ამ გვერდზე შეჯამებულია თანმხლები დაავადებების მქონე პირების მართვის საკითხები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. თითოეული დაავადებისთვის შეჯამებულია ძირითადი გაიდლაინები და პოზიციები, მოცემულია ბმულები BMJ Best Practice -ის სპეციფიკურ თემებზე. აღნიშნული თემა მუდმივ განახლებას გადის, შესაბამისად სიას დაემატება მეტი დაავადება.
სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფერენცირებული დიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.
პერინატალური მოვლის საკითხები
COVID-19-ის სიმძიმე ორსულ ქალებში
ორსული ქალები უფრო მძიმე COVID-19 ინფექციის რისკის ქვეშ არიან და უნდა მიიღონ დამატებითი ზომები, განსაკუთრებით ორსულობის 28-ე კვირის შემდეგ.[1]Poon LC, Yang H, Kapur A, et al. Global interim guidance on coronavirus disease 2019 (COVID-19) during pregnancy and puerperium from FIGO and allied partners: information for healthcare professionals. Int J Gynaecol Obstet. 2020 Jun;149(3):273-86.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijgo.13156
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32248521?tool=bestpractice.com
[2]Allotey J, Stallings E, Bonet M, et al. Clinical manifestations, risk factors, and maternal and perinatal outcomes of coronavirus disease 2019 in pregnancy: living systematic review and meta-analysis. BMJ. 2021 Mar 12:70(10);355-61.
https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3320.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32873575?tool=bestpractice.com
[3]Delahoy MJ, Whitaker M, O’Halloran A, et al. Characteristics and maternal and birth outcomes of hospitalized pregnant women with laboratory-confirmed COVID-19 — COVID-NET, 13 states, March 1–August 22, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Sep 25;69(38):1347-54.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6938e1.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32970655?tool=bestpractice.com
[4]International Federation of Gynecology and Obstetrics. Safe motherhood and COVID-19 – March 2021 update. 2021 [internet publication].
https://www.figo.org/safe-motherhood-and-covid-19-march-2021-update
[5]Epelboin S, Labrosse J, De Mouzon J, et al. Obstetrical outcomes and maternal morbidities associated with COVID-19 in pregnant women in France: a national retrospective cohort study. PLoS Med. 2021 Nov 30;18(11):e1003857.
https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1003857
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34847147?tool=bestpractice.com
ორსულობა ზრდის ჰოსპიტალიზაციის რისკს, ინტენსიური თერაპიის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობას. ორგანიზაცია MBRRACE-UK-ის ანგარიშების თანახმად (დედები და ბავშვები: რისკის შემცირება აუდიტებისა და კონფიდენციალური მოკვლევების დახმარებით დიდ ბრიტანეთში), COVID-19 ის მქონე დედებს, მშობიარობის შემდგომ პერიოდში, ესაჭიროებათ მულტიდისციპლინური მოვლა და სამეანო მეთვალყურეობა ყოველდღე; ასევე, პაციენტებმა უნდა იცოდნენ, როდის მოითხოვონ გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება.[6]Knight M, Bunch K, Cairns A, et al on behalf of MBRRACE-UK. Saving lives, improving mothers’ care rapid report: learning from SARS-CoV-2-related and associated maternal deaths in the UK March – May 2020. National perinatal epidemiology unit, University of Oxford. Aug 2020 [internet publication].
https://www.hqip.org.uk/resource/maternal-newborn-and-infant-programme-learning-from-sars-cov-2-related-and-associated-maternal-deaths-in-the-uk/#.X2B-W2hKg2w
[7]Healthcare Quality Improvement Partnership. Maternal, newborn and infant clinical outcome review programme rapid report, 2021: learning from SARS-CoV-2 related and associated maternal deaths in the UK. Jul 2021 [internet publication].
https://www.hqip.org.uk/resource/maternal-newborn-and-infant-clinical-outcome-review-programme-rapid-report-2021-learning-from-sars-cov-2-related-and-associated-maternal-deaths-in-the-uk/#.YRJWAohKg2w
ორსულობის დროს COVID-19 ინფექციით ჰოსპიტალიზაციის რისკფაქტორები: არავაქცინირებული სტატუსი; ფერადკანიანი, აზიელი ან სხვა ეთნიკური უმცირესობის წევრობა; სხეულის მასის ინდექსი 25 ან მეტი; ორსულობამდე თანმხლები დაავადებები (როგორიცაა დიაბეტი ან ჰიპერტენზია); ასაკი 35 და მეტი; სოციალურ-ეკონომიკური დეპრივაცია.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[9]Knight M, Bunch K, Vousden N, et al. Characteristics and outcomes of pregnant women admitted to hospital with confirmed SARS-CoV-2 infection in UK: national population based cohort study. BMJ. 2020 Jun 8;369:m2107.
https://www.bmj.com/content/369/bmj.m2107.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32513659?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ლათინოამერიკელ და არა-ლათინოამერიკელ შავკანიან ქალებში ასევე არაპროპორციულად მაღალია SARS-CoV-2 ინფექციის სიხშირე ორსულობის დროს.[10]Ellington S, Strid P, Tong VT, et al. Characteristics of women of reproductive age with laboratory-confirmed SARS-CoV-2 infection by pregnancy status - United States, January 22-June 7, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2020 Jun 26;69(25):769-75.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6925a1.htm
COVID-19-ის ინფქეცია ორსულ ქალებში ზრდის პრეეკლამფსიის, გადაუდებელი სამედიცინო საკეისრო კვეთის, მშობიარობის შემდგომ დედის გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის, ნაადრევი მშობიარობის, ვენური თრომბოემბოლიის, მიოკარდიუმის ინფარქტის და სამეანო გართულებების დროს დედის სიკვდილობის/მძიმე ავადობის რისკს.[11]Ahlberg M, Neovius M, Saltvedt S, et al. Association of SARS-CoV-2 test status and pregnancy outcomes. JAMA. 2020 Sep 23;324(17):1782-5.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2771110
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32965467?tool=bestpractice.com
[12]Woodworth KR, Olsen EO, Neelam V, et al. Birth and infant outcomes following laboratory-confirmed SARS-CoV-2 infection in pregnancy - SET-NET, 16 jurisdictions, March 29-October 14, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Nov 6;69(44):1635-40.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7643898
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33151917?tool=bestpractice.com
[13]Jering KS, Claggett BL, Cunningham JW, et al. Clinical characteristics and outcomes of hospitalized women giving birth with and without COVID-19. JAMA Intern Med. 2021 May 1;181(5):714-7.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2775396
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33449067?tool=bestpractice.com
[14]Gurol-Urganci I, Jardine JE, Carroll F, et al. Maternal and perinatal outcomes of pregnant women with SARS-CoV-2 infection at the time of birth in England: national cohort study. Am J Obstet Gynecol. 2021 Nov;225(5):522.e1-522.e11.
https://www.ajog.org/article/S0002-9378(21)00565-2/pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34023315?tool=bestpractice.com
[15]Piekos SN, Roper RT, Hwang YM, et al. The effect of maternal SARS-CoV-2 infection timing on birth outcomes: a retrospective multicentre cohort study. Lancet Digit Health. 2022 Jan 13;4(2):e95-104.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8758153
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35034863?tool=bestpractice.com
[16]Marchand G, Patil AS, Masoud AT, et al. Systematic review and meta-analysis of COVID maternal and neonatal clinical features and pregnancy outcomes to June 3rd 2021. AJOG Glob Rep. 2022 Feb;2(1):100049.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8720679
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35005663?tool=bestpractice.com
[17]Metz TD, Clifton RG, Hughes BL, et al. Association of SARS-CoV-2 infection with serious maternal morbidity and mortality from obstetric complications. JAMA. 2022 Feb 22;327(8):748-59.
https://www.doi.org/10.1001/jama.2022.1190
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35129581?tool=bestpractice.com
[18]Ferrara A, Hedderson M, Zhu Y, et al. Perinatal complications in individuals in California with or without SARS-CoV-2 infection during pregnancy. JAMA Intern Med. 2022 May 1;182(5):503-12.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2790318
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35311909?tool=bestpractice.com
[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[19]McClymont E, Albert AY, Alton GD, et al. Association of SARS-CoV-2 infection during pregnancy with maternal and perinatal outcomes. JAMA. 2 May 2022 [Epub ahead of print].
