ეტიოლოგია
განვითარებულ ქვეყნებში COPD-ის ყველაზე გავრცელებული მიზეზი თამბაქოს კვამლის მიმართ ექსპოზიციაა. მონაცემები აჩვენებს, რომ დროთა განმავლობაში, ქრონიკული მწეველთა 50%-ს უვითარებათ COPD.[6][31] ფქოდ-ის განვითარება კომპლექსური პროცესია, რომელიც ბოლომდე გარკვეული არ არის. ანთება, ოქსიდანტ-ანტიოქსიდანტური დისბალანსი, პროტეაზა-ანტიპროტეაზული დისბალანსი, და რამდენიმე დამატებითი პროცესი, მათ შორის მორეციდივ ინფექცია, იმუნოსენსიტიურობა, აუტოიმუნიტეტი, ქსოვილის აღდგენის დარღვევა და სხვა მექანიზმები ჩართულია ფქოდ-ის პათოგენეზში. მიუხედავად იმისა, რომ თამბაქოს მოწევა ფქოდ-ის ფართოდ აღიარებული მიზეზია, ფქოდ-ის განვითარების რისკი შეიძლება ასევე დამოკიდებული იყოს სქესზე, გენეტიკურ და სოციალურ-ეკონომიკურ ფაქტორებზე, ასევე მტვერთან, ქიმიურ ნივთიერებებთან ან დამაბინძურებლებლებთან ექსპოზიციაზე, ადრეულ ბავშვობაში თამბაქოს კვამლთან ექსპოზიციაზე, მძიმე რესპირატორულ ინფექციაზე და ზრდასრული ასაკისთვის ფილტვების ოპტიმალური ზრდის წარუმატებლობაზე.[1][32][33]
ფქოდ-ი სავარაუდოდ მასპინძლის, გენეტიკურ, ეპიგენეტიკურ და გარემო რისკ-ფაქტორებს შორის კომპლექსური ურთიერთქმედების შედეგად სიცოცხლის მანძილზე ვითარდება.[34]
COPD-ის მწვავე გამწვავებები წყვეტილად ხდება დაავადების მიმდინარეობისას პაციენტის სიცოცხლის განმავლობაში. გამწვავებები განსხვავდება სიმძიმის მიხედვით და მიიჩნევა, რომ მათი გამშვები ფაქტორია, პირველ რიგში, ინფექციები (ვირუსული და ბაქტერიული) და ჰაერის დამაბინძურებლები.[35] ფქოდ-ის გამწვავების დაახლოებით ერთ მესამედში შეუძლებელია მკაფიო მიზეზის იდენტიფიცირება. ასეთ შემთხვევებში გასათვალისწინებელია რესპირატორული დეკომპენსაციის სხვა მიზეზების (მაგ., გულის შეგუბებითი უკმარისობა ან ფილტვის ემბოლია) დეტალური გამოკვლევა.[5][6]
ეპიზოდის დროს FEV1 შემცირება, ფორსირებული სასიცოცხლო მოცულობა (FVC) და ამოსუნთქვის პიკური ნაკადი (PEF) ნაწილობრივ შეიძლება სასუნთქი გზების ანთების შედეგი იყოს.[10][35][36] თუმცა, გამწვავებების დიაგნოსტირება უფრო ხშირად ხდება ტიპური ნიშნების და სიმპტომების იდენტიფიცირებით, ვიდრე სპირომეტრიით.[37]
წარსულში ბაქტერიული ინფექციები მიიჩნეოდა ფქოდ-ის გამწვავების ძირითად მიზეზად, ახლა კი ახალი მოლეკულური მეთოდების გამოყენებამ აჩვენა ვირუსული ინფექციების, როგორც გამომწვევების მნიშვნელობა.[38] სავარაუდოდ, რესპირატორული ვირუსები პასუხისმგებელია გამწვავების შემთხვევათა 22%-დან 64%-ზე.[38][39] ყველაზე ხშირი ბაქტერიული პათოგენებია: Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae და Moraxella catarrhalis.[35][40] ატიპური ბაქტერიული პათოგენები, როგორიცაა მიკოპლაზმა და პნევმონიის გამომწვევი ქლამიდია ასევე მიიჩნევა გამწვავებების ტრიგერ ფაქტორებად, ისევე, როგორც რესპირატორული ვირუსები, როგორიცაა რინოვირუსი, გრიპი, რესპირატორული სინციტიური ვირუსი, პარაგრიპის ვირუსი და ადამიანის მეტაპნევმოვირუსი.[38][39][41][42][43][44] ფილტვის სასიცოცხლო ფუნქციის დარღვევის სიმძიმე გავლენას ახდენს სავარაუდოდ არსებული პათოგენების პროფილზე.[40]
