით პაციენტს/მომვლელს, რომ საჭირო იქნება ოჯახის ექიმთან კონსულტაცია მედიკამენტების შემდგომი დანიშვნის განსახილველად. აუცილებლად შეატყობინეთ ამის შესახებ პაციენტის ექიმს.
განიხილეთ მკურნალობის ვარიანტების რისკები, სარგებელი და შესაძლო შედეგები პაციენტებთან და მათ ოჯახებთან, მიეცით მათ საშუალება, გამოხატონ საკუთარი სურვილები მართვის პროცესთან დაკავშირებით. მკურნალობის შერჩევის დროს გაითვალისწინეთ მათი სურვილები და მოლოდინები. ხელმისაწვდომობის შემთხვევაში გამოიყენეთ გადაწყვეტილების მიღებისთვის დამხმარე ინსტრუმენტები. შეადგინეთ მკურნალობის ესკალაციის გეგმა. განიხილეთ წინასწარ არსებული გეგმები ან გადაწყვეტილებები მკურნალობის უარყოფის თაობაზე იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტს აქვს თანმხლები მძიმე დაავადებები.[594]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing symptoms (including at the end of life) in the community. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng163
მკურნალობის ესკალაციის გეგმის შემუშავება
დემენციის მქონე პაციენტების და მათო მომვლელების კონსულტაციის საფუძველზე, შეათანხმეთ ესკალაციის გეგმა(ექსპერტული მოსაზრება).
აღნიშნული თერაპია უნდა მოიცავდეს შემდეგ კომპონენტებს:[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
რეანიმაციის სტატუსი (მაგ., ‘გადაწყვეტილება რეანიმაციის შეჩერების შესახებ’ [DNACPR])
მკურნალობის მაქსიმუმი (მაგ. პაციენტის ინტუბაციის ან ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში მოთავსების შესაბამისობა).
მკურნალობის ესკალაციის გეგმებში გათვალისწინებული უნდა იყოს კომპლექსური მკურნალობის დაგეგმარება, მათ შორის იურიდიული კომპლექსური დირექტივები.[706]Fritz Z, Slowther AM, Perkins GD. Resuscitation policy should focus on the patient, not the decision. BMJ. 2017 Feb 28;356:j813. https://www.bmj.com/content/356/bmj.j813.long http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28246084?tool=bestpractice.com
ზოგიერთ სიტუაციაში, დემენციის მქონე პაციენტს არ აქვს მენტალური შესაძლებლობა, მიიღოს გადაწყვეტილება ესკალაციის გეგმის შესახებ.
შეაფასეთ და დოკუმენტურად დააფიქსირეთ პაციენტის მენტალური შესაძლებლობის დონე (გადაწყვეტილების მიღების საჭიროების პერიოდში, სპეციფიკურ დროს გადაწყვეტილების მიღების უნარი).[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 დაიცავით თქვენს რეგიონში არსებული შესაბამისი კანონმდებლობა.
ინგლისსა და უელსში, ჯანდაცვის პროფესიონალები უნდა დაემორჩილონ 2005 წლის აქტს ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents შეფასებები უნდა ტარდებოდეს აქტში წარმოდგენილი პრინციპების შესაბამისად.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილება მიიღება მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[707]National Institute for Health and Care Excellence. Decision making and mental capacity. 2018 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng108 [708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
თუ შეფასების შედეგად დადგინდა, რომ პაციენტს არ აქვს ადექვატური მენტალური შესაძლებლობები, დარწმუნდით, რომ გადაწყვეტილებას იღებს მისი ნათესავი/ახლობელი, მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე.[708]Department of Health. Mental Capacity Act 2005 [internet publication]. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2005/9/contents
ინგლისისა და უელსის ფსიქიკური შესაძლებლობების შესახებ 2005 წლის აქტის თანახმად, თუ პაციენტს არ შეუძლია დამოუკიდებლად გადაწყვეტილების მიღება და არ ჰყავს ლეგალური მეურვე, რომელიც მის მაგივრად მიიღებს გადაწყვეტილებას, ხოლო გადაწყვეტილება არ არის დროის მხრივ კრიტიკული, ამ როლის შესასრულებლად საჭიროა ფსიქიკური შესაძლებლობის დამოუკიდებელი ადვოკატი (IMCA).[709]Social Care Institute for Excellence. Independent mental capacity advocate (IMCA). 2011 [internet publication]. https://www.scie.org.uk/mca/imca/do
შეამოწმეთ თქვენი ქვეყნის/რეგიონის შესაბამისი კანონმდებლობა.
ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ადგილობრივი პროცედურები უნდა გაითვალისწინოთ COVID-19-ის მქონე პაციენტების მართვისას.
ორსულები უნდა მართოს მულტიდისციპლინურმა ჯგუფმა, რომლის შემადგენლობაში იქნებიან მეანი, პერინატალური, ნეონატალური და ინტენსიური თერაპიის სპეციალისტები, ასევე ბებიაქალები, ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ფსიქოსოციალური მხარდაჭერის პერსონალი. რეკომენდებულია ქალზე ორიენტირებული, პროფესიონალური მიდგომა.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 ჰიპოქსემიის გამოვლენის შემდეგ საჭიროა მულტიდისციპლინური გუნდის შეკრება დაუყოვნებლივ, ნაყოფის მომწიფების, დაავადების პროგრესირების და მშობიარობის გზების განსახილველად.[684]Chen L, Jiang H, Zhao Y. Pregnancy with Covid-19: management considerations for care of severe and critically ill cases. Am J Reprod Immunol. 2020 Jul 4:e13299. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/aji.13299 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32623810?tool=bestpractice.com
თანმხლები დაავადებები ორსულებსა და ბავშვებში
BMJ Best Practice -ის თანმხლები დაავადებების ინსტრუმენტი ეხება მხოლოდ არაორსულ ზრდასრულებს.
იგი არ გამოიყენება ორსულებსა და ბავშვებში. ამ შემთხვევაში საჭიროა სპეციალისტის, მეან/გინეკოლოგის ან პედიატრის ჩართულობა, რათა COVID-19-ის მართვაზე შეთანხმდეთ.
პაციენტების გაწერა იზოლაციიდან და/ან დაწესებულებიდან შესაძლებელია ჩამოთვლილ შემთხვევებში: 10 დღე სიმპტომების გამოვლენიდან + 3 დღე ცხელების და რესპირატორული სიმპტომების გარეშე.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1 აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) რეკომენდაციას უწევენ სახლის პირობებში თვითიზოლაციის შეწყვეტას სიმპტომების გამოვლენიდან სულ მცირე 10 დღის შემდეგ 20 დღემდე და სიცხის დამწევი წამლების გამოყენების გარეშე უკანასკნელი ცხელებიდან სულ მცირე 24 საათის გასვლის შემდეგ, სიმპტომების გაუმჯობესების შემთხვევაში (თუ ვირჩევთ სიმპტომებზე დაფუძნებულ სტრატეგიას). პაციენტის იზოლაციის შეწყვეტამდე განიხილეთ კონსულტაცია ინფექციის კონტროლის ექსპერტებთან. მძიმე იმუნოკომპრომისის მქონე პაციენტებს რეპლიკაციის უნარის მქონე ვირუსი შესაძლოა გამოუმიშავდეთ 20 დღეზე ხანგრძლივად. ასეთ დროს, პაციენტის იზოლაციის დასრულებადე, საჭიროა დამატებითი ტესტირება და კონსულტაცია ინფექციური დაავადებების და ინფექციის კონტროლის სპეციალისტებთან. ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიის გამოყენებისას აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევენ სულ მცირე ორი უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტის დადასტურებას (24-საათიანი ინტერვალით) სანამ შეწყვეტთ იზოლაციას. უპირატესია სიმპტომებზე დაფუძნებული სტრატეგია; თუმცა, ტესტირებაზე დაფუძნებული სტრატეგიით მოქმედება ასევე შეიძლება იყოს მიზანშეწონილი მძიმედ იმუნოკომპრომისულ პაციენტებში.[615]Centers for Disease Control and Prevention. Discontinuation of transmission-based precautions and disposition of patients with COVID-19 in healthcare settings. 2021 [internet publication]. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/disposition-hospitalized-patients.html იზოლირების შეწყვეტის შესახებ რეკომენდაციები ეფუძნება ადგილობრივ პირობებს და განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებს შორის. მაგალითად, დიდ ბრიტანეთში ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში დადებითი ტესტის შემდეგ იზოლაცია 14 დღეს გრძელდება. იმუნოკომპეტენტური პირები, რომლებსაც აქვთ დადებითი პასუხი უკუტრანსკრიპციის პოლიმერაზას ჯაჭვურ რეაქციაზე (RT-PCR) და შეასრულეს 14-დღიანი იზოლაციის პერიოდი, არ არიან ვალდებულნი ჩაიტარონ ტესტირება კლინიკიდან გაწერამდე, თუ გაწერის თარიღი პაციენტის დაავადების გამოვლენიდან ან ტესტიდან 90 დღის ფარგლებში ჯდება (გარდა შემთხვევისა თუ პაციენტს ახალი სიმპტომები უვითარდება).