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2792031
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35499852?tool=bestpractice.com
თანმხლები დაავადებები, დედის მაღალი ასაკი/ხანდაზმული ორსულობა, სიმსუქნე ორსულობამდე, პრეგესტაციური დიაბეტი, გესტაციური დიაბეტი პრეეკლამფსია და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობა ასოცირდება COVID-19 მძიმე დაავადებასთან ორსულობისას.[2]Allotey J, Stallings E, Bonet M, et al. Clinical manifestations, risk factors, and maternal and perinatal outcomes of coronavirus disease 2019 in pregnancy: living systematic review and meta-analysis. BMJ. 2021 Mar 12:70(10);355-61.
https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3320.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32873575?tool=bestpractice.com
[13]Jering KS, Claggett BL, Cunningham JW, et al. Clinical characteristics and outcomes of hospitalized women giving birth with and without COVID-19. JAMA Intern Med. 2021 May 1;181(5):714-7.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2775396
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33449067?tool=bestpractice.com
[20]Panagiotakopoulos L, Myers TR, Gee J, et al. SARS-CoV-2 infection among hospitalized pregnant women: reasons for admission and pregnancy characteristics — eight U.S. health care centers, March 1–May 30, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Sep 23;69(38):1355-9.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6938e2.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32970660?tool=bestpractice.com
[18]Ferrara A, Hedderson M, Zhu Y, et al. Perinatal complications in individuals in California with or without SARS-CoV-2 infection during pregnancy. JAMA Intern Med. 2022 May 1;182(5):503-12.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2790318
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35311909?tool=bestpractice.com
დაავადების სიმძიმე ასოცირდება ნაადრევი მშობიარობის, საკეისრო კვეთის, დედების ინტენსიური თერაპიის, ახალშობილთა ინტენსიური თერაპიის მიღებასა და დედების სიკვდილობის მაღალ მაჩვენებლებთან.[2]Allotey J, Stallings E, Bonet M, et al. Clinical manifestations, risk factors, and maternal and perinatal outcomes of coronavirus disease 2019 in pregnancy: living systematic review and meta-analysis. BMJ. 2021 Mar 12:70(10);355-61.
https://www.bmj.com/content/370/bmj.m3320.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32873575?tool=bestpractice.com
[21]Khoury R, Bernstein PS, Debolt C, et al. Characteristics and outcomes of 241 births to women with severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) infection at five New York City medical centers. Obstet Gynecol. 2020 Aug;136(2):273-82.
https://journals.lww.com/greenjournal/FullText/2020/08000/Characteristics_and_Outcomes_of_241_Births_to.9.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32555034?tool=bestpractice.com
[22]Metz TD, Clifton RG, Hughes BL, et al. Disease severity and perinatal outcomes of pregnant patients with coronavirus disease 2019 (COVID-19). Obstet Gynecol. 2021 Apr 1;137(4):571-80.
https://www.doi.org/10.1097/AOG.0000000000004339
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33560778?tool=bestpractice.com
დედის SARS-CoV-2 სტატუსი არ აისახება პოსტნატალურ ჰემორაგიაზე, ჩვილების 5 წუთიან APGAR ქულაზე ან დაბადების წონაზე გესტაციური ასაკისთვის.[11]Ahlberg M, Neovius M, Saltvedt S, et al. Association of SARS-CoV-2 test status and pregnancy outcomes. JAMA. 2020 Sep 23;324(17):1782-5.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2771110
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32965467?tool=bestpractice.com
[23]Flaherman VJ, Afshar Y, Boscardin J, et al. Infant outcomes following maternal infection with SARS-CoV-2: first report from the PRIORITY study. Clin Infect Dis. 2021 Nov 2;73(9):e2810-13.
https://academic.oup.com/cid/article/73/9/e2810/5908705?login=false93/cid/ciaa1411/33770645/ciaa1411.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32947612?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პნევმონიის რისკი, რომელიც საჭიროებს სუნთქვით მხარდაჭერას და ინტენსიურ მკურნალობას, უფრო მაღალი იყო ალფა და დელტა ვარიანტების დომინაციის პერიოდში, ვიდრე ველური ტიპის SARS-CoV-2-ის დომინაციის დროს.[24]Vousden N, Ramakrishnan R, Bunch K, et al. Severity of maternal infection and perinatal outcomes during periods of SARS-CoV-2 wildtype, alpha, and delta variant dominance in the UK: prospective cohort study. BMJ Medicine. 2022 Mar 9;1:e000053.
https://bmjmedicine.bmj.com/content/1/1/e000053
დედის COVID-19 ინფექციის გავლენა ახალშობილზე
ახალშობილებში, რომლებსაც SARS-CoV-2-ზე დადებითი დედები ყჰავთ, აქვთ ნეონატალური მოვლის საჭიროების, გახანგრძლივებული ნეონატალური ჰოსპიტალიზაციის ჰიპერბილირუბინემიის, რესპირატორული დისტრეს სინდრომის და სხვა რესპირატორული აშლილობის მომატებული რისკი.[14]Gurol-Urganci I, Jardine JE, Carroll F, et al. Maternal and perinatal outcomes of pregnant women with SARS-CoV-2 infection at the time of birth in England: national cohort study. Am J Obstet Gynecol. 2021 Nov;225(5):522.e1-522.e11.
https://www.ajog.org/article/S0002-9378(21)00565-2/pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34023315?tool=bestpractice.com
[23]Flaherman VJ, Afshar Y, Boscardin J, et al. Infant outcomes following maternal infection with SARS-CoV-2: first report from the PRIORITY study. Clin Infect Dis. 2021 Nov 2;73(9):e2810-13.
https://academic.oup.com/cid/article/73/9/e2810/5908705?login=false93/cid/ciaa1411/33770645/ciaa1411.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32947612?tool=bestpractice.com
[25]Norman M, Navér L, Söderling J, et al. Association of maternal SARS-CoV-2 infection in pregnancy with neonatal outcomes. JAMA. 2021 May 25;325(20):2076-86.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2779586
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33914014?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მკვდრადშობადობის რისკი უფრო მაღალი იყო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ COVID-19 მშობიარობის ჰოსპიტალიზაციის დროს, ვიდრე მათ, ვისაც არ ჰქონდა COVID-19; ასოციაცია უფრო მაღალი იყო დელტა ვარიანტის, როგორც წამყვანი ვარიანტის პერიოდში, წინა პერიოდთან შედარებით.[26]DeSisto CL, Wallace BL, Simeone RM, et al. Risk for stillbirth among women with and without COVID-19 at delivery hospitalization - United States, March 2020-September 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Nov 26;70(47):1640-45.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7047e1.htm?s_cid=mm7047e1_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34818318?tool=bestpractice.com
COVID-19-ით დაავადებული დედების გაჩენილ ახალშობილთა 2%-ზე ნაკლებს აქვს დადასტურებული SARS-CoV-2 ინფექცია. გადაცემა შეიძლება მოხდეს საშვილოსნოში, პერინატალურად ან ადრეულ პოსტნატალურ პერიოდში. დედის მძიმე ინფექცია, დედის სიკვდილი, დედის მოთავსება ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში და მშობიარობის შემდგომ დედის ინფექცია დაკავშირებული იყო ახალშობილში SARS-CoV-2 დადებითობის გაზრდილ რისკთან.[27]Allotey J, Chatterjee S, Kew T, et al. SARS-CoV-2 positivity in offspring and timing of mother-to-child transmission: living systematic review and meta-analysis. BMJ. 2022 Mar 16;376:e067696.
https://www.bmj.com/content/376/bmj-2021-067696.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35296519?tool=bestpractice.com
ორსული და მეძუძური ქალების ვაქცინაცია
ორსულ ქალებს უნდა ურჩიოთ გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინის გაკეთება.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
არსებობს მითითებები ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინების გამოყენების შესახებ.[28]International Federation of Gynecology and Obstetrics. COVID-19 vaccination for pregnant and breastfeeding women. Mar 2021 [internet publication].
https://www.figo.org/covid-19-vaccination-pregnant-and-breastfeeding-women
შეერთებულ შტატებში, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები და მეან-გინეკოლოგთა ამერიკული კოლეჯი გვირჩევენ COVID-19-ის ვაქცინაციას ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც არის ორსულად, ძუძუთი კვებავს, ცდილობს დაორსულდეს ახლა ან შესაძლოა დაორსულდეს მომავალში.[29]American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). COVID-19 vaccination considerations for obstetric–gynecologic care. Apr 2022 [internet publication].
https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-advisory/articles/2020/12/vaccinating-pregnant-and-lactating-patients-against-covid-19
[30]Centers for Disease Control and Prevention. Information about COVID-19 vaccines for people who are pregnant or breastfeeding. Mar 2022 [internet publication].
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/recommendations/pregnancy.html
დიდ ბრიტანეთში, გაიდლაინების რეკომენდაციით, ორსულ ქალებს ვაქცინაცია უნდა შევთავაზოთ იმავე დროს, როცა არაორსულ ქალებს, მათი ასაკისა და კლინიკური რისკის ჯგუფის გათვალისწინებით.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
არავაქცინირებული ქალები უფრო ხშირად ხვდებიან საავადმყოფოში COVID-19-ით, ვიდრე ვაქცინირებული ქალები.[24]Vousden N, Ramakrishnan R, Bunch K, et al. Severity of maternal infection and perinatal outcomes during periods of SARS-CoV-2 wildtype, alpha, and delta variant dominance in the UK: prospective cohort study. BMJ Medicine. 2022 Mar 9;1:e000053.
https://bmjmedicine.bmj.com/content/1/1/e000053
[32]Adhikari EH, MacDonald L, SoRelle JA, et al. COVID-19 cases and disease severity in pregnancy and neonatal positivity associated with Delta (B.1.617.2) and Omicron (B.1.1.529) variant predominance. JAMA. 2022 Apr 19;327(15):1500-2.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2790609
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35325015?tool=bestpractice.com
მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
აუცილებელია ადგილობრივი გზამკვლევების გათვალისწინება.
არ არსებობს კავშირი ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინაციასა და სპონტანურ აბორტს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას, ქორიოამნიონიტს, საკეისრო კვეთას, ახალშობილთა ინტენსიურ მკურნალობას, 5-წუთიან APGAR-ის ქულა <7-ს, მკვდრადშობადობას, ნაადრევ მშობიარობას ან გესტაციური ასაკისთვის პატარა ახალშობილის დაბადებას შორის.[33]Fell DB, Dhinsa T, Alton GD, et al. Association of COVID-19 vaccination in pregnancy with adverse peripartum outcomes. JAMA. 2022 Apr 19;327(15):1478-87.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2790607
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35323842?tool=bestpractice.com
[34]Magnus MC, Örtqvist AK, Dahlqwist E, et al. Association of SARS-CoV-2 vaccination during pregnancy with pregnancy outcomes. JAMA. 2022 Apr 19;327(15):1469-77.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2790608
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35323851?tool=bestpractice.com
[35]Shimabukuro TT, Kim SY, Myers TR, et al. Preliminary findings of mRNA Covid-19 vaccine safety in pregnant persons. N Engl J Med. 2021 Jun 17;384(24):2273-82.
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa2104983
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33882218?tool=bestpractice.com
[36]Zauche L, Wallace B, Smoots AN, et al. Receipt of mRNA Covid-19 vaccines and risk of spontaneous abortion. N Engl J Med. 2021 Oct 14;385(16):1533-5.
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMc2113891
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34496196?tool=bestpractice.com
[37]Kharbanda EO, Haapala J, DeSilva M, et al. Spontaneous abortion following COVID-19 vaccination during pregnancy. JAMA. 2021 Oct 26;326(16):1629-31.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2784193
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34495304?tool=bestpractice.com
[38]Magnus MC, Gjessing HK, Eide HN. et al. Covid-19 vaccination during pregnancy and first-trimester miscarriage. N Engl J Med. 2021 Nov 18;385(21):2008-10.
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMc2114466
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34670062?tool=bestpractice.com
[39]UK Health Security Agency. COVID-19 vaccine weekly surveillance reports (weeks 39 to 50). Apr 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-vaccine-weekly-surveillance-reports
[40]Lipkind HS, Vazquez-Benitez G, DeSilva M, et al. Receipt of COVID-19 vaccine during pregnancy and preterm or small-for-gestational-age at birth - eight integrated health care organizations, United States, December 15, 2020-July 22, 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Jan 7;71(1):26-30.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8735559
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34990445?tool=bestpractice.com
AZD1222 (AstraZeneca) ვაქცინის კლინიკური კვლევების დროს დაფიქსირებული ორსულობის შემთხვევების ანალიზის თანახმად, ჩასახვის სიხშირე არ განსხვავდებოდა აცრილ ქალებსა და პლაცებოს ჯგუფს შორის.[41]Hillson K, Costa Clemens S, Madhi SA, et al. Fertility rates and birth outcomes after ChAdOx1 nCoV-19 (AZD1222) vaccination. Lancet. 2021 Nov 6;398(10312):1683-4.
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(21)02282-0/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34688353?tool=bestpractice.com
კოჰორტული მონაცემების თანახმად, COVID-19-ის რნმ ვაქცინების მიღება არ არის დაკავშირებული კვერცხუჯრედის ან ემბრიონის განვითარებასთან, იმპლანტაციასთან ან ადრეულ სპონტანურ აბორტთან პაციენტებში, რომლებიც გადიან ინ ვიტრო განაყოფიერების პროცესს.[42]Aharon D, Lederman M, Ghofranian A, et al. In vitro fertilization and early pregnancy outcomes after coronavirus disease 2019 (COVID-19) vaccination. Obstet Gynecol. 25 Jan 2022 [Epub ahead of print].
https://www.doi.org/10.1097/AOG.0000000000004713
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35080199?tool=bestpractice.com
ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა (NNV) COVID-19-ის ერთი სიმპტომური შემთხვევის საპრევენციოდ არის დაახლოებით 41-206 ორსული ქალი. ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა მძიმე COVID-19-ის საპრევენციოდ არის 412-დან 2058-მდე. ზიანისთვის საჭირო რიცხვი არის 37,037 ვაქცინასთან დაკავშირებული მიოკარდიტისთვის და 48,780 ვაქცინასთან დაკავშირებული თრომბოზისთვის თრომბოციტოპენიის სინდრომით.[43]Magee LA, von Dadelszen P, Kalafat E, et al. COVID-19 vaccination in pregnancy-number needed to vaccinate to avoid harm. Lancet Infect Dis. 2021 Dec;21(12):1627.