გამწვავებები შესაძლოა გამოწვეული იყოს გარემოს დამაბინძურებლებით, როგორიცაა კვამლის ნაწილაკები, გოგირდის დიოქსიდი, აზოტის დიოქსიდი და ოზონი. გამწვავების მიზეზი შეიძლება ასევე იყოს ექსპოზიცია სხვა გამღიზიანებლებთან, როგორებიცაა საწმენდი საშუალებები, თმის მოვლის პროდუქტები და სხვა ქიმიური ნივთიერებები.[45][46][47][48]
გაზსტროეზოფაგური რეფლუქსის დაავადება, რიგ შემთხვევებში ხელს უწყობს ფქოდ-ის გამწვავებას.[18][19][20][21][22]
პათოფიზიოლოგია
თამბაქოს მოწევა ან სხვა საგულისხმო ზემოქმედება კვამლთან, გარემოს გამაღიზიანებელ ან დამაბინძურებლებთან, ფქოდ-ის მქონე პაციენტების უმეტესობასთან აღინიშნება. სიგარეტის გამონაბოლქვის კომპონენტები იწვევენ ფილტვის ეპითელიურ უჯრედებს შორისი კავშირების მთლიანობის დარღვევას, ასტიმულირებს ანთებას და ამცირებს სასუნთქი გზების მუკოცილიარულ კლირენსს, რაც ნორმაში სტერილურ ქვედა სასუნთქ გზებში მიკრობული პათოგენების შეჭრის ალბათობას ზრდის.[49][50][51][52] მიკრობული ფლორის არსებობა იწვევს ანტიგენის წარმოქმნას და თანდაყოლილი, შემდეგ კი ადაპტაციური (შეძენილი) იმუნური პასუხის სტიმულაციას.[53] დროთა განმავლობაში კვამლით ქრონიკული გაღიზიანება და ანთებითი რეაქცია იწვევს ემფიზემას, სასუნთქი გზების ლორწოვანი გარსის ჯირკვლების ჰიპერტროფიას, სასუნთქი გზების მცირე ფიბროზს და ფილტვის ელასტიურობის შემცირებას.[54] ელასტიურობის შემცირება (ემფიზემის გამო) და/ან მცირე სასუნთქი გზების ობსტრუქცია ანთების, შეშუპების და ლორწოვანი გარსის ჰიპერსეკრეციის გამო იწვევს FEV1 და FEV1/FVC შემცირებას.[55] ჰიპერინფლაცია ვითარდება, როცა ფილტვებში აირთა მოცულობა სპონტანური ამოსუნთქვის ბოლოს ნორმასთან შედარებით გაზრდილია.[1] ფილტვის გაბერვა, რომელიც გამოწვეულია ჰაერის ნაკადის შეზღუდვით დისპნოეს ძირითად მიზეზს წარმოადგენს.[1][56] ის ასევე ხელს უწყობს ვარჯიშის ტოლერანტობის დაქვეითებას, ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლის ზრდას, სუნთქვის უკმარისობის განვითარებას და სიკვდილიანობის ზრდას.[1] ასთმისგან განსხვავებით, ჰაერის ნაკადის შეზღუდვა COPD-ში არ არის სრულად შექცევადი თერაპიული მკურნალობით.[57] მიუხედავად იმისა, რომ როგორც ასთმის, ისე COPD-ის პათოგენეზის საფუძველი ანთებაა, ეს ორი სპეციფიკური ანთებითი პროცესი განსხვავდება.[11] თუმცა, COPD-ის მქონე პაციენტთა მნიშვნელოვან რაოდენობას აქვს ჰაერის ნაკადის ობსტრუქციის კომპონენტი, რომელიც შექცევადია ბრონქოდილატატორული თერაპით.[58] მართლაც, საინჰალაციო ბრონქოდილატატორები (ბეტა-2-აგონისტები და ანტიქოლინერგიული საშუალებები) წარმოადგენენ COPD-ის მქონე ყველა პაციენტის თერაპიის ერთ-ერთ პირველ ნაბიჯს, ვინაიდან ბრონქოდილატაციის გარდა, ისინი ასევე ამცირებენ დინამიკურ ჰიპერინფლაციას.[59][60]
ფქოდ-ის მძიმე გამწვავება შეიძლება განისაზღვროს, როგორც მოვლენა, რომელსაც ახასიათებს მომატებული ქოშინი და/ან ხველა და ნახველი, რომელიც უარესდება <14 დღეში და შეიძლება თან ახლდეს ტაქიპნოე და/ან ტაქიკარდია. ფქოდ-ის მძიმე გამწვავება ხშირად ასოცირდება მზარდ ადგილობრივ და სისტემურ ანთებასთან, რომლებიც ინფექციებით, დაბინძურებით ან სასუნთქი გზების სხვა დაზიანებითაა გამოწვეული.[1] სიმპტომების გაუარესება, როგორც ჩანს, გამოწვეულია სასუნთქი გზების ანთებითი უჯრედების და ცილების მატებით, რაც გამოწვეულია ინფექციით, აეროგენული დამაბინძურებლებით და/ან სხვა ფაქტორებით.[18][19][20][21][22][36][61][62][63] ქრონიკულ ანთებაზე მწვავე პასუხი და/ან თანმხლები ბრონქოკონსტრიქცია ექსპირაციული ჰაერის ნაკადის შეზღუდვის გაუარესებას იწვევს.[13] ამოსუნთქვის სიჩქარის გაუარესება იწვევს სუნთქვის რეზისტენტული მუშაობის გაზრდას, ვენტილაციის/პერფუზიის შეუსაბამობის გაზრდას და აირების ცვლის დარღვევებს. ასევე იწვევს ჰიპერინფლაციის გაზრდას, რაც შემდეგ კიდევ უფრო აუარესებს ფილტვის ფუნქციას და შეიძლება გამოიწვიოს სასუნთქი კუნთების ფუნქციის გაუარესება და დაღლილობა.[13] COPD-ის გამწვავების მქონე ადამიანებისგან ნიმუშების მიღების სირთულის გამო, გართულებული ჰეტეროგენული ტრიგერებით,გამწვავების ეპიზოდის დროს ანთებით რეაქციაზე პასუხის ცოდნა არასრულყოფილია.
გამწვავებებს მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს COPD-ის მქონე ადამიანების აქტივობის დონეზე, ფუნქციურ მდგომარეობაზე და ცხოვრების ხარისხზე.[1][11][64] უფრო მეტიც, გამწვავებისგან გამოჯანმრთელება შეიძლება გახანგრძლივდეს და ზოგიერთი პაციენტი ვერასოდეს ვერ იბრუნებს ფილტვის ადრეულ ფუნქციას და/ან ფუნქციურ სტატუსს.[10] არსებობს მტკიცებულება, რომელიც მოწმობს, რომ გამწვავებებს აქვს ტენდენცია არა მარტო მეტი სიხშირის და სიმძიმისკენ ფქოდ-ის პროგრესირებასთან ერთად, არამედ თავად აჩქარებს ფილტვის ფუნქციის დაქვეითებას.[21][26][65] მართალია, ზოგიერთი პაციენტი შეიძლება იყოს COPD-ის გამწვავების რისკის ქვეშ (მაგ., მომატებული მიდრეკილების ფენოტიპი) დაავადების სიმძიმისგან დამოუკიდებლად.[21] ფქოდის მქონე პაციენტების ამჟამად რეკომენდებული შეფასება მოიცავს დიაგნოზის დადასტურებას, ჰაერის ნაკადის ობსტრუქციის სიმძიმის განსაზღვრას, სიმპტომების შეფასებას, ასევე გამწვავებების რისკის შეფასებას. ჰაერის ნაკადის მძიმე ან ძალიან მმძიმე ობსტრუქციის მქონე ადამიანები, ისინი, ვისაც წინა წელს ორი ან მეტი გამწვავების ანამნეზი აქვთ, ან ისინი, ვისაც წინა წელს გამწვავების გამო ჰოსპიტალიზაციის ანამნეზი აქვთ, მიიჩნევიან შემდგომი გამწვავებების მაღალი რისკის ქვეშ მყოფებად. რამდენიმე დამატებითი ფაქტორი ასევე დაკავშირებულია COPD-ის გამწვავებებთან და/ან ჰოსპიტალიზაციასთან.[66][67] COPD-ის გამწვავებები, განსაკუთრებით ისეთები, რომლებიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას, დაკავშირებულია გაზრდილ სიკვდილიანობასა და ჯანდაცვის მნიშვნელოვან ხარჯებთან.[1]
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას