ეპიდემიოლოგია

ადამიანებში პირველი შემთხვევა პირველად იდენტიფიცირდა 1970 წელს ზაირში (თანამედროვე ადგილმდებარეობა კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა). მას შემდეგ შემთხვევები გახშირდა ადამიანებში, განსაკუთრებით კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, სადაც შემთხვევები დროდადრო უწყვეტად ფიქსირდება. შემთხვევების მატება შეიძლება უკავშირდებოდეს ყვავილის ვირუსზე ვაქცინაციის შეწყვეტას (რაც უზრუნველყოფდა გარკვეულ ჯვარედინ იმუნიტეტს) ან იმუნიტეტის დაქვეითებას და გარემო ფაქტორებს (მჭიდრო დასახლებები, ადამიანების გადასვლა ცხოველებით დასახლებულ არეებში, დეფორესტრაცია) და/ან ვირუსის გენეტიკურ ევოლუციას. თუმცა, ამ თეორიების დამადასტურებელი მტკიცებულებები არ არსებობს.[6][7][8]

წარსულში დაავადება ენდემური იყო ცენტრალურ და დასავლეთ აფრიკაში.[9]​ შემთხვევების უმეტესობა დაფიქსირებული იყო სოფლის ტიპის დასახლებებში (ტროპიკულ ტყეებთან სიახლოვეს) კონგოსა და დასავლეთ აფრიკაში, განსაკუთრებით კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, სადაც დაფიქსირდა დიდი ეპიდაფეთქება 1996-1997 წლებში.[7]

  • 2000-2021 წლებში ფიქსირდებოდა 95 შესაძლო და 40 დადასტურებული ეპიდაფეთქება ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაში. ინციდენტობამ იმატა 2018 წლის შემდეგ.[10]

  • 2017 წელს ნიგერიაში პირველად დაფიქსირდა II კლადის ვირუსით გამოწვეული შემთხვევები 39 წლიანი ინტერვალის შემდეგ. 2017-2021 წლებში დაფიქსირდა ხუთი ეპიდაფეთქება.[11]

  • ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაში დადასტურებული შემთხვევების ყველაზე დიდი ეპიდაფეთქება დაფიქსირდა 2021 წლის ნოემბერში, რომელიც მოიცავდა 14 შემთხვევას და ადამიანთაშორისი გადაცემის ოთხ ტალღას.[12]

  • 2023 წელს მნიშვნელოვნად იმატა შესაძლო შემთხვევების რიცხვმა კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში. შემთხვევები გავრცელდა ქვეყნის სამხრეთ და აღმოსავლეთ პროვინციებშიც, რომლებიც მანამდე ვირუსისგან თავისუფალი იყო. I კლადის ვირუსის სქესობრივი გზით გადაცემა დაფიქსირდა პირველად.[13]

​გლობალური ეპიდაფეთქება პირველად დაფიქსირდა 2022 წლის მაისში და ახლაც მიმდინარეობს. შემთხვევების კლასტერები დაფიქსირდა აფრიკის გარეთ რამდენიმე ქვეყანაში, ენდემურ რეგიონში მოგზაურობის ანამნეზის გარეშე. ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც გადაცემის ჯაჭვი ფიქსირდებოდა ისეთ ქვეყნებში, რომლებიც პირდაპირ არ უკავშირდებოდა დასავლეთ და ცენტრალურ აფრიკას. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციამ 2022 წლის ეპიდაფეთქება გამოაცხადა საერთაშორისო მასშტაბის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის საგანგებო მდგომარეობად 2022 წლის ივლისში. საგანგებო მდგომარეობის სტატუსი შეწყდა 2023 წლის მაისში, რადგან შემთხვევების რაოდენობამ საგრძნობლად იკლო, თუმცა მაინც ფიქსირდებოდა. ეპიდაფეთქების დროს გავრცელებული ვარიანტების ჯგუფი მიეკუთვნება მაიმუნის ყვავილის ვირუსის IIბ კლადის ვარიანტს.

  • 2022 წლის იანვრიდან 2024 წლის 29 თებერვლამდე დაფიქსირებულია 94 000 დადასტურებული შემთხვევა 117 ქვეყანაში, 181 დასრულდა ფატალურად. შემთხვევების რაოდენობამ პიკს მიაღწია 2022 წლის აგვისტოში და მას შემდეგ სტაბილურად იკლებს. ყველაზე მეტი შემთხვევა დაფიქსირდა აშშ-ში, ბრაზილიაში, ესპანეთში, საფრანგეთსა და კოლუმბიაში.[14]​ შემთხვევათა სპორადული კლასტერები დაფიქსირდა ისეთ ადგილებში, სადაც გადაცემა შეწყვეტილი იყო.[15]

  • წინა ეპიდაფეთქებებისგან განსხვავებით, აფრიკის გარეთ დაფიქსირებული შემთხვევები მეტწილად გვხვდებოდა ახალგაზრდა ზრდასრულ მამაკაცებში, რომელთა უმეტესობაც იდენტიფიცირდებოდა როგორც გეი, ბისექსუალი ან მამაკაცი, რომელსაც სექსი აქვს მამაკაცებთან.[16][17][18]​ არ არსებობს სიგნალი, რომელიც ამ ქსელების გარეთ მდგრად გადაცემაზე მიუთითებს. 18-დან 44 წლამდე ასაკის მამაკაცები არაპროპორციულად დაზარალდნენ ეპიდაფეთქების შედეგად.[14]

  • შემთხვევები ასევე დაფიქსირდა ქალებსა (მეტწილად ჰეტეროსექსუალ, მათ შორის ორსულ ქალებში) და ბავშვებში, თუმცა უფრო იშვიათად.[19][20][21]​ აშშ-ში დაფიქსირებული შემთხვევების 2.7% ფიქსირდებოდა ქალებში, აქედან 3% ორსულებში ან მეძუძურ დედებში (2022 წლის ნოემბრის მონაცემები).[22]