https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(21)00691-5/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34739865?tool=bestpractice.com
აღწერილია SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გადასხმის ფაქტი ჭიპლარის სისხლში და დედის რძეში, დედის ვაქცინაციის შემდეგ.[44]Gill L, Jones C. Severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-CoV-2) antibodies in neonatal cord blood after vaccination in pregnancy. Obstet Gynecol. 2021 May 1;137(5):894-6.
https://journals.lww.com/greenjournal/Fulltext/9900/Severe_Acute_Respiratory_Syndrome_Coronavirus_2.122.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33684922?tool=bestpractice.com
[45]Perl S, Uzan-Yulzari A, Klainer H, et al. SARS-CoV-2–specific antibodies in breast milk after COVID-19 vaccination of breastfeeding women. JAMA. 2021 May 18;325(19):2013-4.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2778766
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33843975?tool=bestpractice.com
[46]Gray KJ, Bordt EA, Atyeo C, et al. COVID-19 vaccine response in pregnant and lactating women: a cohort study. Am J Obstet Gynecol. 2021 Sep;225(3):303.
https://www.ajog.org/article/S0002-9378(21)00187-3/pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33775692?tool=bestpractice.com
შეერთებულ შტატებში ჩატარებულმა ერთმა შემთხვევა-კონტროლის კვლევამ აჩვენა, რომ დედის მიერ 2-დოზიანი mRNA COVID-19 ვაქცინაციის სერიის დასრულება ორსულობის დროს შესაძლოა ხელს უწყობდეს COVID-19 ჰოსპიტალიზაციის თავიდან აცილებას 6 თვემდე ასაკის ჩვილებში.[47]Halasa NB, Olson SM, Staat MA, et al. Effectiveness of maternal vaccination with mRNA COVID-19 vaccine during pregnancy against COVID-19-associated hospitalization in infants aged <6 months - 17 states, July 2021-January 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Feb 18;71(7):264-70.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm7107e3
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35176002?tool=bestpractice.com
ორსული ქალების ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საკითხები
ორსულებს აღენიშნებოდათ დისტრესისა და ფსიქიატრიული სიმპტომების უფრო მაღალი სიხშირე COVID-19 პანდემიის დროს.[48]Berthelot N, Lemieux R, Garon-Bissonnette J, et al. Uptrend in distress and psychiatric symptomatology in pregnant women during the coronavirus disease 2019 pandemic. Acta Obstet Gynecol Scand. 2020 Jul;99(7):848-55.
https://www.doi.org/10.1111/aogs.13925
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32449178?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრისა და დედების ფსიქიკური ჯანმრთელობის ალიანსის მოხსენებამ დაასრულა COVID-19-ის გავლენის სწრაფი მიმოხილვა, ორსულობის პერიოდში და დაბადების შემდეგ და დაადგინა, რომ ქალებს, რომლებსაც ფინანსური დაუცველობა ან რასობრივი უთანასწორობა აქვთ, ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[49]Papworth R, Harris A, Durcan G, et al. Maternal mental health during a pandemic. A rapid evidence review of Covid-19's impact. Mar 2021 [internet publication].
https://www.centreformentalhealth.org.uk/publications/maternal-mental-health-during-pandemic
მშობიარობის წინა რუტინული მოვლა
რუტინული პერინატალური მომსახურების გარკვეული ელემენტები შეიძლება შეიცვალოს COVID-19-ის პანდემიის გამო.
ანტენატალური მოვლა:
ქალებს ურჩევენ გააგრძელონ რუტინული ანტენატალური მომსახურების მიღება, ხოლო ეროვნულ დონეზე რეკომენდებული ანტენატალური მოვლის გრაფიკი სრულად უნდა იქნეს შემოთავაზებული, როცა ეს შესაძლებელია.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
იდეალურ შემთხვევაში, ანტენატალური ვიზიტები უნდა ჩატარდეს პირისპირ, ექიმის კაბინეტში, განსაკუთრებით შავკანიანი და ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი ქალებისთვის, კომუნიკაციის სირთულის მქონე პაციენტებისთვის ან გართულებების სამედიცინო, სოციალური ან ფსიქოლოგიური რისკების შემთხვევაში.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
თუ პაციენტს ან ნაყოფს რაიმე ემუქრება, რეკომენდებულია ფიზიკურად ჰოსპიტალში ვიზიტი. ქალებს უნდა მოუწოდოთ ორსულობის განმავლობაში ვიზიტებზე დასწრებისკენ, თუ არსებობს მათი ან ბავშვის ჯანმრთელობის რაიმე პრობლემა.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
პირისპირ კონსულტაციამდე, პაციენტებმა უნდა გაიარონ სკრინინგი COVID-19-ის სიმპტომებზე. თუ პაციენტს აღენიშნება COVID-19-ის სიმპტომები, საჭიროა შეფასება- არის თუ არა ურგენტული ანტენატალური კონსულტაცია ბინაზე აუცილებელი და შეიძლება თუ არა კონსულტაციის გადადება.[1]Poon LC, Yang H, Kapur A, et al. Global interim guidance on coronavirus disease 2019 (COVID-19) during pregnancy and puerperium from FIGO and allied partners: information for healthcare professionals. Int J Gynaecol Obstet. 2020 Jun;149(3):273-86.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijgo.13156
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32248521?tool=bestpractice.com
[50]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Guidance for antenatal and postnatal services in the evolving coronavirus (COVID-19) pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/coronavirus-covid-19-pregnancy-and-womens-health/optimising-maternity-services-in-coronavirus-covid-19-pandemic
ამის ნაცვლად შეიძლება სახლში კონსულტაციის შეთავაზება.[50]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Guidance for antenatal and postnatal services in the evolving coronavirus (COVID-19) pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/coronavirus-covid-19-pregnancy-and-womens-health/optimising-maternity-services-in-coronavirus-covid-19-pandemic
გამოკვლევები, როგორიცაა სისხლის ანალიზები და ულტრაბგერითი გამოკვლევები, უნდა ჩატარდეს ვიზიტის დღეს, რათა რაც შეიძლება იშვიათად მოუწიოს ორსულს მოსვლა.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
დისტანციური კონსულტაციები ტელეფონით ან ვიდეო-ზარით ჩაანაცვლებს ზოგიერთ კონსულტაციას დაბალი რისკის ორსულებში.[1]Poon LC, Yang H, Kapur A, et al. Global interim guidance on coronavirus disease 2019 (COVID-19) during pregnancy and puerperium from FIGO and allied partners: information for healthcare professionals. Int J Gynaecol Obstet. 2020 Jun;149(3):273-86.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijgo.13156
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32248521?tool=bestpractice.com
ქალებს შეგვიძლია ვურჩიოთ შეიმოწმონ არტერიული წნევა სახლის პირობებში და მივცეთ ინსტრუქცია, თუ როდის უნდა მიმართონ სამედიცინო დახმარებას.[1]Poon LC, Yang H, Kapur A, et al. Global interim guidance on coronavirus disease 2019 (COVID-19) during pregnancy and puerperium from FIGO and allied partners: information for healthcare professionals. Int J Gynaecol Obstet. 2020 Jun;149(3):273-86.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijgo.13156
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32248521?tool=bestpractice.com
მშობიარობის დროს:
ქალებს უნდა შეეთავაზოთ SARS-CoV-2 ტესტირება სამშობიარო განყოფილებაში მიღებისას.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
ქალები და მათი პარტნიორები უნდა გადიოდნენ სკრინინგს COVID-19-ის სიმპტომებზე დაწესებულებაში შესვლისთანავე.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[51]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19). Considerations for inpatient obstetric healthcare settings. Nov 2021 [internet publication].
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/inpatient-obstetric-healthcare-guidance.html
დაგეგმილი ინდუცირება და საკეისრო კვეთა შეიძლება ჩატარდეს ჩვენების შემთხვევაში, მაგრამ თუ პაციენტი COVID-19-ის სიმპტომებზე დადებითია, ინდივიდუალურად უნდა შეფასდეს შემთხვევები მშობიარობის გადადების საფრთხის კუთხით.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[52]American College of Obstetricians and Gynecologists. COVID-19 FAQs for obstetrician-gynecologists, obstetrics. Mar 2022 [internet publication].
https://www.acog.org/clinical-information/physician-faqs/covid-19-faqs-for-ob-gyns-obstetrics
მხოლოდ COVID-19-ის სტატუსი არ წარმოადგენს საკეისრო კვეთის ჩვენებას.[53]World Health Organization. Clinical management of COVID-19: living guidance. Nov 2021 [internet publication].
https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-2
უწყვეტი მონიტორინგი კარდიოტოკოგრაფიის გამოყენებით მშობიარობის დროს არ არის ნაჩვენები უსიმპტომო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ SARS-CoV-2-ზე ტესტის დადებითი შედეგი. თუმცა, მონიტორინგი შეიძლება ნაჩვენები იყოს სხვა ფაქტორების გამო (მაგ. წინა მშობიარობა საკეისრო კვეთით). დადასტურებული ან შესაძლო COVID-19-ის მქონე სიმპტომურ ორსულებს უნდა შესთავაზოთ ნაყოფის უწყვეტი მონიტორინგი მშობიარობის დროს.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
სახლის პირობებში მშობიარობა შეიძლება განიხილებოდეს დაბალი რისკის ორსულებში, როცა ხელმისაწვდომია საჭირო მხარდაჭერა.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
პოსტნატალური მოვლის საკითხები:
ისევე, როგორც ანტენატალური ვიზიტების შემთხვევაში, აქაც რეკომენდებულია ვიზიტების რაოდენობის შემცირება. ზოგიერთი ვიზიტი გახდება დისტანციური. ეს დამოკიდებულია დედისა და ბავშვის საჭიროებებზე.[50]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Guidance for antenatal and postnatal services in the evolving coronavirus (COVID-19) pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/coronavirus-covid-19-pregnancy-and-womens-health/optimising-maternity-services-in-coronavirus-covid-19-pandemic
[52]American College of Obstetricians and Gynecologists. COVID-19 FAQs for obstetrician-gynecologists, obstetrics. Mar 2022 [internet publication].
https://www.acog.org/clinical-information/physician-faqs/covid-19-faqs-for-ob-gyns-obstetrics
დაბადების შემდეგ პირველი ვიზიტი და მე-5 დღის სისხლის ნაცხის აღება პრიორიტეტულია.[50]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Guidance for antenatal and postnatal services in the evolving coronavirus (COVID-19) pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/coronavirus-covid-19-pregnancy-and-womens-health/optimising-maternity-services-in-coronavirus-covid-19-pandemic
უნდა შეთავაზოთ ხანგრძლივი მოქმედების კონტრაცეფცია.
ახალშობილთა მოვლის საკითხები
პედიატრიის ამერიკული აკადემია აქვეყნებს გზამკვლევს COVID-19-ის მქონე ქალების ახალშობილების მოვლის თაობაზე. COVID-19-ის მქონე ქალების მშობიარობაზე დასწრებისას კლინიცისტებს უნდა ეცვათ/ეკეთოთ ჰაერწვეთოვანი, კონტაქტური პირადი დაცვის საშუალებები. სანაცია, დადებითი წნევით ვენტილაცია და ინტუბაცია შეიძლება გახდეს ვირუსის აეროზოლიზაციის მიზეზი.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
ობსერვაციული და კოჰორტული კვლევების თანახმად, ახალშობილებში SARS-CoV-2-ის ინფექციის შეძენის რისკი დაბალია იმ შემთხვევაში, თუ მიღებულია კონტაქტური და ჰაერწვეთოვანი პრევენციული ზომები ახალშობილის დასაცავად დედის რესპირატორული სეკრეციებისგან.[55]Salvatore CM, Han JY, Acker KP, et al. Neonatal management and outcomes during the COVID-19 pandemic: an observation cohort study. Lancet Child Adolesc Health. 2020 Oct;4(10):721-7.
https://www.thelancet.com/journals/lanchi/article/PIIS2352-4642(20)30235-2/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32711687?tool=bestpractice.com
[56]Dumitriu D, Emeruwa UN, Hanft E, et al. Outcomes of neonates born to mothers with severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 infection at a large medical center in New York City. JAMA Pediatr. Oct 2020 [internet publication].
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2771636
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33044493?tool=bestpractice.com
[57]Ronchi A, Pietrasanta C, Zavattoni M, et al. Evaluation of rooming-in practice for neonates born to mothers with severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 infection in Italy. JAMA Pediatr. 2021 Mar 1;175(3):260-6.
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2773311
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33284345?tool=bestpractice.com
დედასა და ბავშვს შორის კანით კანზე კონტაქტის შემთხვევაში აუცილებელია ნიღბის ტარება და მკერდის/ხელის ჰიგიენის დაცვა.[1]Poon LC, Yang H, Kapur A, et al. Global interim guidance on coronavirus disease 2019 (COVID-19) during pregnancy and puerperium from FIGO and allied partners: information for healthcare professionals. Int J Gynaecol Obstet. 2020 Jun;149(3):273-86.
https://obgyn.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ijgo.13156
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32248521?tool=bestpractice.com
[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
დედასა და ჩვილს შორის უნდა შენარჩუნდეს გონივრული დისტანცია, შეძლებისდაგვარად; დისტანცირების გასამარტივებლად და რესპირატორული წვეთებისგან დამატებითი დაცვისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ ინკუბატორიც.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
კოჰორტული კვლევის თანახმად, დედის SARS-CoV-2 იმუნოგლობულინი G-ის ანტისხეულები გადადის პლაცენტიდან. ანტისხეულების გადაცემა ძლიერდება რაც მეტი დროა დედის ინფექციასა და მშობიარობას შორის. გადაცემა არ უკავშირდება დაავადების სიმძიმეს.[58]Flannery DD, Gouma S, Dhudasia MB, et al. Assessment of maternal and neonatal cord blood SARS-CoV-2 antibodies and placental transfer ratios. JAMA Pediatr. 2021 Jun 1;175(6):594-600.
https://www.doi.org/10.1001/jamapediatrics.2021.0038
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33512440?tool=bestpractice.com
რეკომენდებულია ძუძუთი კვება. დედამ შეიძლება გასცეს რძე (ხელის/მკერდის ჰიგიენის დაცვით), რომელსაც შესაბამისი პერსონალი აჭმევს ბავშვს.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
ნეონატალური ინტენსიური მკურნალობის ან სუნთქვითი მხარდაჭერის საჭიროების მქონე ჩვილები, იდეალურ შემთხვევაში, უნდა ჰოსპიტალიზდნენ იზოლირებულ პალატაში, რომელშიც შესაძლებელია უარყოფითი წნევის შექმნა.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
ჯანმრთელ ახალშობილებს უნდა ჩაუტარდეთ ტესტირება SARS-CoV-2-ზე ერთხელ მაინც საავადმყოფოდან გაწერამდე.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
შესაძლებლობის შემთხვევაში, ახალშობილებს დაბადებიდან 24-48 საათის ფარგლებში უნდა ჩაუტარდეთ ტესტირება SARS-CoV-2-ის ინფექციაზე. აუცილებელია ჩვილის დაბანა მშობიარობის შემდგომ, ვირუსის ნაწილაკების მოსაშორებლად, რომლებიც შესაძლოა კანის ზედაპირზე არსებობდეს.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
დიდ ბრიტანეთში, პედიატრიის სამეფო კოლეჯი და რეანიმაციის საბჭო აქვეყნებენ მითითებებს ნეონატალური მართვისთვის COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. ახალშობილების სანაცია, ნიღბიანი სასუნთქი ტომრის ვენტილაცია და ინტუბირება ითვლება აეროზოლის წარმომქმნელ პროცედურებად. იმ შემთხვევაში, თუ დედას აქვს COVID-19-ის კლინიკურად საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევა, ექიმმა უნდა გამოიყენოს პირადი დაცვის საშუალებები.[59]Royal College of Paediatrics and Child Health. BAPM - COVID-19: frequently asked questions within neonatal settings. Jan 2022 [internet publication].
https://www.rcpch.ac.uk/resources/covid-19-guidance-neonatal-settings
კლინიცისტი მშობიარობას ესწრება ნორმალური ინსტიტუციური წესების მიხედვით; დედის ინფიცირება COVID-19-ით არ არის დასწრების ჩვენება. თუ შესაძლებელია, ნეონატალური გუნდი ცალკე ოთახში სჯობს იყოს და ახალშობილი მათ მიუყვანონ, რათა დედასთან არ ჰქონდეს გუნდს ექსპოზიცია.[60]Resuscitation Council UK. COVID-19 resources: newborn life support. Sep 2021 [internet publication].
https://www.resus.org.uk/covid-19-resources/covid-19-resources-newborn-life-support
ნეონატალური რეანიმაცია უნდა ჩატარდეს ეროვნული და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით. თუ შესაძლებელია, რეკომენდებულია ვიდეო-ლარინგოსკოპის გამოყენება ინტურბირების დროს. ასე შეიძლება შემცირდეს ვირუსზე ექსპოზიცია, რადგან კლინიცისტი ბავშვის სასუნთქი გზებიდან უფრო მოშორებით იქნება. უნდა გამოიყენოთ ტრაქეის უმანჟეტო მილები.[60]Resuscitation Council UK. COVID-19 resources: newborn life support. Sep 2021 [internet publication].
https://www.resus.org.uk/covid-19-resources/covid-19-resources-newborn-life-support
ახალშობილი შეგიძლიათ ჩვეულებრივ გაამშრალოთ, როცა ჭიპლარი კვლავ მიმაგრებულია. ჭიპლარის მოგვიანებითი გადაკვანძვა რეკომენდებულია სხვა უკუჩვენებების არარსებობის შემთხვევაში.[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
ახალშობილი, რომლის დედასაც აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19, მაგრამ საჭირო არ არის სამედიცინო ჩარევა, შეიძლება დარჩეს სპეციალურ ოთახში დედასთან ერთად.[4]International Federation of Gynecology and Obstetrics. Safe motherhood and COVID-19 – March 2021 update. 2021 [internet publication].
https://www.figo.org/safe-motherhood-and-covid-19-march-2021-update
[54]American Academy of Pediatrics. FAQs: management of infants born to mothers with suspected or confirmed COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/faqs-management-of-infants-born-to-covid-19-mothers
ახალშობილი ტესტირებას გადის მხოლოდ სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში. ადრეული გაწერა რეკომენდებულია, როცა შესაძლებელია. თუმცა, საჭიროა ბებიაქალის მომსახურება საზოგადოებრივ პირობებში. ნეონატალური და ჩვილთა ფიზიკური გასინჯვის სკრინინგი, რბილი სასის დათვალიერების ჩათვლით, უნდა ჩატარდეს გაწერამდე. NIPE არ ითვლება აეროზოლის მაგენერირებელ პროცედურად.[59]Royal College of Paediatrics and Child Health. BAPM - COVID-19: frequently asked questions within neonatal settings. Jan 2022 [internet publication].
https://www.rcpch.ac.uk/resources/covid-19-guidance-neonatal-settings
საჭიროა დედების წახალისება ძუძუთი კვებისთვის; ძუძუთი კვების სარგებელი მნიშვნელოვნად აღემატება ტრანსმისიის რისკს.[4]International Federation of Gynecology and Obstetrics. Safe motherhood and COVID-19 – March 2021 update. 2021 [internet publication].
https://www.figo.org/safe-motherhood-and-covid-19-march-2021-update
[53]World Health Organization. Clinical management of COVID-19: living guidance. Nov 2021 [internet publication].
https://www.who.int/publications/i/item/WHO-2019-nCoV-clinical-2021-2
ჯერჯერობით არ არსებობს მტკიცებულებები COVID-19-ის გადაცემის შესახებ დედის რძის საშუალებით.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
[52]American College of Obstetricians and Gynecologists. COVID-19 FAQs for obstetrician-gynecologists, obstetrics. Mar 2022 [internet publication].
https://www.acog.org/clinical-information/physician-faqs/covid-19-faqs-for-ob-gyns-obstetrics
[61]Centers for Disease Control and Prevention. Care for breastfeeding women. Interim guidance on breastfeeding and breast milk feeds in the context of COVID-19. Dec 2021 [internet publication].
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/care-for-breastfeeding-women.html
[62]Chambers C, Krogstad P, Bertrand K, et al. Evaluation for SARS-CoV-2 in breast milk from 18 infected women. JAMA. 2020 Oct 6;324(13):1347-8.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2769825
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32822495?tool=bestpractice.com
ძუძუთი კვების ან ფორმულის მიცემის დროს აუცილებელია ნიღბის ტარება და ხელის ჰიგიენის დაცვა. თუ ახალშობილის დედას აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19 და საწიროა ნეონატალურ განყოფილებაში გადაყვანა, კლინიკური კვლევები მინიმუმამდე უნდა იყოს დაყვანილი, თუმცა მომსახურების სტანდარტის დაცვით. თუ ჩვილი საჭიროებს რესპირატორულ მხარდაჭერას და დედას აქვს შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19, კვება უნდა მოხდეს ინკუბატორში.[59]Royal College of Paediatrics and Child Health. BAPM - COVID-19: frequently asked questions within neonatal settings. Jan 2022 [internet publication].
https://www.rcpch.ac.uk/resources/covid-19-guidance-neonatal-settings
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციით საჭიროა, რომ დედები და ჩვილები ერთ ოთახში იმყოფებოდნენ და ჰქონდეთ კანით კანზე რეგულარული კონტაქტი, განსაკუთრებით მშობიარობისთანავე და ძუძუთი კვების დაწყებისას. ახალშობილებს არ უნდა გაუკეთონ ნიღბები/სახის დამცავი ნაჭრები, რადგან არსებობს მოხრჩობის რისკი.[8]Royal College of Midwives and Royal College of Obstetricians and Gynaecologists. Coronavirus (COVID-19) infection and pregnancy. Mar 2022 [internet publication].
https://www.rcog.org.uk/en/guidelines-research-services/guidelines/coronavirus-pregnancy
პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ
დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[63]Elliott J, Bodinier B, Whitaker M, et al. COVID-19 mortality in the UK Biobank cohort: revisiting and evaluating risk factors. Eur J Epidemiol. 2021 Mar;36(3):299-309.
https://link.springer.com/article/10.1007/s10654-021-00722-y
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33587202?tool=bestpractice.com
გაიდლაინების რეკომენდაციით, არასაჭირო პირდაპირი კონსულტაციები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებთან უნდა შემცირდეს, კონსულტაცია უნდა გადაიდოს ან ჩატარდეს ტელემედიცინის გამოყენებით.[64]American Academy of Dermatology. Clinical guidance for COVID-19. 2020 [internet publication].
https://www.aad.org/member/practice/coronavirus/clinical-guidance
[65]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: dermatological conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng169
თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება.[65]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: dermatological conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng169
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტებში გრძელდება ტოპიკური მკურნალობა. ახლადდიაგნოსტირებული დერმატოლოგიური დაავადებები, თუ შესაძლებელია, ტოპიკურ მკურნალობას უნდა დაექვემდებაროს, რათა სისტემური მკურნალობის ეფექტი იმუნურ სისტემაზე ავიცილოთ თავიდან.[65]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: dermatological conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng169
თუ პაციენტი უკვე იღებს სისტემურ მკურნალობას, უნდა ურჩიოთ გააგრძელონ ჰიდროქსიქლოროქინის, ქლოროქინის, მეპაკრინის, დაფსონის და სულფასალაზინის მიღება. უეცრად არ უნდა შეწყვიტონ პერორალური კორტიკოსტეროიდების კურსი. ყველა სხვა იმუნოსუპრესიული თერაპია, ბიოლოგიური აგენტები და მონოკლონური ანტისხეულები, უნდა შეწყდეს COVID-19-ის ინფექციის განმავლობაში. მკურნალობის შეწყვეტის რისკი და სარგებელი უნდა განიხილოთ პაციენტთან, მაგ. სხვა თანმხლებ დაავადებებზე მკურნალობის შეწყვეტის პოტენციური ეფექტები; გაიდლაინებში ხაზგასმულია, თუ რამხელა მნიშვნელობა აქვს მედიკამენტების მიღების გაგრძელებას მომწოდებელთან საუბრის გარეშე.[65]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: dermatological conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng169
[66]Gadarowski MB, Balogh EA, Bashyam AM, et al. Examining recommendations for the use of biologics and other systemic therapies during COVID-19: a review and comparison of available dermatology guidelines and patient registries. J Dermatolog Treat. Oct 2020 [internet publication].
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09546634.2020.1808154
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32772743?tool=bestpractice.com
[67]Vultaggio A, Agache I, Akdis CA, et al. Considerations on biologicals for patients with allergic disease in times of the COVID-19 pandemic: An EAACI statement. Allergy. 2020 Nov;75(11):2764-74.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32500526?tool=bestpractice.com
ზოგიერთი მედიკამენტის ნახევარდაშლის პერიოდის გათვალისწინებით, იმუნოსუპრესია გაგრძელდება მკურნალობის შეწყვეტიდან გარკვეული პერიოდის განმავლობაში. ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭო, ევროპის დერმატოლოგიისა და ვენეროლოგიის ასოციაცია და ეკზემას საერტაშორისო საბჭო რეკომენდაციას უწევს იმუნოსუპრესიული მედიკამენტების შეწყვეტას ან გადადებას COVID-19-ის დიაგნოზის მქონე პაციენტებში.[68]International Psoriasis Council. IPC statement on the coronavirus (COVID-19) outbreak. Sep 2020 [internet publication].
https://www.psoriasiscouncil.org/blog/Statement-on-COVID-19-and-Psoriasis.htm
[69]European Association of Dermatology and Venereology (EADV). Management of psoriasis patients under systemic treatments. Apr 2020 [internet publication].
https://eadv.org/covid-19/task-force
[70]International Eczema Council. IEC statement on COVID-19. 2020 [internet publication].
https://www.eczemacouncil.org/iec-statement-on-covid-19
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია, რომ COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში ახალი იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტის დაწყების ან მედიკამენტის გაგრძელების რისკი და სარგებელი განხილვას ექვემდებარება, შესაძლოა საჭირო გახდეს მონიტორინგი. გასათვალისწინებელია, აცრილი არის თუ არა პაციენტი და შეიძლება თუ არა ისეთი ცვლილებების მიღება, რომლის ფონზეც ჰოსპიტალიზაციის რისკი იკლებს.[65]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: dermatological conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng169
გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
[71]Specialist Pharmacy Service. Using COVID-19 vaccines in patients taking immunosuppressive medicines. Mar 2022 [internet publication].
https://www.sps.nhs.uk/articles/using-covid-19-vaccines-in-patient-taking-immunosuppressive-medicines
ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭოს რჩევით, იმუნოსუპრესიული თერაპიის სარგებელი და რისკები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, თითოეული პაციენტისთვის, რომელიც იმყოფება დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების რისკის ქვეშ, ასაკის, ან სხვა თანხმლები დაავადებების გამო.[68]International Psoriasis Council. IPC statement on the coronavirus (COVID-19) outbreak. Sep 2020 [internet publication].
https://www.psoriasiscouncil.org/blog/Statement-on-COVID-19-and-Psoriasis.htm
აშშ-ის ფსორიაზის ასოციაციის COVID-19 სამუშაო ჯგუფი არ იძლევა რეკომენდაციას ბიოლოგიური ან პერორალური თერაპიის შეწყვეტაზე ფსორიაზის და/ან ფსორიაზული ართრიტის სამკურნალოდ; ნებისმიერი გადაწყვეტილება ბიოოლოგიური აგენტის ან პერორალური სისტემური თერაპიის შესახებ უნდა იყოს ინდივიდუალური და მოიცავდეს სამედიცინო პროფესიონალს.[72]Gelfand JM, Armstrong AW, Bell S, et al. National psoriasis foundation COVID-19 task force guidance statements. Apr 2022 [internet publication].
https://www.psoriasis.org/covid-19-task-force-guidance-statements
ხელმისაწვდომია ექსპერტთა რეკომენდაციები აუტოიმუნური ბულოზური დაავადებების მართვის შესახებ, როგორიცაა პემფიგუსი, პემფიგოიდი, ჰერპეტიფორმული დერმატიტი და ატოპიური დერმატიტი (ეგზემა) პანდემიის დროს.[73]Kasperkiewicz M, Schmidt E, Fairley JA, et al. Expert recommendations for the management of autoimmune bullous diseases during the COVID-19 pandemic. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020 Jul;34(7):e302-3.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jdv.16525
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32333823?tool=bestpractice.com
[74]Wollenberg A, Flohr C, Simon D, et al. European task force on atopic dermatitis statement on severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 (SARS-Cov-2) infection and atopic dermatitis. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2020 Jun;34(6):e241-2.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jdv.16411
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32223003?tool=bestpractice.com
ბრიტანეთის დერმატოლოგთა ასოციაციამ მოამზადა რისკის სტრატიფიკაციის ცხრილი, რათა დაგვეხმაროს იმ პაციენტების იდენტიფიცირებაში, რომლებისთვისაც, მათი დაავადებისა და მკურნალობის გამო, COVID-19 უფრო მაღალი რისკის შემცველია.[75]British Association of Dermatologists. Dermatology advice regarding medication acting on the immune system: adults, paediatrics and young people. Nov 2020 [internet publication].
https://www.bad.org.uk/healthcare-professionals/covid-19/covid-19-immunosuppressed-patients
რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე
ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოსცა გზამკვლევი პერორალური რეტინოიდების დანიშვნის შესახებ პანდემიის დროს. კონსულტაციები პერორალური რეტინოიდების პირველი დანიშვნის შესახებ უნდა ჩატარდეს პაციენტთან პირისპირ, როცა ეს შესაძლებელია. თუ ეს შეუძლებელია, დისტანციური კონსულტაცია უნდა მოიცავდეს რისკი-სარგებლის იმავე სიღრმისეულ განხილვას, როგორც პირისპირ შეხვედრა. თუ პაციენტი <18 წლამდე ასაკისაა, კონსულტაციას უნდა დაესწროს მშობელი ან პასუხისმგებელი პირი (მეურვე). ორსულობის პრევენციის პროგრამის ფარგლებში მოწოდებულია ორსულობის ტესტის ჩატარება, ასევე სისხლის ანალიზის და ფსიქიატრიული სიმპტომების მონიტორინგი.[76]Medicines and Healthcare products Regulatory Agency. Temporary advice for management of oral retinoid medicines during the COVID-19 pandemic. Jun 2021 [internet publication].