[605]Public Health England. Guidance for stepdown of infection control precautions and discharging COVID-19 patients. 2020 [internet publication]. https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-within-hospitals-and-discharging-covid-19-patients-from-hospital-to-home-settings/guidance-for-stepdown-of-infection-control-precautions-and-discharging-covid-19-patients
მკურნალობა, რომელიც რეკომენდებულია <strong>ყველა</strong> პაციენტისთვის შერჩეულ ჯგუფში
განიხილეთ სითხეებისა და ელექტროლიტების მართვა, ანტიმიკრობული მკურნალობა, ვენური თრომბოემბოლიის პროდილაქტიკა და სიმპტომების მართვა საჭიროებისამებრ. იხილეთ მძიმე COVID-19 დეტალური ინფორმაციისთვის.
თუ დაბალმოლეკულური ჰეპარინი ვერ გამოიყენება თრომბოემბოლიის საპროფილაქტიკოდ, არაფრაქციული ჰეპარინი უპირატესია ფონდაპარინუქსთან შედარებით კრიტიკულ პაციენტებში.[632]Moores LK, Tritschler T, Brosnahan S, et al. Prevention, diagnosis, and treatment of VTE in patients with coronavirus disease 2019: CHEST guideline and expert panel report. Chest. 2020 Jun 2 [Epub ahead of print]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7265858/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32502594?tool=bestpractice.com ზოგიერთი გაიდლაინის რეოკმენდაციით, კრიტიკულ პაციენტებში შეიძლება განვიხილოთ დოზის ესკალაციური რეჟიმები.[631]Barnes GD, Burnett A, Allen A, et al. Thromboembolism and anticoagulant therapy during the COVID-19 pandemic: interim clinical guidance from the Anticoagulation Forum. J Thromb Thrombolysis. 2020 May 21 [Epub ahead of print]. https://link.springer.com/article/10.1007/s11239-020-02138-z http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32440883?tool=bestpractice.com [635]Thachil J, Tang N, Gando S, et al. ISTH interim guidance on recognition and management of coagulopathy in COVID-19. J Thromb Haemost. 2020 May;18(5):1023-6. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jth.14810 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32338827?tool=bestpractice.com დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი რეკომენდაციას უწევს საშუალო დოზებს მხოლოდ იმ პაციენტებში, რომლებიც სუნთქვის მხარდაჭერას საჭიროებენ. გადაწყვეტილება ეფუძნება მულტიდისციპლინურ ან უფროსი ექიმის მოსაზრებას, ან ადგილობრივ პროტოკოლს. ვენური თრომბოემბოლიის და სისხლდენის რისკები ყოველდღიურად შეაფასეთ ამ პაციენტებში.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186 ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გირჩევთ, რომ თერაპიული დოზები არ უნდა გამოიყენოთ, თუ არ არსებობს სტანდარტული ჩვენება თერაპიული ანტიკოაგულაციისთვის, რადგან გამოკვლევები აჩვენებს, რომ თერაპიული დოზები არ აუმჯობესებს მძიმე დაავადების კლინიკურ შედეგს კრიტიკული მოვლის პირობებში.[636]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. Therapeutic anticoagulation (heparin) in the management of severe COVID-19 (SARS-CoV-2 positive) patients. 2020 [internet publication]. https://www.cas.mhra.gov.uk/ViewandAcknowledgment/ViewAlert.aspx?AlertID=103129 დოზის მორგება შეიძლება საჭირო იყოს სხეულის წონის ექსტრემალური მაჩვენებლების ან თირკმლის უკმარისობის შემთხვევაში.[630]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: reducing the risk of venous thromboembolism in over 16s with COVID-19. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng186
დაიცავით ტკივილის, სედაციის და დელირიუმის მართვის ადგილობრივი გაიდლაინები.[3]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. 2021 [internet publication]. https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/
დაავადების კრიტიკულ ფორმასთან დაკავშირებული გართულებების თავიდან ასარიდებლად უზრუნველყავით სტანდარტული ინტერვენციების ჩატარება.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი
თირკმლის ფუნქციის მონიტორინგი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თუ პაციენტს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადება ან მისი რისკფაქტორები და ამავდროულად მწვავე ავადმყოფობა.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148
თირკმლის ქრონიკული დაავადება თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკფაქტორია.[701]Hsu CY, Ordoñez JD, Chertow GM, et al. The risk of acute renal failure in patients with chronic kidney disease. Kidney Int. 2008 Jul;74(1):101-7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2673528/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18385668?tool=bestpractice.com
თირკმლის მწვავე დაზიანება COVID-19-ის ფონზე შეიძლება იყოს ხშირი, მაგრამ პრევალენტობა უცნობია. დაზიანება ასოცირდება მომატებულ სიკვდილობასთან.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
თირკმლის ქრონიკული დაავადების და COVID-19-ის თანაარსებობის შემთხვევაში, მომატებულია თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკი, რომელიც თავისმხრივ უკავშირდება ცხელებას, დეჰიდრატაციას, არასტეროიდული ანტიანთებითი მედიკამენტების გამოყენებას.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს უნდა აუხსნათ, რომ ავადმყოფობის დროს მომატებულია მწვავე დაზიანების რისკი. თუ პაციენტი სახლში რჩება, უნდა გქონდეთ მონიტორინგის მექანიზმი, რათა დროულად მოხდეს ჰოსპიტალიზაცია, დამძიმების შემთხვევაში.[2]World Health Organization. COVID-19 clinical management: living guidance. 2021 [internet publication]. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-1
COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, მათ შორის თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში, შეამოწმეთ თირკმლის საწყისი ფუნქცია და განაგრძეთ რეგულარული მონიტორინგი.
თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში:
შეადარეთ თირკმლის ფუნქცია წინა შედეგებს
ყოველდღიურად გადახედეთ ფუნქციას, სითხის მოცულობის სტატუსს (ექსპერტული მოსაზრება).
საჭიროა ოლიგურიის მონიტორინგი და შესაბამისი რეაგირება.[700]National Institute for Health and Care Excellence. Acute kidney injury: prevention, detection and management. 2019 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng148 [702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
შეაფასეთ სითხის სტატუსი და მართეთ სითხის ბალანსი განსაკუთრებული მონიტორინგის ქვეშ
ჰიპოტენზიის, ორგანოების არასაკმარისი პერფუზიის და შოკის შეფასება შესაძლოა გაღთულდეს გულის უკმარისობის და/ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში.
გულის უკმარისობის და/ან თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში შესაძლოა გართულდეს ჰიპოვოლემიის შეფასება.[795]National Institute for Health and Care Excellence. Intravenous fluid therapy in adults in hospital. 2017 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/cg174
შეაფასეთ პაციენტი შემდეგ მონაცემებზე:[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
პულსი
სისხლის წნევა
პოსტურული ჰიპოტენზია
პერიფერიული პერფუზია
კაპილარული ავსება
საუღლე ვენის წნევა
ფილტვის და პერიფერიული შეშუპება.
დაადგინეთ პაციენტის საწყისი წნევა, რადგან საწყისი წერტილიდან კლება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე აბსოლუტური სისტოლური წნევა (SBP). წნევა <90 მმ.ვწყ.სვ. შეიძლება ჰიპოტენზიაზე მეტყველებდეს, მაგრამ პაციენტს, რომელსაც ქრონიკული გულის უკმარისობის მედიკამენტი აქვს დანიშნული, წნევა <90 მმ.ვწყ.სვ შეიძლება ჰქონდეს(ექსპერტული მოსაზრება) .
თირკმელების ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტს, რომელსაც აღენიშნება ჰიპოტენზია, მით უმეტეს, შოკი, ესაჭიროება დაუყოვნებლივი რეჰიდრატაცია.
გადაამოწმეთ პაციენტი სითხის საცდელი გადასხმის შემდეგ და მოიხმეთ უფროსი ექიმი, თუ პაციენტი სრაფად არ დასტაბილურდა. განიხილეთ პაციენტის გადაყვანა უფრო მკურნალობის უფრო ინტენსიური დონის განყოფილებაში.
გულის უკმარისობის მქონე პაციენტს შესაძლოა სჭირდებოდეს რეჰიდრატაცია, თუმცა, ეს უნდა განხორიელდეს უფროსი ექიმის მეთვალყურეობის ქვეშ, რათა სათანადოდ შეფასდეს სითხის მოცულობის სტატუსი და სითხით გადატვირთვის რისკი. რეჰიდრატაციის დაწყებამდე განიხილეთ პაციენტის გადაყვანა მკურნალობის უფრო ინტენსიური დონის განყოფილებაში.
განსაკუთრებით ხშირად აკონტროლეთ სითხის ბალანსი
სითხის ოპტიმალური სტატუსის მიღწევა კრიტიკული მნიშვნელობისაა, მაგრამ რთული მისაღწევია COVID-19-ის მქონე ყველა პაციენტში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175 მოითხოვეთ რჩევები უფროსი სპეციალისტებისგან გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების შემთხვევაში.[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
გულის უკმარისობის და/ან თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში არსებობს ფილტვის შეშუპების რისკი სითხის გადასხმის დროს, ამიტომ აუცილებელია ახლო მონიტორინგი (თავდაპირველად ყოველ საათში ერთხელ).
მონიტორინგი უნდა მოიცავდეს:[702]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: acute kidney injury in hospital. 2020 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng175
სითხის მოცულობის სტატუსის რეგულარულ კლინიკურ შეფასებას (პულსი, წნევა, საუღლე ვენის წნევა, ფილტვის და პერიფერიული შეშუპების შეფასება)
სითხის ბალანსი (მიღებული/გამოსული) და წონა ყოველდღე
თირკმლის ფუნქციის შემოწმება, თავდაპირველად ყოველდღიურად.
განიხილეთ შარდის ბუშტის კათეტერიზაცია იმ შემთხვევაში, თუ შარდის გამოყოფის გაზომვა რთულია, მაგრამ გახსოვდეთ ინფექციის და ტრავმის მომატებული რისკები.
კომპლექსურ პაციენტებში შეიძლება საჭირო გახდეს ცენტრალური ვენური წნევის ან ფილტვის არტერიის კათეტერიზაციით მონიტორინგი.[742]Verbrugge FH, Grieten L, Mullens W. Management of the cardiorenal syndrome in decompensated heart failure. Cardiorenal Med. 2014 Dec;4(3-4):176-88. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4299260/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25737682?tool=bestpractice.com
მნიშვნელოვანია ცოდნა, როდის შევამციროთ სითხეების გადასხმა. ამ გადაწყვეტილების მისაღებად განიხილეთ კონსულტაცია უფროს ექიმებთან.
თუ პაციენტი დატვირთულია სითხით (ნიშნები: გახშირებული პულსი, მომატებული სუნთქვის სიხშირე ფილტვის შეშუპების გამო, მომატებული საუღლე ვენის წნევა პერიფერიული შეშუპებით), შეწყვიტეთ გადასხმები, მოითხოვეთ უფროსი სპეციალისტების ჩართვა და განიხილეთ ინტრავენ