  • ტრანსგენდერი და გენდერულად განსხვავებული ადამიანები არაპროპორციულად დაზარალდნენ ეპიდაფეთქების დროს.[23][24]​ ასევე ფიქსირდებოდა რასობრივი და ეთნიკური განსხვავებები.[25]

  • 50 წელზე მეტი ასაკის ზრდასრულებს, როგორც ჩანს, ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილის ისეთივე რისკი აქვთ, როგორც 50 წლამდე ზრდასრულებს. ეს შეიძლება უკავშირდებოდეს ფაქტს, რომ უფროს თაობას ბავშვობაში მიღებული აქვს ყვავილის ვირუსის აცრა.[26]

აფრიკაში მიმდინარე ეპიდაფეთქების ფარგლებში, 2022 წლის დასაწყისიდან 2024 წლის 29 თებერვლამდე დაფიქსირდა 2717 დადასტურებული შემთხვევა და 22 ფატალურად დასრულდა. ეს წარმოადგენს გლობალური შემთხვევების 3% და 12%-ს, შესაბამისად. შემთხვევების დემოგრაფიული მონაცემები აფრიკის სხვა ეპიდაფეთქებების მსგავსი იყო, თუმცა ძლიერ განსხვავდებოდა სხვა რეგიონებისგან (შემთხვევების 53% ფიქსირდებოდა მამაკაცებში, ასაკის მედიანა 17 წელი, და არ არსებობდა მონაცემები სქესობრივ გადაცემაზე ან ექსპოზიციის გზებზე).[14] აღსანიშნავია, რომ დადასტურებული შემთხვევების რაოდენობა მნიშვნელოვნად უფრო დაბალია, ვიდრე დაფიქსირებული შესაძლო შემთხვევების რაოდენობა.

  • აფრიკის სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით, ნიგერიაში ფიქსირდებოდა მეტი შემთხვევა ბავშვებსა და ქალებში, და ნაკლები შემთხვევა აივ იფნექციის არმქონე პირებში, გეი, ბისექსუალ პირებში და მამაკაცებში, რომლებსაც სექსი აქვთ მამაკაცებთან. ჰოსპიტალიზაციის სიხშირე ასევე გაცილებით მაღალი იყო სხვა ქვეყნებთან შედარებით.[27]​

  • I კლადის ვირუსით გამოწვეული ეპიდაფეთქებები დაფიქსირებულია ლტოლვითა ბანაკებში სუდანის რესპუბლიკაში 2022 წელს, ზოონოზური წყაროს დაფიქსირების გარეშე.[28]

მიმდინარე ეპიდემიოლოგიური სიახლეები ხელმისაწვდომია საზოგადოებრივი ჯანდაცვის შესაბამისი ორგანიზაციების ანგარიშებში.

წინა ეპიდაფეთქებები ძირითადად ბავშვებში გვხვდებოდა. თუმცა, 2022 წლის ეპიდაფეთქება მეტწილად ზრდასრულ მამაკაცებს მოიცავდა.[29]​ ​შემთხვევების ასაკის მედიანამ გადმოინაცვლა 4 წლიდან (ბავშვები, 1970იანი წლები) 21 წლამდე (ახალგზარდები, 2010-2019 წლები).[6] 2022 წლის გლობალური ეპიდაფეთქების დროს ბავშვებში უფრო იშვიათი იყო შემთხვევები, ვიდრე ზრდასრულებში.​[17][21]​​​​​​​​ გლობალურად, შემთხვევების 1.3% დაფიქსირდა ბავშვებში და 18 წლამდე მოზარდებში. არ დაფიქსირებულა ფატალური შემთხვევები.[30]​ აშშ-ში, ბავშვები და 18 წლამდე მოზარდები წარმოადგენდნენ შემთხვევების 0.3%-ს. არცერთი შემთხვევა არ ყოფილა კრიტიკული ან ფატალური. იშვიათად, შემთხვევები ფიქსირდებოდა ახალშობილებში.[31][32]

2022 წლის გლობალური ეპიდაფეთქების მონაცემების თანახმად, პაციენტების 28-51% იყო აივ-დადებითი (იმ შემთხვევებში, როცა აივ სტატუსი ცნობილი იყო).[33][34]​​​ მიუხედავად იმისა, რომ ქალები წარმოადგენენ შემთხვევათა მცირე ნაწილს, აივ-დადებითი ქალები შემთხვევათა 27%-ს წარმოადგენენ (50% ტრანსგენდერ ქალებში).[35]​ თუმცა, ყველაზე დიდი კვლევის თანახმად, ქალების მხოლოდ 4.4%-ს ჰქონდა აივ (შედარებით მამაკაცების 40.8%-თან).[20]​

2022 წლის ეპიდაფეთქებამდე დიდ ბრიტანეთში, აშშ-ში, სინგაპურსა და ისრაელში ფიქსირდებოდა მოგზაურობასთან დაკავშირებული მცირე რაოდენობით შემთხვევები.[36][37]​​​[38]​​[39][40][41][42][43][44]​​ 2003 წელს 70 შემთხვევიანი ეპიდაფეთქება დაფიქსირდა ამერიკის შუა დასავლეთში. ეს იყო აფრიკის გარეთ დაავადების დაფიქსირების პირველი შემთხვევა. ეპიდაფეთქების წყარო იყო ექსპოზიცია ინფიცირებულ მდელოს ძაღლებზე, რომლებიც დაინფიცირდნენ გამბიური ვირთხებისგან დასავლეთ აფრიკაში.[45]

ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას