თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში

 მენიუ დახურვა

ბოლო მიმოხილვა: 22 დეკემბერი 2021

ბოლო განახლება: 26 ნოემბერი 2021

25 Nov 2021

გაიდლაინებით რეკომენდებულია მწვავე და ქრონიკული მდგომარეობების მართვის ცვლილებები COVID-19-ის პანდემიის ფონზე: განახლებულია

გამოქვეყნებულია დამატებითი გაიდლაინები, რომლებიც ეხება თანმხლები დაავადებების მართვას COVID-19-ის პანდემიის ფონზე.

რა არის ახალი:

პერინატალური მოვლის საკითხები (განახლებული)
პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ (განახლებული)
ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები (განახლებული)
საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე (განახლებული)
აორტის სტენოზი (განახლებული)
გულ-ფილტვის რეანიმაცია (განახლებული)
გულის ქრონიკული შეგუბებითი უკმარისობა (განახლებული)
კრონის დაავადება (განახლებული)
სწავლის შეზღუდული შესაძლებლობა (განახლებულია)
ესენციური ჰიპერტენზია (განახლებული)
მიტრალური რეგურგიტაცია (განახლებული)
მუკორმიკოზი (განახლებული)
მიელომური დაავადება (განახლებული)
ST ელევაციის გარეშე მიმდინარე მიოკარდიუმის ინფარქტი (განახლებული)
სიმსუქნე მოზრდილებში (განახლებული
მოწევისთვის თავის დანებება (განახლებულია)
მიოკარდიუმის ინფარქტი ST ელევაციით (განახლებული)
წყლულოვანი კოლიტი (განახლებული)

განახლების პირველწყარო

ამ გვერდზე შეჯამებულია თანმხლები დაავადებების მქონე პირების მართვის საკითხები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. თითოეული დაავადებისთვის შეჯამებულია ძირითადი გაიდლაინები და პოზიციები, მოცემულია ბმულები BMJ Best Practice -ის სპეციფიკურ თემებზე. აღნიშნული თემა მუდმივ განახლებას გადის, შესაბამისად სიას დაემატება მეტი დაავადება.

სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფერენცირებული დიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.

პერინატალური მოვლის საკითხები

არ არსებობს მტკიცებულება, რომლის თანახმადაც ორსულებს COVID-19-ით დაინფიცირების უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე ზოგად მოსახლეობას; თუმცა, ინფექცია ორსულებში შეიძლება უფრო მძიმედ მიმდინარეობდეს და საჭიროა სიფრთხილე, განსაკუთრებით გესტაციის 28-ე კვირის შემდეგ.[1][2][3][4][5]

ორსულობა ზრდის ჰოსპიტალიზაციის რისკს, ინტენსიური თერაპიის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობას. ორგანიზაცია MBRRACE-UK-ის ანგარიშების თანახმად (დედები და ბავშვები: რისკის შემცირება აუდიტებისა და კონფიდენციალური მოკვლევების დახმარებით დიდ ბრიტანეთში), COVID-19 ის მქონე დედებს, მშობიარობის შემდგომ პერიოდში, ესაჭიროებათ მულტიდისციპლინური მოვლა და სამეანო მეთვალყურეობა ყოველდღე; ასევე, პაციენტებმა უნდა იცოდნენ, როდის მოითხოვონ ურგენტული სამედიცინო დახმარება.[6][7] დიდ ბრიტანეთში, SARS-CoV-2-ით გამოწვეული ინფექციის გამო ჰოსპიტალიზებული ორსულების დიდი პროპორციული ნაწილი იყო შავკანიანი ან სხვა ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი.[8] დიდი ბრიტანეთის სამშობიარო/სამეანო დაწესებულებებს მოუწოდებენ მიიღონ შესაბამისი ზომები შავკანიან, აზიელ და სხვა ეთნიკური უმცირესობების ჯგუფების ქალებში დამატებითი სიკვდილობის შესამცირებლად. შესაბამისი ზომები მოიცავს გაზრდილ მხარდაჭერას, კომუნიკაციების მორგებას, ვიტამინების და დანამატების განხილვას, ნუტრიციას, სწორი სამედიცინო ჩანაწერების უზრუნველყოფას, რათა ყველაზე ცუდი გამოსავლის რისკის მქონე ქალები იდენტიფიცირებულები იყვნენ.[9] აშშ-ში ლათინო და არა-ლათინო შავკანიან ქალებში არაპროპორციულად მაღალია SARS-CoV-2 ინფექციის სიხშირე ორსულობის დროს.[10]

COVID-19-ის ინფქეცია ორსულ ქალებში ზრდის პრეეკლამფსიის, გადაუდებელი სამედიცინო საკეისრო კვეთის, მშობიარობის შემდგომ დედის გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის, ნაადრევი მშობიარობის, ვენური თრომბოემბოლიის და მიოკარდიუმის ინფარქტის რისკს.[11][12][13][14] თანმხლები დაავადებები, დედის მაღალი ასაკი/ხანდაზმული ორსულობა, სიმსუქნე ორსულობამდე, გესტაციური დიაბეტი, პრე-ეკლამფსია და არა-თეთრკანიანი რასა ასოცირდება COVID-19 მძიმე დაავადებასთან.[3][15][13] დაავადების სიმძიმე ასოცირდება ნაადრევი მშობიარობის, საკეისრო კვეთის, დედების ინტენსიური თერაპიის, ახალშობილთა ინტენსიური თერაპიის მიღებასა და დედების სიკვდილობის მაღალ მაჩვენებლებთან.[3][16][17] დედის SARS-CoV-2 სტატუსი არ აისახება პოსტნატალურ ჰემორაგიაზე, ჩვილების 5 წუთიან APGAR ქულაზე ან დაბადების წონაზე გესტაციური ასაკისთვის.[11][18] ახალშობილებში, რომლებსაც SARS-CoV-2-ზე დადებითი დედები ყჰავთ, აქვთ ნეონატალური მოვლის საჭიროების, გახანგრძლივებული ნეონატალური ჰოსპიტალიზაციის ჰიპერბილირუბინემიის, რესპირატორული დისტრეს სინდრომის და სხვა რესპირატორული აშლილობის მომატებული რისკი.[18][19][14]

ორსულ ქალებს უნდა ურჩიოთ გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინის გაკეთება.[20] არსებობს მითითებები ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინების გამოყენების შესახებ.[21] შეერთებულ შტატებში, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები და მეან-გინეკოლოგთა ამერიკული კოლეჯი გვირჩევენ COVID-19-ის ვაქცინაციას ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც არის ორსულად, ძუძუთი კვებავს, ცდილობს დაორსულდეს ახლა ან შესაძლოა დაორსულდეს მომავალში.[22][23][24] დიდ ბრიტანეთში, გაიდლაინების რეკომენდაციით, ორსულ ქალებს ვაქცინაცია უნდა შევთავაზოთ იმავე დროს, როცა არაორსულ ქალებს, მათი ასაკისა და კლინიკური რისკის ჯგუფის გათვალისწინებით.[20][25] მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[25] აუცილებელია ადგილობრივი გზამკვლევების გათვალისწინება. აშშ-ში ვაქცინის უსაფრთხოების მონიტორინგის სისტემების მოანაცემებზე დაფუძნებული კვლევის მიხედვით, არ გამოვლენილა უსაფრთხოების კუთხით მნიშვნელოვანი საშიშროებები ქალების ან მათი მცირეწლოვანი შვილების მიმართ მესამე ტრიმესტრში მესენჯერ რნმ ვაქცინების (BNT162b2 [პფაიზერი –ბიონტექი] ან მესენჯერ რნმ-1273 [მოდერნა]) გამოყენების შემდეგ.[26] აშშ-ში ჩატარებული შეზღუდული რაოდენობის კვლევებით ვერ გამოვლინდა მტკიცებულება, რომ COVID-19-ის ვაქცინის მიღება ზრდის სპოტნანური აბორტის რისკს.[27][28][29] AZD1222 (AstraZeneca) ვაქცინის კლინიკური კვლევების დროს დაფიქსირებული ორსულობის შემთხვევების ანალიზის თანახმად, ჩასახვის ან სპონტანური აბორტის სიხშირე არ განსხვავდებოდა აცრილ ქალებსა და პლაცებოს ჯგუფს შორის.[30] ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა (NNV) COVID-19-ის ერთი სიმპტომური შემთხვევის საპრევენციოდ არის დაახლოებით 41-206 ორსული ქალი. ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა მძიმე COVID-19-ის საპრევენციოდ არის 412-დან 2058-მდე. ზიანისთვის საჭირო რიცხვი არის 37,037 ვაქცინასთან დაკავშირებული მიოკარდიტისთვის და 48,780 ვაქცინასთან დაკავშირებული თრომბოზისთვის თრომბოციტოპენიის სინდრომით.[31] აღწერილია SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გადასხმის ფაქტი ჭიპლარის სისხლში და დედის რძეში, დედის ვაქცინაციის შემდეგ.[32][33][34]

ორსულებს აღენიშნებოდათ დისტრესისა და ფსიქიატრიული სიმპტომების უფრო მაღალი სიხშირე COVID-19 პანდემიის დროს.[35] დიდი ბრიტანეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრისა და დედების ფსიქიკური ჯანმრთელობის ალიანსის მოხსენებამ დაასრულა COVID-19-ის გავლენის სწრაფი მიმოხილვა, ორსულობის პერიოდში და დაბადების შემდეგ და დაადგინა, რომ ქალებს, რომლებსაც ფინანსური დაუცველობა ან რასობრივი უთანასწორობა აქვთ, ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[36]

რუტინული პერინატალური მომსახურების გარკვეული ელემენტები შეიძლება შეიცვალოს COVID-19-ის პანდემიის გამო.

ანტენატალური მოვლა:

ქალებს ურჩევენ გააგრძელონ რუტინული ანტენატალური მომსახურების მიღება, ხოლო ეროვნულ დონეზე რეკომენდებული ანტენატალური მოვლის გრაფიკი სრულად უნდა იქნეს შემოთავაზებული, როცა ეს შესაძლებელია.[20] იდეალურ შემთხვევაში, ანტენატალური ვიზიტები უნდა ჩატარდეს პირისპირ, ექიმის კაბინეტში, განსაკუთრებით შავკანიანი და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალებისთვის, კომუნიკაციის სირთულის მქონე პაციენტებისთვის ან გართულებების სამედიცინო, სოციალური ან ფსიქოლოგიური რისკების შემთხვევაში.[20]
თუ პაციენტს ან ნაყოფს რაიმე ემუქრება, რეკომენდებულია ფიზიკურად ჰოსპიტალში ვიზიტი. ქალებს უნდა მოუწოდოთ ორსულობის განმავლობაში ვიზიტებზე დასწრებისკენ, თუ არსებობს მათი ან ბავშვის ჯანმრთელობის რაიმე პრობლემა.[20]
პირისპირ კონსულტაციამდე, პაციენტებმა უნდა გაიარონ სკრინინგი COVID-19-ის სიმპტომებზე. თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19-ის სიმპტომები, საჭიროა შეფასება- არის თუ არა ურგენტული ანტენატალური კონსულტაცია ბინაზე აუცილებელი და შეიძლება თუ არა კონსულტაციის გადადება.[2][37] ამის ნაცვლად შეიძლება სახლში კონსულტაციის შეთავაზება.[37]

გამოკვლევები, როგორიცაა სისხლის ანალიზები და ულტრაბგერითი გამოკვლევები, უნდა ჩატარდეს ვიზიტის დღეს, რათა რაც შეიძლება იშვიათად მოუწიოს ორსულს მოსვლა.[20]

საჭიროა ანემიის მონიტორინგი და აქტიური მართვა, რათა მშობიარობის დროს ანემია არ იყოს პრობლემა.[38]

დისტანციური კონსულტაციები ტელეფონით ან ვიდეო-ზარით ჩაანაცვლებს ზოგიერთ კონსულტაციას დაბალი რისკის ორსულებში.[2] ქალებს შეგვიძლია ვურჩიოთ შეიმოწმონ არტერიული წნევა სახლის პირობებში და მივცეთ ინსტრუქცია, თუ როდის უნდა მიმართონ სამედიცინო დახმარებას.[2]

მშობიარობის დროს:

ქალები და მათი პარტნიორები უნდა გადიოდნენ სკრინინგს COVID-19-ის სიმპტომებზე დაწესებულებაში შესვლისთანავე.[20][39]
დაგეგმილი ინდუცირება და საკეისრო კვეთა შეიძლება ჩატარდეს ჩვენების შემთხვევაში, მაგრამ თუ პაციენტი COVID-19-ის სიმპტომებზე დადებითია, ინდივიდუალურად უნდა შეფასდეს შემთხვევები მშობიარობის გადადების საფრთხის კუთხით.[20][40] მხოლოდ COVID-19-ის სტატუსი არ წარმოადგენს საკეისრო კვეთის ჩვენებას.[41]
უწყვეტი მონიტორინგი კარდიოტოკოგრაფიის გამოყენებით მშობიარობის დროს არ არის ნაჩვენები უსიმპტომო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ SARS-CoV-2-ზე ტესტის დადებითი შედეგი. თუმცა, მონიტორინგი შეიძლება ნაჩვენები იყოს სხვა ფაქტორების გამო (მაგ. წინა მშობიარობა საკეისრო კვეთით). დადასტურებული ან შესაძლო COVID-19-ის მქონე სიმპტომურ ორსულებს უნდა შესთავაზოთ ნაყოფის უწყვეტი მონიტორინგი მშობიარობის დროს.[20]
სახლის პირობებში მშობიარობა შეიძლება განიხილებოდეს დაბალი რისკის ორსულებში, როცა ხელმისაწვდომია საჭირო მხარდაჭერა.[20]
მშობიარობის მესამე სტადიის აქტიური მართვა რეკომენდებულია.[38]

პოსტნატალური მოვლის საკითხები:

ისევე, როგორც ანტენატალური ვიზიტების შემთხვევაში, აქაც რეკომენდებულია ვიზიტების რაოდენობის შემცირება. ზოგიერთი ვიზიტი გახდება დისტანციური. ეს დამოკიდებულია დედისა და ბავშვის საჭიროებებზე.[37][40] დაბადების შემდეგ პირველი ვიზიტი და მე-5 დღის სისხლის ნაცხის აღება პრიორიტეტულია.[37]
უნდა შეთავაზოთ ხანგრძლივი მოქმედების კონტრაცეფცია.
ინტრავენური რკინის ლიბერალური გამოყენება მიზანშეწონილია ინტენსიური თერაპიის მიღებების შემცირების მიზნით, სამეანო სისხლდენისთვის.[38]

ახალშობილთა მოვლის საკითხები

პედიატრიის ამერიკული აკადემია აქვეყნებს გზამკვლევს COVID-19-ის მქონე ქალების ახალშობილების მოვლის თაობაზე. COVID-19-ის მქონე ქალების მშობიარობაზე დასწრებისას კლინიცისტებს უნდა ეცვათ/ეკეთოთ ჰაერწვეთოვანი, კონტაქტური პირადი დაცვის საშუალებები. სანაცია, დადებითი წნევით ვენტილაცია და ინტუბაცია შეიძლება გახდეს ვირუსის აეროზოლიზაციის მიზეზი.[42]

ობსერვაციული და კოჰორტული კვლევების თანახმად, ახალშობილებში SARS-CoV-2-ის ინფექციის შეძენის რისკი დაბალია იმ შემთხვევაში, თუ მიღებულია კონტაქტური და ჰაერწვეთოვანი პრევენციული ზომები ახალშობილის დასაცავად დედის რესპირატორული სეკრეციებისგან.[43][44][45] დედასა და ბავშვს შორის კანით კანზე კონტაქტის შემთხვევაში აუცილებელია ნიღბის ტარება და მკერდის/ხელის ჰიგიენის დაცვა.[2][42] დედასა და ჩვილს შორის უნდა შენარჩუნდეს გონივრული დისტანცია, შეძლებისდაგვარად; დისტანცირების გასამარტივებლად და რესპირატორული წვეთებისგან დამატებითი დაცვისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ინკუბატორიც.[42] კოჰორტული კვლევის თანახმად, დედის SARS-CoV-2 იმუნოგლობულინი G-ის ანტისხეულები გადადის პლაცენტიდან. ანტისხეულების გადაცემა ძლიერდება რაც მეტი დროა დედის ინფექციასა და მშობიარობას შორის. გადაცემა არ უკავშირდება დაავადების სიმძიმეს.[46]

რეკომენდებულია ძუძუთი კვება. დედამ შეიძლება გასცეს რძე (ხელის/მკერდის ჰიგიენის დაცვით), რომელსაც შესაბამისი პერსონალი აჭმევს ბავშვს.[42]

ნეონატალური ინტენსიური მკურნალობის ან სუნთქვითი მხარდაჭერის საჭიროების მქონე ჩვილები, იდეალურ შემთხვევაში, უნდა ჰოსპიტალიზდნენ იზოლირებულ პალატაში, რომელშიც შესაძლებელია უარყოფითი წნევის შექმნა.[42]

შესაძლებლობის შემთხვევაში, ახალშობილებს დაბადებიდან 24-48 საათის ფარგლებში უნდა ჩაუტარდეთ ტესტირება SARS-CoV-2-ის ინფექციაზე. აუცილებელია ჩვილის დაბანა მშობიარობის შემდგომ, ვირუსის ნაწილაკების მოსაშორებლად, რომლებიც შესაძლოა კანის ზედაპირზე არსებობდეს.[42]

დიდ ბრიტანეთში, პედიატრიის სამეფო კოლეჯი და რეანიმაციის საბჭო აქვეყნებენ მითითებებს ნეონატალური მართვისთვის COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. ახალშობილების სანაცია, ნიღბიანი სასუნთქი ტომრის ვენტილაცია და ინტუბირება ითვლება აეროზოლის წარმომქმნელ პროცედურებად. იმ შემთხვევაში, თუ დედას აქვს COVID-19-ის კლინიკურად საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევა, ექიმმა უნდა გამოიყენოს პირადი დაცვის საშუალებები.[47]

კლინიცისტი მშობიარობას ესწრება ნორმალური ინსტიტუციური წესების მიხედვით; დედის ინფიცირება COVID-19-ით არ არის დასწრების ჩვენება. თუ შესაძლებელია, ნეონატალური გუნდი ცალკე ოთახში სჯობს იყოს და ახალშობილი მათ მიუყვანონ, რათა დედასთან არ ჰქონდეს გუნდს ექსპოზიცია.[48] ნეონატალური რეანიმაცია უნდა ჩატარდეს ეროვნული და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით. თუ შესაძლებელია, რეკომენდებულია ვიდეო-ლარინგოსკოპის გამოყენება ინტურბირების დროს. ასე შეიძლება შემცირდეს ვირუსზე ექსპოზიცია, რადგან კლინიცისტი ბავშვის სასუნთქი გზებიდან უფრო მოშორებით იქნება. უნდა გამოიყენოთ ტრაქეის უმანჟეტო მილები.[48] ახალშობილი შეგიძლიათ ჩვეულებრივ გაამშრალოთ, როცა ჭიპლარი კვლავ მიმაგრებულია. ჭიპლარის მოგვიანებითი გადაკვანძვა რეკომენდებულია სხვა უკუჩვენებების არარსებობის შემთხვევაში.[42]

ახალშობილი, რომლის დედასაც აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19, მაგრამ საჭირო არ არის სამედიცინო ჩარევა, შეიძლება დარჩეს სპეციალურ ოთახში დედასთან ერთად.[42][5] ახალშობილი ტესტირებას გადის მხოლოდ სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში. ადრეული გაწერა რეკომენდებულია, როცა შესაძლებელია. თუმცა, საჭიროა ბებიაქალის მომსახურება საზოგადოებრივ პირობებში. ნეონატალური და ჩვილთა ფიზიკური გასინჯვის სკრინინგი, რბილი სასის დათვალიერების ჩათვლით, უნდა ჩატარდეს გაწერამდე. NIPE არ ითვლება აეროზოლის მაგენერირებელ პროცედურად.[47]

საჭიროა დედების წახალისება ძუძუთი კვებისთვის; ძუძუთი კვების სარგებელი მნიშვნელოვნად აღემატება ტრანსმისიის რისკს.[41][5] ჯერჯერობით არ არსებობს მტკიცებულებები COVID-19-ის გადაცემის შესახებ დედის რძის საშუალებით.[20][40][49][50] ძუძუთი კვების ან ფორმულის მიცემის დროს აუცილებელია ნიღბის ტარება და ხელის ჰიგიენის დაცვა. თუ ახალშობილის დედას აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19 და საწიროა ნეონატალურ განყოფილებაში გადაყვანა, კლინიკური კვლევები მინიმუმამდე უნდა იყოს დაყვანილი, თუმცა მომსახურების სტანდარტის დაცვით. თუ ჩვილი საჭიროებს რესპირატორულ მხარდაჭერას და დედას აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19, კვება უნდა მოხდეს ინკუბატორში.[47]

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით საჭიროა, რომ დედები და ჩვილები ერთ ოთახში იმყოფებოდნენ და ჰქონდეთ კანით კანზე რეგულარული კონტაქტი, განსაკუთრებით მშობიარობისთანავე და ძუძუთი კვების დაწყებისას. ახალშობილებს არ უნდა გაუკეთონ ნიღბები/სახის დამცავი ნაჭრები, რადგან არსებობს მოხრჩობის რისკი.[20]

პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[51] გაიდლაინების რეკომენდაციით, არასაჭირო პირდაპირი კონსულტაციები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებთან უნდა შემცირდეს, კონსულტაცია უნდა გადაიდოს ან ჩატარდეს ტელემედიცინის გამოყენებით.[52][53]

თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება.[53]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტებში გრძელდება ტოპიკური მკურნალობა. ახლადდიაგნოსტირებული დერმატოლოგიური დაავადებები, თუ შესაძლებელია, ტოპიკურ მკურნალობას უნდა დაექვემდებაროს, რათა სისტემური მკურნალობის ეფექტი იმუნურ სისტემაზე ავიცილოთ თავიდან.[53] თუ პაციენტი უკვე იღებს სისტემურ მკურნალობას, უნდა ურჩიოთ გააგრძელონ ჰიდროქსიქლოროქინის, ქლოროქინის, მეპაკრინის, დაფსონის და სულფასალაზინის მიღება. უეცრად არ უნდა შეწყვიტონ პერორალური კორტიკოსტეროიდების კურსი. ყველა სხვა იმუნოსუპრესიული თერაპია, ბიოლოგიური აგენტები და მონოკლონური ანტისხეულები, უნდა შეწყდეს COVID-19-ის ინფექციის განმავლობაში. მკურნალობის შეწყვეტის რისკი და სარგებელი უნდა განიხილოთ პაციენტთან, მაგ. სხვა თანმხლებ დაავადებებზე მკურნალობის შეწყვეტის პოტენციური ეფექტები; გაიდლაინებში ხაზგასმულია, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს მედიკამენტების მიღების გაგრძელებას მომწოდებელთან საუბრის გარეშე.[53][54][55] ზოგიერთი მედიკამენტის ნახევარდაშლის პერიოდის გათვალისწინებით, იმუნოსუპრესია გაგრძელდება მკურნალობის შეწყვეტიდან გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭო, ევროპის დერმატოლოგიისა და ვენეროლოგიის ასოციაცია და ეკზემას საერტაშორისო საბჭო რეკომენდაციას უწევს იმუნოსუპრესიული მედიკამენტების შეწყვეტას ან გადადებას COVID-19-ის დიაგნოზის მქონე პაციენტებში.[56][57][58] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია, რომ COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში ახალი იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტის დაწყების ან მედიკამენტის გაგრძელების რისკი და სარგებელი განხილვას ექვემდებარება, შესაძლოა საჭირო გახდეს მონიტორინგი. გასათვალისწინებელია, აცრილი არის თუ არა პაციენტი და შეიძლება თუ არა ისეთი ცვლილებების მიღება, რომლის ფონზეც ჰოსპიტალიზაციის რისკი იკლებს.[53] გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[25][59] ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭოს რჩევით, იმუნოსუპრესიული თერაპიის სარგებელი და რისკები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, თითოეული პაციენტისთვის, რომელიც იმყოფება დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების რისკის ქვეშ, ასაკის, ან სხვა თანხმლები დაავადებების გამო.[56] აშშ-ის ფსორიაზის ასოციაციის COVID-19 სამუშაო ჯგუფი არ იძლევა რეკომენდაციას ბიოლოგიური ან პერორალური თერაპიის შეწყვეტაზე ფსორიაზის და/ან ფსორიაზული ართრიტის სამკურნალოდ; ნებისმიერი გადაწყვეტილება ბიოოლოგიური აგენტის ან პერორალური სისტემური თერაპიის შესახებ უნდა იყოს ინდივიდუალური და მოიცავდეს სამედიცინო პროფესიონალს.[60]

ხელმისაწვდომია ექსპერტთა რეკომენდაციები აუტოიმუნური ბულოზური დაავადებების მართვის შესახებ (პემფიგუსი, პემფიგოიდი, ჰერპეტიფორმული დერმატიტი)[61] და ატოპიური დერმატიტი (ეგზემა) პანდემიის დროს.[62]

დერტმატოლოგთა ბრიტანული ასოციაცია გვაწვდის რისკის სტრატიფიკაციის ცხრილს, რომელიც გამოიყენება სხვადასხვა იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტების შემთხვევაში. მოცემულია რჩევები COVID-19-ისგან დაცვის სხვადასხვა დონეების შესახებ.[63]

რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე

ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოსცა გზამკვლევი პერორალური რეტინოიდების დანიშვნის შესახებ პანდემიის დროს. კონსულტაციები პერორალური რეტინოიდების პირველი დანიშვნის შესახებ უნდა ჩატარდეს პაციენტთან პირისპირ, როცა ეს შესაძლებელია. თუ ეს შეუძლებელია, დისტანციური კონსულტაცია უნდა მოიცავდეს რისკი-სარგებლის იმავე სიღრმისეულ განხილვას, როგორც პირისპირ შეხვედრა. თუ პაციენტი <18 წლამდე ასაკისაა, კონსულტაციას უნდა დაესწროს მშობელი ან პასუხისმგებელი პირი (მეურვე). ორსულობის პრევენციის პროგრამის ფარგლებში მოწოდებულია ორსულობის ტესტის ჩატარება, ასევე სისხლის ანალიზის და ფსიქიატრიული სიმპტომების მონიტორინგი.[64]

პაციენტები, რომლებიც გასტროინტესტინური ან ღვიძლის დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ COVID-19-ს შეიძლება ახასიათებდეს ღვიძლის ფუნქციური ტესტების გაუარესება და გასტროინტესტინური სიმპტომები. თუ ღვიძლის დაავადება დეკომპენსირებულია, ხოლო მკურნალობა მოიცავს იმუნოსუპრესანტებს, მძიმე COVID-19-ის რისკი უფრო მაღალია. დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[51]

თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება.[65]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ ან შეცვალონ მედიკამენტის კურსი ექიმთან განხილვის გარეშე, რათა თანმხლები დაავადების გამწვავება არ მივიღოთ. ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაციაც მსგავს რჩევას გასცემს, იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტები COVID-19-ის არმქონე პირებში თვითნებურად და საპროფილაქტიკოდ არ უნდა შეიცვალოს.[66][67] პაციენტებმა შეიძლება გააგრძელონ ამინოსალიცილატების მიღება; აღნიშნული მედიკამენტები არ ახდენენ გავლენას იმუნურ პასუხზე.[65] დოზირება, მიღების გზა, მიწოდების მეთოდი განსახილველია იმუნოსუპრესანტების მიღების შემთხვევაში, რათა პირადი ფიზიკური კონტაქტი მინიმალური იყოს. გასათვალისწინებელია ახალი მედიკამენტის დაწყების რისკი და სარგებელი, განსაკუთრებით COVID-19-ის პანდემიის ფონზე, ასევე რისკის პროფილი, მონიტორინგის შესაძლებელობა, მიწოდების გზა და არის თუ არა აცრილი პაციენტი.[65] გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[25][59]

ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაცია ასევე გვირჩევს იმუნოსუპრესანტების დაწყებას ღვიძლის დაავადების მქონე პაციენტებში, COVID-19-ის სტატუსის მიუხედავად, თუ არსებობს მკურნალობის ძლიერი ჩვენება (მაგ. ტრანსპლანტის მოშორება, აუტოიმუნური ჰეპატიტი).[66] COVID-19-ის მქონე პაციენტებმა უეცრად არ უნდა შეწყვიტონ პერორალური ან რექტული კორტიკოსტეროიდების მიღება. ურგენტული კონსულტაცია სპეციალისტთან (COVID-19-ის მქონე პაციენტის შემთხვევაშიც) აუცილებელია მედიკამენტების ცვლილებამდე, რომლებსაც გავლენა აქვთ იმუნურ პასუხზე.[65] ღვიძლის დაავადებების კვლევის ამერიკის ასოციაციის (AASLD) რეკომენდაციით, ექიმებმა უნდა განიხილონ იმუნოსუპრესანტების დოზის შემცირება, განსაკუთრებით აზათიოპრინის და მიკოფენოლატის შემთხვევაში, თუმცა, ამავდროულად, უნდა გაითვალისწინონ იმუნოსუპრესირებულ პაციენტებში ინფექციების მართვის ძირითადი პრინციპები და სუპერინფექციის რისკის შემცირება.[66]

ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის სიმპტომების მქონე პაციენტები

გამოქვეყნებულია დიდი ბრიტანეთის მიმოხილვა შესაძლო კოლორექტული კიბოს მქონე პაციენტების ტრიაჟის მიზნით. ურგენტული კოლონოსკოპია ან კომპიუტერული ტომოგრაფია მოწოდებულია თუ:[68][69]

ვლინდება მსხვილი ნაწლავის ობსტრუქციის ადრეული ნიშნები
40 ან მეტი წლის ასაკის, აუხსნელი წონის კლება და მუცლის ტკივილი, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
50 ან მეტი წლის ასაკის, აუხსნელი რექტული სისხლდენა, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
60 ან მეტი წლის ასაკის, რკინადეფიციტური ანემია ან ცვლილება დეფეკაციის მახასიათებლებში, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
აქვს სიმპტომები, რის გამოც სპეციალისტი ურგენტულ რეფერალს აფორმებს.

განავლის რაოდენობრივი იმუნოქიმიური ტესტი (FIT) უნდა შეთავაზოთ ზრდასრულებს, რომლებსაც არ აქვთ რექტული სისხლდენა, არიან 50 წელს გადაცილებულები და უჩივიან მუცლის აუხსნელ ტკივილს ან წონაში კლებას, ან 60 წლის ასაკამდე ნაწლავური მოქმედების ცვლილებას ან რკინადეფიციტურ ანემიას, ან არიან 60 წელს გადაცილებულები და აღენიშნებათ ანემია, რკინის დეფიციტის გარეშეც.[69]

თუ პაციენტს აწუხებს წონის კლება, მუცლის ტკივილი, დეფეკაციის მახასიათებლების ცვლილება, რკინადეფიციტური ანემია და განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით 10-100 მკგ/გ ან >100 მკგ/გ, და კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში, საჭიროა პრიორიტეტული კოლონოსკოპიის ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის ჩატარება.

თუ პაციენტს აქვს ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის სიმპტომები და განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით <10 მკგ/გ, შესაძლებელია შეფასების გადადება, თუმცა პაციენტს უნდა აუხსნათ, ვის დაუკავშირდეს თუ სიმპტომები შეიცვლება ან დამძიმდება.

ენდოსკოპიის ჩვენებები

ზედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპია SARS-CoV-2-ის ვირუსის გადაცემის მაღალი რისკის შემცველი პროცედურაა. ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპიაც ატარებს SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკს. ევროპული და აზიური-წყნარი ოკეანეთის გაიდლაინები გვთავაზობს რეკომენდაციებს COVID-19-ს პანდემიის ფონზე ენდოსკოპიების შესახებ.[70][71][72]

ენდოსკოპიამდე, ერთი დღით, ადრე საჭიროა პაციენტების ტრიაჟი, დაბალი და მაღალი რისკის ჯგუფებში. ტრიაჟი უნდა გამეორდეს პროცედურის დღესაც. მაღალი რისკის ჯგუფში შედიან პაციენტები, რომელთაც COVID-19-ის სიმპტომები აქვთ (მაგ. ხველა, ცხელება, სუნთქვის უკმარისობა ან დიარეა) ან ბოლო 14 დღის განმავლობაში მოგზაურობდნენ ისეთ ქვეყნებში, სადაც მაღალია საზოგადოებრივი გავრცელება, ან ჰქონდათ კონტაქტი პირთან, რომელსაც დადასტურებული/სავარაუდო COVID-19 აქვს.

ენდოსკოპიის ოთახში პაციენტს არ უნდა ახლდნენ ნათესავები/მომვლელები. ენდოსკოპიის წინა, შეფასებისას, ექიმებმა და პაციენტებმა უნდა ატარონ ნიღაბი, დაიცვან სულ მცირე 1 მ დისტანციას, სასურველია ფიზიკური ბარიერის ქონა (მაგ. სახის დამცავი). ენდოსკოპიამდე უნდა გაიზომოს პაციენტის სხეულის ტემპერატურა. COVID-19-ის მაღალი რისკის მქონე პირებისთვის სასურველია ცალკე მოსაცდელი/პალატის სივრცეების გამოყოფა.

ენდოსკოპიის პროცედურაზე დაიშვება მხოლოდ ძირითადი პერსონალი, რომელიც აღჭურვილი უნდა იყოს პერსონალური დაცვის საშუალებებით. ეს უნდა მოიცავდეს ბახილებს, ერთჯერად ბადეს თმისთვის, თვალის დამცავ საშუალებას და წყალგაუმტარ, ერთჯერად პერანგს. დაბალი რისკის მქონე პაციენტების შემთხვევაში შეიძლება ხელთათმანის და ქირურგიული ნიღბის გამოყენება. მაღალი რისკის პაციენების შემთხვევაში მოწოდებულია ორი წყვილი ხელთათმანის და სახის ფილტრიანი ნიღბის ტარება.

გასტროინტესტინური ენდოსკოპია უნდა ჩატარდეს მხოლოდ აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლო/დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, იდეალურ პირობებში, უარყოფითი წნევის მქონე ოთახში.

ჩამოთვლილ შემთხვევებში, გასტროინტესტინური ენდოსკოპია, აუცილებლად უნდა ჩატარდეს:

მწვავე ზედა/ქვედა გასტროინტესტინური სისხლდენა ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
ანემია ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
კაფსულით ენდოსკოპია/ენტეროსკოპია ურგენტული/პროგრესირებადი სისხლდენის დროს
უცხო სხეული საყლაპავში
მაღალი რისკის შემცველი უცხო სხეული კუჭში
ობსტრუქციული სიყვითლე
მწვავე აღმავალი ქოლანგიტი.

გზამკვლევის თანახმად, სხვა ჩვენებებით მიმდინარე პროცედურები სჯობს გადაიდოს.

ამერიკული გასტროენტეროლოგიური ასოციაციის ინსტიტუტი აქვეყნებს სწრაფ მიმოხილვას და რეკომენდაციებს SARS-CoV-2-ის ტესტირების თაობაზე ენდოსკოპიამდე.[73] რეკომენდებულია ტესტირება პროცედურამდე იმ შემთხვევაში, თუ უსიმპტომო SARS-CoV-2 ინფექციის პრევალენტობა საშუალოა (0.5%-2%). ტესტირება რეკომენდებული არ არის როცა უსიმპტომო SARS-CoV-2 ინფექციის პრევალენტობა დაბალია (<0.5%). ცრუ დადებითი მაჩვენებლები საკმაოდ ხშირია. პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ხელმისაწვდომობა ზოგჯერ განსაზღვრავს გადაწყვეტილებებს. მაღალი პრევალენტობის რეგიონებში ტესიტრება პროცედურამდე რეკომენდებული არ არის, რადგან ხშირია ცრუ უარყოფითები და პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ხელმისაწვდომობა ზოგჯერ განმსაზღვრელი ფაქტორია. იმ რეგიონებში, სადაც მაღალია COVID-19-ის მქონე პაციენტების რაოდენობა, ენდოსკოპია შეიძლება გადაიდოს გარდა ურგენტული შემთხვევებისა.[73]

ჩრდილოეთ ამერიკის პედიატრიული გასტროენტეროლოგიის, ჰეპატოლოგიისა და ნუტრიციის საზოგადოების (NASPGHAN) რეკომენდაციაა, რომ ნებისმიერი პედიატრიული ენდოსკოპიური პროცედურა ჩატარდეს უარყოფითი წნევის პალატაში, სადაც პერსონალის ყველა წევრი იყენებს აეროგენულ, კონტაქტურ და წვეთოვან პრევენციულ ზომებს, პაციენტის რისკის სტრატიფიკაციის მიუხედავად. ჯანმრთელობის სერვისის მიწოდებისა და რისკის შემცირების მიზნით, NASPGHAN-მა შემოგვთავაზა პროცედურების კლასიფიკაცია, როგორც გადაუდებელი, სასწრაფო (მომდევნო ნაბიჯამდე შეაფასეთ სარგებელი და რისკი) ან არჩევითი.[74]

გარდამავალი ელასტროგრაფიით შეიძლება შემცირდეს ენდოსკოპიურად ვარიკოზული ვენების სკრინინგის საჭიროება ციროზის მქონე ზოგიერთ პაციენტში. არაინვაზიური შეფასებები, როგორიცაა ბავენოს IV კრიტერიუმები, თრომბოციტების და ღვიძლის სიმაგრის თანაფარდობა, ღვიძლის და ელენთის სიმაგრის გაზომვა, ხასიათდება კარგი პროგნოზული ღირებულებით კლინიკურად მნიშვნელოვანი ვარიკოზული ვენების აღმოსაჩენად და სისხლდენის რისკის მქონე პაციენტების გამოსავლენად. ვარიკოზული ვენების სკრინინგის დროს გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის გავრცელების რისკი ენდოსკოპიით და სისხლდენის რისკი. გეგმიური ზედა ენდოსკოპია ვარიკოზული ვენების სკრინინგის მიზნით პაციენტებში, რომელთაც სისხლდენა ანამნეზში არ აქვთ, უნდა გადაიდოს COVID-19 პანდემიის შემდგომ პერიოდამდე. ენდოსკოპურად საყლაპავის ვარიკოზის მკურნალობა საჭიროა ვარიკოზული სისხლდენის ეპიზოდის შემდეგ.[75]

პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ

კიბოს მქონე პაციენტებს დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების და სიკვდილობის მომატებული რისკი აქვთ, ვიდრე თანმხლები დაავადებების არმქონე პირებს.[76][77] ევროპაში, ონკოლოგიურ სერვისებზე გაგზავნილი პაციენტების ობსერვაციული კვლევით, COVID-19-ის სიკვდილობა იყო 33.6%; რისკფაქტორები იყო მამრობითი სქესი, ასაკი ≥65 წელი, ≥2 თანმხლები დაავადება და აქტიური ონკოლოგიური დაავადება. პაციენტების თითქმის 60%-ს აღენიშნება მწვავე რესპირატორული უკმარისობა. ქიმიოთერაპიის, იმუნოთერაპიის და მიზნობრივი თერაპიის ჩატარება არ არის დაკავშირებული დაავადების სიმძიმესთან ან სიკვდილობასთან.[78] აშშ-ში ჩატარებული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპია არ უკავშირდება მძიმე ან კრიტიკულ COVID-19-ს. ფილტვის ან ჰემატოლოგიური ონკოლოგიური დაავადების მქონე პირებს, ასევე ბაზისურად ნეიტროპენიის ან ლიმფოპენიის მქონე პირებს, უფრო უარესი გამოსავალი აქვთ.[79] სხვა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს, რომლებმაც ჩაიტარეს კიბოს მკურნალობა COVID-19-ის დიაგნოზამდე 3 თვის განმავლობაში, ჰქონდათ არასასურველი შედეგების მნიშვნელოვნად მაღალი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ხოლო პაციენტებს, რომლებსაც არ ჰქონდათ ბოლო დროს ჩატარებული ონკოლოგიური მკურნალობა, აღენიშნათ კიბოს არმქონე პაციენტების მსგავსი მონაცემები.[80] UK Coronavirus Cancer Monitoring Project-ის (UKCCMP) მონაცემებით აღმოჩნდა, რომ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნე ზრდის SARS-CoV-2-ის ვირუსის მიმართ მიდრეკილებას, და, ამასთან, ინფექცია უფრო მძიმედ მიმდინარეობს იმ პაციენტებთან შედარებით, რომელთაც მყარი ორგანოების სიმსივნე აღენიშნებათ; დამატებით რისკს წარმოადგენს ქიმიოთერაპია.[81] აშშ-ში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევის თანახმად, კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებს ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილობის მნიშვნელოვნად უფრო მეტი რისკი ჰქონდათ, ვიდრე კიბოს არმქონე მოსახლეობას.[82] არაჰოჯკინის ლიმფომა, ფილტვის კიბო, ლეიკემიის ახალი დიაგნოზი ყველაზე მეტად იყო დაკავშირებული COVID-19 ინფექციის რისკთან. აშშ ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემების ანალიზის თანახმად, ფილტვის კიბო, ლეიკემიები და ლიმფომები ფატალური შემთხვევის რისკფაქტორები იყო <70 წლამდე პაციენტებში.[83] კიბოთი ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[82]

კიბოს მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ყველაზე ხშირი პირველი სიმპტომია ცხელება, ხველა და მწვავე დისპნოე.[78] თუმცა, პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს COVID-19-ის ატიპური სიმპტომები ან სხვა მდგომარეობები, როგორიცაა ნეიტროპენიური სეფსისი და პნევმონიტი, რაც წააგავს COVID-19-ს.[84][85] ცხელების და ინფექციის სხვა სიმპტომების მქონე პაციენტები საჭიროებენ დეტალურ შეფასებას.[85]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისტემური ქიმიოთერაპიის გადადება, თუ ეს შესაძლებელია, იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ COVID-19. მკურნალობა შეიძლება გადაიდოს დადებით ტესტიდან 10 დღის პერიოდით და მნიშვნელოვანი სიმპტომების ალაგებამდე.[84] სისტემური ქიმიოთერაპია შეიძლება გაგრძელდეს თუ მდგომარეობის ურგენტული კონტროლისთვისაა საჭირო; პაციენტმა და ექიმმა ერთობლივად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება.[84]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინის რეკომენდაციებით სისტემური ქიმიოთერაპიული მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალპრიორიტეტული უნდა იყოს:[84]

განკურნებითი თერაპია, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
ადიუვანტური ან ნეოადიუვანტური მკურნალობა, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობა

ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გასცემს რეკომენდაციებს სისტემური ქიმიოთერაპიის ცვლილებების თაობაზე. მხედველობაში მიიღება მკურნალობით გამოწვეული იმუნოსუპრესიის დონე, მკურნალობის მიწოდების შესაძლებლობა ისეთ გარემოში, სადაც COVID-19-ზე ექსპოზიციის რისკი დაბალია, რესურსების ხელმისაწვდომობა, პრაქტიკულობა და შესაძლებლობები.[86]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ქიმიოთერაპიის მიმღები პაციენტები და პირები, რომელთაც უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში ჩაუტარდათ ქიმიოთერაპია, იმყოფებიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87] კიბოს მკურნალობის პრიორიტეტიზაცია და ინტენსივობა უნდა იყოს მორგებული პანდემიის სცენარზე.[88]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება გთავაზოთ პაციენტთა პრიორიტეტიზაციის შემდგომ მოდელს:[87]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოების (ESMO) რეკომენდაციით, თუ ითვლება, რომ SARS-CoV-2 ინფექციით სიკვდილობის რისკი მაღალია, ონკოლოგიური მკურნალობის მისაღებად შემოსული პაციენტები უნდა დაიტესტონ SARS-CoV-2-ზე, მიუხედავად რენტგენის და სიმპტომებისა. ექიმმა უნდა მიმოიხილოს პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა, კლინიკური, მოგზაურობის და ეპიდემიოლოგიური ანამნეზი და დაგეგმილი პროცედურები, რათა ინფექციურობის რისკი განისაზღვროს. სამედიცინო პერსონალმა მკაცრად უნდა დაიცვას პირადი დამცავი საშუალებების ტარების წესები. ცხელებით მიმდინარე ნეიტროპენიის რისკის შესამცირებლად, განსახილველია გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის გამოყენება ხანდაზმულ პაციენტებში თანმხლები დაავადებებით და ნეიტროპენიის საშუალო-მაღალი რისკის მქონე პირებში. COVID-19-ის და კიბოს მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია პროფილაქტიკა ვენური თრომბოემბოლიის სამკურნალოდ. იმუნური ჩექფოინთ ინჰიბიტორები არ უნდა დაყოვნდეს/გადაიდოს ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური მკურნალობის კონტექტში, როცა გადარჩენადობა მნიშვნელოვნად იცვლება. თუ პაციენტი იღებს ჩექფოინთ ინჰიბიტორს და აღმოაჩნდა SARS-CoV-2, მედიკამენტი უნდა შეწყდეს და თერაპია გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე. თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები უნდა გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნათ COVID-19 და ონკოლოგიური დაავადება სტაბილურია.[88]

კლინიკური ონკოლოგიის ამერიკული საზოგადოება აქვეყნებს რეკომენდაციებს ონკოლოგებისთვის ეთიკისა და რესურსების მწირი მოცულობის შესახებ. მათი რჩევით, მწირი რესურსების ალოკაცია უნდა დაეფუძნოს ჯანმრთელობის სარგებელს. ალოკაციის სამართლიანი და სტაბილური პოლიტიკა აუცილებელია შემუშავდეს საჭიროებამდეც. იმის გათვალისწინებით, რომ კიბო ჰეტეროგენული დაავადებაა და პროგნოზი, პროგრესირება და მკურნალობა განსხვავებულია, ონკოლოგიურ პაციენტებს ერთბაშად არ უნდა ეთქვათ უარი მწირი რესურსების არსებობის გამო. კიბოს დიაგნოსტიკა და პროგნოზი უნდა განიხილოთ ინდივიდუალურად, ონკოლოგის ჩართულობით. პაციენტის ონკოლოგმა ერთპიროვნულად არ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილებები რესურსების განაწილების შესახებ. რესურსების ალოკაციის გეგმები და გადაწყვეტილებები გულწრფელად და თანაგრძნობით უნდა შეატყობინოთ პაციენტებს. ონკოლოგები და პაციენტები უნდა განიხილავდნენ მკურნალობის გრძელვადიან გეგმას, მათ შორის მკურნალობის მიზნებს და სიცოცხლის დასასრულთან დაკავშირებულ საკითხებს.[89]

აშშ-ის ჯნამრთელობის ეროვნული ინსტიტუტების COVID-19-ის მკურნალობის გაიდლაინებში მოწოდებულია რეკომენდაციები COVID-19-ის მკურნალობის შესახებ კიბოს მქონე ზრდასრულებსა და ბავშვებში.[90] COVID-19-ის მკურნალობა ონკოლოგიურ პაციენტებში იგივენაირად მიმდინარეობს, როგორც ზოგად მოსახლეობაში. თუმცა, კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ წამალთშორისი ურთიერთქმედებების და მედიკამენტების ტოქსიკურობის შესახებ. ჰემატოლოგი ან ონკოლოგი უნდა იყოს ჩართული ონკოლოგიური მედიკამენტების ცვლილებაში. SARS-CoV-2-ის მოლეკულური დიაგნოსტიკური ტესტირება რეკომენდებულია COVID-19-ის ნიშნების/სიმპტომების მქონე პაციენტებში და უსიმპტომო პაციენტებში პროცედურებამდე, რომლებიც საჭიროებს ანესთეზიას, ასევე ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპიის და ხანგრძლივი ბიოლოგიური თერაპიის დაწყებამდე.

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა შეიმუშავა რეკომენდაციები გულის რუტინული მეთვალყურეობის ცვლილებების შესახებ ძუძუს კიბოს მქონე ქალებში, რომლებსაც უტარდებათ სისტემური თრაპია კიბოს მიმართ და იმყოფებიან კარდიოტოქსიკურობის დაბალი რისკის ქვეშ. მაღალი რისკის მქონე პაციენტებმა უნდა ჩაიტარონ ჩვეული მკურნალობა.[91]

ერთ-ერთი კოჰორტუკი კვლევა შეისწავლიდა კლინიკურ შედეგებს ბავშვებსა და მოზარდებში (<19 წლის ასაკის), რომლებიც დაავადებულნი ივყვნენ კიბოთი და COVID-19-ის ინფექციით. პაციენტთა დაახლოებით 20%-ს აღენიშნებოდა COVID-19-ის მძიმე ან კრიტიკული ინეფქცია, ხოლო 3.8% ინფექციის შედეგად გარდაიცვალა. მძიმე და კრიტიკული დაავადების განვითრების მომატებულ რისკს უკავშირდებოდა შემდეგი ფაქტორები: ცხოვრება დაბალი, დაბალი და საშუალო ან მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში, 15-18 წლის ასაკი, ლიმფოპენია, ნეიტროპენია და ინტენსიური მკურნალობა.[92] კიბოს მქონე პაციენტების მდგომარეობაზე შესაძლოა გავლენა იქონიოს პოსტ-COVID-19-ის მოვლენებმა.[93]

ხელმისაწვდომია გაიდლაინები SARS-CoV-2-ის ვაქცინაციის შესახებ სისტემური, კიბოს საწინააღმდეგო თერაპიის მიმღებ პაციენტებში.[94][95] ისრაელში ჩატარებულმა კვლევამ პროსპექტულად გააანალიზა BNT162b2 მესენჯერ-რნმ ვაქცინის იმუნოგენურობა მყარი ორგანოების ტრანსპლანტანტის მიმღებ პაციეტებში, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიასაც იღებდნენ. ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ, აღნიშნული პაციენტების 29% იყო სეროდადებითი SARS-CoV-2-ზე, შედარებით საკონტროლო ჯგუფის 84%-სა. ვაქცინის მეორე დოზის შემდეგ პაციენტების 86% იყო სეროდადებითი ვირუსზე. ვაქცინა არ უკავშირდებოდა ქიმიოთერაპიაზე მყოფ პაციენტებში გვერდითი მოვლენების მომატებულ სიხშირეს.[96] დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ სისტემური ქიმიოთერაპია არ იყო დაკავშირებული ანტისხეულების ტიტრის შემცირებასთან SARS-CoV-2 ვაქცინაციის შემდეგ. მყარი ორგანოების ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 39% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 85% მეორე დოზის შემდეგ. ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 29% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 59% მეორე დოზის შემდეგ.[97] mRNA-1273 COVID-19 ვაქცინის პროსპექტულმა, მრავალცენტრიანმა, თანაბარი ეფექტის კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტთა უმრავლესობას, რომლებიც იღებდნენ ქიმიოთერაპიას, იმუნოთერაპიას ან ორივეს მყარი სიმსივნისთვის, განუვითარდათ ადეკვატური ანტისხეულების პასუხი ვაქცინაციაზე.[98]

პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ

დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტი გამოსცემს გაიდლაინებს COVID-19-ის პანდემიის დროს სხივური თერაპიის გამოყენების შესახებ. შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტს კვლავ შეიძლება ჩაუტარდეს სხივური თერაპია, მაგრამ ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის გაიდლაინების დაცვით. თუ პაციენტი იმუნოსუპრესირებულია და აქვს ცხელება, რესპირატორული სიმპტომებით ან მის გარეშე, აუცილებელია შეფასება ნეიტროპენიურ სეფსისზე მეორეული ან მესამეული დონის დაწესებულებაში.[99]

სხივური თერაპიის მკურნალობის პრიორიტეტიზაციისას კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ პაციენტის სპეციფიკური რისკ-ფაქტორები (მაგ. თანმხლები დაავადებები და იმუნოსუპრესიის რისკი), ასევე კიბოს მკურნალობის შეწყვეტის რისკი და მძიმე COVID-19-ის რისკი და ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობები.

ყველაზე მაღალი პრიორიტეტის მკურნალობაა:[99]

რადიკალური სხივური თერაპია ან ქიმიო-რადიოთერაპია განკურნების მიზნებით, თუ პაციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე, მკურნალობა უკვე დაწყებულია და მკურნალობის ჩავარდნის კომპენსირება შეუძლებელი იქნება
გარეშე სხივური რადიოთერაპია შემდგომი ბრაქითერაპიით, თუ პააციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე და გარეშე სხივური რადიოთერაპია უკვე დაწყებულია
სხივური თერაპია ჯერ დაწყებული არ არის, მაგრამ პაციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე და უნდა უწყებდეს მკურნალობას
ურგენტული პალიატიური სხივური თერაპია ზურგის ტვინის კომპრესიით მიმდინარე ავთვისებიანი სიმსივნის მქონე პაციენტებში, რომელთანაც შესაძლებელია გაუმჯობესდეს ნევროლოგიური ფუნქცია.

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, ექსტენსიური რადიოთერაპიის მიმღები პაციენტები არიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87][88]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ლიმფომას რადიაციული მკურნალობის საერთაშორისო ონკოლოგიური ჯგუფი გამოსცემს ურგენტულ გაიდლაინებს რადიოთერაპიის შესახებ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების სამკურნალოდ, საჭიროების შემთხვევაში. შეიძლება გამოიყენოთ ალტერნატიული დოზის ფრაქციები.[100]

ევროპის რადიოთერაპიისა და ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ESTRO) და ამერიკის რადიაციული ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ASTRO) გამოაქვეყნეს გაიდლაინები ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის (რადიოთერაპია) შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.[101] გაიდლაინებში ხაზგასმულია, რომ ფილტვის კიბოს მქონე პაციენტების პროგნოზი არ უნდა დაზარალდეს გაიდლაინებში რეკომენდებული სხივური თერაპიის პრაქტიკიდან გადახვევის გამო; თუმცა, მკურნალობის დაყოვნება ან შეწყვეტა, როგორც წესი, რეკომენდებულია COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტებისთვის. ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ გამოქვეყნებულ რეკომენდაციებში აღწერილია ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის ოპტიმიზაციის რჩევები.[102]

დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:

თავ-კისრის ონკოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტები

ევროპული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, თავ-კისრის კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არეკორეგირებული ლეტალობის მაჩვენებელი არის 44.8%. ჯამში სიკვდილობა კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია მამაკაცებში, ≥65 წლის პირებში და ≥2 თანმხლები დაავადების მქონე პაციენტებში.[78]

საერთაშორისო კონენსუს-ჯგუფმა მიიღო რეკომენდაციები თავ-კისრის ქირურგიული ონკოლოგიური ჩარავებისთვის COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. დრეკადი ნაზენდოსკოპია უნდა ჩატარდეს მხოლოდ საკმარისი პირადი დაცვის საშუალებების არსებობის შემთხვევაში პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ახალი ონკოლოგიური დაავადების ან რეციდივის ნიშნები/სიმპტომები, ან არსებობს სასუნთქი გზების კრიტიკული ობსტრუქციის რისკი. მხოლოდ რადიოლოგიური კვლევებით ონკოლოგიური დაავადება ვერ დადასტურდება; საჭიროა საეჭვო ლიმფური კვანძის პუნქციური ბიოფსია ან ასპირაციული ბიოფსია. პანენდოსკოპია არ არის საჭირო თუ ბიოფსია ადგილობრივი ანესთეზიის ქვეშ ტარდება. თუ ქირურგიული ჩარევა გეგმიურია და პაციენტს აქვს სავარაუდო/დადასტურებული COVID-19, ჩარევა უნდა გადაიდოს. ტრაქეოსტომიებს თავი უნდა აარიდოთ პირის ღრუს კიბოს გამო ტრანსორალური ქირურგიის დროს; ტრაქეოსტომიას თავს ვერ აარიდებთ T2, T3 კიბოს დროს, როცა საჭიროა თავისუფალი ანათალი. მკურნალობის პროტოკოლები არსებობს პირის ღრუს, ყელის და დიფერენცირებული ფარისებრი კიბოს საკითხებზე.[103]

გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში

კუნთოვანი დაავადებების მსოფლიო საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში ნერვკუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების მართვის შესახებ. ნერვკუნთოვანი პათოლოგიებით დაავადებული პაციენტები იმყოფებიან ინფექციის მძიმე მიმდინარეობის მაღალი ან ძალიან მაღალი რისკის ქვეშ COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში. პაციენტებმა უნდა გაითვალისწინონ სახელმწიფოს რჩევები ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ზომების შესახებ საკუთარ ქვეყანაში. პაციენტები უნდა დარწმუნდნენ, რომ მათ აქვთ საკმარისი მედიკამენტები და ვენტილაციური დახმარება სულ მცირე ერთი თვის განმავლობაში. აუცილებელია დაკავშირება ვენტილატორით მართულ პაციენტებში, რათა უზრუნველვყოთ, რომ მათ ადექვატური აღჭურვილობა და ინფორმაცია აქვთ. პაციენტებმა უნდა განაგრძონ კორტიკოსტეროიდების მიღება. მათ შესაძლოა დასჭირდეთ დოზის გაზრდა მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში. პაციენტის ავად გახდომის შემთხვევაში კორტიკოსტეროიდების მიღება არ უნდა შეწყდეს. იმუნოსუპრესიული მკურნალობა წინასწარ არ უნდა შეჩერდეს, თუ ეს სპეციალისტისგან არ არის მითითებული. თუ იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფი პაციენტი შეუძლოდ გახდება, ნერვკუნთოვანი დაავადებების სპეციალისტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მკურნალობის დროებით შეწყვეტის ან იმუნოსუპრესიული აგენტის შეცვლის თაობაზე. იმუნოსუპრესანტებით მკურნალობის დაწყების დროს, COVID-19-ის მძიმე დაავადების განვითარების რისკი უნდა შევადაროთ მკურნალობის გადავადებით გამოწვეული საშიშროებების რისკს.[104]

შესაძლებლობის შემთხვევაში, ნერვ-კუთოვანი დაავადებების მკურნალობა, უნდა გაგრძელდეს კლინიკის გარეთ, ხოლო ინტრავენური იმუნოგლობულინის ნაცვლად, უნდა გამოვიყენოთ კანქვეშა იმუნოგლობულინი. ინტრავენური იმუნოგლობულინი, პლაზმის შეცვლა და კომპლემენტის ინჰიბიტორული მკურნალობა, სავარაუდოდ, არ ახდენს გავლენას COVID-19-ის რისკსა თუ მისი მიმდინარეობის სიმძიმეზე. მიასთენიის მქონე პაციენტებში არ ვიყენებთ ქლოროქინს და აზითრომიცინს, თუ სასუნთქი აპარატით პაციენტის უზრუნველყოფა ვერ ხერხდება.[104]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან, მათ შორის, მძიმე ნერვული შესაძლებლობების შეზღუდვის და/ან ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტები, რომელთაც დაქვეითებული აქვთ რესპირაციული ფუნქცია.[25]

ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პირები იმყოფებიან COVID-19-ის მძიმე გართულებების და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ; თუმცა, მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[105] ანგიტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, რომელთაც არ ესაჭიროებათ ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში ჰოსპიტალიზაცია.[106]

კარდიოლოგიის ბრიტანულმა, ევროპულმა და ამერიკულმა ასოციაციებმა გამოსცეს მითითება, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების მიღება უნდა გაგრძელდეს დანიშნულების შესაბამისად[107][108][109][110] მედიკამენტის ნებისმიერი ცვლილება უნდა ეფუძნებოდეს ინდივიდუალური პაციენტის რისკის შეფასებას.

პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების გამოყენება

მეტა-ანალიზის შედეგებმა აჩვენა კავშირი პროტონის ტუმბოს მიმდინარე გამოყენებას და COVID-19-ის მძიმე კლინიკურ შედეგებს შორის. COVID-19-ის მძიმე ფორმებს არ უკავშირდება პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების წარსულში გამოყენება. პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების როგორც მიმდინარე, ასევე წარსული გამოყენება არ უკავშირდებოდა SARS-CoV-2-ის ინფექციის მძიმე ფორმების განვითარებას.[111] მკვლევარების რეკომენდაციით, ექიმებმა ხელახლა უნდა შეაფასონ სიფრთხილით პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების რისკები და სარგებელი პანდემიის ფარგლებში.[111]

რუტინული იმუნიზაცია

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია იმუნიზაციას განსაზღვრავს, როგორც ძირითად მომსახურებას, რომლის პრიორიტეტიზაცია და დაცვა COVID-19 -ის პანდემიის დროს, შეძლებისდაგვარად, აუცილებელია ვაქცინით პრევენციას დაქვემდებარებული ინფექციების ავადობის და სიკვდილობის პრევენციისათვის.[112]

რუტინული იმუნიზაციის პროგრამების შენარჩუნების ხარისხი განსხვავებული იქნება სხვადახვა ქვეყნებსა და ადგილებში, რაც დამოკიდებულია ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობებზე, ფიზიკური დისტანცირების საჭიროებებზე. აუცილებელია ადგილობრივი გაიდლაინების მოძიება.[112][113] პრიორიტეტულია მოწყვლადი პირების ვაქცინაცია, რომლებსაც ავადობის და სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[114] გლობალურად შეფერხდა რუტინული იმუნიზაციის სერვისები 2020 წელს.[115] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ რეგიონში მდგომარეობა გაუმჯობესდა, მრავალი ბავშვი კვლავ ჩამორჩა განრიგს.[115] აშშ-ის მონაცემები ცხადყოფს, რომ 2020 წლის მარტში, ქვეყნის მასშტაბით საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდგომ ბავშვებში იმუნიზაციის მაჩვენებელმა განიცადა ვარდნა.[116] მიუხედავად იმისა, რომ იმუნიზაციის სიხშირე მომატებულია ლოქდაუნის მოხსნის შემდეგ, ზრდა საკმარისი არ იყო იმისათვის, რომ ბავშვები "დაწეოდნენ" გამოტოვებული რუტინული აცრების კალენდარს.[117] ექიმებს ურჩევენ, ამოიცნონ ბავშვები, რომელთაც გაცდენილი აქვთ რუტინული ვიზიტები და/ან რეკომენდებული ვაქცინაციები. ამასთან, საჭიროა ექიმების მუშაობა ოჯახთან, რაც შეიძლება მალე მოიყვანონ პედიატრიული პაციენტი კლინიკაში.[118] ინგლისში 6 თვის ასაკში ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც იღებდნენ ექვსვალენტიანი ვაქცინის სამ დოზას, ხოლო 18 თვის ასაკში წითელას, ყბაყურას და წითურას ვაქცინას, უფრო დაბალი იყო 2021 წლის აგვისტოში პანდემიამდე პერიოდთან შედარებით, 2019 წლის აგვისტოში. ბავშვები, რომლებმაც გამოტოვეს რუტინული იმუნიზაცია პანდემიის დროს, კვლავ აკმაყოფილებენ იმუნიზაციის კრიტერიუმებს.[119]

აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევს გრიპის ვაქცინას ≥6 თვეზე უფროს პირებში 2021-2022 გრიპის სეზონზე. 2021-2022 წლის გრიპის სეზონი სავარაუდოდ დაემთხვევა მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის კორონავირუსი 2-ის (SARS-CoV-2) ცირკულაციას. გრიპის და COVID-19-ის ვაქცინები შეიძლება ჩატარდეს ერთი და იმავე ვიზიტის ფარგლებში. გრიპის ვაქცინა უნდა გადაიდოს COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს, სანამ პაციენტი არ გამოჯანმრთელდება და აღარ დასჭირდება იზოლაცია.[120]

დიდ ბრიტანეთში ხელმისაწვდომია კლინიკური გაიდლაინები, პრაქტიკული რჩევები რუტინული იმუნიზაციის პროგრამის შესანარჩუნებლად. არსებობს საინფორმაციო მასალები, რომლებიც მშობლებს, მომვლელებს, პაციენტებს უნდა გადაეცეთ.[121] დიდი ბრიტანეთის 2021-2022 წლის გრიპის იმუნიზაციის პროგრამა მოიცავს 2-15 წლის ასაკის ყველა ბავშვს 2021 წლის 31 აგვისტოს, 6 თვიდან 50 წლამდე ასაკის კლინიკურ რისკ ჯგუფებში შემავალ პირებს, ორსულებს, 50 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, ხანგრძლივ საცხოვრებელ დაწესებულებებში მცხოვრებთ, იმუნოკომპრომისული პირების ახლო კონტაქტებს და ჯანმრთელობისა და სოციალური ზრუნვის პერსონალის წინა ხაზს.[122] 2020-2021 წლებში გრიპის აქტივობის დონე გლობალურად იყო ძალიან დაბალი, ამიტომ 2021-2022 წლისთვის მოსალოდნელია დაბალი პოპულაციური იმუნიტეტი. გრიპის ვაქცინაცია პრიორიტეტია, რათა შემცირდეს გრიპით გამოწვეული ავადობა და სიკვდილობა, ასევე ჰოსპიტალიზაციის სიხშირე, ვინაიდან ზამთარში შესაძლოა განვითრდეს COVID-19-ის ეპიდაფეთება.[122]

დიდი ბრიტანეთის ადამიანის პაპილომავირუსის ვაქცინის პროგრამაში პრიორიტეტია პირველი დოზის გაკეთება შესაბამის ასაკობრივ ჯგუფებში, მათ შორის მათთვის, ვინც გამოტოვა პირველი დოზა სკოლის დახურვის გამო. ინტერვალი პირველ და მეორე დოზას შორის შეიძლება გახანგრძლივდეს, ამით მეორე დოზის ეფექტურობა/დაცვის ხარისხი არ მცირდება.[123]

დიდ ბრიტანეთში, რესპირატორული სინციტიური ვირუსის საწინააღმდეგო პასიური იმუნიზაციის კრიტერიუმები დროებით გაფართოვდება და მოიცავს რისკის ქვეშ მყოფი დროული ახალშობილების უფრო მეტ პოპულაციას, ჰოსპიტალიზაციის და ინტენსიური თერაპიის საჭიროების მაჩვენებლის შემცირების მიზნით.[124]

Vaccination guidance during a pandemic (Centers for Disease Control and Prevention).

პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას

ანტიკოაგულაციის ფორუმის რჩევის თანახმად, თუ პაციენტი უკვე იღებს ვარფარინს, უნდა გადავხედოთ ანტიკოაგულაციის საჭიროებას. თუ ანტიოაგულაცია საჭიროა, ექიმმა უნდა გაითვალისწინოს, შეუძლია თუ არა პაციენტს გადართვა პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე (DOAC) და საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების თვითმონიტორინგი. თუ პაციენტი შესაფერისი კანდიდატია და, ამასთან, აცხადებს თანხმობას, შეგვიძლია გადავრთოთ ვარფარინიდან პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე.[125] ვარფარინით მკურნალობა უნდა შეწყდეს პირდაპირი პერორალური ანტიკოაგულანტების დაწყებამდე.[126] სტაბილურ პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ ვარფარინით, შეიძლება შევთავაზოთ საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების გახანგრძლივებული ტესტირება; მიზანშეწონილია 12 კვირამდე ინტერვალებით ტესტირება.[125]

დიდ ბრიტანეთში გამოიცა გაფრთხილება ანტიკოაგულაციის შესახებ გულის მექანიკური სარქვლების მქონე პაციენტებში. აღნიშნულ პაციენტებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჭირდებათ K ვიტამინის ანტაგონისტით, როგორც წესი, ვარფარინით, მკურნალობა. მათი გადაყვანა პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტებზე ან დაბალმოლეკულურ ჰეპატინზე არ შეიძლება. სარქვლოვანი თრომბოზის და მძიმე ანემიის შემთხვევები დაფიქსირებულია მექანიკური სარქველების მქონე პაციენტებში, რომელთაც ანტიკოაგულაცია არასწორად შეუცვალეს პანდემიის დროს.[127]

ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შესაძლოა საჭირო გახდეს ნებისმიერი მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პირებში, მათ შორის COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. აშშ-ის გაიდლაინების მიხედვით, ანტიკოაგულანტის ან ანტიაგრეგანტული მკურნალობის ქვეშ მყოფ პაციენტებში (ფონური დაავადებებისთვის) ამ მედიკამენტების გამოყენება უნდა გავაგრძელოთ COVID-19-ის დიაგნოზის შემთხვევაშიც.[128] საერთაშორისო ნორმალიზებული თანაფარდობის (INR)-ის უწყვეტი მონიტორინგი მნიშვნელოვანია თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს ან K ვიტამინის სხვა ანტაგონისტებს და ეჭვია COVID-19-ზე.[126] ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შეიძლება საჭირო იყოს, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს ანტიბიოტიკებს ან ანტივირუსულ საშუალებებს.[126] ხელმისაწვდომია ონლაინ-ინსტრუმენტი COVID-19-ის სამკურნალო მედიკამენტების პოტენციური წამალთშორისი ურთიერთქმედებების შესამოწმებლად:

Liverpool Drug Interaction Group: COVID-19 drug interactions

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც სხვა ჩვენების გამო ანტიკოაგულაციას იღებენ, საჭიროა დანიშნულების გაგრძელება იგივე დოზით, გარდა შემთხვევებისა, როცა კლინიკური ნიშნებით ანტიკოაგულაცია უკუნაჩვენებია. თუ პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა მძიმდება და მიმდინარე ანტიკოაგულანტი არ არის დაბალმოლეკულური ჰეპარინი, ექიმს შეუძლია განიხილოს გადაყვანა დაბალმოლეკულურ ჰეპარინზე.[129]

ანტიკოაგულაციური სამსახური დიდ ბრიტანეთში იტყობინება სუპრათერაპიული INR-ის დაფიქსირების შანსის ექვსჯერ გაზრდის შესახებ (>8.0) 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. COVID-19 ინფექცია, ანტიბიოტიკოთერაპია, სხვა მედიკამენტები, სტაციონარში მოთავსება, ახლახანს გაწერა სტაციონარიდან, პალიატიური მდგომარეობა, ტესტირების ინტერვალის გახანგრძლივება წარმოადგენდა INR-ის მატების რისკფაქტორებს.[130]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, Pfizer-BioNTech COVID-19 ვაქცინა შეიძლება გაკეთდეს კუნთში თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს და ბოლოდროინდელი INR ტესტის შედეგი თერაპიული ფარგლების ზედა ზღვარზე ნაკლები იყო. პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტის შემთხვევაშიც შესაძლებელია Pfizer-BioNTech ვაქცინის გაკეთება. ჰემატომის ფორმირების რისკი იკლებს 23- ან 25-იანი ნემსის გამოყენებისას და ინექციის შემდეგ 2 წუთი ზეწოლის შემთხვევაში, ინექციის ადგილის მასაჟის გარეშე.[25]

პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)

ფსიქიატრები პაციენტებს დისტანციურად უნდა ეკონტაქტებოდნენ, შეძლებისდაგვარად უნდა გამოიყენონ ტელემედიცინა, პაციენტი სახლიდან ვიდეოკამერით გაესაუბრება ექიმს.[131] ფსიქოსოციალური მხარდაჭერა შესაძლებელია ვიდეო-კონფერენციული ზარით.

აშშ-ს ტრავმული სტრესის კვლევითი ცენტრი გასცემს შემდეგ რეკომენდაციას: დელუზიების, ობსესიურ-კომპულსიური ფიქრების და ქცევების, სომატური სიმპტომების, სხვა აქტიური ან უკონტროლო სიმპტომების მქონე პაციენტები და პაციენტები, რომლებიც წარსულში მძიმე ტრავმაზე იყვნენ ექსპოზირებული, შეიძლება განსაკუთრებით მოწყვლადები იყვნენ მიმდინარე ეპიდემიის დროს. ხშირი კლინიკური კონტაქტი შეიძლება იყოს გამწვევების და ჰოსპიტალიზაციის თავიდან არიდების საშუალება.[132]

პაციენტებს უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, რათა მკურნალობა არ შეწყდეს. მკურნალობის ზოგიერთი პროგრამა შესაბამისად შეიცვალა: მაგალითად, აშშ-ში ნარკომოხმარებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისები უფრო მოქნილი გახდა ოპიოიდების ჩანაცვლებითი თერაპიის ფარგლებში, პაციენტის სტაბილურობის მიხედვით.[133]

დიდ ბრიტანეთში ფსიქიატრების სამეფო კოლეჯმა გამოსცა მითითებები პანდემიის დროს მედიკამენტების მიწოდების შესახებ; კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ დამატებითი ფაქტორები ბენზოდიაზეპინების / სწრაფი დამამშვიდებლობის, ლითიუმის, კლოზაპინის და დეპოების / ხანგრძლივი მოქმედების საინექციო საშუალებების დანიშვნის დროს.[134] თუ მკურნალობის რეჟიმის ფონზე პაციენტი სტაბილურია, შეიძლება მონიტორინგის ინტერვალების გახანგრძლივება.[135] პაციენტების ინდივიდუალური საჭიროება ფრთხილად უნდა შეფასდეს, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მრავალი პაციენტი დარჩება რეგულარულ მედიკამენტზე მანამ, სანამ პირადი კონსულტაცია არ იქნება შესაძლებელი. ფსიქოთროპულ მედიკამენტებზე მყოფი პაციენტები იმყოფებიან წამალთაშორისი ურთიერთქმედების მნიშვნელოვანი რისკის ქვეშ COVID-19-ის ექსპერიმენტული მკურნალობების ჩატარების დროს.[136] პანდემიის მიზეზით გამოწვეულმა ფინანსურმა გაურკვევლობამ და სამსახურის დაკარგვამ შესაძლოა გაამძაფროს ან განაპირობოს დეპრესიის, შფოთვის, დისტრესის და ფსიქოსომატური სიმპტომები.[137] რეკომენდებულია აქტიური სკრინინგი თვითმკვლელობის აზრებზე.[135]

მეტა-ანალიზის თანახმად, ნებისმიერი მენტალური დაავადების არსებობა დაკავშირებულია COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის მომატებულ რისკთან.[138][139][140] სიკვდილობის უფრო მაღალ რისკთან აღმოჩნდა დაკავშირებული მძიმე ფსიქიკური აშლილობა.[139][141] ასოციაცია COVID-19 სიკვდილობასა და ფსიქოზური დაავადებების, განწყობის აშლილობების, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენების და შფოთვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების მოხმარებას შორის დარჩა მნიშვნელოვანი ასაკის, სქესის და სხვა კოვარიატების კორეგირების შემდეგ. მექანიზმების გამოსარკვევად საჭიროა დამატებითი კვლევები.[138]

ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები

აშშ-ში ჩატარდა ზრდასრულების გამოკითხვა 24-30 ივნისის პერიოდში, რომლის ფარგლებშიც შეფასდა ფსიქიკური ჯანმრთელობა, ნარკოტიკების მოხმარება, სუიციდური იდეები პანდემიის მიმდინარეობისას.[142] ჯამში, რესპონდენტების 40.9%-ს აღენიშნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სულ მცირე ერთი პრობლემა (პანდემიასთან დაკავშირებული), მაგ. შფოთვა ან დეპრესია (30.9%), ტრავმას და სტრესორთან დაკავშირებული აშლილობა (26.3%), ნარკოტიკების მოხმარების დაწყება ან გაგრძელება სტრესთან გასამკლავებლად (13.3%), სუიციდის სერიოზულად განხილვა (10.7%). 18-24 წლის ზრდასრულებში, რასობრივ და ეთნიკურ უმცირესობებში, ზრდასრულების მომვლელებში და ძირითად პერსონალში უფრო მძიმეა ფსიქიკური პრობლემები, ნარკოტიკების მოხმარების და სუიციდური იდეების აშლილობები. 2021 წლის მარტი-აპრილში ჩატარებული სხვა კვლევის თანახმად, რესპონდენტების 53%-ზე მეტს აღენიშნებოდა სულ მცირე ერთი ფსიქიკური მდგომარეობა გასული 2 კვირის განმავლობაში, როგორიცაა დეპრესია (32%), შფოთვა (30.3%), პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (36.8%) და სუიციდური იდეები (8.4%). ყველაზე მაღალი პრევალენტობა ფიქსირდებოდა ≤29 წლის ჯგუფში და ტრანსგენდერ ან არა-ბინარულ პირებში, ნებისმიერ ასაკში.[143] შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ზრდასრულებმა აღწერეს შფოთვის, დეპრესიის, სუიციდური ფიქრების და ახალი ან გაუარესებული ნარკომოხმარების მეტი სიმპტომები 2021 წლის თებერვალ-მარტში, შედარებით შეზღუდული შესაძლებლობის არმქონე ზრდასრულებთან.[144]

<18 წლის ბავშვების მშობლებში და ზრდასრულების არაფორმალურ მომვლელებში 5-ჯერ იზრდება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სიმპტომების რისკი და 8-ჯერ იზრდება სუიციდური იდეების რისკი COVID-19 პანდემიის დროს, შედარებით პირებთან, რომლებიც არც მშობლები არიან და არც მომვლელები.[145] ერთ კვლევაში (ასევე აშშ) აღწერილია დეპრესიის სიმპტომების პრევალენტობის სამმაგი ზრდა COVID-19-ის პანდემიის პერიოდში, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ნაკლები შემოსავალი, $5000-ზე ნაკლები დანაზოგი და სხვა სტრესორებთან ექსპოზიცია ასოცირებულია დეპრესიის სიმპტომების უფრო მაღალ რისკთან. ნაკლები შემოსავალი, $5000-ზე ნაკლები დანაზოგი და სხვა სტრესორებთან ექსპოზიცია ასოცირებულია დეპრესიის სიმპტომების უფრო მაღალ რისკთან.[146] 2021 წლის თებერვალში, აშშ-ში ზრდასრულთა 41.5% აღნიშნავს შფოთვითი ან დეპრესიული აშლილობის ბოლოდროინდელ სიმპტომებს, შედარებით 2020 წლის აგვისტოსთან- 36.4%.[147] კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ შფოთვის სიმძიმის საშუალო ქულები გაიზარდა 13%-ით 2020 წლის აგვისტოდან დეკემბრამდე და შემდეგ შემცირდა 26.8%-ით 2020 წლის დეკემბრიდან 2021 წლის ივნისამდე. მსგავსი მატება და შემცირება მოხდა დეპრესიის სიმძიმის ქულებშიც.[148]

ნიდერლანდებში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევით აღმოჩნდა, რომ პანდემიის პირობებში, დეპრესიის, შფოთის და ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობის მქონე პაციენტებში გამძაფრდა დეპრესიის, წუხილის და სიმარტოვის სიმპტომები.[149]

60 წელს გადაცილებული ზრდასრულების კვლევის თანახმად, რომელიც ჰონგ-კონგში ჩატარდა, გამოვლინდა მნიშვნელოვანი მატება მარტოობის, შფოთვის, ინსომნიის პრობლემების სიხშირეში პანდემიის ფონზე. ქალები, მარტო მცხოვრები პირები და ოთხზე მეტი თანმხლები დაავადების მქონე პირები უფრო ხშირად უჩივიან მარტოობას, ქალებში უფრო ხშირია შფოთვა და უძილობის პრობლემების გამოვლენა.[150]

2020 წლის აპრილსა და მაისში, 14 ქვეყნის ზრდასრულ მოსახლეობაში გამოვლინდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუარესება პანდემიასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო. მდედრობითი სქესი, შეზღუდვებამდე მაღალი ფიზიკური აქტივობა, შემცირებული ფიზიკური აქტივობა და სახლის გარეთ მუშაობა (შედარებით სახლიდან მუშაობასთან) დაკავშირებული იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობის კლინიკურად მნიშვნელოვან გაუარესებასთან.[151] სისტემურმა მიმოხილვამ დაადგინა, რომ გლობალურად, SARS-CoV-2 ინფექციის ყოველდღიური სიხშირე და ადამიანის მობილურობის შემცირება დაკავშირებული იყო დიდი დეპრესიული აშლილობისა და შფოთვითი აშლილობის პრევალენტობის ზრდასთან. ხსენებული მეტწილად ქალებში და ახალგაზრდა ასაკობრივ ჯგუფებში ფიქსირდება. კვლევამ თანახმად გლობალურად დაფიქსირდა დიდი დეპრესიული აშლილობის დამატებითი 53,2 მილიონი შემთხვევა და შფოთვითი აშლილობის დამატებითი 76,2 მილიონი შემთხვევა.[152]

დიდი ბრიტანეთის COVID-19 სოციალური კვლევის თანახმად, ძალადობის, თვითდაზიანების და სუიციდის სიხშირე მარტიდან აპრილამდე (2020) უფრო მაღალი იყო ქალებში, შავკანიანებში, აზიელებში და სხვა უმცირესობებში (BAME), ასევე სოციოეკონომიკური პრობლემების მქონე პირებში, უმუშევარ მოსახლეობაში, უნარების შეზღუდვის მქონე პირებში, ქრონიკული ფიზიკური დაავადებების ფონზე, ფსიქიკური დაავადებების ფონზე და COVID-19-ის დიაგნოზის მქონე პირებში.[153] დიდ ბრიტანეთში, თვითაღწერილი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის მდგომარეობა გაუარესდა 2020 წლის პირველი ეროვნული ლოქდაუნის დროს, 2020 წლის აპრილში შფოთვამ, დეპრესიულმა სიმპტომებმა და ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ პიკს მიაღწია.[154][155] ახალგაზრდები, ქალები, ადამიანები, რომლებიც "არა-თეთრკანიანები" არიან და უფრო მაღალი შემოსავლის მქონეები, სხვა დემოგრაფიულ ჯგუფებთან შედარებით განიცდიდნენ დისტრესის უფრო მეტ ზრდას.[154] დიდ ბრიტანეთში, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, დიდი ბრიტანეთის ზრდასრული მოსახლეობის ფსიქიკური სტატუსი დარჩა უცვლელი ან დაუბრუნდა პანდემიამდელ დონეს; თუმცა, 9-დან 1 ზრდასრულს აღენიშნებოდა გაუარესებული ან მუდმივად არადამაკმაყოფილებელი ფსიქიკური სტატუსი.[156] არასასურველი ან გაუარესებადი ფსიქიკური სტატუსის მქონე პირებში უფრო ხშირად ფიქსირდებოდა წინმსწრები მენტალური თუ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, დაბალი შემოსავლის რაიონში ცხოვრება. ისინი უფრო ხშირად იყვნენ აზიური, ფერადკანიანი ან შერეული ეთნიკური წარმომავლობის.[156] ფსიქიკური სტატუსის გაუარესების პროგნოზული ფაქტორები იყო SARS-CoV-2-ის ინქეცია, ადგილობრივი ლოქდაუნი და ფინანსური სირთულეები.[156] კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ დიდ ბრიტანეთში, ადამიანებს, რომლებიც განიცდიდნენ ფსიქოლოგიურ დისტრესს პანდემიის დაწყებამდე, უფრო მეტად აღენიშნებოდათ ჯანმრთელობისა და ეკონომიკური მოშლა და დარღვევათა კლასტერები პანდემიის დროს მრავალ სფეროში.[157] დიდი ბრიტანეთის მონაცემთა ანალიზით დადგინდა, რომ ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით, ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები პანდემიამდე უკვე იყვნენ ყველა მიზეზით სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ და რომ პანდემიის დროს იყო სიკვდილიანობის რისკის შემდგომი მკვეთრი ზრდა საერთო პოპულაციასთან შედარებით. .[158]

დეპრესიის, შფოთვის, პირველად ანტიდეპრესანტის გამოწერის და თვითდაზიანების ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში, შედარებით მოსალოდნელ სიხშირესთან. ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებში რეფერალის სიხშირე 75%-ით შემცირდა, რაც ნიშნავს რომ პაციენტები შეიძლება უფრო გვიან, მძიმე დაავადებით მივიდნენ სამკურნალოდ.[159]

კარანტინში მყოფი უნივერსიტეტის სტუდენტების ფრანგული კვლევის თანახმად, სტუდენტების 42.8%-ს ჰქონდა სუიციდური ფიქრები, მძიმე დისტრესი, სტრესის მაღალი დონე, მძიმე დეპრესია ან ძლიერი შფოთვა. მდედრობითი ან არა-ბინარული გენდერი, შემოსავლის დაკარგვა, ცუდი საცხოვრებელი პირობები, სოციალური იზოლაცია, ანამნეზსში ფსიქიატრიული პრობლემები და დაბალი ხარისხის ინფორმაციის მიღება იყო ერთი ან მეტი აღნიშნული აშლილობის რისკფაქტორი.[160]

21 ქვეყანაში თვითმკვლელობის მაჩვნებლებზე ჩატარებულმა ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ პანდემიამდელი პროგნოზის საპირისპიროდ, პანდემიის საწყის თვეებში სუიციდის შემთხვევათა რაოდენობა დარჩა უცვლელი ან შემცირდა მაღალშემოსავლიან და საშუალო-მაღალშემოსავლიან ქვეყენბში, რის მიზეზადაც შესაძლოა მოიაზრებოდეს ამ ქვეყნებში დამატებითი ძალისხმევა მენტალური ჯანმრთელობის ხელშეწყობისა და ფინანსური უსაფრთხოების კუთხით.[161]

აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა ორმხრივი დამოკიდებულება ფიზიკურ აქტივობასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შორის პანდემიის დროს. ფსიქოლოგიური დისტრესი პანდემიის დროს დაკავშირებული აღმოჩნდა პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გართულებასთან. პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელება დაკავშირებულია ფსიქოლოგიური დისტრესის გაუარესებასთან. აზიური ეთნიკურობა, ურბანულ რეგიონში ცხოვრება, შინამეურნეობის 45,001$-50,000$ წლიური შემოსავალი დაკავშირებულია პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელებასთან.[162]

იაპონიაში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა ზოგადი შფოთვის, სოციალური შფოთვის თავის არიდების კომპონენტის და ინტერნეტთან დაკავშირებული პრობლემების სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი გახშირება, რაც დაიწყო პანდემიის ადრეულ ფაზაში და გრძელდებოდა 15-თვიანი კვლევის პერიოდში. მძიმე დეპრესიული აშლილობა და ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემების სიხშირემ საწყის პერიოდში იმატა, მაგრამ შემდეგ თანდათან შემცირდა. მდედრობითი სქესი იყო ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის რისკფაქტორი ყველა შედეგის მხრივ.[163]

ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა

ბავშვებში, რომელთაც პანდემიამდეც ჰქონდათ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, აღწერილია მდგომარეობის გაუარესება პანდემიის დროს. მიზეზები მოიცავს ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ნერვიულობას, სკოლის დაკეტვას, რუტინის დაკარგვას, სოციალური კავშირების და მომავლის შესახებ შფოთვის პრობლემებს. ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების გადასვლა ტელემედიცინის მეთოდებზე გარკვეულწილად გამოწვევაა მშობლებისა და ბავშვებისთვის. შესაძლო პრობლემებია ტექნოლოგიაზე წვდომის ნაკლებობა, სახლში დაცულობის შეგრძნების დაკარგვა და რიგები.[164] კარანტინი და სოციალური იზოლაცია შეიძლება გახდეს მარტოობის და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების მიზეზი მანამდე ჯანმრთელ ბავშვებში.[165] ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც მიმოიხილავდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესაძლო ცვლილებებს დიდ ბრიტანეთში მკაცრ იზოლაციამდე (ლოქდაუნი) და იზოლაციის შემდეგ, გამოავლინა დეპრესიული სიმპტომების მატება ბავშვებში.[166] ბავშვები და მოზარდები, სავარაუდოდ, უფრო ხშირად უჩივიან დეპრესიას და შფოთვას იზოლირების დროს და შემდეგ. პრევენციული მხარდაჭერა და ადრეული ჩარევა რეკომენდებულია შეძლებისდაგვარად.[167] ხელმისაწვდომია პრაქტიკული მითითებები მშობლებისთვის, ბავშვის განვითარების სტადიის მიხედვით.[168]

ინგლისში პანდემიასთან დაკავშირებული შფოთვა აღწერილია უფრო ხშირად გოგონებში, ვიდრე ბიჭებში (11-22 წლის ასაკი); შფოთვა უფრო ხშირი იყო 17-22 წლის ასაკში, ვიდრე 11-16 წლის სეგმენტში.[169] 0-17 ასაკის პირებში ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ პიკს მიაღწია დიდი ბრიტანეთის პირველი "ლოქდაუნის" დროს; 2019 წლის მარტთან შედარებით 8%-ით, ხოლო 2016 წლის მარტთან შედარებით 21%-ით იმატა ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ აღნიშნულ ასაკობრივ ჯგუფში.[170]

ისლანდიაში 13-18 წლის მოზარდებში უარესი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობა და მომატებული იყო დეპრესიული სიმპტომები, შედარებით თანატოლებთან პანდემიამდე. გოგონებზე მეტი ზეგავლენა ჰქონდა პანდემიას, ვიდრე ბიჭებზე. ალკოჰოლური ინტოქსიკაცია, სიგარეტის მოწევა და ელექტრო სიგარეტის გამოყენება შემცირდა ორივე სქესის 15-18 წლის პირებში.[171]

აშშ-ში ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული გადაუდებელი ვიზიტების რაოდენობა ბავშვების ჯგუფში შემცირდა 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. 2019 წელთან შედარებით, პროპორცია გაიზარდა 24%-ით 5-11 წლის ასაკში და 31%-ით 12-17 წლის ასაკში.[172] გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში შესაძლო სუიციდის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებმა მოიმატა 12-17 წლის ბავშვებში 22.3%-ით 2020 წლის ზაფხულში და 39.1%-ით 2021 წლის ზამთარში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდებთან.[173] სუიციდის მცდელობების უმეტესობა ქალებში აღინიშნა.

პანდემიის დროს სასკოლო ცვლილებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიოს ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და კეთილდღეობაზე. აშშ-ში 5-12 წლის ასაკის ბავშვების 1290 მშობელზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლებს, რომელთაც მხოლოდ ვირტუალურად მიეწოდათ ინსტრუქციები, უფრო ხშირად უფიქსირდებოდათ მენტალური და ემოციური ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, ვიდრე მშობლებს, რომელთაც ინსტრუქციები პირადად განემარტათ.[174]

NHS: Every Mind Matters

სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა

სამედიცინო პერსონალი, რომელიც მონაწილეობს ახალი ვირუსული ეპიდაფეთქების მართვაში, იმყოფება რისკის ქვეშ არასასურველი ფსიქოლოგიური მოვლენების გამო.[175] შფოთვის, დეპრესიის, მწვავე სტრესის და უძილობის რისკი ყველაზე მაღალია სამედიცინო პროფესიონალებში.[176] ასეთ ჯგუფებში შესაძლოა აღინიშნებოდეს გადაღლა ან მეორადი ტრავმული სტრესი, რაც განპირობებულია ტრავმული გამოცდილების მქონე პირთან ექსპოზიციის შედეგად სტრესიული რეაქციებისა და სიმპტომების განვითარებით. ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, იტალიაში, პირველადი რეაგირების ჯგუფების წევრებს COVID-19-ის ეპიდაფეთქების პიკის დროს აღენიშნებოდათ გადაღლის ფიზიკური სიმპტომები. ყველაზე ხშირი სიმპტომები იყო გაძლიერებული გაღიზიანებადობა, კვების ჩვევების ცვლილება, დაძინების პრობლემები და კუნთების მომატებული დაძაბულობა.[177] დიდ ბრიტანეთში, ჯანდაცვის ეროვნული სერვისის COVID-19 განყოფილებების თანამშრომლების გამოკითხვის თანახმად, 2020 წელს, გამოკითხულთა 50% აღნიშნავდა, რომ სამუშაოსთან დაკავშირებული სტრესის გამო თავს შეუძლოდ გრძნობდა.[178] აშშ-ში საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემის თანამშრომლებში, რომლებიც პანდემიის დროს შვებულებას ვერ იღებდნენ, უფრო მაღალი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობის სიმპტომების პრევალენტობა (მაგ. დეპრესია, შფოთვა, პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა და სუიციდური იდეები), შედარებით სხვა ზრდასრულებთან.[143]

დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების და ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის სპეციფიკური რჩევები ჯანდაცვის პროფესიონალებისათვისა და პირველადი რეაგირების ჯგუფებისათვის:[179][180][181]

ასეთ სიტუაციებში წნეხის ქვეშ ყოფნის შეგრძნება ნორმალურია, ამასთან, პაციენტების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ფსიქოსოციალურ კეთილდღეობაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მათ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე
შეიტყვეთ მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების შესახებ, როგორიცაა: ჭარბი ნერვიულობა და შიში, რომ რაღაც ცუდი მოხდება; ადვილად შეშინება ან "დაცვის" პოზიციაში ყოფნა მუდმივად; სტრესის ფიზიკური ნიშნები, მაგ. ტაქიკარდია, კოშმარები ან განმეორებითი ფიქრები ტრავმულ სიტუაციაზე; სხვა ადამიანების ტრავმის გადმოტანა საკუთარ თავზე
გაეცანით გადაღლის სიმპტომებს, როგორებიცაა: მოწყენილობა, დეპრესია ან აპათია; ადვილად ფრუსტრირება, გაღიზიანებადობა, სხვების დადანაშაულება, გულგრილობა, იზოლირება ან სხვებისგან განცალკევება; ცუდი ჰიგიენა; დაღლილობა ან დაქანცვა; წარუმატებლობის შეგრძნება, რომ უსარგებლოა ნებისმიერი რამ, რასაც ისინი აკეთებენ ან საკუთარ საქმეს სათანადოდ ვერ ასრულებენ; ან შეგრძნება, რომ მათ ესაჭიროებათ ალკოჰოლი ან ნარკოტიკული საშუალებები მდგომარეობასთან გასამკლავებლად
სტრესის შესამცირებლად დაიცავით ზოგადი ზომები, როგორებიცაა: ახალი ამბების კითხვის, ყურების ან მოსმენისგან პაუზის აღება; ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა: მაგ. მედიტაცია, დაბალანსებული საკვებისმ იღება, რეგულარული ფიზიკური დატვირთვა, გამოძინება, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარებისგან თავის შეკავება; მორიგეობებს შორის საკმარისი დასვენება; სიამოვნების მომნიჭებელი აქტივობების განხორციელება; კონტაქტი ოჯახთან და მეგობრებთან
მუდმივად ავსეთ დღიური
იმუშავეთ გუნდურად და შეზღუდეთ მარტო მუშაობის დრო
შემოიღეთ "მეგობრების სისტემა", როცა ორი პარტნიორი კოლეგა ერთმანეთის მხარდაჭერაზე და სტრესის, სამუშაოს, უსაფრთხოების კონტროლზეა პასუხისმგებელი.
დაუთმეთ დრო საკუთარ თავსა და ოჯახს პანდემიასთან ბრძოლის შემდეგ ნორმალური ფუნქციონირების დასაბრუნებლად
მოითხოვეთ დახმარება, თუ ვერ ახერხებთ ოჯახისა და პაციენტების იმავე ხარისხით ზრუნვას, ვიდრე პანდემიამდე.

კლინიცისტებს კოლეგების დახმარება შეუძლიათ გადაღლის ან მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების ამოცნობით, მათთან გასაუბრებით (არა ძალისმიერად), რესურსების გაზიარებით. კოლეგებს უნდა დავეხმაროთ, გავამხნევოთ და მოვუწოდოთ დასვენებისკენ. საჭიროების შემთხვევაში უპირატესია უფროსი კოლეგების ჩართვა. ჯანმრთელობის დაცვის ორგანიზაციებს მოუწოდებენ უზრუნველყონ პროაქტიული, ყოვლისმომცველი ფსიქიატრიული დახმარება.[176]

იმუნოკომპრომისული ბავშვები და ახალგაზრდები

ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტი (NICE) აქვეყნებს გაიდლაინებს, სადაც განხილულია იმუნოკომპრომისული ბავშვებისა და ახალგაზრდების მართვის საკითხები. მოიცავს იმუნოდეფიციტს, მეორეულ და შეძენილ მდგომარეობებს, იმუნური დისფუნქციით მიმდინარე ქრონიკულ დაავადებებს.[182]

გაიდლაინის თანახმად, პაციენტები და მათი მშობლები შეგიძლიათ დაამშვიდოთ, რადგან COVID-19 მეტწილად იწვევს მსუბუქ, თვითგანკურნებად ავადმყოფობას ბავშვებსა და ახალგაზრდებში, თუნდაც იმუნოკომპრომისულ ჯგუფებში. პაციენტებმა არ უნდა გამოტოვონ ექიმთან ვიზიტები, გარდა შესაბამისი ინსტრუქციებისა, როცა არსებობს საფრთხე. ფიზიკური კონტაქტი უნდა შემცირდეს შეძლებისდაგვარად და კონსულტაცია ტელეფონით, ვიდეო-ზარით ან იმეილით სჯობს შედგეს.

მკურნალობა და მონიტორინგი სახლში ჩვეულებრივ უნდა გაგრძელდეს. როდესაც გადასაწყვეტია იმუნურ სისტემაზე მოქმედი მკურნალობის დაწყების საკითხი, აუცილებელია განხილვა პაციენტთან და მის მშობლებთან. გასათვალისწინებელია, შესაძლებელია თუ არა მკურნალობის დაყოვნება. დაწყების შემთხვევაში, არის თუ არა საჭირო მონიტორინგის შესაძლებლობა. ასევე საგულისხმოა, შესაძლებელია თუ არა ნაკლები ჰოსპიტალური ვიზიტებით მკურნალობის წარმართვა. იმ შემთხვევაში, თუ შესაძლებელია მკურნალობის დაყოვნება/გადადება, აუცილებელია ფრთხილი დაკვირვება. თუ პაციენტი უკვე იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, მან უნდა გააგრძელოს მკურნალობა, რათა მინიმუმამდე იყოს დაყვანილი ტრანსპლანტის მოშორების, დაავადების რეციდივის, გამწვავების რისკები. მონიტორინგი და შეფასება გრძელდება.

პაციენტებს და მათ მშობლებს/მზრუნველებს, ურჩევენ დაუყოვებლივ დაუკავშირდნენ სპეციალისტთა გუნდს, თუ ეჭვობენ, რომ პაციენტს COVID-19-ის სიმპტომები, ან რაიმე სხვა სამედიცინო პრობლემა აქვს, რათა უზრუნველყონ სიმპტომების, ფონური დაავადებ(ებ)ის და იმუნოსუპრესანტების სათანადო შეფასება. COVID-19-ის დიაგნოსტიკა შეიძლება გართულდეს, რადგან სიმპტომები ემთხვევა სხვა მდგომარეობებს. თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება. პაციენტებს და მომვლელებს უნდა ურჩიოთ შეადგინონ მიმდინარე მედიკამენტების/არსებული დაავადებების სია, ასევე მოწოდებულია კლინიკის წერილის შენახვა, რათა COVID-19-ის მკურნალობისთვის მისულებმა წარუდგინონ პერსონალს. კომპლექსური საჭიროებების მქონე პაციენტებისთვის საჭიროა გეგმის შედგენა, რა უნდა მოხდეს თუ მათი მშობლები/მომვლელები COVID-19-ის გამო ვეღარ შეძლებენ პაციენტებზე ზრუნვას.

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან მკურნალობის ფონზე იმუნოსუპრესიის მქონე პირები.[25]

ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა

COVID-19-ის პანდემიის დროს წარმოიშვა ბავშვებისა და ახლაგაზრდების დაცვის პრობლემები. მომატებულია ბავშვებზე ძალადობის რისკი, რასდგან მშობლებსა და მომვლელებში უფრო მაღალია სტრესის დონე, დაკარგულია კონტაქტი მეგობრებთან, მასწავლებლებთან, ოჯახის სხვა წევრებთან. ბავშვები ვეღარ სარგებლობენ ფინანსური ან სხვა დახმარებით საზოგადოებრივი რესურსების/სკოლის ბაზაზე, უფრო ხშირად აქვთ კავშირი მშობლებთან, რომლებიც მოიხმარენ ნარკოტიკებს. შემცირებულია წვდომა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე.[183] დიდი ბრიტანეთის ერთ ჰოსპიტალში, ბავშვებში თავის სავარაუდო ძალადობრივი ტრავმირების შემთხვევების რაოდენობა 1493%-ით გაიზარდა 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით წინა 3 წლის მონაცემებთან (10 vs. 0.67 შემთხვევა თვეში).[184]

ექსპერტები გვირჩევენ, რომ მშობლებმა და მეგობრებმა ბავშვის ძალადობის რისკი რამდენიმე გზით შეამცირონ, მათ შორის: მეგობრებთან და გაფართოებულ ოჯახთან ვირტუალური კონტაქტის შენარჩუნება; ოჯახის გრაფიკის შექმნა და დაცვა; და საზოგადოების რესურსებისა და ხელმისაწვდომი ფინანსური დახმარების მოძიება.[183]

პედიატრიის ამერიკული აკადემია (AAP) მხარს უჭერს ბავშვთა ჯანდაცვის სერვისების გაგრძელებას პანდემიის ფონზე, გარდა შემთხვევებისა, როცა საზოგადოებრივი პირობების გამო აუცილებელია ცვლილებების შეტანა. თუ შესაძლებელია, ბავშვის რუტინული გასინჯვის ვიზიტი კვლავ უნდა შედგეს.[118] აკადემიამ ასევე გამოსცა კონკრეტული გზამკვლევი ბავშვების და ახალგაზრდების მომსახურების შესახებ პანდემიის პერიოდში. ამ ასაკობრივ ჯგუფს შეფერხებულად მიეწოდება ჯანდაცვის, საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი სერვისები. ზოგიერთი მათგანი მძიმე COVID-19-ის რისკის მქონეა.[185] პედიატრიის ამერიკული ასოციაცია ასევე გვაწვდის შუალედურ გზამკვლევს პანდემიის პერიოდში ბავშვებისა და ოჯახების ემოციური და ქცევითი საჭიროებების მხარდაჭერის თაობაზე.[165]

პედიატრიის საერთაშორისო ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიცია-განცხადება პანდემიის დროს ბავშვთა ჯანდაცვის შესახებ. მოწოდებულია რჩევები რუტინულ მოვლაზე და იმუნიზაციაზე, ინფექციის პრევენციასა და გადაცემაზე, სოციალური იზოლაციის/სკოლების დახურვის საკითხებზე, დისტანციურ სამედიცინო მომსახურებებზე.[186]

პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი ხაზს უსვამს, რომ პედიატრებმა უნდა განაგრძონ გადაწყვეტილების მიღება ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე. კოლეჯი აღნიშნავს, რომ პერსონალის გადანაწილებამ შეიძლება შეამციროს პედიატრთა შესაძლებლობები ბავშვა სოციალური დაცვის პროცესებში მონაწილეობის მისაღებად და გვირჩევს, რომ პედიატრებმა უნდა გაიარონ კონსულტაცია პოლიციასთან და სოციალური დახმარების კოლეგებთან, იმსჯელონ მოწყვლადი ბავშვებისთვის დახმარების სხვადასხვა დონის შესახებ, ადგილობრივი რესურსების გათვალისწინებით. ბავშვები და ახალგაზრდები არ უნდა იყვნენ საავადმყოფოში, როგორც უსაფრთხო ადგილას, გარდა როცა სხვა ალტერნატივა არ არსებობს. შესაბამისი გეგმები უნდა შედგეს იმ შემთხვევებისთვის, როცა მოწყვლადი ბავშვების მომვლელები ავად ხდებიან და ვერ შეძლებენ ბავშვის მოვლას, საკვებითა და მედიკამენტებით უზრუნველყოფას.[187]

დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია:

ვალპროატის გამოყენება

ვალპროატი (ან მისგან ნაწარმოები პრეპარატები, როგორებიცაა ვალპროის მჟავა, ნატრიუმის დივალპროექსი, ვალპროატის სემინატრიუმი) საზიანოა ორსულობის დროს, ვინაიდან ზრდის თანდაყოლილი მალფორმაციების და ნეიროგანვითარების დაავადებების რისკს. დიდ ბრიტანეთში მისი გამოყენება აკრძალულია რეპროდუქციული უნარისა და ასაკის მქონე გოგონებსა და ქალებში გარდა შემთხვევისა, როდესაც დაკმაყოფილებულია ორსულობის პრევენციის პროგრამის პირობები. დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოაქვეყნა შუალედური მითითებები, სადაც ნათქვამია, რომ ვალპროატით მკურნალობის დაწყების წინ ნებისმიერი ასაკის გოგონებში და რეპროდუქციული უნარის მქონე ქალებში აუცილებელია პირისპირ კონსულტაცია (შესაბამისი ფიზიკური დისტანცირებით) გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც პაციენტი იზოლირებულაი ჯანმრთელობის სხვა პრობლემის მიზეზით. თუ პაციენტი იზოლირებულია, ინდივიდუალური რისკის საფუძველზე შეიძლება განიხილებოდეს დისტანციური კონსულტაცია.[188]

თუ ორსულობის ტესტის ჩატარება საჭიროა, ხოლო პირისპირ ვიზიტი ვერ ხერხდება, მისაღებია ორსულობის ტესტის ჩატარება სახლის პირობებში, თუმცა აღნიშნულის შესახებ გადაწყვეტილება ექიმის დისკრეციაა. სახლის პირობებში ორსულობის ტესტირებისთვის აუცილებელია მინიმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილება: ტესტი და მინიმუმ ერთი სათადარიგოუნდა გაიგზავნოს პაციენტთან კლინიკის მიერ; ტესტი უნდა აკმაყოფილებდეს მგრძნობელობის მინიმალურ საჭირო მაჩვენებელს; ტესტის შედეგი უნდა გადამოწმდეს ტესტის გამომწერის მიერ, საუკეთესო შემთხვევაში პაციენტის მხრიდან ტესტის შედეგის ფოტოსურათის გაგზავნის გზით.

მიმდინარე ეპიდემიის დროს არ უნდა შეფერხდეს ვალპროატის მიმღები პაციენტების ყოველწლიური შემოწმება (ლიცენზიის პირობების ნაწილი). ეს შესაძლებელია განხორციელდეს ვიდეო ან სატელეფონო კონსულტაციის გზით. ექიმთან კონსულტაციის გარეშე პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ მედიკამენტის მიღება.[188]

კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა, ამერიკის გულის ასოციაციამ და გულის რითმის საზოგადოებამ გამოაქვეყნა ერთობლივი გზამკვლევი არითიმიების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.

არა-ურგენტული ან გეგმიური პროცედურები უნდა გადაიდოს. ეს მოითხოვს რისკის ინდივიდუალურ შეფასებას და მსჯელობას პაციენტთან. ზოგადად, პროცედურები, რომლებიც ნაკლებად სავარაუდოდ ახდენს გავლენას კლინიკურ მოვლაზე ან შედეგებზე შემდგომი რამდენიმე თვის განმავლობაში, შეიძლება გადაიდოს. გადაუდებელი, ურგენტული და ნახევრად ურგენტული პროცედურები მოიცავს იმ შემთხვევებს, როდესაც არსებობს პაციენტის სასიცოცხლო საფრთხე, კიდურის ან ორგანოთა სისტემის მუდმივი დისფუნქციის რისკი, ან ძლიერი ან სწრაფად პროგრესირებადი სიმპტომების განვითარების რისკი, თუ ეს პროცედურა არ შესრულდება. გზამკვლევში განხილულია თითოეული კატეგორიის კონკრეტული მაგალითები.[189]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.

სადაც შესაძლებელია, კლინიკაში ვიზიტები უნდა შედგეს ტელემედიცინის გზით, ხოლო გულის იმპლანტირებადი ელექტრონული ხელსაწყოს შემოწმების პირისპირ ვიზიტები დისტანციურად უნდა ჩატარდეს. აუციებელია პაციენტებისა და მედპერსონალის ინფექციისგან დამცავი ზომების მიღება, მათ შორის სოციალური დისტანცირების პრაქტიკა და პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[189]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.

პაციენტების შეფასების დროს, ექიმებმა უნდა შეინარჩუნონ ეჭვის მაღალი ინდექსი COVID-19-ის მიმართ და უნდა გამოკითხონ პაციენტი სიმპტომების, მოგზაურობის ანამნეზის და ინფიცირებულ ინდივიდებთან კონტაქტის შესახებ. ცხელების, ხველის, და სასუნთქი გზების ზედა ნაწილის სიმპტომების მქონე პაციენტები დაუყოვნებლივ უნდა იზოლირდნენ და ჩაუტარდეთ ტესტირება. საუკეთესო შემთხვევაში, რესურსების დასაზოგად ტესტის შედეგები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს რაიმე პროცედურის შესრულებამდე.[189]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.

ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის გაიდლაინების მიხედვით, გულის სტრეს-ტესტი და ტრანსეზოფაგური ექოკარდიოგრაფია (TOE) აჩენს ვირუსის ტრანსმისიის მნიშვნელოვან რისკს. TOE უნდა შესრულდეს მხოლოდ სხვა გამოვკლევების წარუმატებლობის ან COVID-19-ის გამორიცხვის შემდეგ. TOE-ს შესრულების შემთხვევაში უნდა უზრუნველვყოთ პროცედურის ჩატარება უარყოფითი წნევის ოთახში ან დავაინტუბიროთ პაციენტი შესაბამისი პირადი დაცვის საშუალებებით.[190] ჰოლტერით ამბულატორიული მონიტორინგი უნდა გადაიდოს 1-3 თვით ან პანდემიის ბოლომდე, გარდა შემთხვევისა, როცა მონიტორინგი გამოიყენება არითმიის სადიაგნოსტიკოდ, რაც შეცვლიდა მართვას ან თავიდან აარიდებდა პაციენტს გადაუდებელ მდგომარეობას. ჰოლტერის მონიტორინგის მოთხოვნა ტრიაჟს უნდა გადიოდეს. თუ კლინიკურად საჭიროა, შეიძლება განვიხილოთ ამბულატორიული მონიტორების ფოსტით გაგზავნა პაციენტებთან.[191]

საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე

ავსტრალიური და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით გულის იმპლანტი-მოწყობილობის მქონე პაციენტთათვის, შესაძლებლობის შემთხვევაში რეკომენდებულია დისტანციური მონიტორინგი.[191][192] შეიძლება საჭირო იყოს პაციენტის მოწყობილობის შემოწმება ფიზიკურად, განსაკუთრებით თუ ეჭვია განხრის დისფუნქციაზე, ბატარეის გათავებაზე (განსაკუთრებით კარდიოსტიმულატორზე დამოკიდებულ პაციენტებში), ავთვისებიანი არითმიის გამოვლენაზე და საჭიროა იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის (ICD) თერაპია.[192] მოწყობილობების ფიზიკური შემოწმების დროს შეძლებისდაგვარად უნდა გამოვიყენოთ უსადენო ტექნიკა, რათა შევინარჩუნოთ >1.5 მეტრიანი დისტანცია პაციენტთან.[191][192] იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის დეაქტივაცია დისტანციურად შეუძლებელია. თუ მოწყობილობის მქონე პაციენტი იღებს პალიატიურ მომსახურებას, მკურნალმა კლინიკურმა გუნდმა უნდა დაამაგროს მაგნიტი კანზე იმპლანტის გასწვრივ, პროგრამერის გამოყენების ნაცვლად.[191] რჩევები მოცემულია მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიისა და ქირურგიული ჩარევის დროს მოწყობილობის მართვის შესახებ. ჩამოთვლილია გადაუდებელი და ნახევრად სასწრაფო არჩევითი პროცედურების ჩვენებები.[191][192]

ლაპაროსკოპიის ჩვენებები

აღდგენის ეტაპზეა გეგმიური ლაპაროსკოპიური ქირურგია დიდ ბრიტანეთში, ურგენტული ჩვენებებით. თავდაპირველად ქირურგიული ჩარევა უნდა ჩატარდეს ახალგაზრდა (<70 წ), ნაკლები თანმხლები დაავადებების მქონე პაციენტებში, რათა ისინი მხოლოდ 1 დღით ან ღამით დარჩნენ კლინიკაში. საჭიროა COVID-19-ის რისკის შემცირებისკენ მიმართული ზომების მიღება: რუტინული ტესტირება და პაციენტების იზოლირება; პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება; "სუფთა" სივრცის გამოყოფა გეგმიური ქირურგიული ჩარევისთვის; ქირურგიული ჩარევა უფროსი, გამოცდილი ექიმების მიერ; დახურული ვენტილაციის სიტემის ან ძალიან მცირე ნაწილაკებიანი ფილტრაციის სისტემის გამოყენება; აეროზოლიზაციის მინიმუმამდე დაყვანა, მაგ. პორტების ზომის შერჩევა, ფრთხილი ინსერცია, ინსტრუმენტების გაცვლის მინიმუმამდე დაყვანა; ექსტრაქციის სისტემების იზოლირება; ყველაზე დაბალი უსაფრთხო წნევის გამოყენება მუცლის გაბერვისთვის; აირის სრული ევაკუაცია პროცედურის ბოლოს და ნიმუშების/პორტის ამოღებამდე.[193] არ გვაქვს კვლევები, რომლებიც მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის გადაცემას შეისწავლიდა ლაპაროსკოპიით, ქსოვილის ექსტრაქციით, ნახშირორჟანგის გამოყენებით დეფლაციით ან ქირურგიული კვამლით.[194][195]

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოტორიკის ტესტები

აზიის ნეიროგასტროენტეროლოგიისა და მოტორიკის ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიციის განმარტება არსებულ მტკიცებულებებზე და შეთანხმებულ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, სადაც მოწოდებულია გზამკვლევი კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოტორიკის ტესტების უსაფრთხო გამოყენების შესახებ პანდემიის კონტექსტში.[196] საყლაპავის მანომეტრია, pH-ის 24-საათიანი მონიტორინგი, შარდოვანას სუნთქვის ტესტი და წყალბადი/მეთანის სუნთქვის ტესტები მიჩნეულია მაღალი რისკის პროცედურებად COVID-19-ის ტრანსმისიის მხრივ; პოტენციურად მაღალი რისკის პროცედურებია ანორექტული ფიზიოლოგიური ტესტები და მკურნალობა. აუცილებელია პაციენტების ტრიაჟი; მაღალი რისკის პაციენტებში პროცედურის ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს მულტიდისციპლინურმა გუნდმა ან პროცედურა უნდა გადაიდოს. გადაუდებელ და სასწრაფო პროეცედურებს დაბალი რისკის პაციენტებში ვასრულებთ ალტერნატივის არარსებობის შემთხვევაში. არჩევითი, არაურგენტული პროცედურები უნდა გადაიდოს.

გეგმიური ქირურგიული ჩარევა

როცა გაგრძელდება გეგმიური ქირურგიული ჩარევები, მეტი გაიდლაინი გამოქვეყნდება SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკის მინიმიზაციის პროცედურების თაობაზე.[197] გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის პრევალენტობა, პერსონალის შესაძლებლობები, პირადი დაცვის საშუალებების მიწოდება და ქირურგიული ჩარევის დაყოვნების პოტენციური გავლენა. SARS-CoV-2-ზე სკრინინგი საჭიროა გეგმიურ ქირურგიულ ჩარევამდე. ქირურგია უნდა გადაიდოს დადასტურებული/შესაძლო ინფექციის მქონე პაციენტებში. COVID-19-ის რისკი ჰოსპიტალიზაციის პერიოდში, ინტენსიური მოვლის ნაკლებობა ან ვენტილატორის ნაკლებობა და სიცოცხლის ბოლოს შესახებ გადაწყვეტილებები უნდა განიხილებოდეს ინფომირებული თანხმობის მოპოვებისას.[198][199][200][201][197][202][203]

გადაუდებელი ქირურგიული ჩარევა

ქირურგთა ამერიკული კოლეჯი აქვეყნებს გზამკვლევს გადაუდებელი ზოგადი ქირურგიის ტრიაჟის შესახებ.[204] არაქირურგიული მართვა უპირატესია თუ ძლიერი ეჭვია COVID-19-ზე, თუ ეს უსაფრთხოა პაციენტისთვის. თუ საჭიროა ქირურგიული ჩარევა, შესაბამისი ზომები უნდა იყოს მიღებული სამედიცინო პერსონალის დასაცავად. ზოგადად, პროცედურები უნდა ჩატარდეს გეგმის მიხედვით, დაყოვნება სავარაუდოდ გაახანგრძლივებს ჰოსპიტალიზაციას, ჰოსპიტალიზაციის საჭიროების ალბათობას ან დააზიანებს პაციენტს. გაიდლაინებით განხილულია კონკრეტული შემთხვევებიც. დიდ ბრიტანეთში, პანდემიის დროს ჩატარებული გადაუდებელი ლაპარატომიული პროცედურების აუდიტის ანგარიშის თანახმად, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში კლინიკაში დარჩენის დრო იყო უფრო ხანგრძლივი და 30-დღიანი სიკვდილობა უფრო მაღალი, ვიდრე დაუინფიცირებელ პაციენტებში.[205]

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტებს შესაძლოა ჰქონდეთ ატიპური პასუხი ინფექციების მიმართ, მაგ. მალნუტრიციის მქონე პაციენტებს, ზოგჯერ, არ უვითარდებათ ცხელება. ექიმებმა უნდა იმსჯელონ პაციენტთან COVID-19-ის ინფექციის და სხვა ფიზიკური ჯანმრთელობის გართულებების რისკის შემცირების საუკეთესო საშუალებების შესახებ, მათი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კვებითი აშლილობის მიმართ გამოყენებული მიდგომის პოტენციური ზეგავლენის გათვალისწინებით. ფაქტორები, რომლებიც უნდა გავითვალისწინოთ პაციენტებისთვის მკაცრი იზოლაციის შესახებ რჩევების მიცემისას:[206]

მძიმე მალნუტრიცია (სმი <15 კგ/მ² ზრდასრულებში ან მე-5 პერცენტილზე დაბალი ბავშვებსა და ახალგაზრდებში)
მძიმე სიმსუქნე (სმი>40 კგ/მ^2)
ელექტროლიტური დისბალანსი ერთბაშად ჭარბი რაოდენობის საკვების მიღების მიზეზით
ძვლის ტვინის სუპრესია (მათ შორის ლიმფოციტების დაბალი დონე)
თანმხლები დაავადებები, როგორებიცაა დიაბეტი, მძიმე ასთმა, თირკმლის დაავადება ან პანკრეატიტი
მამრობითი სქესი
იზოლაციით გამოწვეული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოტენციური დაზიანება

დაღლილობის ან უენერგიობის ახალი სიმპტომები უნდა შეფასდეს, ხველის და ცხელების არარსებობის შემთხვევაშიც. კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ კარანტინის ზომების გამო შეიძლება გაუარესდეს კვების აშლილობები სხვადასხვა მიზეზის გამო, როგორიცაა შფოთვა პანდემიის შესახებ, საკვების ხელმისაწვდომობის ცვლილება, ვარჯიშის გართულება, სოციალური მხარდაჭერის დაკარგვა, ფინანსური სტრესი და ნერვიულობა სამსახურის შესახებ, ალკოჰოლის მიღების გაძლიერება.[206]

პაციენტის შეფასება, ფსიქოლოგიური სერვისები და დანიშნულების მიმოხილვა უნდა განხორციელდეს ვიდეო კონსულტაციების მეშვეობით, შეძლებისდაგვარად. პაციენტის გასინჯვა შეფასების მნიშვნელოვანი ნაწილია, განსაკუთრებით მალნუტრიციის მქონე პაციენტებისთვის; ექიმები აღჭურვილი უნდა იყვნენ შესაბამისი პირადი დამცავი საშუალებებით. სისხლის ანალიზებისა და ეკგ-ს შესრულება შესაძლებელია ჯანდაცვის პირველად და მეორე რგოლებში, ადგილობრივი პირობების და რისკის დონის გათვალისწინებით. უნდა შემუშავდეს აწონვის ინდივიდუალური გეგმა იმისდა მიხედვით, თანამშრომლობს თუ არა პაციენტი ჩვენთან ან რამდენად მალავს საკუთარ რეალურ წონას.[206]

საჭიროა ზომების მიღება პაციენტებს შორის COVID-19-ის ტრანსმისიის რისკის შესამცირებლად, კერძოდ, კოჰორტული პალატები COVID-19-ის დადასტურებული და დაუდასტურებელი შემთხვევის მქონე პაციენტებისთვის, იზოლირებული ოთახი ამომწურავი საშუალებებით პაციენტებისთვის, რომელთაც მიეცათ რჩევები იზოლაციის შესახებ და ინფექციის კონტროლის ზომების ეროვნული რეკომენდაციების დაცვა.[206]

ამერიკის პედიატრიის აკადემიის რეკომენდაციით, პანდემიის დროს მიზანშეწონილია ყველა პაციენტის შეფასება სიმსუქნეზე. სიმსუქნისა და მასთან დაკავშირებული თანმხლები დაავადებების მკურნალობა უნდა დაიწყოს დაუყოვნებლივ. სიმსუქნის მქონე პაციენტებში ექიმებმა უნდა ჩაატარონ სკრინინგი კვებით აშლილობებზე (მაგ. ერთბაშად დიდი რაოდენობით საკვებსი მიღება, საკვების მომნელებელი ტრაქტის ხელოვნური, ძალდატანებითი დაცლა და კვების შეზღუდვა).[207]

დამატებითი ონლაინ რესურსები:

ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები

ევროპული გაიდლაინი მოიცავს რეკომენდაციებს ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტების მართვასთან დაკავშირებით მიმდინარე პანდემიის ფონზე.[208] დიაგნოზი უნდა დადგინდეს კლინიკური ეჭვის საფუძველზე, რომელსაც თან ახლავს ბიოქიმიური ტესტირება. TSH-რეცეპტორის ანტისხეულები შეძლებისდაგვარად უნდა შემოწმდეს. თუ წარმონაქმნი არ იზრდება სწრაფად ან პალპაციით/რადიოლოგიურად არ ვლინდება უჩვეულო მახასიათებლები, ფარისებრის კვანძების გასინჯვა შეიძლება გადაიდოს. უკონტროლო თიროტოქსიკოზი შეიძლება უკავშირდებოდეს უფრო მძიმე COVID-19-ს. ბლოკირების და ჩანაცვლების სქემები სასურველია ახლად დიაგნოზირებული ჰიპერთირეოზისთვის, სისხლის ანალიზების საჭირო რაოდენობის შესამცირებლად. გზამკვლევში მოცემულია კონკრეტული რეჟიმები. ნეიტროპენიის სიმპტომები, რომლებიც გამოწვეულია ანტითიროიდული საშუალებებით (ყელის ტკივილი, პირის ღრუს დაწყლულება, ცხელება და გრიპისმაგვარი დაავადება) შეიძლება არ განსხვავდებოდეს COVID-19-ის სიმპტომებისგან. ანტითიროიდული პრეპარატების მიღება უნდა შეწყდეს ნეიტროპენიის სიმპტომების შემთხვევაში და სასწრაფოდ უნდა გაკეთდეს სისხლის საერთო ანალიზი.[208]

COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე

გაჩნდა შეშფოთება, რომ COVID-19-ის პანდემიის დროს შეიძლება დაგვიანდეს სხვა დაავადებების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. აშშ-ის 5 შტატში გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში პაციენტების მოყვანის პროპორცია შემცირდა 41.5%-63.5%-ით 2020 წლის ადრეული მარტის პერიოდში.[209] ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჰოსპიტლიზაციების რაოდენობა შემცირდა 42%-ით, მათ შორის ჰოსპიტალიზაციის მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი დაქვეითება გამოვლინდა ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარქტის, გულის უკმარისოფის, ფქოდ-ის და აპენდიციტის მიზეზებით.[210] დანიაში არა-COVID-19 დაავადებების გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები მსგავსი იყო პანდემიამდელი სტატისტიკისა. სიკვდილობის სიხშირე უფრო მაღალი იყო რესპირატორული დაავადებების, კიბოს, პნევმონიის და სეფსისის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[211] გადაიდო ზოგიერთი არჩევითი ოპერაცია. დიდ ბრიტანეთში ფიქსირდება ოპიოიდების მოხმარების ზრდა ოსტეოართიტის მქონე პაციენტებში, რომლებიც ელოდებიან მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის ართროპლასტიკის ჩატარებას.[212]

დიდ ბრიტანეთში, პირველადი ჯანდაცვის დონეზე ჩატარებული კვლევების თანახმად, ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების დიაგნოსტიკა წელს ბევრად უფრო დაბალია, ვიდრე წინა წლის მარტი-მაისის პერიოდში.[213][159] ქალებს და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებს მნიშვნელოვნად ხშირად ეხებოდათ ვიზიტების გაუქმება დიდ ბრიტანეთში 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს.[214]

დიდ ბრიტანეთში, პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი აქვეყნებს გზამკვლევს მშობლებისა და მომვლელებისთვის, რომელიც მოიცავს ინფორმაციას ხელმისაწვდომი სერვისების შემთხვევაში პანდემიის ფონზე.[215]

გავლენა გულსისხლძარღვთა დაავადებებზე

ინგლისში ჰოსპიტალური შემთხვევების ანალიზის თანახმად, 40%-ით შემცირდა მწვავე კორონარული სინდრომის დიაგნოზით შემოსვლა 2020 წლის შუა თებერვლიდან 2020 წლის მარტამდე, 2019 წლის მაჩვენებლებთან შედარებით; 2020 წლის მაისის ბოლომდე, მწვავე კორონარული სინდრომით შემოსვლა 16%-ით იშვიათი იყო, ვიდრე ბაზისური საშუალო.[216] ინგლისში, 2020 წლის აპრილში ST სეგმენტის ელევაციური მიოკარდიუმის ინფარქტის კანქვეშა კორონარული ინტერვენციების სიხშირე დაქვეითდა 43%-ით 2017-2019 წლების თვიურ მაჩვენებელთან შედარებით. მკაცრი იზოლაციის რეგულაციების შემდეგ სიმპტომებიდან კლინიკამდე გადაადგილების და კარიდან ბალონამდე გადაადგილების ჯამური დრო გაიზარდა, თუმცა, ამ რეგულაციებამდე და რეგულაციების შემდგომ პერიოდში არ ფიქსირდება მნიშვნელოვანი განსხვავებები გულის ძირითადი არასასურველი შედეგების ან ჰოსპიტალური სიკვდილობის კუთხით.[217] ინგლისსა და უელსში მწვავე გულსისხლძარღვთა სიკვდილობის კვლევის თანახმად, პანდემიის დროს გახშირებულია გულსისხლძარღვთა მიზეზებით გარდაცვალება. შემთხვევათა უმეტესობა არ უკავშირდება COVID-19 ინფექციას, ნახევარი ხდება საზოგადოებრივ პირობებში.[218] თუმცა, მწვავე მიოკრადიუმის ინფარქტით ან ინსულტით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები არ შემცირებულა 2020 წლის ოქტომბრიდან 2021 წლის იანვრამდე პერიოდში.[219]
აშშ-ში, COVID-19-ის ადრეულ ეტაპებზე გაიზარდა გულ-სისხლძარღვთა მიზეზით გარდაცვალების შემთხვევათა რაოდენობა (გულის დაავადებით 339,076 და ცერებროვასკულური დაავადებით გამოწვეული 76,767 გარდაცვალება 2020 წლის მარტი-აგვისტოს მონაცემებით, ხოლო 2019 წელს, მონაცემები შეადგენდა 321,218-ს და 72,190-ს) შავკანიან, ესპანური წარმოშობის და აზიელ მოსახლეობაში დისპროპორციულად უფრო მეტად, ვიდრე არაესპანურენოვან თეთრკანიან მოსახლეობაში.[220]
საფრანგეთში მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტით მიღება შემცირდა ქვეყნის მასშტაბით კარანტინის გამოცხადების შემდეგ.[221]
შვედეთში მნიშვნელოვნად შემცირდა მიოკარდიუმის ინფარქტის მქონე პაციენტების რაოდენობა, რომლებიც კორონაროგრაფიაზე გაგზავნეს. თუმცა, სიკვდილობა არ შეცვლილა.[222] მსგავსად, გლობალური ლიტერატურული მოკვლევის და მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაცია მნიშვნელოვნად შემცირდა STEMI-ს ჩვენებით პანდემიის დროს, მაგრამ ეს არ უკავშირდებოდა ჰოსპიტალური სიკვდილობის მატებას.[223]
კიდევ ერთმა კვლევამ გამოავლინა წინაგულების ფიბრილაციის ახალი შემთხვევების 47%-იანი კლება დანიაში "ლოქდაუნის" შემდეგ პირველი 3 კვირის ფარგლებში, 2019 წლის შემთხვევათა რაოდენობასთან შედარებით. იშემიური ინსულტისა და ნებისმიერი მიზეზით სიკვდილობის დაკორექტირებული შანსების თანაფარდობა "ლოქდაუნის" დროს, 2019 წლის შესაბამის კვირებთან შედარებით, შეადგენდა 1.41-ს (95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.93 - 2.12).[224]

გავლენა დიაბეტზე

გერმანიაში მნიშვნელოვნად მოიმატა 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე ბავშვებსა და მოზარდებში დიაბეტური კეტოაციდოზის შემთხვევებმა COVID-19-ის პანდემიის დროს, შედარებით იმავე თვეებთან 2018 და 2019 წლებში.[225] იტალიაში 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზი 23%-ით გაიშვიათდა 20 თებერვლიდან 14 აპრილამდე (2020) პერიოდში, შედარებით იმავე პერიოდთან 2019 წელს. დიაბეტური კეტოაციდოზით წარმოდგენილ ბავშვებს უფრო მძიმე მდგომარეობა აღენიშნებოდათ.[226] დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთ რეგიონში აღწერილია 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზის გახშირება 2020 წლის აპრილი-მაისის პერიოდში ბავშვებში, შედარებით წინა 5 წელთან. ბავშვების ნახევარზე მეტი გამოვლინდა მძიმე დიაბეტური კეტოაციდოზით.[227]
დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[228]
დიდ ბრიტანეთში, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები გაიზარდა 41%-ით, ხოლო 57%-ით დიაბეტის ახალი დიაგნოზის მქონე პაციენტებში, პანდემიის პირველი ტალღის დროს, გასულ წლებთან შედარეით. დიაბეტური კეტოაციდოზის მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა კაცებში და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობის პირებში.[229]
შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის ამბულატორიული ვიზიტები და ტესტირება მცირდებოდა პანდემიის დროს, რეცეპტების შევსება და HbA1c დონე მნიშვნელოვნად არ დაზარალებულა ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პაციენტებში, პანდემიის წინა მდგომარეობასთან შედარებით.[230]

გავლენა ინფექციურ დაავადებებზე

აშშ-ში კრუპის, ბრონქიოლიტის და გრიპის ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა ბავშვებში სოციალური დისტანცირების ზომების გამო, გრიპის აქტივობა ამ სეზონზე ისტორიულად დაბალია.[231][232]
აშშ-ში ცენტრალურ კათეტერთან დაკავშირებული სისხლის ინფექციების სიხშირე მომატებულია 51%-ით პანდემიის დროს, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ინფექციის სიხშირე უფრო მაღალი იყო კლინიკებში, სადაც >10% ჰოსპიტალიზაციები იყო COVID-19-ით განპირობებული, შედარებით კლინიკებთან, სადაც COVID-19 პაციენტები <5%-ს შეადგენდნენ. კოაგულაზაზე უარყოფითი სტაფილოკოკებითა და კანდიდას სახეობებით ინფექციების სიხშირე პანდემიის პერიოდში, წინა პანდემიურ პერიოდთან შედარებით, გაიზარდა.[233]
2020 წელს 26%-ით შემცირდა საკვებსმიერი ინეფქციების შემთხვევები წინა წლებთან შედარებით, რომლის სავარაუდო მიზეზი არის საერთაშორისო მოგზაურობების შემცირება და რესტორნების დახურვა.[234]
დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ჯანდაცვის სერვისების პოტენციური შეფერხებები ინფექციური დაავადებების კუთხით მიუთითებს შესაძლო მნიშვნელოვან პრობლემებზე აივ-ის, ტუბერკულოზის და მალარიას სიკვდილობის კუთხით, იქ სადაც ეს დაავადებები ხშირია.[235] მკურნალობისა და პრევენციის ძირითადი სერვისების შენარჩუნება მოწოდებულია პრიორიტეტულად, პანდემიის გავლენის შესამსუბუქებლად.

გავლენა ავთვისებიან მდგომარეობებზე

პანდემიის პერიოდში შემცირდა კიბოს სკრინინგი და დიაგნოსტიკის შემთხვევები. ერთი კვლევის თანახმად, ახლადგამოვლენილი კიბოს ყოველკვირეული ინციდენტობა მარტი-აპრილში (2020) აშშ-ში შემცირდა 46.4%-ით.[236] სხვა კვლევის თანახმად, აშშ-ში მარტი-ივლისის (2020) პერიოდში მნიშვნელოვნად შემცირდა კიბოს სკრინინგი, ვიზიტები, თერაპია და ქირურგიული ჩარევების სიხშირე, 2019 წლის იმავე პერიოდთან შედარებით. ერთი კვლევის თანახმად, აპრილში ძუძუს კიბოს, მსხვილი ნაწლავის, წინამდებარე ჯირკვლის და ფილტვის კიბოს სკრინინგის სიხშირე შემცირდა, შესაბამისად, 85%, 75%, 74%, და 56%-ით.[237] ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.

საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგი შემცირდა 85%-ით 2020 წლის აპრილში, შედარებით წინა 5 წლის ამ თვის საშუალო მაჩვენებელთან.[238]

ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.[239] კოლორექტული კიბოს კონსულტაციების, კოლონოსკოპიების და კოლორექტული ქირურგიული ჩარევების სიხშირე მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში. ლაპაროსკოპიური პროცედურები ნაკლებად ტარდებოდა და სტომის ფორმირება უფრო ხშირი იყო, ვიდრე 2019 წელს.[240]
საერთაშორისო, პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოთი დაავადებული პაციენტების 15%-ს აღენიშნებოდა განმკურნავი ქირურგიული პროცედურების შეფერხება სრული ლოქდაუნის პერიოდში. არ იყო განსხვავებები რეზექტაბელურობის მაჩვენებლებში, ხანგრძლივი შეფერხების ფონზეც. გრძელვადიანი ეფექტი შედეგებზე ჯერ არ არის ცნობილი.[241]

წყაროები

COVID-19: infection prevention and control

CDC: Information for healthcare professionals about coronavirus (COVID-19)

დაავადება/მდგომარეობა

აღწერა

კორონავირუსით გამოწვეული დაავადება (COVID-19)

სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფდიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.

საშვილოსნოს პათოლოგიური სისხლდენა

კოქრეინის მიმოხილვამ შეაფასა მძიმე მენსტრუალური სისხლდენის იმ სამკურნალო საშუალებების ეფექტურობა და უსაფრთხოება, რომლებსაც ხშირად იყენებენ პანდემიის დროს.[242] შეფასდა ჩამოთვლილი მკურნალობები: ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები, ანტიფიბრინოლიტიკები, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივები, პროგესტოგენები. მიმოხილვის თანახმად, არსებობს საშუალო ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანტიფიბრინოლიტიკები და კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივები ამცირებს მძიმე მენსტრუალურ სისხლდენას, შედარებით პლაცებოსთან; არსებობს დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები ამცირებს მძიმე მენსტრუალურ სისხლდენას, პლაცებოსთან შედარებით; არსებობს დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანტიფიბრინოლიტიკები უფრო ეფექტურია სისხლდენის შესამცირებლად, ვიდრე ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები და მოკლე ციკლის პროგესტოგენები. ავტორებმა ვერ შეძლეს დასკვნების დადება ანტიფიბრინოლიტიკების და გრძელციკლიანი პროგესტოგენების შედარებისას. უცნობია სიცოცხლის ხარისხის, პაციენტის კმაყოფილების, მძიმე გვერდითი მოვლენების მონაცემებიც. მიმოხილვის ავტორების რეკომენდაციით, პანდემიის კონტექსტში მკურნალობის შერჩევისას (დისტანციურად, მოწოდებულია ანტიფიბრინოლიტიკების (ტრანექსამის მჟავა), ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივების დანიშვნა. როდესაც სერვისები ხელმისაწვდომია, მნიშვნელოვანია სრული შეფასება პირისპირ კონსულტაციაზე (ფიზიკური გასინჯვა, სისხლის ანალიზი, ულტრაბგერა).

COVID-19-ის ხშირ გვერდით მოვლენად არ არის დასახელებული მენსტრუალური ცვლილებები და არანორმალური სიხლდენა; თუმცა, დიდი ბრიტანეთისა მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელ სააგენტოში დაფიქსირდა ამ მოვლენების 30,000-ზე მეტი შემთხვევა ყველა იმ ვაქცინით აცრის შემდეგ, რომელიც ამჟამად ბრიტანეთშია შეთავაზებული.[243] მიუხედავად იმისა, რომ მტკიცებულებები ამჟამად საბოლოო არ არის, მეანთა და გინეკოლოგთა სამეფო კოლეჯის და მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელი სააგენტოს რეკომენდაციით, COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინის ჩატარების შემდეგ მენსტრუალური დარღვევების და/ან მოულოდნელი ვაგინალური სისხლდენის მქონე პაციენტების მკურნალობა უნდა მიმდინარეობდეს ჩვეულებრივი კლინიკური გაიდლაინების გათვალისწინებით, რომლებსაც ზოგად პრაქტიკაში იყენებენ.[244][245]

მწვავე ქოლეცისტიტი

რამდენიმე სამეცნიერო საზოგადოების გაერთიანებული რეკომენდაციის თანახმად, ლაპაროსკოპიური ქოლეცისტექტომია რჩება არჩევის მკურნალობა მწვავე ქოლეცისტიტის დროს, COVID-19-ის პანდემიის ფონზე. ადრეული ქოლეცისტექტომია (ტარდება სიმპტომების დაწყებიდან რაც შეიძლება მალე) უპირატესია. ჰაერი, რომელიც პერიტონეუმიდან გადის, უნდა გადიოდეს ფილტრაციას დაბალნაწილაკიანი ფილტრით, რათა ვირუსის ნაწილაკები მოშორდეს. თუ ქირურგიული ჩარევა გადაიდება COVID-19-ის ეპიდაფეთქების გამო, აუცილებელია პაციენტების მონიტორინგი სეფსისის ნიშნებზე და ტკივილის პროგრესირების დასაფიქსირებლად. თუ პაციენტი ქირურგიული ჩარევის კრიტერიუმებს ვერ აკმაყოფილებს და არ უმჯობესდება მდგომარეობა ანტიბიოტიკების ფონზე, შეიძლება განიხილოთ ნაღვლის ბუშტის პერკუტანეული დრენირება.[246]

თირკმლის მწვავე დაზიანება

COVID-19-ის მქონე პაციენტებს შეიძლება განუვითარდეთ თირკმლის მწვავე დაზიანება, პროტეინურია ან ჰემატურია. ≥60 წლის ასაკი და COVID-19-ის მძიმე ფორმა სიკვდილობის დამოუკიდებელი რისკფაქტორებია.[247] მძიმე COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპიის საჭიროება, ვიდრე არა-მძიმე COVID-19 პაციენტებში. თირკმლის მწვავე დაზიანება მნიშვნელოვნად ზრდის COVID-19-ით გარდაცვალების რისკს.[247] აშშ-ში თირკმლის მწვავე დაზიანებით ჰოსპიტალიზებული პაციენტების კოჰორტული კვლევის თანახმად, COVID-19-ის და თირკმლის მწვავე დაზიანების თანაარსებობისას გორლგოვანი ფილტრაციის სიჩქარე უფრო სწრაფად ქვეითდება, ვიდრე COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში. ეს ეფექტი დამოუკიდებელი იყო სხვა თანმხლები დაავადებებისა და თირკმლის დაზიანების სიმძიმისგან.[248]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ის ფონზე თირკმლის მწვავე დაზიანება ნებისმიერ დროს შეიძლება განვითარდეს (ჰოსპიტალიზაციამდე, განმავლობაში და შემდეგ). თირკმლის მწვავე დაზიანების ინციდენტობის შესამცირებლად კრიტიკული მნიშვნელობისაა ეუვოლემიური სტატუსის შენარჩუნება (სითხის სტატუსის ოპტიმიზაცია).[129]

თირკმლის მწვავე დაზიანების მკურნალობა იგივენაირად მიმდინარეობს COVID-19-ის მქონე პირებში, როგორც ზოგად მოსახლეობაში და მოიცავს თირკმლის ჩანაცვლებით თერაპიას, საჭიროებისამებრ.[249] მედიკამენტები, რომლებიც იწვევენ ან აუარესებენ თირკმლის მწვავე დაზიანებას, უნდა შეჩერდეს, გარდა აუცილებელი მედიკამენტებისა. COVID-19-ის ზოგიერთი მკურნალობა შეიძლება ზრდიდეს თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკს.[129] მომატებული ტემპერატურა და სუნთქვის სიხშირე იწვევს სითხის "შეუგრძნობელ" დაკარგვას.[250][129] ინტრავენური სითხეები საჭიროა ხშირ შემთხვევაში. არჩევანი ეფუძნება ბიოქიმიურ ტესტებს. ინტრავენური სითხეები საჭიროა ეუვოლემიური მდგომარეობის შესანარჩუნებლად. ჰიპერნატრიემია ხშირია თავდაპირველად და შეიძლება მოგვიანებითაც განვითარდეს.[250] სიცოცხლისათვის საშიში ჰიპერკალიემიის დროს, სტანდარტული მოვლის პარალელურად, შესაძლებელია კალიუმის შემბოჭველების გამოყენება.[129] აღნიშნულ აგენტებს შეიძლება ჰქონდეს გარკვეული როლი თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპიის საჭიროების დაყოვნებაში, როდესაც რესურსები შეზღუდულია.[250][251]

მწვავე ლიმფოციტური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[83] საერთაშორისო ექსპერტების პანელი და ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება გამოსცემს რეკომენდაციებს ზრდასრულებში მწვავე ლიმფოციტური ლეიკემიის სამკურნალოდ.[252][253]კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების მინიმალური დოზა, დაუნორუბიცინის და პეგასპარგაზას დოზის შემცირება (პეგილირებული ასპარგინაზა) მკურნალობის დაწყებისას ხანდაზმულებში და COVID-19-ის გართულებების მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ პირებში.[252][253] ანტი-CD20 მონოკოლონური ანტისხეულები იწვევს იმუნოგლობულინის დონის დაწევას; მკურნალობა ამ აგენტებით შეძლებისდაგვარად უნდა გადაიდოს. მეორე თაობის თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები, კორტიკოსტეროიდების შემცირებული დოზით, უნდა განიხილოთ ფილადელფიას ქრომოსომაზე დადებით შემთხვევებში.[252][253]

თუ ქიმიოთერაპიის ორი ციკლის შემდეგ პაციენტი დადებითია მინიმალურ ნარჩენ დაავადებაზე, კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ ბლინატუმომაბი. თუ პაციენტი უარყოფითია მინიმალურ ნარჩენ დაავადებაზე და ქიმიოთერაპიის უდიდესი ნაწილი დასრულებულია, შესაძლებელია გადაყვანა შემანარჩუნებელ თერაპიაზე. შემანარჩუნებელ ფაზაზე კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების შემცირება და ვინკრისტინის დანიშვნისგან თავის შეკავება >65 წლის პაციენტებში. რეკომენდაციები გაიცემა რეციდივის შემთხვევებისთვის და ტრანსპლანტაციისთვის. ზრდის ფაქტორებით მხარდაჭერა გასათვალისწინებელია COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში, რათა ნეიტროფილების რაოდენობა აღდგეს და იყოს 1000 უჯრედი/მიკროლიტრზე ან მეტი, მკურნალობის მთელი კურსის განმავლობაში. ზრდის ფაქტორები სავარაუდოდ არ არის რეკომენდებული SARS-CoV-2 ინფექციის მქონე პაციენტებში, რადგან არსებობს ფილტვის ანთებითი დაზიანების პოტენციური რისკი.[252]

SARS-CoV-2 კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. ერთი კვლევაში, რომელიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების მკურნალობას ქონდა გავლენა.[254] შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[255]

მწვავე მიელოგენური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[83] მწვავე მიელოგენური ლეიკემია ასოცირებულია უარეს გამოსავალთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[256] მწვავე მიელოგენური ლეიკემიის მქონე პაციენტები უნდა გადიოდნენ სკრინინგს COVID-19-ზე ქიმიოთერაპიის ინდუცირების/კონსოლიდირების ფაზამდე.[257] ინტენსიური თერაპიის შემთხვევაში მოწოდებულია COVID-19-უარყოფით განყოფილებაში მართვა, სკრინინგის და დაცვის ზომების გაძლიერებით. ქიმიოთერაპია უნდა გადაიდოს მანამდე, სანამ არ ალაგდება სიმპტომები და პაციენტს არ ექნება უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტი. ქიმიოთერაპია შეირჩევა ციტოგენეტიკის და ნუკლეოფოსმინ-1 და fsm-დაკავშირებული თიროზინ კინაზა-3 სტატუსის მიხედვით. ვენეტოკლაქსი და გილტერიტინიბი ინგლისში საგანგებო წესით დამტკიცებულია პაციენტების გარკვეულ ჯგუფებში გამოსაყენებლად.[257]

ზრდის ფაქტორები სავარაუდოდ არ არის რეკომენდებული COVID-19 ინფექციის მქონე პაციენტებში, რადგან არსებობს ფილტვის ანთებითი დაზიანების პოტენციური რისკი.[252]

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში ძალიან მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. ერთი კვლევაში, რომელიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების მკურნალობას ქონდა გავლენა.[254] შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[255]

ადისონის დაავადება

თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის მქონე პაციენტები იმყოფებიან ინფექციის განვითარების მაღალი რისკის ქვეშ, რაც შეიძლება გართულდეს თირკმელზედა ჯირკვლის კრიზით. ხელმისაწვდომია თირკმელზედა ჯირკვლის კრიზის პრევენციის გაიდლაინები COVID-19-ის დადასტურებული ან საეჭვო შემთხვევების კონტექსტში.[258] პაციენტებს უნდა გაეწიოთ დახმარება, რათაშეძლონ საკუთარი მდგომარეობის უსაფრთხო მართვა. ასევე აუცილებელია მათი ინფორმირება, თუ როგორ უნდა დაიცვან ავადმყოფობის პერიოდის აუცილებელი წესები. გაიდლაინების რეკომენდაციით, COVID-19-ის სიმპტომების მქონე პაციენტებმა უნდა მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება და მითითებისამებრ მიიღონ პერორალური ჰიდროკორტიზონი ან პრედნიზოლონი. პაციენტებს ასევე ურჩევენ ცხელებისთვის მიიღონ პარაცეტამოლი და მიიღონ სითხეები რეგულარულად, რათა აწარმოონ მათი შარდის კონცენტრაციის დონის მონიტორინგი. კლინიკური გაუარესების ნიშნების შემთხვევაში (მაგ. თავბრუსხვევა, ძლიერი წყურვილი, უკონტროლო კანკალი, ძილიანობა, დაბნეულობა, ლეთარგია, ღებინება, მძიმე დიარეა, სუნთქვის მზარდი უკმარისობა, სუნთქვის სიხშირე >24/წთ, მეტყველების გაძნელება) პაციენტმა ან მისმა მომვლელმა კუნთშიდა გზით უნდა შეასრულოს ჰიდროკორტიზონის ინექცია და მოითხოვოს სასწრაფო სამედიცინო დახმარება.[258] ჰოსპიტალიზებულმა პაციენტებმა უნდა მიიღონ ინტრავენური ჰიდროკორტიზონი და მუდმივი ინტრავენური რეჰიდრატაცია იზოტონური სალინით; დროებით უნდა შეწყდეს ფლუდროკორტიზონის გამოყენებას.

ასაკთან დაკავშირებული მაკულის დეგენერაცია

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია ასაკობრივი მაკულური დეგენერაციის დიაგნოზის დამტკიცება ოპტიკურ-კოჰერენტული ტომოგრაფიით და ანგიოგრაფიით, თუ შესაძლებელია. ახალდიაგნოსტირებული დაავადების შემთხვევაში შეიძლება მკურნალობა სისხლძარღვების ენდოთელიური ზრდის ფაქტორის ინჰიბიტორის სამი ინექციით, რასაც მოყვება ინექცია ყოველ 8 კვირაში ერთხელ. თუ პაციენტი უკვე იღებს VEGF ინჰიბიტორს, მკურნალობა შეიძლება გაგრძელდეს ინექციებით ყოველ 8 კვირაში ერთხელ, ინტერვალებში კლინიკაში მისვლის გარეშე, გარდა მხედველობის გაუარესების შემთხვევებისა. ამ სიტუაციაში შეიძლება საჭირო გახდეს მხედველობის განმეორებითი შეფასება და განმეორებითი ოპტიკურ-კოჰერენტული ტომოგრაფია. ლოქდაუნის შეზღუდვების მოხსნის შემდეგ შესაძლებელია პრეპანდემიური პროტოკოლების იმპლემენტაცია.[259]

ალერგიული რინიტი

ბრიტანეთის ალერგოლოგიისა და კლინიკური იმუნოლოგიის საზოგადოების და იტალიის პედიატრიული ალერგოლოგიისა და იმუნოლოგიის საზოგადოების განცხადებებში ალერგიული რინიტის მქონე პაციენტებისთვის რეკომენდებულია ჩვეული მკურნალობის, მათ შორის ტოპიკური ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდებისა და ანტიჰისტამინების გამოყენების გაგრძელება. უკონტროლო ალერგიული რინიტი შესაძლოა გახდეს ცემინების და მომატებული ხელი-თვალის და ხელი-ცხვირის კონტაქტის მიზეზი, რაც ზრდის SARS-CoV-2-ის ტრანსმისიის რისკს.[260][261] უნდა გადაიდოს კანის აეროალერგენების მიმართ კანის ტესტირება, ენისქვეშა და კანქვეშა იმუნოთერაპიები. შეგვიძლია შევამციროთ დოზის შემდგომი დაკვირვების პერიოდი და გავზარდოთ დოზებს შორის ინტერვალები პაციენტებისთვის, რომლებიც უკვე იტარებენ კანქვეშა იმუნოთერაპიას.[260]

ამბლიოპია

დიდ ბრიტანეთში, პანდემიის პირობებში, შეწყდა ამბლიოპიის სკრინინგი. კლინიკურად უნდა დადგინდეს, თუ რამდენად აუცილებელია შესაძლო ამბლიოპიის სკრინინგი; მკურნალობის გადადება პანდემიის დასრულებამდე გამართლებულია ვირუსის გადაცემის რისკის და ჯანდაცვის სერვისების გადატვირთვის გათვალისწინებით. ატროპინით მკურნალობა საჭიროებს შემდგომ ვიზიტებს, ამბლიოპიის შექცევადობის მონიტორინგის მიზნით. ამიტომ, ატროპინი უნდა შეწყდეს და შეიცვალოს თვალის ახვევით. მშობლებს ხელი უნდა შეუწყოთ, რომ თავიდან სცადონ ოკლუზია, თუ მანამდე ახვევა არ ხერხდებოდა. ბავშვების შემდგომი მეთვალყურეობა შესაძლებელია ვიდეო ან სატელეფონო ზარებით. ახვევით მკურნალობის გაიშვიათება ან შეწყვეტა შეიძლება გარკვეულ პაციენტებში.[262]

აორტის სტენოზი

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯის და გულსისხლძარღვთა ანგიოგრაფიის და ინტერვენციების საზოგადოების პოზიცია-განცხადება რეკომენდაციას უწევს პაციენტების ტრიაჟს აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურაზე პანდემიის განმავლობაში.[202] მძიმე, სიმპტომური აორტის სტენოზის შემთხვევაში, აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა უნდა განიხილებოდეს კლინიკური დამძიმების, გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის ან განმეორებითი ჰოსპიტალიზაციის რისკის შესამცირებლად. მონაცემები საკმარისი არ არის ზუსტი რეკომენდაციების გასაცემად მინიმალურად სიმპტომური მძიმე-კრიტიკული სტენოზის შესახებ; თუმცა, განიხილება ურგენტული აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა ან მკაცრი მონიტორინგი. აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა განიხილება თუ ძალიან მაღალია პიკური/საშუალო გრადიენტი, ძალიან მცირეა აორტის სარქვლის ფართობი და დაბალია მოცულობითი ინდექსი. უსიმპტომო პაციენტებში აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა გადაიდება 3 თვით ან გეგმიური პროცედურების გაგრძელებამდე. მკაცრი ამბულატორიული მონიტორინგი გრძელდება მძიმე სტენოზის მქონე ყველა პაციენტში.

გულის სარქველების ბრიტანულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები გულის სარქვლოვანი დაავადების ამბულატორიული მართვის შესახებ COVID-19 პანდემიის კონტექსტში. მათი რეკომენდაციით, მძიმე სიმპტომური აორტის სტენოზი და შორსწასული გულის უკმარისობა, ასევე პარკუჭის ფუნქციის დაქვეითება (განდევნის ფრაქცია <50%) ან სინკოპე ყველაზე პრიორიტეტული მდგომარეობებია და საჭიროებს ჩარევას სასურველია 2 კვირაში, ან მაქსიმუმ 4 კვირაში. აორტის სტენოზის ინტერვენცია შეიძლება იყოს სარქვლის ჩანაცვლება ან აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული იმპლანტაცია. ამჟამად ამ ორ მეთოდს შორის არჩევისას ინდივიდუალურ შემთხვევებში მიიღება გადაწყვეტილება, ზოგადი ანესთეზიის, ინტენსიური მოვლის, ჰოსპიტალიზაციის და COVID-19-ის რისკის გათვალისწინებით.[263]

ევროპის კარდიოლოგთა საზოგადოება აცხადებს, რომ აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული იმპლანტაცია ტრანსფემორალური მიდგომით (სედაციის ქვეშ ან მხოლოდ ადგილობრივი ანესთეზიით) რესურსების ოპტიმალური გამოყენების გზაა, რადგან ნაკლებია ინტენსიურ განყოფილებაში მოთავსების საჭიროება და პაციენტი უფრო მალე გაეწერება კლინიკიდან. აორტის სარქვლის ჩანაცვლებისთვის პრიორიტეტი ენიჭება სინკოპეს და გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებს და მაღალი ტრანსვალვულური გრადიენტის და/ან მარცხენა პარკუჭის ფუნქციის დაქვეითების მქონე პაციენტებს. კლინიკური გადაწყვეტილებები უნდა მიიღოს მულტიდისციპლინურმა გუნდმა და ტელემედიცინა უნდა იყოს გამოყენებული დისკუსიების გასაადვილებლად, თუ პირისპირ შეხვედრები შეუძლებელია. პაციენტთა მდგომარეობის ხანმოკლე და გრძელვადიანი პროგნოზი უნდა იყოს დაბალანსებული საავადმყოფოში შეძენილი ინფექციის სამართავ ხელმისაწვდომ რესურსებთან და რისკებთან.[192]

აპლაზიური ანემია

მძიმე აპლაზიური ანემიის დეფინიციური მკურნალობებია ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია ან იმუნოსუპრესიული თერაპია. ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოების რეკომენდაციის თანახმად, თუ ნეიტროფილების აბსოლუტური რაოდენობა ნაკლებია 200 მიკროლიტრზე (ძალიან მძიმე აპლაზიური ანემია), ტრანსპლანტაციის ან იმუნოსუპრესიის დაყოვნების რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე SARS-CoV-2-ზე ექსპოზიციის რისკი ან იმუნოსუპრესიის გავლენა ინფექციაზე; თუმცა, ოპტიმალური მართვა შეიძლება ამჟამად არ იყოს პრაქტიკული.[264]

იმუნოსუპრესიის ვარიანტებია ანტითიმოციტების გლობულინი (ATG), ციკლოსპორინი და ელტრომბოპაგი; ATG-ის გამოყენება საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას. ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება, სისხლისა და ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის ევროპული საზოგადოება და NHS ინგლისი ავრცელებენ განცხადებებს ელტრომბოპაგის გამოყენების რეკომენდაციით, ციკლოსპორინთან ან მის გარეშე, როგორც "ხიდის" თერაპია ღეროვანი უჯრედების გადანერგვამდე ან იმუნოსუპრესიულ თერაპიამდე ATG-ით მძიმე ან ძალიან მძიმე აპლაზიური ანემიის დროს, COVID-19-ის პანდემიის განმავლობაში.[264][265][266]

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში არ ჩატარებულა. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[255] ამერიკის ჰემატოლოგიური საზოგადოება აცხადებს, რომ COVID-19 ვაქცინაციის სარგებელი აჭარბებს რისკს აპლაზიური ანემიის მქონე პაციენტებში, განსაკუთრებით ვისაც მძიმე დაავადების დამატებითი რისკფაქტორები აქვთ; თუმცა, იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფ პაციენტებში ვაქცინის ფონზე შეიძლება ვერ გამომუშავდეს საკმარისი იმუნური პასუხი.[264]

ასთმა

ასთმის გლობალური ინიციატივა (GINA) აცხადებს, რომ ასთმით დაავადებულებს არ აქვთ COVID-19- ის გადადების მომატებული რისკი და კარგად კონტროლირებადი, მსუბუქი და ზომიერი ასთმის მქონე ადამიანები არ არიან მძიმე COVID-19-ის რისკის ქვეშ.[267] GINA ასევე აცხადებს, რომ კარგად კონტროლირებული ასთმის შემთხვევაში არ არის მომატებული COVID-19-ით გარდაცვალების რისკი; თუმცა, პირებში, ვინც ახლო წარსულში პერორალურ კორტიკოსტეროიდებს იღებდნენ, შეიძლება მომატებული იყოს COVID-19-ით სიკვდილობის რისკი.[267] დამატებითი კვლევებით დადგინდა, რომ მწვავე ასთმით დაავადებულ პაციენტებს (მკურნალობენ 3 სხვადასხვა კლასის მედიკამენტებით) აქვთ მომატებული ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური თერაპიის დაშვებისა და COVID-19- ით გარდაცვალების რისკი.[268][269] ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის სწრაფმა სისტემურმა მიმოხილვამ აჩვენა, რომ ამჟამინდელი მტკიცებულებები ასთმისა და COVID-19-ით დაინფიცირებას და მძიმე კლინიკურ შედეგებს შორის კავშირის შესახებ არ არის ზუსტი და საჭიროა დამატებითი კვლევების ჩატარება.[270] ასთმისა და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არასასურველი კლინიკური შედეგების რისკფაქტორები იყო: თანმხლები ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება, არაალერგიული ასთმა, არა-თეთრკანიანი ეთნიკურობა და ხანდაზმულობა.[270]

ასთმისთვის გამოწერილი მედიკამენტები პაციენტებმა ჩვეულებრივ უნდა მიიღონ, მათ შორის საინჰალაციო და პერორალური კორტიკოსტეროიდები და ბიოლოგიური აგენტები.[267][271][272][261][273][274] GINA გვირჩევს წერილობითი გეგმის შედგენას ყველა პაციენტისთვის, რათა ამოიცნონ ასთმის გამწვავება, გამოიყენონ საკონტროლო და საპროფილაქტიკო მედიკამენტები სწორად და იცოდნენ, როდის მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება.[267] აღნიშნული რეკომენდაციებით, ნებულაიზერების გამოყენებისგან მწვავე შეტევის დროს თავი უნდა შევიკავოთ რესპირატორულ ნაწილაკებში ვირუსის გავრცელების რისკის გამო. ჰერმეტული დოზირებული ინჰალატორი და სფეისერი პირის ნაწილით ან მჭიდრო სახის ნიღაბი შეგიძლიათ გამოიყენოთ ხანმოკლე მოქმედების ბეტა-2 აგონისტის მისაწოდებლად.[267] აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები გვირჩევენ, რომ ნებულაიზერმა შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა, თუმცა უცნობია, რა იწვევს რისკის მატებას- ნებულაიზერით ნაწილაკების წარმოქმნა თუ ახლო კონტაქტი ჯანდაცვის პროფესიონალსა და პაციენტს შორის.[275] თუმცა, დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, ნებულაიზერის გამოყენება კვლავ დაშვებულია, რადგან აეროზოლი ნებულაიზერის სითხიდან გამოდის და არ ატარებს პაციენტის ვირუსულ ნაწილაკებს.[271] GINA გვირჩევს, რომ იქ, სადაც მიმდინარეობს საზოგადოებაში SARS-CoV-2-ის გადაცემა, სპირომეტრია და პიკის დინების გაზომვა გადაიდოს სამედიცინო დაწესებულებებში, თუ არ არის გადაუდებელი საჭიროება.[267] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით ამჟამად რეკომენდებულია ბრონქოსკოპია და ფილტვის ფუნქციის ტესტების უმეტესობა, მაგ. სპირომეტრია, მხოლოდ ურგენტულ შემთხვევებში უნდა გაკეთდეს, თუ შედეგებს პირდაპირი ეფექტი ექნება პაციენტის მკურნალობაზე.[271] თუ აუცილებელია სპირომეტრიის ჩატარება, ინფექციის კონტროლის მკაცრი ზომები უნდა იყოს მიღებული.[267] კანადური გაიდლაინების რჩევით, საჭიროა კლინიკური განსჯა დიაგნოსტიკური და თერაპიული ბრონქოსკოპიის ურგენტულობის დასადგენად. არაურგენტული პროცედურები შეიძლება გადაიდოს ვირუსის მაღალი გავრცელების დროს, როდესაც ინფიცირების რისკი მიუღებლად მაღალია.[276]

პაციენტებს სახლში უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, მაგრამ არ უნდა მოიმარაგონ ჭარბი რაოდენობით მედიკამენტები. შეგიძლიათ შეახსენოთ პაციენტებს, რომ ინჰალატორები და სფეისერები არ გამოიყენონ სხვა ადამიანებთან საზიაროდ. ექიმებმა პაციენტებს ხელი უნდა შეუწყონ მოწევის შეწყვეტაში.[261]

აუხსენით პაცინეტებს, რომ COVID-19 შეიძლება გამოვლინდეს ასთმის შეტევის მსგავსი სიმპტომებით (მაგ. ხველა, სუნთქვის უკმარისობა); თუმცა, დამატებითი სიმპტომები, როგორიცაა ცხელება, დაღლილობა და გემოს/ყნოსვის ცვლილება უფრო სავარაუდოა COVID-19-ით ინფიცირების დროს.[277] ფართომასშტაბიანი, კოჰორტული კვლევის თანახმად, 16-49 წლის ასაკში, COVID-19-ის მქონე 7-დან 1 პაციენტს აღენიშნებოდა მსტვინავი სუნთქვა[268]

COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებული პაციენტების კვლევებში, ასთმა არ არის ინტუბირების დამოუკიდებელი რისკფაქტორი.[278] ასთმის მქონე პაციენტები, რომლებიც 16 წლის ან უფროსები არიან, უფრო მძიმე დაავადებას უჩივიან ჰოსპიტალიზაციისას და უფრო ხშირად საჭიროებენ კრიტიკულ მოვლას, არაინვაზიურ ვენტილაციას და ჟანგბადს, შედარებით ასთმის არმქონე პაციენტებთან. ასთმის მქონე, 50 წლის ან უფროსი პაციენტების შემთხვევაში, საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების გამოყენება ჰოსპიტალიზაციამდე 2 კვირის განმავლობაში დაკავშირებული იყო ნაკლებ სიკვდილობასთან, ვიდრე თანმხლები რესპირატორული დაავადების მქონე პაციენტებში.[268]

GINA-ს ინფორმაციით, 2020 წელს ბევრ ქვეყანაში დაფიქსირდა ასთმის გამწვავებების შემცირება.[267] 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს შოტლანდიასა და უელსში გადაუდებელი დახმარების განყოფილებებში მოთავსება და ასთმის გამო საავადმყოფოში მიღება მნიშვნელოვნად გაიშვიათდა. ინჰალაციური და პერორალური კორტიკოსტეროიდების დანიშვნის სიხშირემ მნიშვნელოვნად იმატა უელსში ლოქდაუნის წინ, რაც მიანიშნებს, რომ ამ ცვლილებას ხელი შეუწყო პროფილაქტიკური მკურნალობის გაუმჯობესებულმა დაცვამ და გამწვავების თვითმართვამ. სხვა რესპირატორული ვირუსების ცირკულაციის შემცირებამ, ჰაერის დაბინძურების შემცირებამ და მოწევის ჩვევების შეცვლამ ლოქდაუნის დროს ასევე შეიძლება ხელი შეუწყოს შემცირებას.[279] ინგლისში, პირველადი ჯანდაცვის მომსახურების გამოყენება ასთმის გამწვავებებზე შემცირდა 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს, მაგრამ მნიშვნელოვანი შემცირება არ დაფიქსირდა საავადმყოფოში ვიზიტის სიხშირის კუთხით.[280]

GINA გვირჩევს COVID-19 ვაქცინაციას ასთმით დაავადებულებში, ვაქცინაციისას ჩვეული სიფრთხილის დაცვით.[267] მძიმე ასთმის მქონე ადამიანებისთვის, რომლებიც იღებენ ბიოლოგიურ თერაპიას, COVID-19 ვაქცინა და ბიოლოგიური თერაპია არ უნდა ჩატარდეს იმავე დღეს.[267]

ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის აშლილობა (ADHD)

ევროპის ADHD გაიდლაინების ჯგუფმა გამოაქვეყნა გზამკვლევი ADHD-ის მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. მომსახურების მიწოდება უნდა გაგრძელდეს ტელემედიცინის გზით, სადაც ეს შესაძლებელია. პაციენტის მშობლები და მომვლელები უნდა წახალისდნენ, გამოიყენონ ქცევითი აღზრდის სტრატეგიები. ხოლო სკოლებში რეკომენდებულია უპირატესობა მივანიჭოთ ADHD-ის მქონე მოსწავლეების მონიტორინგს. პაციენტებს, ჩვენების შემთხვევაში, საწყისი შეფასების შემდეგ უნდა შევთავაზოთ მკურნალობის დაწყება. პაციენტებმა, რომლებიც უკვე იღებენ მედიკამენტს, უნდა გააგრძელონ მისი გამოყენება დანიშნულებისამებრ. მშობლებმა და პაციენტებმა, დაწესებული შეზღუდვებით გამოწვეული სტრესის მართვისთვის არ უნდა მიიღონ დანიშნულებაში მედიკამენტის გაწერილ დოზაზე მეტი. გულ-სისხლძარღვთა რუტინული შემოწმებები და პირისპირ მონიტორინგი შეიძლება გადაიდოს პირებში, რომელთაც არ აქვთ გულ-სისხლძარღვთა რისკფაქტორები. რეკომენდებულია არტერიული წნევისა და გულისცემის სიხშირის მონიტორინგი სახლის პირობებში.[281]

აუტოიმუნური ჰეპატიტი

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[51] დიდი ბრიტანეთის, ევროპის და ამერიკის გაიდლაინები თანხმდება: იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტები COVID-19-ის არმქონე პირებში თვითნებურად და საპროფილაქტიკოდ არ უნდა შეიცვალოს.[65][66][67] ამან შეიძლება გამოიწვიოს აუტოიმუნური ჰეპატიტის გამწვავება. ბუდეზონიდი შეიძლება დაინიშნოს რემისიის მიღწევის მიზნით ციროზის არმქონე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ აუტოიმუნური ჰეპატიტი, სისტემური კორტიკოსტეროიდების შემცირების მიზნით.[67]

ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაცია (AASLD) გვირჩევს, რომ იმუნოსუპრესიული თერაპია უნდა დაიწყოს აუტოიმუნური ჰეპატიტის მქონე პაციენტებში, COVID-19-ის სტატუსის მიუხედავად.[66] გასათვალისწინებელია ახალი მედიკამენტის დაწყების რისკი და სარგებელი, განსაკუთრებით COVID-19-ის პანდემიის ფონზე, ასევე რისკის პროფილი, მონიტორინგის შესაძლებელობა, მიწოდების გზა.[65]

თუ პაციენტს განუვითარდება COVID-19, ღვიძლის დაავადებების კვლევის ამერიკის ასოციაციის (AASLD) რეკომენდაციით, ექიმებმა უნდა განიხილონ იმუნოსუპრესანტების დოზის შემცირება, განსაკუთრებით აზათიოპრინის და მიკოფენოლატის შემთხვევაში, თუმცა, ამავდროულად, უნდა გაითვალისწინონ იმუნოსუპრესირებულ პაციენტებში ინფექციების მართვის ძირითადი პრინციპები და სუპერინფექციის რისკის შემცირება.[66] რეჟიმის რეგულირება უნდა იყოს ინდივიდუალური და ეს დამოკიდებულია COVID-19- ის სიმძიმეზე. თუ პაციენტი იღებს კორტიკოსტეროიდებს და აღენიშნა COVID-19, კორტიკოსტეროიდული დოზირება უნდა იყოს საკმარისი თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის თავიდან ასაცილებლად.[67] კორტიკოსტეროიდების მიღება ერთბაშად არ უნდა შეწყდეს.[65]

COVID-19- მა შეიძლება გამოიწვიოს ღვიძლის ფუნქციის ტესტების პათოლოგიური ჩვენებები აუტოიმუნური ჰეპატიტის დროს; ეს არ შეიძლება მივაკუთვნოთ დაავადების გამწვავებას, ბიოფსიით დადასტურების გარეშე.[66]

ბრიტანეთის გასტროენტეროლოგიის საზოგადოების, ღვიძლის შემსწავლელი ბრიტანული ასოციაციისა და ბრიტანეთის სისხლისა და ტრანსპლანტაციის ასოციაციის ერთობლივი განცხადება გვირჩევს, რომ აუტოიმუნური ჰეპატიტით დაავადებულ პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია ნებისმიერი ხელმისაწვდომი ვაქცინით.[282]

ძუძუს კიბო

ევროპული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ძუძუს კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არეკორეგირებული ლეტალობის მაჩვენებელი არის 15.2%. ჯამში სიკვდილობა კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია მამაკაცებში, ≥65 წლის პირებში და ≥2 თანმხლები დაავადების მქონე პაციენტებში.[78] ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[82]

მამოლოგთა ამერიკულმა საზოგადოებამ გამოსცა რეკომენდაციები COVID-19-ის პანდემიის დროს ძუძუს კიბოს მქონე პაციენტების პრიორიტეტიზაციის, მკურნალობის და ტრიაჟის შესახებ.[283] პანდემიის განმავლობაში, მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალი პრიორიტეტი ენიჭება ჩამოთვლილ მდგომარეობებს:

მკერდის პოტენციურად არასტაბილური დაავადება (მაგ. ჰემატომა, ინფექცია): შეფასება ქირურგიული ჩარევისთვის
ინვაზიური ძუძუს კიბოს ახალი დიაგნოზი (შეიძლება გამოიყენოთ ტელემედიცინა)
ქირურგიული ჩარევა: მასტექტომიის შემდგომი იშემიური ანათალის რევიზია; აუტოლოგური ქსოვილოვანი ანათალის რევასკულარიზაცია/რევიზია
ქიმიოთერაპია: ნეოადიუვანტური/ადიუვანტური ქიმიოთერაპია სამმაგი უარყოფითი და HER2-დადებითი ძუძუს კიბოს შემთხვევაში; ადრეული ქიმიოთერაპია სავარაუდოდ გააუმჯობესებს გამოსავალს მეტასტაზური დაავადების დროს; ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია უკვე დაწყებულია; ადიუვანტური ან მეტასტაზური ენდოკრინული თერაპია
სხივური თერაპია მტკივნეული, ინოპერაბელური წარმონაქმნებისთვის; სხივური თერაპიის გაგრძელება, თუ უკვე დაიწყო; კრიტიკული მეტასტაზური დაზიანებების მკურნალობა (მაგ. თავის ტვინის მეტასტაზი, ზურგის ტვინის კომპრესია).

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით უმაღლესი პრიორიტეტი ენიჭებათ შემდეგ პაციენტებს:[84]

პაციენტები, რომლებიც იღებენ განკურნებით სისტემურ ქიმიოთერაპიას, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
პაციენტები, რომლებიც იღებენ ადიუვანტურ ან ნეოადიუვანტურ სისტემურ ქიმიოთერაპიას, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობას.

დიდი ბრიტანეთის ასოციაცია ძუძუს კიბოს ქირურგიული მკურნალობის შესახებ აქვეყნებს რეკომენდაციებს შესაბამისი სერვისების შესახებ პანდემიის კონტექსტში. მოწოდებულია ახალი პაციენტების ტრიაჟი და მათთან კონტაქტი კლინიკაში მისვლამდე. COVID-19-ის სიმპტომების მქონე პაციენტები იზოლირებული უნდა იყვნენ 7 დღით. ვიზიტი უნდა გადაიდოს იზოლირების დასრულებამდე. თუ ეჭვი ონკოლოგიურ მდგომარეობაზე ძალიან მაღალია, რეკომენდებულია პაციენტის გასინჯვა; თუ კიბოზე ეჭვი დაბალია (მაგ. ძუძუს ტკივილი, <30 წლამდე ორმხრივი გამონადენი) შესაძლებელია ტელეფონით კონსულტაცია და რადიოლოგიური გამოკვლევის გადადება. სუსტი, ხანდაზმული პაციენტები, რომლებიც უჩივიან თანმხლებ დაავადებებს ან ცხოვრობენ სპეციალურ დაწესებულებებში, COVID-19-ის ყველაზე მაღალი რისკის ქვეშ არიან. შესაბამისად, ეს პაციენტები პირადად არ უნდა გასინჯოთ. შეიძლება განიხილოთ ემპირიული მკურნალობა ლეტროზოლით. ძველი პაციენტები, შეძლებისდაგვარად, სატელეფონო კონსულტაციებით უნდა მიმოიხილოთ.[284]

ქირურგიული შესაძლებლობები შეზღუდულია ბევრ საავადმყოფოში. ძუძუს კიბოს ქირურგიული ასოციაციის მიხედვით, პაციენტების პრიორიტეტიზაცია მოწოდებულია ჩამოთვლილი ჩვენებების მიხედვით:[284]

ესტროგენის რეცეპტორზე (ER) უარყოფითი კიბო
ადამიანის ეპიდერმული ზრდის ფაქტორის მე-2 რეცეპტორზე (HER2) დადებითი კიბო
პრე-მენოპაუზური პაციენტები
პოსტ-მენოპაუზური, ER-დადებითი პაციენტები, მაღალი რისკის შემცველი დაავადებით (მე-3 ხარისხი ან ლიმფური კვანძი დადებითია)
მაღალი ხარისხის, ფართომასშტაბიანი კარცინომა in situ სადინრებში (DCIS)
პოსტ-მენოპაუზური, ER-დადებითი პაციენტები, უფრო დაბალი რისკის შემცველი დაავადებით
სადინრების in situ კარცინომის მქონე დანარჩენი პაციენტები

ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამოიყენება, თუ ნათლად ნაჩვენებია ქიმიოთერაპია. ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია საჭიროებს გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის რუტინულად გამოყენებას პანდემიის ფონზე. რეკომენდებულია მულტიდისციპლინარული განხილვა ყველა შემთხვევაში.[285][88]

COVID-19 ვაქცინაცია ასოცირდება იღლიის ლიმფადენოპათიის გახშირებასთან მკერდის მაგნიტურ-რეზონანსული სკანირების და მამოგრაფიის დროს.[286][287] ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, COVID-19-ის ვაქცინაციის შემდეგ მამოგრაფიული იღლიის ლიმფადენოპათიის ინციდენტობა შეადგენს 3%-ს.[287] გამოქვეყნდა გაიდლაინები რეაქტიული კვანძების ბიოფსიების თავიდან ასაცილებლად. მაგნიტურ-რეზონანსულ კვლევაზე დაფიქსირებულ, ცალმხრივ, იღლიის ლიმფადენოპათიას, რომელიც აცრის მკლავის მხარეს ფიქსირდება, სავარაუდოდ იწვევს აცრა თუ დოზის მიღებიდან 4 კვირაში განვითარდა. რეკომენდებულია განმეორებითი ულტრაბგერა მეორე დოზიდან 6-8 კვირაში.[286]

დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:

ბრონქიოლიტი

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია პრევენციული მკურნალობის ოპტიმიზაცია, გრიპის აცრის და შესაბამის ბავშვებში პალივიზუმაბის დანიშვნის ჩათვლით.[288] შეფასების მთავარი კომპონენტებია: ოქსიგენაცია, ჰიდრატაცია, ნუტრიცია, ბავშვის პოტენციური COVID-19 სტატუსის განურჩევლად. მაღალი დინების ჟანგბადის მიწოდება ცხვირის კანულით არის აეროზოლის წარმომქმნელი პროცედურა; თუ საჭიროა მისი გამოყენება, უნდა ესწრებოდეს უფროსი პროფესიონალი. ბავშვები, რომლებიც საავადმყოფოში შემოდიან სხვადასხვა მიზეზით, ექვემდებარებიან ტესტირებას რესპირატორულ ვირუსებზე, როგორიცაა SARS-CoV-2, გრიპი და რესპირატორული სინციტიური ვირუსი. თუ საჭიროა ინტენსიური მომსახურება ან ქირურგიული ჩარევა, პრიორიტეტია SARS-CoV-2 სწრაფი ტესტირება.

კარცინოიდული სინდრომი

შუალედური მითითებები ნეიროენდოკრინული სიმსივნით დაავადებულთა მართვის შესახებ ხელმისაწვდომია დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის ნეიროენდოკრინული სიმსივნის საზოგადოების მასალებში.[289] თუ პაციენტი უკვე იღებს სომატოსტატინის ანალოგს, უნდა გაგრძელდეს თერაპია. თუმცა, მედიკამენტის მიღების გზა და დოზებს შორის ინტერვალები შეიძლება შეიცვალოს ჰოსპიტალში მისვლის საჭიროების შესამცირებლად; ეს ინდივიდუალურია და პაციენტთან უნდა გადაწყდეს. მაღალფუნქციური სიმსივნის შემთხვევაში, თუ მკურნალობა უნდა დაწყებულიყო, აუცილებელია თერაპიის ინიცირება მდგომარეობის საკონტროლოდ. თერაპიის დაწყება არაფუნქციური სიმსივნის შემთხვევაში შეიძლება გადაიდოს. ეს დამოკიდებულია პაციენტის ჯანმრთელობაზე და სიმსივნის მახასიათებლებზე. გადაწყვეტილება ინდივიდუალურად მიიღება. ქიმიოთერაპიის და პეპტიდური რეცეპტორების რადიოთერაპიის გამოყენება ინდივიდუალურად წყდება. რისკი და სარგებელი უნდა განიხილოთ თითოეული პაციენტისთვის. ქირურგიული ჩარევა განიხილება თუ იგი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ან პოტენციურად განკურნების ეფექტის მქონეა.

გულ-ფილტვის რეანიმაცია

გულ-ფილტვის რეანიმაცია COVID-19-ის პანდემიის ფონზე მაღალი რისკის პროცედურაა ჯანდაცვის პერსონალისთვის, რადგანაც წარმოიქმნება აეროზოლი, პაციენტსა და პროფესიონალს შორის კონტაქტი ახლოა და საჭიროა სწრაფი მოქმედებები.

თუ გულის გაჩერება არის დაფიქსირებული (პაციენტი არ რეაგირებს და სუნთქავს არანორმალურად), დიდი ბრიტანეთის და საერთაშორისო (ILCOR) გაიდლაინები გვირჩევენ სუნთქვის ძიებას, მაგრამ არ გირჩევენ სასუნთქი გზების გახსნას ან სუნთქვის მოსმენას/განცდას პაციენტის პირის მიდამოებში.[290][291]

ბრიტანული გაიდლაინების თანახმად, მწვავე ჰოსპიტალურ პირობებში აუცილებელია აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურის შესაბამისი პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ტარება რეანიმაციის გუნდის თითოეული წევრის მიერ, სანამ შევლენ პაციენტის ოთახში; პირადი დაცვის საშუალებების გარეშე არ უნდა დაიწყოს გულის მასაჟი ან სასუნთქი გზების პროცედურები. ერთ ოთახში პერსონალის რაოდენობა უნდა იყოს შეზღუდული. სასუნთქი გზების პროცედურები გამოცდილმა პირებმა უნდა ჩაატარონ, აეროზოლიზაციის რისკის მინიმუმამდე დაყვანით.[291] განახლებული ამერიკული გაიდლაინები ახლა გვირჩევენ, რომ გულმკერდის არაპირდაპირი მასაჟი ან დეფიბრილაცია არ უნდა გადაიდოს დამცავი საშუალებებით აღჭურვილი პერსონაილს ლოდინში, მაგრამ პირველადი რეანიმაციის პერსონალი უნდა ჩაანაცვლონ შესაბამისად ჩაცმულმა პერსონალმა რაც შეიძლება მალე.[292] თუ პაციენტი ვერ მოთავსდება ზურგზე მწოლიარე მდგომარეობაში, შეიძლება ჩატარდეს გულ-ფილტვის რეანიმაცია მუცელზე დაწვენილ მდგომარეობაში, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს სასუნთქი გზების და სისხლის მიმოქცევის მხარდაჭერას.[192]

თუ პირველადი დახმარება აუცილებელია საზოგადოებრივ პირობებში, შესაძლებელია მხოლოდ გულის მასაჟის ჩატარება და დეფიბრილაცია (როცა არის წვდომა დეფიბრილატორზე); იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ინფექციის პოტენციური რისკი, პაციენტის პირსა და ცხვირზე რეკომენდებულია ნაჭრის დაფარება. გულის გაჩერება ბავშვებში უფრო ხშირადაა გამოწვეული რესპირატორული პრობლემით, ამიტომ ვენტილაცია აუცილებელია; შეიძლება ჩაითვალოს, რომ რესპირატორული დახმარების გარეშე უფრო მაღალია სიკვდილობის რისკი, ვიდრე COVID-19-ის შესაძლო გადადების რისკი.[290][291][292]

წყალში პირით პირში სუნთქვა არ უნდა ჩატარდეს დახრჩობის შემთხვევებში. გადამრჩენელმა პერსონალმა წყლიდან უნდა ამოიყვანონ პაციენტი, როცა ხელმისაწვდომია პირადი დაცვის საშუალებები და პირველადი დახმარების ხელსაწყოები. გადამრჩენელმა პერსონალმა უნდა ატაროს ხელთათმანი, ნიღაბი და თვალის დამცავი მთელი პროცესის განმავლობაში. უპირატესია ვენტილაცია ორი ადამიანის მიერ, ტომარა-ფილტრი-ნიღბის პრინციპით, HEPA ფილტრის (მაღალეფექტური ნაწილაკოვანი შეკავება) გამოყენებით. თუ ეს შეუძლებელია, მეორე რიგის მეთოდია პირი-ნიღბის ვენტილაცია HEPA ფილტრით. მესამე რიგის- პასიური ოქსიგენაცია. თუ გადამრჩენელი პერსონალი ვერ იცავს გზამკვლევს, საჭიროა მხოლოდ გულმკერდის კომპრესიები და პაციენტის ცხვირის/პირის დაფარვა ქსოვილით.[293]

ბრაზილიური გაიდლაინებით რეკომენდებულია უწყვეტი კომპრესიების დაწყება გულფილტვის რეანიმაციის მიზნით ზრდასრულებში. პაციენტის პირის ღრუ უნდა დაიფაროს ქსოვილით ან ნიღბით, რომელიც დაბალი დინების ჟანგბადს ატარებს (6-10 ლიტრი/წთ), სანამ დაიწყება გულმკერდის კომპრესიები; ქსოვილი/ნიღაბი უნდა დარჩეს ადგილზე, სანამ ინვაზიური სასუნთქი გზა ჩაიდგმება. თუ შესაძლებელია, არ უნდა გამოიყენოთ ნიღბიანი სასუნთქი ტომარა ან მილი; თუ საჭიროა, ორი პირი უნდა აწვდიდეს ვენტილაციას (ორი ხელით ნიღბის დასაჭერად) და უნდა გამოიყენოთ ოროფარინგული სასუნთქი გზა. HEPA ფილტრი უნდა ჩაიდგას ნიღაბსა და ტომარას შორის. თუ პაციენტი გულის გაჩერებისას მუცელზე წევს და არ აქვს ინვაზიური სასუნთქი გზა, საჭიროა გადმობრუნება ზურგზე. თუ პაციენტი ინტუბირებულია, გულმკერდის კომპრესიები უნდა გაკეთდეს მუცელზე წოლით მდგომარეობაში. ბავშვების რეანიმაცია იდეალურ შემთხვევაში ტარდება გულმკერდის კომპრესიით და ტომარა-ნიღბით, HEPA ფილტრით, სანამ სასუნთქი გზა უზრუნველყოფილი იქნება.[294]

ნათხემისებრი ატაქსია

ნათხემისებრი ატაქსიის მქონე პაციენტებს შეიძლება აღენიშნებოდეთ COVID-19-ის მძიმე ფორმის მაღალი რისკი, რადგან პაციენტები ხშირად არიან ხანდაზმულები, აქვთ ნევროლოგიური კომპლექსური პრობლემები და თანმხლები დაავადებები.[295] რეკომენდაციების თანახმად, იმუნური ატაქსიის მქონე პაციენტებმა უნდა განაგრძონ თერაპიის მიღება (ინტრავენური იმუნოგლობულინის, კორტიკოსტეროიდების და პლაზმის ჩანაცვლების ჩათვლით), თუმცა ისინი ითვლებიან მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ ჯგუფად და უნდა დაიცვან ფიზიკური დისტანცირების ადგილობრივი გაიდლაინები.[295] ინფექციის სიმპტომების მქონე პაციენტებს შესაძლოა მიეცეთ ინსტრუქცია შეწყვიტონ იმუნოსუპრესიული მკურნალობის ჩატარება სრულყოფილად გამოჯანმრთელებამდე. იმუნოთერაპიის დაწყება ასევე შეიძლება გადაიდოს, თუმცა უნდა შეფასდეს აღნიშნულის რისკი, განსაკუთრებით სწრაფად პროგრესირებადი იმუნური ატაქსიებით დაავადებულ პაციენტებში.[295] ნათხემისებრი ატაქსიის და COVID-19-ის შემთხვევაში საჭიროა ატაქსიოლოგის ჩართვა.

ორსულთა ქოლესტაზი

დიდი ბრიტანეთის მეან-გინეკოლოგთა სამეფო კოლეჯის რეკომენდაციაა, რომ პანდემიის ფონზე, ორსულებში ინტრაჰეპატური ქოლესტაზის მონიტორინგი მოხდეს მხოლოდ ანტენათალური ვიზიტების ფარგლებში, თუ კლინიკაში მოსვლისას ვირუსზე ექსპოზიციის რისკი მაღალია.[296] არ არსებობს საკმარისი მტკიცებულება, რომ ქოლესტაზის მქონე ორსულებს მოუწოდონ ნაყოფის ელექტრონული მონიტორინგისკენ ან ულტრასონოგრაფიის გაკეთებისკენ, დამატებითი სამეანო ჩვენებების არარსებობის შემთხვევაში. თუმცა, რადგან მკვდრადშობადობის რისკი მნიშვნელოვნად იზრდება შრატში ნაღვლის მჟავების პიკური კონცენტრაციის დროს ≥100 მიკრომოლ/ლ, ნაღვლის მჟავის კონცენტრაციის სისხლის ტესტი უნდა ჩატარდეს სიმპტომატური ქალებისათვის ოპორტუნისტულად, მათი რეგულარული ანტენატალური ვიზიტის დროს. [297][298] მკვდრადშობადობის რისკი განსაკუთრებით იზრდება ჩასახვის 35 -ე კვირაში. ამიტომ, სისხლის უფრო ხშირი ტესტირება რეკომენდებულია ჩასახვიდან 34 -დან 37-ე კვირის პერიოდში.[296][298] ქალებს ნაღვლის მჟავების პიკური რაოდენობით ≥100 მიკრომოლ/ლ, უნდა შევთავაზოთ მშობიარობა 35 კვირიდან, ხოლო უფრო დაბალი დონის მქონეებს მშობიარობა 38 -დან 39 კვირამდე.[296]

გულის ქრონიკული შეგუბებითი უკმარისობა

გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებში COVID-19-ის შემთხვევაში სიკვდილის და ჰოსპიტალიზების რისკი მნიშვნელოვნად უფრო მაღალია.[83][299] ერთ-ერთი კოჰორტული კვლევა შეისწავლიდა კლინიკურ შედეგებს გულის უკმარისობის ანამნეზის მქონე პაციენტებში (≥1 ჰოსპიტალიზაცია ან ≥2 ამბულატორიული ვიზიტი გულის უკმარისობის მიზეზით), რომლებიც ჰოსპიტალიზებულნი ივყნენ COVID-19-ის მიზეზით. ჰოსპიტალური სიკვდილობის მაჩვენებელი შეადგენდა 24.2%-ს. მამრობითი სქესი, მე-3 კლასის სიმსუქნე და ხანდაზმულობა დაკავშირებული იყო ჰოსპიტალური სიკვდილობის მომატებულ რისკთან.[300] სხვა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა კავშირი ნიუ-იორკის გულის ასოციაციის III ან IV კლასის გულის უკმარისობასა და საავადმყოფოში სიკვდილობას შორის.[301]

გულის ქრონიკული უკმარისობის მქონე პაციენტები მოწყვლადი არიან გულის მწვავე უკმარისობის მიმართ COVID-19-ით დაინფიცირების შემდეგ.[302] ევროპის გაიდლაინებში რეკომენდებულია გულის მწვავე უკმარისობის მქონე პაციენტებში მკურნალობის იმავე სტრატეგიის გამოყენება, რომელიც გამოიყენება დაუინფიცირებელ პაციენტებში.[192] ობსერვაციული კვლევის ანგარიშის თანახმად, გულის ქრონიკული უკმარისობის მედიკამენტური თერაპიის შეწყვეტა (ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის ინჰიბიტორები, ბეტა-ბლოკერები და მინერალოკორტიკოსტეროიდის რეცეპტორების ანტაგონისტები) COVID-19-ის მქონე პაციენტებში მნიშვნელოვნად ზრდის სიკვდილობის რისკს. ავტორების რეკომენდაციით, მწვავე ავადმყოფობის დროს ამ მედიკამენტების შემცირების ან შეწყვეტის შემთხვევაშიც კი, პაციენტის გაწერის შემდეგ მათი გამოყენება უნდა განახლდეს რაც შეიძლება მალე.[302]

თირკმლის ქრონიკული დაავადება

თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე ნებისმიერი ასაკის პირები, არიან COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის განვითარების მომატებული რისკის ქვეშ.[303][304][305][306] ერთ-ერთი მეტა-ანალიზის მიხედვით, თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე COVID-19-ით დაინფიცირებულ პაციენტებში დაზიანებადობის თანაფარდობა სიკვდილობის კუთხით შეადგენს 3.6-ს.[77] დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და სამედიცინო დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი აქვეყნებს გაიდლაინებს თირკმლის ქრონიკული დაავადების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის დროს. პაციენტებს უნდა ურჩიონ გააგრძელონ ჩვეული მედიკამენტების მიღება, თუნდაც COVID-19- ის სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში, თუ სხვა რამ არ არის მითითებული სამედიცინო პერსონალის მიერ. ეს მოიცავს ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიტორებს, ანგიოტენზის-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტებს, იმუნოსუპრესანტებს და შარდმდენებს. პაციენტებს და მომვლელებს უნდა ურჩიოთ შეადგინონ მიმდინარე მედიკამენტების/არსებული დაავადებების, ალერგიების სია, ასევე მოწოდებულია კლინიკის წერილის შენახვა, რათა COVID-19-ის მკურნალობისთვის მისულებმა წარუდგინონ პერსონალს. ექიმებმა უნდა გადახედონ COVID-19-ის მქონე პაციენტთა მიმდინარე მედიკამენტებს, იმის გათვალისწინებით, აქვს თუ არა მკურნალობას თირკმლის ფუნქციონირებაზე უარყოფითი ზემოქმედების შესაძლებლობა. როდესაც იღებთ გადაწყვეტილებას თირკმლის ქრონიკული დაავადების და COVID-19-ის მქონე პაციენტის ჰოსპიტალიზაციაზე, უნდა გაითვალისწინოთ პაციენტის სურვილი, დაავადების სიმძიმე, თანმხლები პათოლოგიები, იმუნოსუპრესანტებით მკურნალობა, ჰოსპიტალიზაციის რისკი/სარგებელი და ჰოსპიტალსა და სახლში მოვლას შორის განსხვავებები. თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე ყველა პაციენტს უნდა ჰქონდეს წინასწარი გეგმა მკურნალობის შესახებ.[307]

COVID-19-ისგან გამოჯანმრთელების შემდეგ, რეკომენდებულია თირკმლის ფუნქციის ხელახლა შეფასება. შეფასების გადაუდებლობა უნდა ეფუძნებოდეს პაციენტის გორგლოვანი ფილტრაციის სიჩქარის (eGFR) კატეგორიას, თანმხლებ დაავადებებსა და კლინიკურ გარემოებებს.[307]

ურგენტული ამბულატორიული ვიზიტი საჭიროა ჩამოთვლილ შემთხვევებში: თირკმლის ქრონიკული დაავადების დაჩქარებული მიმდინარეობა (გორგლოვანი ფილტრაციის სიჩქარის [GFR] 25%-ით ან მეტით ცვლილება 12 თვის განმავლობაში, ან სიჩქარის თანდათან შემცირება 15 მლ/წთ/1.73 მ2 წელიწადში); ნეფროზული სინდრომი ან ძალიან მძიმე პროტეინურია (შარდში ალბუმინი:კრეატინინის თანაფარდობა >300 მგ/მმოლ; ან კატეგორია G5 ახალი დიაგნოზი (GFR <15 მლ/წთ/1.73 მ²). კლინიცისტებმა სპეციალისტის რჩევა უნდა მიიღონ როცა რეფერალის ურგენტულობა კითხვის ნიშნის ქვეშაა. თირკმლის ექოსკოპია უნდა ჩატარდეს იმ შემთხვევაში, თუ შედეგმა შეიძლება შეცვალოს მიდგომა. მაგალითად, თუ პაციენტს აქვს თირკმლის ქრონიკული დაავადების დაჩქარებული ფორმა, ხილული ან პერსისტენტული ჰემატურია, საშარდე ტრაქტის ობსტრუქციის სიმპტომები ან ნეფროლოგმა აღმოაჩინა ბიოფსიის ურგენტული ჩვენება. პაციენტებში, რომლებიც დიალიზს იწყებენ, საჭიროა სისხლძარღვოვანი ან პერიტონეული კათეტერიზაცია.[251][307]

თუ პაციენტს აქვს თირკმლის სტაბილური ფუნქცია, შესაძლებელია სისხლის და შარდის ტესტირების ინტერვალის გაზრდა; ეს დამოკიდებულია თანმხლებ დაავადებებზე და დაავადების პროგრესირებაზე. თუ პაციენტს ეს შეუძლია, ექიმმა ხელი უნდა შეუწყოს თვითმონიტორინგს და თვითმართვას; მაგალითად, არტერიული წნევის მონიტორინგი შესაძლებელია სახლში, პაციენტს შეიძლება წვდომა ჰქონდეს სამედიცინო ჩანაწერებთან მონაცემების დასაფიქსირებლად. თუ პაციენტები თვითმონიტორინგს ან თვითმართვას აგრძელებენ, უნდა მიეცეთ კონკრეტული ინსტრუქციები სამედიცინო დახმარების საკონტაქტო ინფორმაციის სახით. არაურგენტული რეფერალი, მაგალითად მსუბუქი-საშუალო პროტეინურიის და სტაბილური ფილტრაციის სიჩქარის შემთხვევაში, შეიძლება გადავდოთ COVID-19-ის რისკის შესამცირებლად. თირკმლის ულტრაბგერა შეიძლება გადავდოთ იმ შემთხვევაში, თუ შედეგი არ შეცვლის მართვას, მაგალითად თირკმლის პოლიცისტური დაავადების გამორიცხვა ოჯახურ ანამნეზში ამ დაავადების არსებობის შემთხვევაში; ან თუ ნეფროლოგმა დაადგინა არაურგენტული ბიოფსიის ჩვენება და პაციენტს აქვს GFR <30 მლ/წთ/1.73მ² , რაც სტაბილურია სულ მცირე ბოლო 6 თვის განმავლობაში.[307]

აშშ და საერთაშორისო გაიდლაინებით, პაციენტებს მოუწოდებენ შეატყობინონ დიალიზის პერსონალს ცხელების ან სასუნთქი გზების სიმპტომების შესახებ განყოფილებაში შემოსვლამდე; პაციენტი უნდა იყოს იზოლირებული და ჩაუტარდეს ტესტირება COVID-19-ზე შემოსვლისთანავე.[308][309] პაციენტებმა უნდა გაიხსენონ, ხომ არ ჰქონიათ კონტაქტი COVID-19-ის მქონე პირებთან ბოლო 14 დღის განმავლობაში.[309] ყველა პაციენტი ექვემდებარება ტემპერატურის გაზომვას შემოსვლისას. უნდა დადასტურდეს COVID-19-ის სიმპტომების არარსებობა.

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, პაციენტი უნდა გადიოდეს სკრინინგს დიალიზის თითოეული პროცედურის წინ. სკრინინგი მოიცავს COVID-19-ზე კითხვების დასმას, მათ შორის კონტაქტების ისტორიას. თუ პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს COVID-19, აუცილებელია ტესტირება, უმჯობესია სწრაფი ტესტით. სიმპტომების ალტერნატიული მიზეზები ასევე უნდა შეფასდეს და დიალიზი შეძლებისდაგვარად უნდა გადაიდოს, სანამ ტესტის პასუხები გახდება ცნობილი.[251]

აშშ გაიდლაინებით რეკომენდებულია 6 ფუტი დისტანციის შენარჩუნება პაციენტებს შორის დიალიზის დროს და მოსაცდელ ოთახში, განსაკუთრებით ინფექციის საშუალო ან მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი გავრცელების არეებში. შეიძლება პაციენტი რიგს დაელოდოს მანქანაში და მიიღოს შეტყობინება მისი რიგის მოსვლის შესახებ.[251][309]

ცხელების მქონე პაციენტებს დიალიზი უნდა ჩაუტარდეთ დღის ბოლოს (ბოლო პაციენტი), სანამ პარალელურად COVID-19-ის ინფექცია გამოირიცხება.[308] გასათვალისწინებელია, რომ შესაძლო/დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტები უმჯობესია მოთავსდნენ ერთ ექიმთან, ერთ განყოფილებაში და ერთდროულად (კოჰორტული იზოლირება).[309] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია დიალიზის ჩატარება კოჰორტებად, COVID-19-ის სტატუსის მიხედვით. თუ პაციენტი COVID-19-ზე დადებითია, რჩება კოჰორტაში 10 დღით ან სიმპტომების ალაგებამდე, რომელიც უფრო ხანგრძლივი იქნება.[251]

სამედიცინო პერსონალმა უნდა დაიცვას ინფექციის კონტროლის ზომები.[251][309]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია კალიუმის შემბოჭველები, როგორიცაა პატირომერი ან ნატრიუმის ზირკონიუმ ციკლოსილიკატი, ჰიპერკალიემიის სამკურნალოდ ან დიალიზის გადასადებად.[251] თუ პაციენტი სახლში იტარებს დიალიზს, მათი მომვლელები და ასისტენტები უნდა გადიოდნენ ტესტირებას სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში.[251] ბრიტანულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის გამომწვევი კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) BNT162b2 mRNA ვაქცინა აყალიბებს ანალოგიურ გამანეიტრალებელი ანტისხეულების ტიტრებს ჰემოდიალიზზე მყოფ და არმყოფ პაციენტებში. ადენოვირუსთან ასოცირებული ვექტორული ვაქცინა ADZ1222 აყალიბებდა გამანეიტრალებელი ანტისხეულების სუბოპტიმალურ რაოდენობას ჰემოდიალიზზე მყოფ პაციენტებში, რომლებსაც მანამდე ანტისხეულები არ ქონიათ.[310]

თირკმლის ტრანსპლანტის მიმღები პაცინეტები უფრო მძიმე ავადმყოფობის რისკის ქვეშ არიან.[303] მათთვის რეკომენდებულია განსაკუთრებით მკაცრი ინფექციის პრევენციისა და სოციალური დისტანცირების ზომები.

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით პაციენტების გაგზავნა სპეციალისტთან თირკმლის ტრანსპლანტაციის დასაგეგმად შესაძლებელია, თუმცა ზოგიერთი ტესტი და შეფასება შეიძლება დაყოვნდეს COVID-19-ის პანდემიის გამო.[307]

ჩინეთში ექსპერტებმა გამოაქვეყნეს შეთანხმებული რეკომენდაციები ქრონიკული დიალიზის ქვეშ მყოფი ბავშვების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. ბავშვზე მზრუნველმა დაუყოვნებლივ უნდა აცნობოს დიალიზის დაწესებულებას, თუ პაციენტს ან მისი ოჯახის წევრს განუვითარდება ავადმყოფობის რაიმე ნიშანი. თუ ოჯახის წევრს ანამნეზში აღენიშნება COVID-19-თან ექსპოზიციის ფაქტი, იგი პაციენტისგან უნდა იზოლირდეს. თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19-ის ექსპოზიციასთან დაკავშირებული ცხელება და/ან რესპირატორული სიმპტომები, იგი უნდა შეფასდეს ჰოსპიტალში ან ცხელების კლინიკაში. ჰემოდიალიზისთვის პაციენტს მხოლოდ ერთი მზრუნველი უნდა ახლდეს. დიალიზის ცენტრის გარეთ, პაციენტსა და მის თანმხლებ პირს უნდა ჩაუტარდეთ სკრინინგი COVID-19-ის სიმპტომებზე და გაეზომოთ სხეულის ტემპერატურა. დიალიზის დროს პაციენტს უნდა ეკეთოს ერთჯერადი ქირურგიული სახის ნიღაბი; არ არის რეკომენდებული რესპირატორის ან ფილტრიანი ნიღბის გამოყენება. COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის მქონე პაციენტები უნდა მოთავსდნენ საკარანტინო ზონაში და, შესაძლებლობის შემთხვევაში, დიალიზი იზოლაციურ პალატაში უნდა ჩაუტარდეთ. თუ იზოლაცია ვერ ხერხდება, პაციენტს დიალიზი სესიის ბოლო დღეს უნდა ჩაუტარდეს. პაციენტი იზოლირებული უნდა იყოს მანამ, სანამ არ გაივლის სიმპტომები, ცხელება და 14 დღე სიმპტომების დაწყებიდან. ასევე მოცემულია რეკომენდაციები პერიტონიული დიალიზის სახლის პირობებში მართვის შესახებ.[311]

ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[83] ხანდაზმული ასაკი დაკავშირებულია COVID-19-ის დამძიმებასთან ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მქონე პაციენტებში.[312] ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მკურნალობის გადადებას ისეთ რეგიონებში, სადაც COVID-19 აქტიურია. იმ შემთხვევაში, თუ საჭიროა დაუყოვნებლივ მკურნალობა, უპირატესია ისეთი რეჟიმი, რომელიც ნაკლებ ამბულატორიულ ვიზიტებს საჭიროებს. თავი უნდა ავარიდოთ მონოკლონური ანტისხეულების გამოყენებას, განსაკუთრებით მიზნობრივ აგენტებთან კომბინაციაში. შეძლებისდაგვარად თავი უნდა ავარიდოთ ვენეტოკლაქსის დაწყებას.[313] იმუნოგლობულინის ჩანაცვლება შეიძლება გაგრძელდეს შერჩეულ პაციენტებში როცა პოტენციური სარგებელი აჭარბებს კლინიკაში ინფუზიისთვის მისვლის რისკს. ინტრავენური იმუნოგლობულინი შეიძლება გაგრძელდეს COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ საჭიროა მჭიდრო მონიტორინგი თრომბოემბოლიური მოვლენების გამოვლენის მიზნით. თუ პაციენტი უკვე იღებს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მკურნალობას და განვითარდა COVID-19 მსუბუქი სიმპტომებით, მკურნალობის ცვლილება საჭირო არ არის. მკურნალობის მოდიფიცირება შეიძლება საჭირო გახდეს მძიმე სიმპტომების მქონე პირებში. ეს დამოკიდებულია ლეიკემიის სიმძიმეზე, ინფექციების ანამნეზზე, მძიმე გართულებების რისკზე; გადაწყვეტილება მიიღება ინდივიდუალურად, მაგრამ მონოკლონური ანტისხეულები, როგოროც წესი, არ გამოიყენება COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. იბრუტინიბით და აკალაბრუტინიბით მკურნალობა უნდა გაგრძელდეს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[313]

ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის რეკომენდაციების თანახმად, მოწოდებულია თერაპიის გადადება პანდემიის პერიოდში, როცა ეს შესაძლებელია.[314] თუ მკურნალობა საჭიროდ ჩაითვალა, ხელმისაწვდომობის შემთხვევაში, რეკომენდებულია პერორალური თერაპია.

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში ძალიან მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. კვლევებში, რომლებიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების აქტივობას და მკურნალობას ქონდა გავლენა.[315][254] შედარებით დაბალი ანტისხეულოვანი პასუხი დაფიქსირდა პაციენტებში, რომლებიც მკურნალობდნენ ბრუტონის თიროზინკინაზას ინჰიბიტორებით ან მხოლოდ ვენეტოკლაქსით ან ანტი-CD20 ანტისხეულთან კომბინაციით. შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[255]

ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[83] ჰემატოლოგიის ამერიკული ასოციაცია აქვეყნებს რეკომენდაციებს ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის მართვის თაობაზე COVID-19-ის პანდემიის ფონზე.[316] თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორებით მკურნალობა არ არის იმუნოსუპრესიული და არ უნდა შეჩერდეს ან გადაიდოს ახლადდიაგნოსტირებული ქრონიკული მიელოდიური ლეიკემიის დროს პაციენტებში, რომელთაც COVID-19 არ აქვთ. თიროზინ კინაზას ზოგიერთ ინჰიბიტორს აქვს ფილტვისმიერი გვერდითა ეფექტები. COVID-19-ის მქონე პაციენტებში შესაძლებელია მედიკამენტის შეწყვეტის განხილვა. რემისიაში მყოფ პაციენტებს ნორმის მიხედვით უნდა ჩაუტარდეთ მეთვალყურეობა, შეძლებისდაგვარად. დისტანციური მეთვალყურეობა ან შედარებით იშვიათი ვიზიტები განიხილება თუ ადგილობრივად შესაბამისი პირობები არსებობს. ლეიკემიის ქრონიკულ ფაზაში მყოფ პაციენტებში COVID-19-ის ინფექციის რისკი მაღალი არ არის და ვისაც აქვს ინფექცია, შეიძლება არ ჰქონდეს უფრო მძიმე დაავადების რისკი. წამალთშორისი ურთიერთქმედებები უნდა განიხილოთ COVID-19-ის მკურნალობის დროს.

ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება(ფქოდ)

ფქოდ-ის მქონე პაციენტები COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ არიან და უნდა იცავდნენ შესაბამის რეკომენდაციებს.[304][317][268][269]ერთმა მეტა-ანალიზმა აღნიშნა სიკვდილობის 3.18-ჯერ მომატებული რისკი და მძიმე დაავადების 3.63-ჯერ მაღალი რისკი თუ პაციენტს ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების ანამნეზი აქვს.[318] ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების გლობალური ინიციატივა (GOLD) ფქოდ-ის მქონე პაციენტებისთვის, რომელთაც აღენიშნებათ ახალი ან პროგრესირებადი რესპირატორული სიმპტომები, ცხელება და/ან COVID-19-თან დაკავშირებული ნებისმიერი სიმპტომი, რეკომენდაციას უწევს SARS-CoV-2-ზე ტესტირებას, მსუბუქი სიმპტომების არსებობის შემთხვევაშიც.[319] დიდი მოცულობის პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ დაადგინა, რომ რესპირატორული დაავადებების არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ფქოდ-ით დაავადებულ, 50 წელს გადაცილებულ პირებში (ასთმით ან მის გარეშე), უფრო ხშირად არის საჭირო დამატებითი ჟანგბადი და არაინვაზიური ვენტილაცია, თუმცა უფრო იშვათად უტარდებათ ინვაზიური მექანიკური ვენტილაცია ან კრიტიკული მკურნალობა. ამ ჯგუფში სიკვდილობა აჭარბებს 40%-ს.[268]

ეროვნული და საერთაშორისო რესპირატორული ორგანიზაციების რეკომენდაციით, პაციენტებმა უნდა განაგრძონ რეგულარული მკურნალობის მიღება. ამჟამად არ არსებობს მტკიცებულება კორტიკოსტეროიდების ამოსაღებად (საინჰალაციო და პერორალური) ფქოდ-ის მქონე პაციენტების მკურნალობის რეჟიმიდან COVID-19-ის პანდემიის გამო.[273][319]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, თუ პაციენტი უკვე იღებს საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდს, მოწოდებულია გეგმიური მოხსნის დაყოვნება.[320]

ფქოდ-ის გამწვავებები პაციენტმა უნდა მართოს ინდივიდუალური გეგმის მიხედვით. არ იცვლება "გადამრჩენელი" ანტიბიოტიკების და კორტიკოსტეროიდების რეკომენდაციები. "გადამრჩენელი" ანტიბიოტკები და კორტიკოსტეროიდები პაციენტებმა არ უნდა გამოიყენონ COVID-19-ის სამკურნალოდ. არ უნდა დაიწყონ ანტიბიოტიკებით პროფილაქტიკა რისკის შესამცირებლად.[320][321] კანადური გაიდლაინებით, ფქოდის მქონე პაციენტებისთვის, რომლებსაც COVID-19 აღენიშნებათ, რეკომენდებულია სტანდარტული საინჰალაციო თერაპიის გაგრძელება. ფქოდის გამწვავებას უნდა უმკურნალონ პრედნიზოლონით, განურჩევლად იმისა, არის თუ არა SARS-2-CoV გამწვავების მიზეზი.[272] თუ პაციენტი უკვე იღებს პროფილაქტიკურ ანტიბიოტიკს, გრძელდება თერაპია (გარდა შეწყვეტის მიზეზებისა, როგორიცაა გვერდითი მოვლენები).[320]

გამწვავებების რისკის და COVID-19-ის ფონზე უარყოფითი გამოსავლის თავიდან ასაცილებლად, მწეველ პაციენტებს ეძლევათ მკაცრი რეკომენდაცია მოწევის შეწყვეტის შესახებ.[320][321]

თუ პაციენტი იღებს ჟანგბადით თერაპიას, უნდა გაგრძელდეს რეგულარული რეჟიმი. სასუნთქი გზების გაწმენდის პროცედურების შემთხვევაშიც გრძელდება თერაპია, თუმცა პაციენტმა უნდა დაიცვას ოჯახის წევრები, რადგან ნახველის ინდუცირებისას შესაძლებელია ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა.[320] თუ პაციენტი სახლში იღებს არაინვაზიურ ვენტილაციას, საჭიროა უსაფრთხოების ზომების მიღება, რადგან ეს პოტენციურად აეროზოლის წარმომქმნელი პროცედურაა.[320] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, ნებულაიზერი არ ითვლება აეროზოლის წარმომქმნელ პროცედურად, ამიტომ ნებულაიზერის გამოყენება კვლავ დაშვებულია, რადგან აეროზოლი ნებულაიზერის სითხიდან გამოდის და არ ატარებს პაციენტის ვირუსულ ნაწილაკებს.[320] თუმცა, GOLD მიიჩნევს, რომ ინჰალაცია დაკავშირებულია წვეთების გამოყოფის და დაავადების ტრანსმისიის მომატებულ რისკთან.[319] აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები გვირჩევენ, რომ ნებულაიზერმა შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა, თუმცა უცნობია, რა იწვევს რისკის მატებას- ნებულაიზერით ნაწილაკების წარმოქმნა თუ ახლო კონტაქტი ჯანდაცვის პროფესიონალსა და პაციენტს შორის.[275]

GOLD-ის რეკომენდაციით, COVID-19-ის მაღალი პრევალენტობის პერიოდში, სპირომეტრია უნდა ჩატარდეს ფქოდ-ის სწრაფი დიაგნოზის საჭიროების შემთხვევაში და/ან ფილტვის ფუნქციის შესაფასებლად, ინვაზიური პროცედურების ან ქირურგიული ჩარევის შესრულებამდე.[319]

ბრიტანეთის თორაკალურმა საზოგადოებამ გამოსცა ფილტვის რეაბილიტაციის ონლაინ რესურსები პაციენტებისთვის, რომლებიც ფიზიკურად ვერ გადიან კონსულტაციას ექიმთან. რესურსები ხელმისაწვდომია COVID-19-ის გადატანის შემდეგ პერიოდისთვისაც.[322]

სინგაპურში ჩატარებული ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, აღინიშნა მნიშვნელოვანი და მდგრადი კლება ფქოდ-ის გამწვავებების მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებისა. ასევე დაფიქსირდა კლება რესპირატორულ ვირუსულ ინფექციასთან დაკავშირებული გამწვავებების მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებისა პანდემიის დროს, რაც დაემთხვა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის უსაფრთხოების ზომების დანერგვას, როგორებიცაა სოციალური დისტანცირება და სახის ნიღბის ტარება უნივერსალურად.[323]

ქრონიკული ტკივილი

ჩრდილოეთ ამერიკისა და ევროპის ექსპერტთა პანელმა გამოსცა რკეომენდაციები ქრონიკული ტკივილის მართვის თაობაზე პანდემიის პირობებში.[324] პანელი რეკომენდაციას უწევს ტელემედიცინის გამოყენებას შემთხვევების უმეტესობაში. ოპიოიდების დანიშვნა და გაგრძელება შესაძლებელია, თუმცა პაციენტებმა უნდა იცოდნენ ოპიოიდების გავლენის შესახებ იმუნურ სისტემაზე, ხანგრძლივი მოხმარების შემთხვევაში. პაციენტები, რომლებიც რეგულარულად იყენებენ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდულ პრეპარატებს, უნდა აგრძელებდნენ გვერდითი ეფექტების მონიტორინგს. ცხელება ან მიალგია უნდა შეატყობინონ ექიმს. კორტიკოსტეროიდების გამოყენების ფონზე იზრდება თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის პოტენციალი და იცვლება იმუნური პასუხი; კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების ინექციების რისკი/სარგებელი და გამოიყენონ ნაკლები დოზა.[324] ახალი ინტრათეკური ტუმბოს ჩადგმას თავი უნდა აარიდოთ, გარდა შერჩეული ონკოლოგიური პაციენტებისა, რომლებსაც სარგებელი უფრო მეტი ექნებათ, ვიდრე რისკი. ასევე არ არის რეკომენდებული ნეიროსტიმულატორების კვლევა ან იმპლანტების ჩადგმა.

გამოკვლევებმა დაადგინა, რომ არ არის კავშირი არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებების გამოყენებასთან და უარყოფით შედეგებს შორის COVID-19 დაავადებული პაციენტებში; ერთ-ერთმა პროსპექტულმა მრავალცენტრულმა კვლევამ, რომელიც ჩატარდა ბრიტანეთში, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში დაადგინა, რომ მათ, ვინც NSAID-ებს იღებდა ინფექციანმდე, ჰქონდათ იგივე შედეგები, რაც საკონტროლო ჯგუფს.[325]

ინგლისში ჩატარებულმა რეტროსპექტულმა, პოპულაციაზე დაფუძნებულმა კოჰორტმა კვლევამ აჩვენა, რომ COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილობის მაჩვენებელი უფრო მაღალი იყო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებში, ვიდრე შეუზღუდავი შესაძლებლობების ადამიანებისთვის COVID-19 პანდემიის პირველი ორი ტალღის განმავლობაში. ფარდობითი რისკები განსაკუთრებით მაღალი იყო აქტივობის უფრო მაღალი დონის შეზღუდვის მქონე ადამიანებში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალებსა და ახალგაზრდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებში. არასასურველი სოციალურ-ეკონომიკური, დემოგრაფიული და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკ-ფაქტორები განაპირობებს ზოგიერთ, მაგრამ არა ყველა, მომატებულ რისკს შშმ პირებს შორის.[326]

ქრონიკული სინუსიტი

ალერგიის და კლინიკური იმუნოლოგიის ამერიკული აკადემია გვირჩევს ქრონიკული რინოსინუსიტის მქონე პაციენტებში გავაგრძელოთ ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდები ინდივიდუალური დოზებით, არ შეცვალოთ ან შეწყვიტოთ მკურნალობა ექიმთან კონსულტაციის გარეშე.[327] არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდები (დამტკიცებული დოზით და ჩვენებით) ზრდის COVID-19 ინფექციის რისკს ან უფრო მძიმე დაავადების რისკს. ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდების მოხსნამ შეიძლება გამოიწვიოს ქრონიკული სინუსიტის დამძიმება. სისტემური კორტიკოსტეროიდები ფრთხილად უნდა გამოიყენოთ პანდემიის დროს და მძიმე სიმპტომების მქონე პაციენტებში, ვისაც მკურნალობის ალტერნატივა არ აქვს. მძიმე ქრონიკული რინოსინუსიტის და პოლიპების შემთხვევაში, განიხილეთ სისტემური კორტიკოსტეროიდები თუ ქირურგიული ჩარევა შეუძლებელია; პაციენტი თვითიზოლაციაში უნდა იყოს მკურნალობის მიმდინარეობისას და დასრულებიდან ერთი კვირის განმავლობაში.[327]

ექიმებმა უნდა შეაფასონ ბიოლოგიური აგენტების დაწყების რისკები და სარგებელი დაბალი რისკის პაციენტებში; თერაპია შეიძლება გადაიდოს მაღალი რისკის პაციენტებში პანდემიის გამო. თუ პაციენტს არ აქვს COVID-19 და უკვე იღებს ბიოლოგიურ თერაპიას, მკურნალობა შეიძლება გაგრძელდეს რისკი/სარგებლის შეფასების შემდეგ; მტკიცებულება არასაკმარისია შეწყვეტის რეკომენდაციის გასაცემად. ექიმებმა უნდა შეწყვიტონ ან გადადონ ბიოლოგიური აგენტებით თერაპია COVID-19 დადებით პაციენტებში.[327][55]

ციროზი

ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ინფექციას უფრო მაღალი სიკვდილობის მაჩვენებელი აქვს, ხოლო სიკვდილობა კი, თავის მხრივ, უკავშირდება ღვიძლის დაავადების სიმძიმეს.[66][67] COVID-19 ინფექციამ შეიძლება დააჩქაროს ღვიძლის მწვავე- ქრონიკული უკმარისობა დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში.[328]

ევროპული გაიდლაინებით, ციროზის და COVID-19-ის მქონე პაციენტებისთვის მოწოდებულია სტაციონარული მკურნალობა. ასეთი პაციენტები იმყოფებიან ღვიძლის დეკომპენსაციის განვითარების ან გაუარესების, მძიმე COVID-19-ის და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ.[67] ციროზის და პორტული ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებმა თავი უნდა აარიდონ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების მიღებას. ციროზის მქონე პაციენტებში აუცილებელია პარაცეტამოლის ზედოზირების პრევენცია.[329] დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში საჭიროა გართულებების პრევენციის გაიდლაინის მკაცრი დაცვა. რეკომენდებულია ვირუსული გრიპის და სტრეპტოკოკული პნევმონიის წინააღმდეგ ვაქცინაცია. გართულებების მკურნალობა უნდა გაგრძელდეს (მაგ. სპონტანური ბაქტერიული პერიტონიტი, ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია, ასციტი).[67] ორგანოების დონაცია და ტრანსპლანტაცია სავარაუდოდ შეფერხდება მრავალ ქვეყანაში. ღვიძლის ტრანსპლანტაციის სერვისები უნდა აღდგეს პანდემიის პიკის შემდეგ, როგორც კი შესაძლებელი იქნება. როცა რესურსი შეზღუდულია, ტრანსპლანტაციისთვის განიხილება ცუდი მოკლევადიანი პროგნოზის მქონე პაციენტები, მათ შორის ღვიძლის მწვავე უკმარისობის, მწვავე-ქრონიკული უკმარისობის ან ღვიძლის ბოლო სტადიის მაღალი ქულის მქონე პაციენტები, მილანის კრიტერიუმებით მაღალი მაჩვენებლის მქონე ღვიძლის კარცინომის შემთხვევები.[67]

გარდამავალი ელასტროგრაფიით შეიძლება შემცირდეს ენდოსკოპიურად ვარიკოზული ვენების სკრინინგის საჭიროება ციროზის მქონე ზოგიერთ პაციენტში. არაინვაზიური შეფასებები, როგორიცაა ბავენოს IV კრიტერიუმები, თრომბოციტების და ღვიძლის სიმაგრის თანაფარდობა, ღვიძლის და ელენთის სიმაგრის გაზომვა, ხასიათდება კარგი პროგნოზული ღირებულებით კლინიკურად მნიშვნელოვანი ვარიკოზული ვენების აღმოსაჩენად და სისხლდენის რისკის მქონე პაციენტების გამოსავლენად. ვარიკოზული ვენების სკრინინგის დროს გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის გავრცელების რისკი ენდოსკოპიით და სისხლდენის რისკი. ტესტირება SARS-CoV-2-ზე რეკომენდებულია ენდოსკოპიის ჩატარებამდე. ენდოსკოპიის პროცედურა არ უნდა შეფერხდეს, თუ პაციენტი უარყოფითია SARS-CoV-2-ზე, ხოლო COVID-19-ის ინფექციის დატვირთვა ადგილობრივად დაბალია.[67] ენდოსკოპურად საყლაპავის ვარიკოზის მკურნალობა საჭიროა ვარიკოზული სისხლდენის ეპიზოდის შემდეგ.[75]

ციროზის მქონე პაციენტებში შესაძლებელია დაქვეითებული იყოს SARS-CoV-2 ვაქცინაზე რეაქცია; თუმცა, ექსპერტები რეკომენდაციას უწევენ პრიორიტეტულ ვაქცინაციას, რადგან სიკვდილობის რისკი მაღალია დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში.[330] ბრიტანეთის გასტროენტეროლოგიის საზოგადოების, ღვიძლის შემსწავლელი ბრიტანული ასოციაციისა და ბრიტანეთის სისხლისა და ტრანსპლანტაციის ასოციაციის ერთობლივი განცხადება გვირჩევს, რომ ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია ნებისმიერი ხელმისაწვდომი ვაქცინით.[282] ციროზის მქონე პირების ერთი კოჰორტული კვლევის თანახმად, მესენჯერ-რნმ ვაქცინების გამოყენება დაკავშირებული იყო COVID-19 ინფექციის შემცირებასთან, ჰოსპიტალიზაციის ან სიკვდილობის შემცირებასთან 28 დღის შემდეგ.[331]

Clostridium difficile-თან დაკავშირებული დაავადება

მძიმე მწვავე რესპირატორული დაავადების გამომწვევი მე-2 კორონავირუსის (SARS-CoV-2) ფეკალური მიკრობიომის ტრანსპლანტაციით გადაცემის პოტენციური რისკის გამო, აშშ-ს სურსათისა და წამლის სააგენტომ გამოსცა ახალი რეკომენდაციები 2019 წლის 1 დეკემბრის შემდეგ აღებული განავლის შესახებ:[332]

დონორების სკრინინგი, რათა გამოვლინდეს ინფიცირებული ან ახლო წარსულში ინფიცირებული პირები.
დონორების ან განავლის ტესტირება SARS-CoV-2-ზე, თუ შესაძლებელია.
პაციენტებმა უნდა განაცხადონ ინფორმირებული თანხმობა იმის შესახებ, რომ იციან SARS-CoV-2-ის გადადების პოტენციური რისკი ფეკალური მიკრობიომის ტრანსპლანტაციის შედეგად.

თუ განავალის დონაცია მოხდა 2019 წლის 1 დეკემბრამდე, აღნიშნული კრიტერიუმების გათვალისწინება საჭირო არ არის.

გლუტენური დაავადება-ცელიაკია

პედიატრიული გასტროენტეროლოგიის, ჰეპატოლოგიისა და ნუტრიციის ევროპული საზოგადოების (ESPGHAN) რეკომენდაციით, პანდემიის პირობებში მიზანშეწონილია შესაძლებლობის შემთხვევაში არ ჩავატაროთ ბიოფსია ბავშვებში ცელიაკიის დიაგნოსტირებისთვის, რათა არ შეყოვნდეს დიაგნოზი და მკურნალობა ენდოსკოპიაზე შემცირებული წვდომის გამო. ბიოფსიის დამზოგველი მიდგომა შეგვიძლია გამოვიყენოთ ბავშვებში, რომელთაც აქვთ დადებითი პასუხი ენდომიზიულ ანტისხეულებზე და იმუნოგლობულინი A-ის (IgA) ტიტრი ნორმის ზედა ზღვარზე 5-10-ჯერ მეტი.[333]

კოლორექტული სიმსივნე

ინგლისის ჯანმრთელობის ეროვნულმა სამსახურმა დაამტკიცა იმუნოთერაპიის გამოყენება ნივოლუმაბის და პემბროლიზუმაბის სახით, როგორც პანდემიის დროს ქიმიოთერაპიის ალტერნატივა. ნივოლუმაბი და პემბროლიზუმაბი შეიძლება გამოიყენოთ მეტასტაზური კოლორექტალური კიბოთი დაავადებულ პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ მაღალი დონის მიკროსატელიტური არასტაბილურობა ან დეფიციტური დნმ შეუსაბამობის აღდგენის მექანიზმი, საავადმყოფოში ვიზიტების რაოდენობისა და ნეიტროპენიის რისკის შესამცირებლად.[86] იმუნოსუპრესიული მკურნალობის საჭიროების შესამცირებლად შეიძლება გამოიყენოთ წყვეტილი მკურნალობა ქიმიოთერაპიის სქემებით, რომლებიც შეიცავს ცეტუქსიმაბს ან პანიტუმუმაბს.[86]

არა-ჰოსპიტალური (საზოგადოებაში შეძენილი) პნევმონია

საზოგადოებრივ პირობებში, მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს უნდა დაიწყოს ანტიბიოტიკოთერაპია, რაც შეიძლება ადრე. თუ პაციენტის სიმპტომები მოლოდინისამებრ არ უმჯობესდება, ან სწრაფან ან მნიშვნელოვნად უარესდება, მან უნდა მოითხოვოს სასწრაფო სამედიცინო დახმარება იმისდა მიუხედავად, იღებს თუ არა ანტიბიოტიკს. ანტიბიოტიკები არ გამოიყენება მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის პრევენციისთვის.[129]

არ არსებობს ვალიდური (დამტკიცებული) ტესტები დისპნოეს შესაფასებლად ტელეფონით ან ვიდეო კონსულტაციით.[334] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების რეკომენდაციით, უნდა შეაფასოთ ჰოსპიტალიზაციის საჭიროება პაციენტის სიმპტომებისა და ნიშნების გათვალისწინებით. უფრო მძიმე ავადმყოფობის ინდიკატორებია: სუნთქვის მძიმე უკმარისობა მოსვენებისას ან სუნთქვის გაძნელება; ჰემოფთიზი; ციანოზი; ცივი, წებოვანი, ფერმკრთალი ან ლაქოვანი კანი; სინკოპე; ახლადგამოვლენილი კონფუზია ან ძილიანობა; შარდის გამოყოფის დაქვეითება/შეწყვეტა.[129]

ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის გამოსავლენად და ანტიბიოტიკების დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად რეკომენდებულია შემდეგი ტესტები: რესპირატორული და სისხლის კულტურა, SARS-CoV-2-ის პოლიმერაზას ჯაჭვური რეაქცია, ხახის ნაცხი რესპირატორული ვირუსის და ატიპური პათოგენის პოლიმერაზას ჯაჭვური რეაქციისთვის, გულმკერდის რადიოლოგიური კვლევები, სისხლის საერთო ანალიზი და შარდში legionella-ს და პნევმოკოკის ანტიგენის ტესტები.[129] C რეაქტიული ცილის მაღალი შემცველობით ვერ განვსხვავებთ COVID-19-ის პნევმონიას ბაქტერიული პნევმონიისგან, თუმცა დაბალი მაჩვენებელი მეორეულ ბაქტერიულ პნევმონიას ნაკლებად სავარაუდოს ხდის.[129]

COVID-19-ით ინფიცირებულ პაციენტებში, მეორეულ ბაქტერიულ ინფექციაზე კლინიკური ეჭვის დროს ტარდება ემპირიული ანტიბიოტიკოთერაპია.[129] ანტიბიოტიკებით მკურნალობა უნდა დაიწყოს დიაგნოსტირებიდან 4 საათის განმავლობაში. თუ პაციენტს შესაძლო სეფსისი აქვს, 1 საათის განმავლობაში.[129] ანტიბიოტიკის შერჩევა დამოკიდებულია მგრძნობელობის ადგილობრივ მონაცემებსა და ხელმისაწვდომობაზე. ანტიბიოტიკის გამოყენებაზე სპეციალისტის რჩევის მიღება რეკომენდებულია პაციენტებისთვის, რომლებიც იმუნოსუპრესირებულები არიან, არიან ორსულად ან კრიტიკული მოვლის განყოფილებაში ან აქვთ ანამნეზში რეზისტენტული პათოგენით ინფექცია, ფილტვის დაავადების განმეორებითი ინფექციური გართულებები.

ანტიბიოტიკების გამოყენება უნდა გადაიხედოს 24-48 საათში, ან როცა ტესტის შედეგები გახდება ცნობილი. საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენება შედარებით ვიწრო სპექტრის ანტიბიოტიკი. იმ შემთხვევაში, თუ სხვა ჩვენება არ გვაქვს, ანტიბიოტიკოთერაპია წყდება 5 დღის შემდეგ.[129] პაციენტების მართვის სტრატეგია უნდა გადაფასდეს იმ შემთხვევაში, თუ არ გაუმჯობესდა მათი კლინიკური მდგომარეობა ან სიმპტომები დამძიმდა. საჭიროა სპეციალისტთან კონსულტაცია, თუ არსებობს ინფექციის კლინიკური ან მიკრობიოლოგიური თვალსაჩინოება და პაციენტის მდგომარეობა არ უმჯობესდება ანტიბიოტიკოთერაპიის დაწყებიდან 48-72 საათის შემდეგ, ან მაშინ, როდესაც ეჭვი ჩნდება მულტირეზისტენტულ ბაქტერიაზე.[129]

როცა შესაძლებელია, კლინიცისტმა უნდა განიხილოს მკურნალობის სარგებელი, რისკი და შესაძლო შედეგი პაციენტთან, ან მის ნათესავებთან/მომვლელებთან. პაციენტის არჩევანი მკურნალობისა და მისი ესკალაციის შესახებ უნდა გაითვალისწინოთ. კლინიცისტმა უნდა გაარკვიოს, ხომ არ აქვს პაციენტს რაიმე გეგმა, ხომ არ აცხადებს უარს მკურნალობაზე ან აქვს თხოვნა რეანიმაციის შეწყვეტის შესახებ.[129]

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის გაიდლაინებით, ანტიბიოტიკები არ უნდა დაინიშნოს მსუბუქი COVID-19-ის შემთხვევაში; ანტიბიოტიკი ინიშნება საშუალო სიმძიმის შემთხვევაში, როდესაც არსებობს ეჭვი კლინიკურ ბაქტერიულ ინფექციაზე.[41]

ცხელება, ხველა და სუნთქვის უკმარისობა შესაძლოა იყოს ისეთი სოკოვანი პნევმონიების სიმპტომები, როგორებიცაა კოკსიდიოიდომიკოზი, ჰისტოპლაზმოზი და ბლასტომიკოზი. სოკოვანი პნევმონიები შესაძლოა არ განსხვავდებოდეს COVID-19-გან და ბაქტერიული პნევმონიებისგან. სოკოვანი ინფქეციის დიაგნოზი გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის ტესტზე უარყოფითი პასუხის შემთხვევაში, თუმცა შესაძლებელია სოკოვანი ინფექციის და SARS-CoV-2-ის კოინფექცია.[335]

გულის თანდაყოლილი დაავადება

გულის თანდაყოლილი დაავადების მქონე პირები შესაძლოა იყვნენ COVID-19-ის შედარებით მძიმე ფორმის განვითარების მომატებული რისკის ქვეშ, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც დაავადების დროს გამოხატულია მძიმე ანატომიური თუ ფიზიოლოგიური პრობლემები.[336][337] მოწოდებულია დამატებითი რეკომენდაციები მიმდინარე პანდემიის კონტექსტში CHD-ის მქონე ზრდასრულთა COVID-19-ის პრევენციისა და მართვის სტრატეგიების შესახებ რისკის სტრატიფიკაციის საფუძველზე.[338][337] მაგალითად, დაბალი რისკის კატეგორიაში შემავალ პაციენტებს (მაგ., პარკუჭის ნორმალური ფუნქციონირება, ფიზიკური დატვირთვის ნორმალური უნარი, უმნიშვნელო არითმია, ფილტვის ჰიპერტენზიის არარსებობა) შეგვიძლია ვურჩიოთ მიიღონ პრევენციის ზოგადი ზომები COVID-19-ის მიმართ. COVID-19-ის მსუბუქი ფორმის მქონე დაბალი რისკის პაციენტების მკურნალობა შესაძლებელია სახლის პირობებში, დისტანციური მონიტორინგის ფონზე, თუმცა, ასეთ პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის ზღვარი მდგომარეობის გაუარესების/დისპნოეს გაძლიერების შემთხვევაში უფრო დაბალი უნდა იყოს. CHD-ის მქონე მაღალი რისკის კატეგორიაში შემავალ პაციენტებს (მაგ. ციანოზური დაავადებები, ცალპარკუჭოვანი პალიატიური დაავადებები, მძიმე სტენოზი ან რეგურგიტაცია, პარკუჭის მძიმე ფორმის დისფუნქცია ან ფილტვის არტერიის ჰიპერტენზია) უნდა ვურჩიოთ დაიცვან პრევენციის უფრო მკაცრი ზომები, მაგ. ფიზიკური დისტანცირება. COVID-19-ით ინფიცირებულ მაღალი რისკის პაციენტებს, როგორც წესი, ესაჭიროებათ ჰოსპიტალიზაცია და CHD-ის სპეციალისტის ჩართულობა.

COVID-19-ით დაინფიცირების შემთხვევაში, რეკომენდებულია კარდიოლოგიური მედიკამენტების მიღების გაგრძელება, ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის ინჰიბიტორების, ანგიტოენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების, ბეტა-ბლოკერების, შარდმდენების და ანტიარითმიული მედიკამენტების ჩათვლით, თუ არ არსებობს აშკარა უკუჩვენება.[336] ექიმებმა უნდა იცოდნენ, რომ COVID-19-ის ზოგიერთი მედიკამენტი (მაგ. ქლოროქინი ან ჰიდროქსიქლოროქინი, აზითრომიცინი, ლოპინავირი/რიტონავირი) იწვევს QT ინტერვალის გახანგრძლივებას.

გულის კორონარული დაავადების მქონე ზრდასრულები უფრო მაღალ რისკს ექვემდებარებიან და მკაცრად უნდა დაიცვან ფიზიკური დისტანცირების წესები.[337]

კონტრაცეფცია - არსებული მომხმარებლები

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეფციის 6-12-თვიანი კურსი შეიძლება დაინიშნოს სხეულის მასის ინდექსის და წნევის კონტროლის გარეშე.

პროგესტოგენის აბის 12-თვიანი კურსი შეიძლება დაინიშნოს პირისპირ კონსულტაციის გარეშე.[339]

დეპონირებული მედროქსიპროგესტერონის მომხარებლებს შეიძლება შესთავაზოთ გადასვლა დეზორგესტრელზე (თუ ხელმისაწვდომია მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბის სახით).

ხანგრძლივი მოქმედების კონტრაცეფციის რუტინული ამოღება უნდა გადაიდოს და მომხმარებლებს უნდა ეცნობოთ ლიცენზირებული მოქმედების ვადის შემდეგ კონტრაცეფციის ეფექტურობის შესახებ.[339]

კონტრაცეფცია - ახალი მომხმარებლები

მრავალ ახალ პაციენტს შეიძლება ჩაუტარდეს სკრინინგი და დაენიშნოს კონტრაცეფცია დისტანციურად.[339]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, თუ პაციენტს სურს კონტრაცეფციის დაწყება, შესაძლებელია დისტანციური შეფასება და დეზორგესტრელის (მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბი) 6-12-თვიანი კურსის დანიშვნა. თუ დეზორგესტრელი არ არის შესაფერისი მეთოდი, საწიროა წნევის და სხეულის მასის ინდექსის პაციენტის მიერ შემოწმება, რათა დისტანციურად დადასტურდეს კომბინირებული კონტრაცეფციის მიზანშეწონილობა.[339]

ხანგრძლივი მოქმედების შექცევადი კონტრაცეფციის მიწოდება ქალებისთვის, რომლებიც ვერ იტანენ პერორალურ კონტრაცეფციას ან იღებენ ტერატოგენურ მედიკამენტებს, უნდა მოხდეს ინფექციის კონტროლის პროტოკოლების დაცვით.[339]

კონტრაცეფცია - გადაუდებელი

სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საზოგადოება დიდ ბრიტანეთში რეკომენდაციას უწევს სპილენძის საშვილოსნოსშიდა მოწყობილობის (Cu-IUD) შეთავაზებას, როგორც პირველი რიგის კონტრაცეფციის მეთოდს, შესაფერის პაციენტებში. თუ Cu-IUD-ის ჩადგმა დაყოვნებულია, დამატებითი პერორალური გადაუდებელი კონტრაცეფცია შეიძლება გამოიყენონ. თუ Cu-IUD შეუფერებელია ან პაციენტი უარს ამბობს, კლინიცისტმა უნდა შეაფასოს დისტანციურად, რომელი პერორალური გადაუდებელი კონტრაცეპტივი იქნება შესაფერისი ამ პაციენტისთვის. ასევე, კლინიცისტებმა უნდა გამოწერონ დეზოგესტრელის (მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბები) სამთვიანი მარაგი და მისცენ კონკრეტული რეკომენდაციები პაციენტებს მიღების წესებსა და ორსულობის ტესტის გამოყენებაზე.[339]

კონტრაცეფცია - ორსულობის შეწყვეტა

გაიდლაინებით ხაგზასმულია, რომ აბორტის სერვისებზე ხელმისაწვდომობა არ უნდა შეფერხდეს COVID-19-ის ეპიდაფეთქების გამო. შეფასება, თანხმობა და შემდგომი მეთვალყურეობა შესაძლებელია დისტანციურად, სამედიცინო აბორტი შეიძლება სახლის პირობებშიც ჩატარდეს.[340]

კრონის დაავადება

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[51] კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ კლინიკურად აქტიური ნაწლავის ანთებითი დაავადება (IBD) შეიძლება იყოს რისკ-ფაქტორი მძიმე COVID-19-ისთვის, განსაკუთრებით ახალგაზრდა პაციენტებში (ასაკი <50 წელი).[341] პაციენტებს უნდა ურჩიოთ რეგულარული მედიკამენტების მიღების გაგრძელება. მედიკამენტების მიღება უნდა შეწყდეს ან დოზა შემცირდეს მხოლოდ სპეციალისტთან კონსულტაციის შემდეგ. დაავადების გამწვავების თავიდან არიდება პრიორიტეტია, რათა კორტიკოსტეროიდების გამოყენებისა და ჰოსპიტალიზაციის საჭიროება არ დადგეს.[342] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინები გირჩევთ გადახედოთ დოზას, შეყვანის გზას და მიწოდებას იმ მედიკამენტებისთვის, რომლებიც გავლენას ახდენენ იმუნურ რეაქციაზე, პირისპირ კონტაქტის შესამცირებლად.[65]

პაციენტებმა შეიძლება გააგრძელონ ამინოსალიცილატების მიღება; აღნიშნული მედიკამენტები არ ახდენენ გავლენას იმუნურ პასუხზე.[65] იმუნოსუპრესიული თერაპიის შემთხვევაში შესაძლებელია განვითარდეს COVID-19-ის ატიპური სიმპტომები (მაგ. პერორალური კორტიკოსტეროიდების ფონზე შეიძლება არ განვითარდეს ცხელება). თუ პაციენტი იღებს პერორალურ ან რექტულ კორტიკოსტეროიდს, არ უნდა შეწყვიტოს მკურნალობა COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში, თირკმელზედა ჯირკვლის კრიზის შემთხვევაში.[65] პაციენტები, რომლებიც იღებენ სულ მცირე 20 მგ/დღეში პრედნიზოლონს, უნდა იცავდნენ იზოლაციის რეკომენდაციებს.[342] ურგენტული კონსულტაცია სპეციალისტთან (COVID-19-ის მქონე პაციენტის შემთხვევაშიც) აუცილებელია მედიკამენტების ცვლილებამდე, რომლებსაც გავლენა აქვთ იმუნურ პასუხზე.[65]

COVID-19-ზე ტესტირება რეკომენდებულია ნაწლავის ანთებითი დაავადების გამწვავების მკურნალობის დაწყებამდე, რადგან COVID-19 ზოგჯერ ვლინდება გასტროინტესტინური სიმპტომებით და მაღალი დოზით კორტიკოსტეროიდების მიცემა შეიძლება საშიში აღმოჩნდეს ამ პაციენტებისთვის.[343] COVID-19-ზე ტესტირება რეკომენდებულია ბიოლოგიური აგენტების რეჟიმის დაწყებამდეც, როცა შესაძლებელია, დაწყება უნდა გადაიდოს.[344]

სისხლის ანალიზები თერაპიაზე რეაგირების საპასუხოს მოწოდებულია მინიმალური უსაფრთხო სიხშირით.[65][342]

საერთაშორისო გაიდლაინებით რეკომენდებულია მეთოტრექსატის, თიოპურინების ან ტოფაციტინიბის შეწყვეტა თუ პაციენტს COVID-19 განუვითარდა. დეტალური რეკომენდაციები გაიცემა ანთებითი დაავადების აქტივობის მიხედვით და COVID-19-ის ინფექციის სიმძიმის მიხედვით.[345]

თუ პაციენტმა შეწყვიტა ნაწლავის ანთებითი დაავადების მედიკამენტების მიღება COVID-19-ის სიმპტომეიბს გამო, მედიკამენტი შეიძლება ხელახლა დაინიშნოს, სიმპტომების დაწყებიდან სულ მცირე 10 დღის შემდეგ და გამოჯანმრთელებიდან სულ მცირე 3 დღის შემდეგ. გამოჯანმრთელება განისაზღვრება, როგორც ცხელების ალაგება, სიცხის დამწევი საშუალებების გარეშე და რესპირატორული სიმპტომების გაუმჯობესება. COVID-19-ის მძიმე ან კრიტიკულ შემთხვევებში მედიკამენტების ხელახალი დანიშვნა გამოჯანმრთელებიდან 7-14 დღეში შესაძლებელია, ნაწლავის ანთებითი დაავადების სიმძიმის მიხედვით. თუ პაციენტს აქვს ლაბორატორიულად დადასტურებული SARS-CoV-2, მაგრამ სიმპტომები არ ვლინდება, ნაწლავის ანთებითი დაავადების სამკურნალო მედიკამენტები შეიძლება ხელახლა დაინიშნოს პირველი ტესტიდან 10 დღეში, თუ ამ პერიოდში სიმპტომები არ გამოვლინდება.[346] ვირუსის გამოყოფა შეიძლება გაგრძელდეს გამოჯანმრთელების შემდეგაც იმუნოკომპრომისულ პირებში, ამიტომ ექსპერტები რეკომენდაციას უწევენ მედიკამენტების ხელახლა დანიშვნას სიმპტომების მიხედვით და არა ტესტირების მიხედვით.[346]

ინფლიქსიმაბის გამოყენება ასოცირდება SARS-CoV-2 ვირუსის მიმართ სეროლოგიური პასუხის დაქვეითებასთან ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე ადამიანებში. მეთოტრექსატის ან თიოპურინის ერთდროული გამოყენება კიდევ უფრო ამცირებს სეროლოგიურ პასუხს.[347]

გეგმიური ენდოსკოპიური პროცედურები უნდა გადაიდოს, მაგრამ ურგენტული ან გადაუდებელი ენდოსკოპია უნდა გაგრძელდეს. ეს მოიცავს ნაწლავის ანთებითი დაავადების შემთხვევებს, როდესაც ენდოსკოპია აუცილებელია მართვისთვის: მაგ. დიაგნოზის დადგენა პაციენტში, რომელსაც აქვს საშუალო-მძიმე ანთება, ქვემწვავე ობსტრუქცია ან რადიოლოგიური კვლევით ნავარაუდებია ფიბროზული ან ნეოპლაზიური სტრიქტურა; ასევე პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ პირველადი მასკლეროზებელი ქოლანგიტი, პროგრესირებადი ქოლანგიტი და სიყვითლე.[348][349] საერთაშორისო გაიდლაინებით რეკომენდებულია ნაწლავის ანთებითი დაავადებების ქირურგიული მკურნალობა ზოგიერთ პაციენტში, რადგან დაყოვნებამ შეიძლება ავადობა/სიკვდილობა გამოიწვიოს; გადაწყვეტილებები ქირურგიული ჩარევის შესახებ ინდივიდუალურ შემთხვევებში მიიღება, მულტიდისციპლინური გუნდის მიერ.[350]

გასტროენტეროლოგიის ბრიტანულმა საზოგადოებამ გამოსცა პოზიციის განცხადება, რითაც მხარს უჭერს SARS-CoV-2 ვაქცინაციას ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე პირებში.[351] SARS-CoV-2 ვაქცინის მესამე დოზა (ან გამაძლიერებელი დოზა) ასევე რეკომენდირებულია ნაწლავების ანთებითი დაავადების მქონე ყველა პაციენტისთვის, რომლებიც იღებენ იმუნოსუპრესიულ მკურნალობას და ნაწლავების ანთებითი დაავადების მქონე ყველა პაციენტისთვის, რომლებიც უკიდურესად დაუცველნი არიან კლინიკურად.

მუშავდება პროგნოზული მოდელები ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე პაციენტებში COVID-19-ის არასასურველი შედეგების ალბათობის პროგნოზირებისთვის.[352]

კუშინგის სინდრომი

კუშინგის სინდრომის მართვა კომპლექსურია და რეკომენდაციები COVID-19-ის პანდემიის შესახებ გამოცემულია საერთაშორისო ექსპერტების ჯგუფის მიერ.[353] კუშინგის აქტიური სინდრომის მქონე პაციენტები იმუნოსუპრესირებულებად ითვლებიან, ამიტომ უნდა დაიცვან საზოგადოებრივი ჯანდაცვის რეკომენდაციები ინფექციის რისკის შესამცირებლად. [353]აქტიური კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტები, რომელთაც COVID-19 აღენიშნებათ, შეიძლება არ უჩიოდნენ ცხელებას. დისპნოეს სიმპტომები შეიძლება უფრო მძიმე იყოს.[354] კუშინგის სინდრომი ჰიპერკოაგულაციური მდგომარეობაა. ანტიკოაგულაცია დაბალმოლეკულური ჰეპარინით რეკომენდებულია COVID-19 და კუშინგის სინდრომის თანაარსებობის დროს, ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[354] აქტიური კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტებს აქვთ გახანგრძლივებული ვირუსული ინფექციის და მეორეული ბაქტერიული და სოკოვანი ინფექციის მაღალი რისკი. გახანგრძლივებული ანტივირუსული მკურნალობა და ემპირიული ანტიბიოტიკური პროფილაქტიკა უნდა განიხილებოდეს ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[354]

კუშინგის სინდრომის დიაგნოსტიკა რთულია ნებისმიერ დროს; პანდემიის დროს რეკომენდებულია კლინიკური ნიშნების მქონე პაციენტების პრიორიტეტიზაცია; გამოკვლევები უნდა ჩაუტარდეთ პაციენტებს, რომლებშიც დიაგნოზის რისკი უფრო მაღალია. საშუალო და მძიმე კლინიკური დაავადების მქონე პაციენტები საჭიროებენ ურგენტულ კვლევებს და მართვას, რადგან მაღალია თანმხლები დაავადებების რისკი; შეიძლება საჭირო გახდეს ჰოსპიტალიზაცია და იმუნოსუპრესია, რის გამოც ინფექციის მიმართ მოწყვლადია პაციენტი. გამოკვლევები უნდა გადაიდოს თუ კლინიკური ნიშნები მსუბუქი ან საეჭვოა; თუმცა, ოპტიმიზირებული უნდა იყოს თანმხლები დაავადებების მკურნალობა, როგორიცაა დიაბეტი და ჰიპერტენზია.[353] გაიდლაინებით რეკომენდებულია ნერწყვის კორტიზოლის/კორტიზონის ტესტების დაყოვნება ვირუსით დაბინძურების რისკის გამო; ჯერჯერობით უცნობია, რამდენხანს ძლებს ვირუსი ნერწყვის ნიმუშში. კუშინგის სინდრომის გამოკვლევის სტანდარტული მეთოდი მნიშვნელოვნად იცვლება: გულმკერდის ღრუს, მუცლის და მენჯის კომპიუტერული ტომოგრაფია რეკომენდებულია როცა კუშინგის სინდრომი დასტურდება ან მაღალია კიბოს გამოვლენის ალბატობა (ადრენოკორტიკოტროპული ჰორმონის წყარო); კუშინგის დაავადების არსებობას მოასწავებს სხვადასხვა კლინიკური ფაქტორების ერთობლიობა, როგორიცაა ასაკი, სიმპტომების გამოვლენის დაწყება, შარდში თავისუფალი კორტიზოლი და ადრენოკორტიკოტროპული ჰორმონი; ჰიპოფიზის რადიოლოგიური კვლევა მაგნიტურ რეზონანსული სკანირებით ან კომპიუტერული ტომოგრაფიით ტარდება თუ ვლინდება მხედველობის ველის დარღვევა ან ძლიერი თავის ტკივილი; ყველა სხვა კვლევა უნდა გადაიდოს ვირუსის მაღალი პრევალენტობის პერიოდში, რადგან ამ კვლევების შემდეგ არ შეიცვლება სპეციფიკური მართვა.[353] მითითებები გირჩევთ, რომ კუშინგის სინდრომის დროს ქირურგიული ჩარევა გადადოთ ან შეცვალოს მაღალი SARS-CoV-2 ვირუსული პრევალენტობის პერიოდში. თანმხლებ დაავადებებს მკურნალობთ მედიკამენტური თერაპიით, როგორც სტანდარტულად. გაიდლაინებით რეკომენდებულია ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის (ACE) ინჰიბიტორების და ანგიოტენზინ II რეცეპტორების ბლოკატორების დაწყებისგან თავის შეკავება მანამ, სანამ ამ მედიკამენტების და SARS-CoV-19-ის კავშირი ზუსტად დადგინდება; თუმცა, თუ პაციენტი უკვე იღებს ამ მედიკამენტებს, უნდა გაგრძელდეს მკურნალობა. პაციენტთა უმეტესობას ექნება დანიშნული სტეროიდოგენეზის ინჰიბიტორები. მძიმე კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტებმა უნდა მიიღონ პროფილაქტიკა Pneumocystis jirovecii- სთვის; COVID-19 სიმპტომები შეიძლება ისეთი ინფექციის მსგავსი იყოს, როგორიცაა Pneumocystis jirovecii პნევმონია და საჭიროა დიფერენცირება სათანადო მკურნალობის უზრუნველსაყოფად.[353]

კანის T უჯრედოვანი ლიმფომა

კიბოს კვლევისა და მკურნალობის ევროპულმა ორგანიზაციამ გამოაქვეყნა სახელმძღვანელო მითითებები კანის პირველადი ლიმფომით დაავადებულთა მართვის შესახებ.[355] ნელი ან დაბალი რისკის ლიმფომების მქონე პაციენტებთან, რომლებიც ტოპიკურ ან სისტემურ თერაპიას იღებენ, შესაძლებელია დისტანციური კონსულტაცია საავადმყოფოში მოსვლის გარეშე. ზოგიერთ ცენტრში შეიძლება გადაიდოს ფოტოთერაპია.[355]

აგრესიული ან გვიანდელი სტადიის ლიმფომის მქონე პაციენტებს უნდა უმკურნალოთ, რადგან კონტროლირებული დაავადების ფონზე ინფექციების რისკი იკლებს. სისტემური თერაპია და დასხივება უნდა დაიწყოს თუ ეს ნაჩვენებია. მედიკამენტური მკურნალობა, მათ შორის ბრენტუქსიმაბ ვედოტინით, რიტუქსიმაბით, გემციტაბინით, ექსტრაკორპორეული ფოტოფერეზით, უნდა გაგრძელდეს. მკურნალობა არ უნდა შეწყდეს პროფილაქტიკურად და რისკი/სარგებლის დისკუსია უნდა გქონდეთ თითოეულ პაციენტთან. თუ პაციენტი ნაწილობრივ რემისიაშია, განსაკუთრებით თუ უფროსი ასაკისაა და თანმხლები დაავადებები აქვს, შეიძლება განიხილოთ მკურნალობის შეწყვეტა ან გაიშვიათება.[355]

ცისტური ფიბროზი (მუკოვისციდოზი)

ცისტური ფიბროზის მქონე პაციენტები COVID-19-ის მომატებული რისკის ქვეშ არიან და უნდა იცავდნენ შესაბამის რეკომენდაციებს.

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, პაციენტები და მათი ოჯახები, ასევე მომვლელები, უნდა აგრძელებდნენ მოვლის სხვადასხვა პროცედურებს, როგორიცაა სანაცია, მედიკაცია და ვარჯიშები. გამწვავებები უნდა იმართოს არსებული გეგმების მიხედვით, მაგ. "გადამრჩენელი" მედიკამენტების მიღება და ცისტური ფიბროზის გუნდთან დაკავშირება.[356] პაციენტებს ურჩევენ დაუკავშირდნენ შესაბამის სამკურნალო ჯგუფს, თუ სიმპტომები აღენიშნათ. COVID-19-ის გარჩევა ფილტვის დაავადების გამწვავებისგან თავდაპირველად რთულია.[356]

თუ პაციენტს აქვს სავარაუდო/დადასტურებული COVID-19, სანაცია უნდა გაკეთდეს კარგად განიავებულ ოთახში, თუ შესაძლებელია სხვებისგან იზოლირებულად, რადგან ეს აეროზოლის წარმომქმნელი პროცედურაა.[356]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, ნებულაიზერები არ წარმოქმნის ინფექციურ აეროზოლს, რადგან აეროზოლი მოდის ნებულაიზერის სითხიდან და არა პაციენტიდან; შესაბამისად, ბრიტანეთში ნებულაიზერი ჩვეულებრივად იხმარება; თუმცა, პაციენტების მომვლელებმა ხელის ჰიგიენა უნდა დაიცვან ნიღბებთან შეხებისას.[356] თუმცა, ასთმის გლობალური ინიციატივა თვლის, რომ ნებულაიზერს შეუძლია აეროზოლების წარმოქმნა, იხ. ასთმა ზემოთ.[267] აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები გვირჩევენ, რომ ნებულაიზერმა შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა, თუმცა უცნობია, რა იწვევს რისკის მატებას- ნებულაიზერით ნაწილაკების წარმოქმნა თუ ახლო კონტაქტი ჯანდაცვის პროფესიონალსა და პაციენტს შორის.[275]

შეძლებისდაგვარად, პაციენტები დისტანციურად იმართებიან. ფილტვის ფუნქციის ტესტები კლინიკაში უნდა გაკეთდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნულ ტესტს მნიშვნელოვანი გავლენა ექნება პაციენტის მართვაზე; თუ შესაძლებელია, სპირომეტრია სახლშიც შეიძლება გაკეთდეს.[356]

დემენცია

დემენციის, განსაკუთრებით ვასკულური დემენციის მქონე პაციენტებში მომატებულია COVID-19-ის განვითარების რისკი, შედარებით დემენციის არმქონე პაციენტებთან. დემენციის მქონე შავკანიან პაციენტებს COVID-19-ის განვითარების უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[357] აშშ-ში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევის თანახმად, COVID-19 და დემენციის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის რისკი თითქმის 60%-ია, ხოლო 6-თვიანი სიკვდილობის- 21%.[357]

ევროპის ნევროლოგიის აკადემიამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები სამედიცინო მუშაკებისთვის, რომლებიც უვლიან დემენციის მქონე პაციენტებს.[358] COVID-19-ის ინფექციამ შესაძლოა გამოიწვიოს კონფუზიის გაუარესება, დელირიუმი ან მწვავე კოგნიტური შეფერხება.[358][359] ყოველდღიური რუტინის მნიშვნელოვანმა ცვლილებამ პანდემიის დროს შესაძლოა გამოიწვიოს ქცევითი დარღვევები. შესაბამისად, დემენციის მქონე პაციენტები ნაკლებად იცავენ ინფექციის პრევენციის ზომებს, როგორებიცაა ხელების ბანა ან სახის დამცავის ტარება. შემდეგი ღონისძიებები შესაძლოა სასარგებლო იყოს: ძველი ფოტოსურათების, საგნების ან გაზეთის ამონარიდების დათვალიერება, ძველი სიმღერების სიმღერა, რეგულარული გრაფიკის წარმოება, მარტივი სავარჯიშოები, მაგ. კიბეებზე ასვლა, დღის დროის შესაბამისი განათების გამოყენება, გარეთ გასვლა, რათა პაციენტს შეეძლოს დროსი ორიენტირება, ხელის ჰიგინის დაცვის დროს დახმარება, ახლობლებისგან ვიდეო და სატელეფონო ზარების გამარტივება, ინფექციის სიმპტომების შესახებ პირდაპირი გამოკითხვა და პაციენტის ინდივიდუალური კოგნიტიური დარღვევების გათვალისწინება პანდემიის განმარტების დროს.[358]

დამატებითი რესურსები:

Alzheimer’s Disease International: ADI offers advice and support during COVID-19

NHS: Dementia wellbeing in the COVID-19 pandemic

დიაბეტი (1-ლი ტიპის)

მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტები არიან უფრო მძიმე ავადმყოფობის მომატებული რისკის ქვეშ.[303][360] COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში უფრო მაღალია ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური მოვლის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობა, ვიდრე დიაბეტის არმქონე მოსახლეობაში. ლეტალობის მაჩვენებელიც და ჰოსპიტალში გარდაცვალების რისკიც უფრო მაღალია.[361][306][77][362][363][364] გლიკემიის არასაკმარისი კონტროლი, ჰიპერტენზია, ახლო წარსულში დიაბეტური კეტოაციდოზი, გადატანილი ინსულტი, გადატანილი გულის უკმარისობა, თირკმლის უკმარისობა, სხეულის მასის ინდექსი <20 kკგ/მ² ან ≥40 კგ/მ², მამრობითი სქესი, ხანდაზმული ასაკი, არათეთრკანიანი ეთნიკურობა, სოციოეკონომიკური პრობლემები დაკავშირებულია COVID-19-ის გამო სიკვდილობასთან.[365][361][366][364] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ დიაბეტი დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 14%-ით ზრდასთან.[367] მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის პრევალენტობა დაბალია <50 წლამდე პაციენტებში, ერთი კვლევის თანახმად, დიაბეტის მქონე ახალგაზრდა პაციენტებში მომატებულია ფატალური გამოსავლის ფარდობითი რისკი, შედარებით უფროს პაციენტებთან.[368] COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აღენიშნებათ ჰიპერგლიკემიის (კეტონებით) უფრო მაღალი რისკი. ეს მოიცავს ახლადდიაგნოსტირებული დიაბეტის მქონე პაციენტებსაც. 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში მეტია ინტენსიურ განყოფილებაში მოთავსების საჭიროება, ვიდრე მე-2 ტიპის შაქრიანი დიაბეტის დროს, დიაბეტური კეტოაციდოზის გამო.[363] COVID-19-მა შეიძლება გამოიწვიოს დიაბეტის ატიპური გამწვავება (მაგ. შერეული დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური მდგომარეობა).[369] ჰოსპიტალიზაციის დროს ჰიპერგლიკემია შეიძლება იყოს ცუდი პროგნოზის დამოუკიდებელი რისკფაქტორი COVID-19-ის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[370][371]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისხლში გლუკოზის და კეტონების შემოწმება დიაბეტის მქონე ყველა პაციენტში, რომელიც მოხვდება ჰოსპიტალში.[369] გაწერის შემდეგ პაციენტები ჩვეულ მკურნალობას უნდა დაუბრუნდნენ, რაც მოიცავს ინსულინს, ჰიდრატაციას და სისხლში გლუკოზის/კეტონების მონიტორინგს, შესაბამისად.[372][373] კლინიცისტებს შეიძლება დასწირდეთ დამატებითი გლუკოზის გამოწერა და კეტონების ტესტირება მონიტორინგის მიზნით. ინტენსიურ განყოფილებაში მყოფ პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ ინსულინის მიმართ რეზისტენტობა და საჭიროებდნენ ინსულინის მომატებულ დოზებს. არსებობს ჰიპოგლიკემიის რისკი კვების შეფერხების შემთხვევაში (მაგ. თუ პაციენტს საკვები მიეწოდება მუცელზე მწოლიარეს).[369] შეიძლება საჭირო გახდეს სპეციალისტის ჩართვა, განსაკუთრებით თუ პაციენტს აქვს მძიმე ავადმყოფობა ან ინსულინის ინფუზიის ტუმბო არ არის ხელმისაწვდომი.[369]

საერთაშორისო ექსპერტების პანელი აქვეყნებს პრაქტიკულ რეკომენდაციებს COVID-19-ის მქონე და არმქონე პაციენტებში დიაბეტის მართვის თაობაზე.[374] პანელის რეკომენდაციით, დიაბეტის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც არ არიან დაინფიცირებულები კორონავირუსით, უნდა გააძლიერონ მეტაბოლური კონტროლი, როგორც COVID-19-ის ინფექციის პროფილაქტიკური ნაბიჯი; ეს მოიცავს წნევის და სისხლში ცხიმების კონტროლს, ასევე ნაკლებ კონსულტაციებს შეძლებისდაგვარად, ხელის ჰიგიენის და ფიზიკური დისტანცირების საერთო რეკომენდაციების დაცვას. პანელი რეკომენდაციას უწევს COVID-19-ის მქონე დიაბეტიან პაციენტებში უწყვეტ და სანდო გლიკემიურ კონტროლს, ანტიჰიპერტენზიული და ცხიმის შემამცირებელი მკურნალობის ფონზე. პანელი ასევე უწევს რეკომენდაციას დიაბეტის არმქონე პაციენტებში ახლადგამოვლენილი დიაბეტის მონიტორინგს (კორონავირუსით პროვოცირებული), განსაკუთრებით მეტაბოლური დაავადების მაღალი რისკის მქონე პირებში. 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პირები უფრო მოწყვლადები არიან ინფექციის მიმართ და საჭიროებენ უფრო ინტენსიურ მონიტორინგს და მხარდაჭერას მეტაბოლური დეკომპენსაციის (მაგ. დიაბეტური კეტოაციდოზი) რისკის შესამცირებლად; პანელი გვირჩევს პაციენტების ინფორმირებას და ტიპური სიმპტომების შეხსენებას, შარდში და სისხლში კეტონების გაზომვის, შესაბამის დროს სამედიცინო დახმარების მოთხოვნის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებას.[374] გამოქვეყნებულია დექსამეტაზონთან დაკავშირებული ჰიპერგლიკემიის მართვის გაიდლაინები დიაბეტის ფონზე, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[375]

დიაბეტის შესახებ დამატებითი რესურსები ხელმისაწვდომია:

დიაბეტი (მე-2 ტიპი)

მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტები არიან უფრო მძიმე ავადმყოფობის მომატებული რისკის ქვეშ.[303][360] COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში უფრო მაღალია ინტენსიური მოვლის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობა, ვიდრე დიაბეტის არმქონე მოსახლეობაში. ლეტალობის მაჩვენებელიც და ჰოსპიტალში გარდაცვალების რისკიც უფრო მაღალია.[376][305][306][77][362][364] გლიკემიის არასაკმარისი კონტროლი, ჰიპერტენზია, გადატანილი ინსულტი, გადატანილი გულის უკმარისობა, თირკმლის უკმარისობა, კიბო, სხეულის მასის ინდექსი <20 kკგ/მ² ან ≥40 კგ/მ², მამრობითი სქესი, ხანდაზმული ასაკი, არათეთრკანიანი ეთნიკურობა, სოციოეკონომიკური პრობლემები და C-რეაქტიული ცილის მომატება დაკავშირებულია COVID-19-ის გამო სიკვდილობასთან.[365][377][378][366][379] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ დიაბეტი დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 14%-ით ზრდასთან.[367] მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის პრევალენტობა დაბალია <50 წლამდე პაციენტებში, ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, დიაბეტის მქონე ახალგაზრდა პაციენტებში მომატებულია ფატალური გამოსავლის ფარდობითი რისკი, შედარებით უფროს პაციენტებთან.[368]

დიაბეტისთვის დანიშნულმა მედიკამენტებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს COVID-19-ის მიმდინარეობაზე. ინსულინის გამოყენება იწვევს ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური მოვლის განყოფილებაში ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის რისკის ზრდას.[380][378][379] მეტფორმინის გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის დაქვეითებასთან და ინფექციის სიმძიმის შემცირებასთან დიაბეტით და COVID-19-ით დაავადებულ ადამიანებში.[381][379] ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, ბეტა-ბლოკერების გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის ზრდასთან; დიპეპტიდილ პეპტიდაზა-4-ის გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის კლებასთან[378] ობსერვაციული კვლევების მეტა-ანალიზში DPP4 ინჰიბიტორები ასოცირდებოდნენ COVID-19 ით გამოწვეული სიკვდილის რისკის არამნიშვნელოვან შემცირებასთან (3%), მაგრამ სტაციონარულ პირობებში COVID-19 სიკვდილობის რისკი მცირდებოდა 50%-ით.[382] გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1-ის რეცეპტორის აგონისტის გამოყენება და ნატრიუმი-გლუკოზას კოტრანსპორტერი-2-ის ინჰიბიტორის გამოყენება დაკავშირებული აღმოჩნდა სიკვდილობის და სხვა არასასურველი შედეგების რისკის უფრო მეტად შემცირებასთან, ვიდრე დიპეპტიდილ პეპტიდაზა-4-ის გამოყენების შემთხვევაში.[383] აშშ-ს ვეტერანთა ფართო კოჰორტულმა კვლევის თანახმად, SGLT2 ინჰიბიტორის გამოყენება, GLP-1RA გამოყენება და ანგიოტენზინის რეცეპტორების ბლოკატორების გამოყენება დაკავშირებულია ჰოსპიტალიზაციის შემცირებულ რისკთან.[379] SGLT2 ინჰიბიტორის გამოყენება დაკავშირებული იყო სიკვდილობის შემცირებასთან.[379] კიდევ ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაციამდე გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1-ის აგონისტის გამოყენება შესაძლოა დაკავშირებული იყოს COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილობის შემცირებასთან მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში.[384] საჭიროა რანდომიზებული კონტროლირებადი კვლევები.

COVID-19-ის მქონე პაციენტები, რომლებიც მეტფორმინს იღებენ, ექვემდებარებიან მონიტორინგს აციდოზის, ლაქტოაციდოზის და თირკმლის უკმარისობის დროულად აღმოსაჩენად. COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აღენიშნებათ ჰიპერგლიკემიის (კეტონებით) უფრო მაღალი რისკი. ეს მოიცავს ახლადდიაგნოსტირებული დიაბეტის მქონე პაციენტებსაც. COVID-19-მა შეიძლება გამოიწვიოს დიაბეტის ატიპური გამწვავება (მაგ. შერეული დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური მდგომარეობა).[369] ჰოსპიტალიზაციის დროს ჰიპერგლიკემია შეიძლება იყოს ცუდი პროგნოზის დამოუკიდებელი რისკფაქტორი COVID-19-ის გამო ან სხვა მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[370]

თუ პაციენტი იღებს ნატრიუმ-გლუკოზის 2-კო-ტრანსპორტერის (SGLT2) ინჰიბიტორებს, უნდა ურჩიოთ მათი შეწყვეტა სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში, რათა დიაბეტური კეტოაციდოზის რისკი შემცირდეს.[374] მეტფორმინის შეწყვეტა შეიძლება საჭირო გახდეს დეჰიდრატაციის რისკის არსებობის შემთხვევაში.[373][374] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, SGLT2 ინჰიბიტორებით და მეტფორმინით მკურნალობა დროებით წყდება ყველა ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში.[369] სისხლში გლუკოზა და კეტონები უნდა მოწმდებოდეს დიაბეტის მქონე ყველა პაციენტში, რომელიც მოხვდება ჰოსპიტალში.[369]

პაციენტები ჩვეულ მკურნალობას უნდა დაუბრუნდნენ, რაც მოიცავს ინსულინს, ჰიდრატაციას და სისხლში გლუკოზის/კეტონების მონიტორინგს, შესაბამისად.[372][373] კლინიცისტებს შეიძლება დასწირდეთ დამატებითი გლუკოზის გამოწერა და კეტონების ტესტირება მონიტორინგის მიზნით. ინტენსიურ განყოფილებაში მყოფ პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ ინსულინის მიმართ რეზისტენტობა და საჭიროებდნენ ინსულინის მომატებულ დოზებს. არსებობს ჰიპოგლიკემიის რისკი კვების შეფერხების შემთხვევაში (მაგ. თუ პაციენტს საკვები მიეწოდება მუცელზე მწოლიარეს).[369] შეიძლება საჭირო გახდეს სპეციალისტის ჩართვა, განსაკუთრებით თუ პაციენტს აქვს მძიმე ავადმყოფობა ან ინსულინის ინფუზიის ტუმბო არ არის ხელმისაწვდომი.[369]

საერთაშორისო ექსპერტების პანელი აქვეყნებს პრაქტიკულ რეკომენდაციებს COVID-19-ის მქონე ან არმქონე პაციენტებში დიაბეტის მართვის თაობაზე.[374] პანელის რეკომენდაციით, დიაბეტის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც არ არიან დაინფიცირებულები კორონავირუსით, უნდა გააძლიერონ მეტაბოლური კონტროლი, როგორც COVID-19-ის ინფექციის პროფილაქტიკური ნაბიჯი; ეს მოიცავს წნევის და სისხლში ცხიმების კონტროლს, ასევე ნაკლებ კონსულტაციებს შეძლებისდაგვარად, ხელის ჰიგიენის და ფიზიკური დისტანცირების საერთო რეკომენდაციების დაცვას. პანელი რეკომენდაციას უწევს COVID-19-ის მქონე დიაბეტიან პაციენტებში უწყვეტ და სანდო გლიკემიურ კონტროლს, ანტიჰიპერტენზიული და ცხიმის შემამცირებელი მკურნალობის ფონზე. პანელი ასევე უწევს რეკომენდაციას დიაბეტის არმქონე პაციენტებში ახლადგამოვლენილი დიაბეტის მონიტორინგს (კორონავირუსით პროვოცირებული), განსაკუთრებით მეტაბოლური დაავადების მაღალი რისკის მქონე პირებში. მე-2 ტიპის დიაბეტის და თანმხლები დაავადებების (მაგ. სიმსუქნე და ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადება) მქონე პირებში შეიძლება უფრო მაღალი იყოს COVID-19-ის მძიმე ფორმის რისკი; ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადების მქონე პაციენტებში შესაძლებელია ჰიპერანთების სკრინინგი, ლაბორატორიული ტესტების საშუალებით, რათა განისაზღვროს იმუნოსუპრესიის შესაძლო სარგებელი.[374] გამოქვეყნებულია რეკომენდაციები ანტიდიაბეტური პრეპარატების გამოყენების შესახებ COVID-19-ით დაავადებულ პაციენტებში. [385] გამოქვეყნებულია დექსამეტაზონთან დაკავშირებული ჰიპერგლიკემიის მართვის გაიდლაინები დიაბეტის ფონზე, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[375]

დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[228]

დიაბეტის შესახებ დამატებითი რესურსები ხელმისაწვდომია:

ეგზემა

დერმატოლოგების ბრიტანული ასოციაცია გამოსცემს რეკომენდაციებს მტევნების ეგზემის მქონე პაციენტებისთვის. პაციენტებმა უნდა დაიცვან ეროვნული რეკომენდაციები ხელების დაბანის თაობაზე საპნითა და წყლით. პაციენტებს უნდა ურჩიოთ კანის გამშრალება და დამარბილებელი კრემის დიდი რაოდენობის წასმა ხელის დაბანის შემდეგ და ხელის გამოშრობისას. პაციენტებმა ხელის დამარბილებელი კრემები უნდა წაისვან დაძინებამდე და ჩაიცვან ბამბის ხელთათმანები, ეს შეიძლება სასარგებლო იყოს ეგზემის შემსუბუქებისთვის. თუ საჭიროა სარეცხი/საწმენდი საშუალებების გამოყენება (მაგ. ბავშვის თმის დაბანა, ჭურჭლის დარეცხვა, დალაგება), პაციენტებმა უნდა ჩაიცვან ხელთათმანები.[386] სახის დერმატიტის მქონე პაციენტებისთვის რეკომენდებულია დამცავი კრემის გამოყენება სახის ნიღბის გაკეთებამდე. ნიკელის მიმართ ალერგიის მქონე პაციენტებისთვის ასევე რეკომენდებულია ლითონის მავთულების შემცველი ნიღბების ტარებისგან თავის შეკავება.[261]

ეგზემის სამკურნალოდ იმუნოსუპრესორების მიღების შემთხვევაში, იხილეთ მოდულის ნაწილი "პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადებების სამკურნალოდ იმუნოსუპრესორებს იღებენ".

ენდომეტრიოზი

ენდომეტრიოზის მსოფლიო საზოგადოება აქვეყნებს რჩევებს პანდემიის ფონზე ენდომეტრიოზის მართვის თაობაზე.[387] ვიზიტი შესაძლებელია ჩანაცვლდეს სატელეფონო ზარით ან ვიდეო ზარით; პირისპირ შეხვედრა შესაძლებელია როცა ეს უსაფრთხოა. ქირურგიული ჩარევის საშუალებების არარსებობის შემთხვევაში ოპტიმიზირებული უნდა იყოს მედიკამენტური ჩარევები. განიხილება მკურნალობის დამატებითი და ალტერნატიული ვარიანტებიც. ასევე, ჯანდაცვის პროფესიონალებს მოუწოდებენ სხვა სპეციალისტებთან კონსულტაციის გავლას, მაგ. ქრონიკული ტკივილის სამართავად. როცა განახლდება ქირურგიული და ინ ვიტრო მკურნალობები, პაციენტების ტრიაჟი უნდა მოხდეს დაავადების სიმძიმის და მკურნალობაზე რეაგირების მიხედვით.

ეპილეფსია

ევროპის ნევროლოგიის აკადემიამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის დროს ეპილეფსიის მქონე პაციენტების მართვის შესახებ.[388] ეპილეფსიის მქონე პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ განაგრძონ მედიკამენტის მიღება, ხოლო მათი მონიტორინგი უნდა გაგრძელდეს სატელეფონო ან ვიდეო კონსულტაციების გზით. საჭიროების შემთხვევაში უნდა დაიგეგმოს პირისპირ ვიზიტი. ეპილეფსიის მქონე ზოგიერთ პაციენტში ცხელება იწვევს გულყრებს, ამიტომ COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში, ეპილეფსიის მქონე პაციენტებისთვის ექიმები რეკომენდაციას უწევენ ტემპერატურის დამწევი საშუალებების გამოყენებას. უცნობია, თუ რამდენად იწვევს თავისთავად კორონავირუსული ინფექცია გულყრებს. პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ არ დაიმარაგონ მედიკამენტები.[389]

ეპისტაქსისი (სისხლდენა ცხვირიდან)

დიდი ბრიტანეთის ოტორინოლარინგოლოგთა ასოციაციამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები ეპისტაქსისის მართვის შესახებ. მთავარი მიზანია ჰოსპიტალიზაციის სიხშირის შემცირება და პაციენტებისა და პერსონალის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. საჭიროა პირადი დაცვის საშუალებების ტარება, რაც მოიცავს მე-2 დონის ხალათს, ხელთათმანებს, ფილტრიან ნიღაბს (FFP3), სახის ფარს და ქუდს. საჭიროა ცხვირზე ზეწოლა 15 წუთის განმავლობაში და ტრანექსამის მჟავას მიცემა. საჭიროა სისხლდენის ხელშემწყობი ფაქტორების კონტროლი, მაგალითად მომატებული წნევის კორეგირება, ანტიკოაგულანტების დარეგულირება. იდგმება ცალმხრივი ბიორეზორბციული სახვევი. თუ სისხლდენა შეჩერდა, პაციენტების გაწერა შესაბამისი ინსტრუქციებით შესაძლებელია. აუცილებელია 48 საათი მოსვენება და ტოპიკური ანტიბიოტიკის გამოყენება; თუ სისხლდენა არ შეჩერდება, საჭიროა ოტორინოლარინგოლოგის კონსულტაცია. ჰოსპიტალიზაციამდე სპეციალისტმა უნდა სცადოს ვერცხლის ნიტრატით კაუტერიზაცია და არა-შეწოვადი სახვევი.[390]

ესენციური ჰიპერტენზია

ჰიპერტენზია დაკავშირებულია COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის მომატებულ რისკთან; ეს კავშირი უფრო ძლიერია ახალგაზრდა პოპულაციაში.[305][306][77] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ჰიპერტენზია დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 11%-ით ზრდასთან.[367]

მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[105] ანგიტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, რომელთაც არ ესაჭიროებათ ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში ჰოსპიტალიზაცია.[106] კალციუმის არხების ბლოკატორების გამოყენება დაკავშირებული აღმოჩნდა COVID-19-ის სიკვდილობის შემცირებასთან ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებში.[391]

კვებითი ალერგია

ალერგიისა და კლინიკური იმუნოლოგიის ბრიტანულმა საზოგადოებამ რეკომენდაცია გაუწია პედიატრიული სერვისების ცვლილებას პანდემიის პერიოდში. ახალი პაციენტების და შემდგომი მეთვალყურეობის ვიზიტები შეიძლება ჩატარდეს ტელემედიცინით. ალერგიის ტესტირება და საკვებ ნივთიერებებზე ალერგიის კვლევა შეიძლება გადაიდოს. ჰოსპიტალურ პირობებში საკვებ ნივთიერებებზე ალერგიის ტესტირება მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა ჩატარდეს, თუ არსებობს კრიტიკული ნუტრიციული ჩვენება და მშობლის მიერ ბავშვის კვება საშიშია; მაგ. ჩვილები, რომლებსაც აქვთ რძის/სოიოს/ჰიდროსილატის ცილის ენტეროკოლიტის სინდრომი. თუ ეს შესაძლებელია, დიეტოლოგები უნდა დაუკავშირდნენ პაციენტებს, რომლებიც სპეციალურ დიეტაზე არიან და კითხონ, არის თუ არა პრობლემური საკვების მოძებნა; შეიძლება საჭირო გახდეს დამატებითი ვიტამინები, დანამატები ან ფორმულა. საკვების იმუნოთერაპიის ინიცირება და დოზის მატება უნდა გადაიდოს.[392] ჩვეულებისამებრ უნდა გაგრძელდეს ეისქვეშა ან კანქვეშა იმუნოთერაპია პაციენტებში, რომელთაც არ აღენიშნებათ COVID-19-ის სიმპტომები და ბოლო 14 დღის განმავლობაში არ ყოფილან ექსპოზირებული ინფიცირებულ პირებთა; ასევე პაციენტებში, რომელთაც უვლინდებათ უარყოფითი შედეგი უკუტრანსკრიპციის პოლიმერაზას ჯაჭვური რეაქციის (RT-PCR) ტესტზე და SARS-CoV-2-ის მიმართ შრატში IgG ანტისხეულების მქონე პირებში, რომელთაც არ აღენიშნებათ ვირუსის მიმართ სპეციფიკური IgM. პაციენტებმა, რომელთაც უვითარდებად COVID-19-ის ინფექცია, იყვნენ ექსპოზირებული ინფიცირებულ პირებთან ან აღენიშნებათ დადებითი პასუხი RT-PCR-ზე, უნდა შეწყვიტონ იმუნოთერაპია, განურჩევლად დაავადების სიმძიმისა მანამ, სანამ სიმპტომები არ ალაგდება ან განხორციელდება კარანტინის შესაბამისი ზომები.[393]

იტალიის პედიატრიული ალერგოლოგიისა და იმუნოლოგიის საზოგადოების შეთანხმებული განცხადების რჩევის მიხედვით, პანდემიის პირობებში ბავშვებისთვის შესაძლოა გართულდეს სპეციალურ საკვებზე წვდომა, ხოლო ახალი პროდუქტების პოტენციური საჭიროება ზრდის ალერგიული რეაქციის რისკს. საზოგადოების რეკომენდაციით, ბავშვებისთვის უნდა გაიწეროს სამოქმედო გეგმა, რომელიც შეიცავს ინფორმაციას გადაუდებელი მდგომარეობის შემთხვევაში წამლის დოზების შესახებ. ბავშვები ასევე უნდა მომარაგდნენ ადრენალინის (ეპინეფრინის) ორი აუტოინექტორით.[261]

გიგანტურუჯრედვანი არტერიტი

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[51] ექსპერტების მიერ რეკომენდებულია გლუკოკორტიკოიდების ხანგრზლივი კურსი გიგანტურუჯრედოვანი არტერიტის შემთხვევაში, დოზა შემდგომში უნდა ტიტრირდეს ყველაზე დაბალ დოზამდე, რომელიც სიმპტომებს აკონტროლებს. თუ თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის რისკის მქონე პაციენტს განუვითარდა COVID-19, შეიძლება საჭირო გახდეს გლუკოკორტიკოიდების დამატებითი დოზა, კრიზის თავიდან ასაცილებლად. დამატებითი იმუნოსუპრესია განიხილება ადრეულ სტადიაზე, რადგან არტერიტის რეციდივის გამო შეიძლება საჭირო გახდეს პირისპირ კონსულტაცია და/ან გლუკოკორტიკოიდების დოზის მნიშვნელოვანი ზრდა.[394] ტოცილიზუმაბის გამოყენების კრიტერიუმები დიდ ბრიტანეთში დროებით შეიცვალა და ნებადართულია მკურნალობა 12 თვეზე მეტხანს, რეციდივის რისკის შემცირების მიზნით.[395]

ექიმებს ურჩევენ განიხილონ მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის გამომწვევი კორონავირუსი 2-ის (SARS-CoV-2) საწინააღმდეგო ვაქცინის მიღების საკითხი რევმატული დაავადებების მქონე პაციენტებთან. ვაქცინის მიმართ პასუხი სავარაუდოდ სუსტი იქნება სისტემური იმუნომოდულატორული თერაპიის ფონზე, შედარებით ზოგად მოსახლეობასთან. რევმატოლოგიის ამერიკული კოლეჯის თანახმად, ვაქცინის კომპონენტების მიმართ დადასტურებული ალერგიის გარდა, არ არსებობს უკუჩვენებები SARS-CoV-2 ვაქცინის მისაღებად აუტოიმუნური და ანთებითი რევმატული დაავადებების მქონე პირებისთვის. ვაქცინაცია, იდეალურ შემთხვევაში, უნდა ჩატარდეს როცა რევმატოლოგიური დაავადება კარგად კონტროლდება.[396]

ჰემოპეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია (HSCT)

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, ჰემატოპოეზური უჯრედების ტრანსპლანტაციამდე სულ მცირე 2 კვირით ადრე, პაციენტებმა უნდა შეამცირონ რესპირატორული ინფექციების, მათ შორის COVID-19-ის რისკი.[397] ყველა პაციენტს, რომელიც იღებს ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტს, ესაჭიროება ტესტირება SARS-CoV-2-ზე და უარყოფითი პასუხი მოსამზადებელი მკურნალობის დაწყებამდე.[397][398] უპირატესობა ენიჭება პოლიმერაზას ჯაჭვურ რეაქციას.[398] ტესტირება საჭიროა COVID-19-ის სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაშიც.

თუ COVID-19 დადასტურდა, HSCT უნდა გადაიდოს. გადავადების ხანგრძლივობას განსაზღვრავს პაციენტის დაავადების პროგრესირების, ავადობისა და სიკვდილობის რისკი და სიმპტომური დატვირთვა.[397][398] COVID-19-ის დადასტურებული ან საეჭვო შემთხვევის მქონე პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ სასუნთქი სისტემის მიმოხილვა და დამატებითი გამოკვლევები კლინიკური ჩვენების მიხედვით, სანამ დაიწყჰება მკურნალობა.[397]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით მითითებით, HSCT-მდე სულ მცირე 2 კვირით ადრე, დონორებმა უნდა დაიცვან მთავრობის რჩევები სოციალური დისტანცირების შესახებ. [397]დონორების ტესტირება მოწოდებულია თავდაპირველი შეფასებისას, ღეროვანი უჯრედების ან დონორის ლიმფოციტების დათესვამდე, მომზადებამდე 72 საათით ადრე (თუ საჭიროა ახალი დონაცია). თუ დონორის ტესტი დადებითია, სიმპტომების ალაგებიდან 2 კვირა არ უნდა გასცეს ღეროვანი უჯრედები და სისხლის სხვა პროდუქტები; თუმცა, თუ დონაცია ურგენტულია და 2 კვირა არ გასულა, შესაძლებელია რისკის ინდივიდუალური შეფასება.[397] თუ დონორი დადებითია COVID-19-ზე დონაციის დღეს, უჯრედების კრიოპრეზერვაციის შემდეგ, საჭიროა დისკუსია შემდგომი ნაბიჯების თაობაზე. დადასტურებული ან შესაძლო COVID-19-ის მქონე დონორებმა არ უნდა გასცენ სისხლის სხვა პროდუქტები (მათ შორის ლიმფოციტები) სიმპტომების ალაგებიდან სულ მცირე 2 კვირის განმავლობაში.[397]

ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია უნდა გადაიდოს, თუ ეს შესაძლებელია. განსაკუთრებით მიელომის, დაბალი ხარისხის ლიმფოპროლიფერაციული მდგომარეობების, ქრონიკული ჰემატოლოგიური მდგომარეობების და არა-ავთვისებიანი ჩვენებების დროს.[399]

ტრანსპლანტაციის შემდეგ, მძიმე ავადმყოფობის მაღალი რისკის მქონე პაციენტები უნდა მიყვნენ ეროვნულ რეკომენდაციებს იზოლირების შესახებ.[303][397][398][400]

კლინიცისტებმა იტალიაში აღწერეს ტრანსპლანტაციიდან 3 თვეში პაციენტების შეფასება COVID-19-ის სიმპტომებით და სიმპტომების გარეშე. ტრანსპლანტაციის შემდეგ 3-24 თვის პერიოდში შესაძლებელია სკრინინგი ინფექციის სიმპტომებზე ან ტრანსპლანტი -მასპინძლის წინააღმდეგ დაავადებაზე. ტრიაჟი შესაძლებელია პირისპირ ვიზიტის დროს ან ტელემედიცინის ფარგლებში.[401]

თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში

შესავალი

პერინატალური მოვლის საკითხები

ახალშობილთა მოვლის საკითხები

პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე

პაციენტები, რომლებიც გასტროინტესტინური ან ღვიძლის დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის სიმპტომების მქონე პაციენტები

ენდოსკოპიის ჩვენებები

პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ

პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ

თავ-კისრის ონკოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტები

გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში

ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება

პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების გამოყენება

რუტინული იმუნიზაცია

პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას

პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)

ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები

ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა

სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა

იმუნოკომპრომისული ბავშვები და ახალგაზრდები

ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა

ვალპროატის გამოყენება

კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები

საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე

ლაპაროსკოპიის ჩვენებები

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოტორიკის ტესტები

გეგმიური ქირურგიული ჩარევა

გადაუდებელი ქირურგიული ჩარევა

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები

ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები

COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე

წყაროები

მსგავსი მდგომარეობები

საშვილოსნოს პათოლოგიური სისხლდენა

მწვავე მიელოგენური ლეიკემია

ადისონის დაავადება

ასაკთან დაკავშირებული მაკულის დეგენერაცია

ამბლიოპია

აპლაზიური ანემია

ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის აშლილობა (ADHD)

ძუძუს კიბო

კარცინოიდული სინდრომი

გულ-ფილტვის რეანიმაცია

ორსულთა ქოლესტაზი

ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემია

ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია

ქრონიკული ტკივილი

გულის თანდაყოლილი დაავადება

კონტრაცეფცია - არსებული მომხმარებლები

კონტრაცეფცია - ახალი მომხმარებლები

კონტრაცეფცია - გადაუდებელი

კონტრაცეფცია - ორსულობის შეწყვეტა

კუშინგის სინდრომი

კანის T უჯრედოვანი ლიმფომა

დემენცია

ეპისტაქსისი (სისხლდენა ცხვირიდან)

ესენციური ჰიპერტენზია

გიგანტურუჯრედვანი არტერიტი

ჰემოპეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია (HSCT)