https://www.gov.uk/guidance/temporary-advice-for-management-of-oral-retinoid-medicines-during-the-covid-19-pandemic
პაციენტები, რომლებიც გასტროინტესტინური ან ღვიძლის დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ
კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ COVID-19-ს შეიძლება ახასიათებდეს ღვიძლის ფუნქციური ტესტების გაუარესება და გასტროინტესტინური სიმპტომები. თუ ღვიძლის დაავადება დეკომპენსირებულია, ხოლო მკურნალობა მოიცავს იმუნოსუპრესანტებს, მძიმე COVID-19-ის რისკი უფრო მაღალია. დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[63]Elliott J, Bodinier B, Whitaker M, et al. COVID-19 mortality in the UK Biobank cohort: revisiting and evaluating risk factors. Eur J Epidemiol. 2021 Mar;36(3):299-309.
https://link.springer.com/article/10.1007/s10654-021-00722-y
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33587202?tool=bestpractice.com
თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება.[77]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: gastrointestinal and liver conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng172
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ ან შეცვალონ მედიკამენტის კურსი ექიმთან განხილვის გარეშე, რათა თანმხლები დაავადების გამწვავება არ მივიღოთ. ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაციაც მსგავს რჩევას გასცემს, იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტები COVID-19-ის არმქონე პირებში თვითნებურად და საპროფილაქტიკოდ არ უნდა შეიცვალოს.[78]American Association for the Study of Liver Diseases. Clinical best practice advice for hepatology and liver transplant providers during the COVID-19 pandemic: AASLD expert panel consensus statement. Nov 2021 [internet publication].
https://www.aasld.org/about-aasld/covid-19-resources
[79]Boettler T, Marjot T, Newsome PN, et al. Impact of COVID-19 on the care of patients with liver disease: EASL-ESCMID position paper after 6 months of the pandemic. JHEP Rep. 2020 Oct;2(5):100169.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32835190
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32835190?tool=bestpractice.com
პაციენტებმა შეიძლება გააგრძელონ ამინოსალიცილატების მიღება; აღნიშნული მედიკამენტები არ ახდენენ გავლენას იმუნურ პასუხზე.[77]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: gastrointestinal and liver conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng172
დოზირება, მიღების გზა, მიწოდების მეთოდი განსახილველია იმუნოსუპრესანტების მიღების შემთხვევაში, რათა პირადი ფიზიკური კონტაქტი მინიმალური იყოს. გასათვალისწინებელია ახალი მედიკამენტის დაწყების რისკი და სარგებელი, განსაკუთრებით COVID-19-ის პანდემიის ფონზე, ასევე რისკის პროფილი, მონიტორინგის შესაძლებელობა, მიწოდების გზა და არის თუ არა აცრილი პაციენტი.[77]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: gastrointestinal and liver conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng172
გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
[71]Specialist Pharmacy Service. Using COVID-19 vaccines in patients taking immunosuppressive medicines. Mar 2022 [internet publication].
https://www.sps.nhs.uk/articles/using-covid-19-vaccines-in-patient-taking-immunosuppressive-medicines
ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაცია ასევე გვირჩევს იმუნოსუპრესანტების დაწყებას ღვიძლის დაავადების მქონე პაციენტებში, COVID-19-ის სტატუსის მიუხედავად, თუ არსებობს მკურნალობის ძლიერი ჩვენება (მაგ. ტრანსპლანტის მოშორება, აუტოიმუნური ჰეპატიტი).[78]American Association for the Study of Liver Diseases. Clinical best practice advice for hepatology and liver transplant providers during the COVID-19 pandemic: AASLD expert panel consensus statement. Nov 2021 [internet publication].
https://www.aasld.org/about-aasld/covid-19-resources
COVID-19-ის მქონე პაციენტებმა უეცრად არ უნდა შეწყვიტონ პერორალური ან რექტული კორტიკოსტეროიდების მიღება. ურგენტული კონსულტაცია სპეციალისტთან (COVID-19-ის მქონე პაციენტის შემთხვევაშიც) აუცილებელია მედიკამენტების ცვლილებამდე, რომლებსაც გავლენა აქვთ იმუნურ პასუხზე.[77]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: gastrointestinal and liver conditions treated with drugs affecting the immune response. Apr 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng172
ღვიძლის დაავადებების კვლევის ამერიკის ასოციაციის (AASLD) რეკომენდაციით, ექიმებმა უნდა განიხილონ იმუნოსუპრესანტების დოზის შემცირება, განსაკუთრებით აზათიოპრინის და მიკოფენოლატის შემთხვევაში, თუმცა, ამავდროულად, უნდა გაითვალისწინონ იმუნოსუპრესირებულ პაციენტებში ინფექციების მართვის ძირითადი პრინციპები და სუპერინფექციის რისკის შემცირება.[78]American Association for the Study of Liver Diseases. Clinical best practice advice for hepatology and liver transplant providers during the COVID-19 pandemic: AASLD expert panel consensus statement. Nov 2021 [internet publication].
https://www.aasld.org/about-aasld/covid-19-resources
ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის სიმპტომების მქონე პაციენტები
გამოქვეყნებულია დიდი ბრიტანეთის მიმოხილვა შესაძლო კოლორექტული კიბოს მქონე პაციენტების ტრიაჟის მიზნით. ურგენტული კოლონოსკოპია ან კომპიუტერული ტომოგრაფია მოწოდებულია თუ:[80]NHS England. Triaging patients with lower gastrointestinal symptoms. Jun 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/covid-19/specialty-guides
[81]National Institute for Health and Care Excellence. Suspected cancer: recognition and referral. Dec 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng12
ვლინდება მსხვილი ნაწლავის ობსტრუქციის ადრეული ნიშნები
40 ან მეტი წლის ასაკის, აუხსნელი წონის კლება და მუცლის ტკივილი, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
50 ან მეტი წლის ასაკის, აუხსნელი რექტული სისხლდენა, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
60 ან მეტი წლის ასაკის, რკინადეფიციტური ანემია ან ცვლილება დეფეკაციის მახასიათებლებში, განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით >100 მიკროგრამი/გრამზე, კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში
აქვს სიმპტომები, რის გამოც სპეციალისტი ურგენტულ რეფერალს აფორმებს.
განავლის რაოდენობრივი იმუნოქიმიური ტესტი (FIT) უნდა შეთავაზოთ ზრდასრულებს, რომლებსაც არ აქვთ რექტული სისხლდენა, არიან 50 წელს გადაცილებულები და უჩივიან მუცლის აუხსნელ ტკივილს ან წონაში კლებას, ან 60 წლის ასაკამდე ნაწლავური მოქმედების ცვლილებას ან რკინადეფიციტურ ანემიას, ან არიან 60 წელს გადაცილებულები და აღენიშნებათ ანემია, რკინის დეფიციტის გარეშეც.[81]National Institute for Health and Care Excellence. Suspected cancer: recognition and referral. Dec 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng12
თუ პაციენტს აწუხებს წონის კლება, მუცლის ტკივილი, დეფეკაციის მახასიათებლების ცვლილება, რკინადეფიციტური ანემია და განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით 10-100 მკგ/გ ან >100 მკგ/გ, და კოლონოსკოპია არ არის ჩატარებული ბოლო 3 წლის განმავლობაში, საჭიროა პრიორიტეტული კოლონოსკოპიის ან კომპიუტერული ტომოგრაფიის ჩატარება.
თუ პაციენტს აქვს ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის სიმპტომები და განავალში იმუნოქიმიური ანალიზით <10 მკგ/გ, შესაძლებელია შეფასების გადადება, თუმცა პაციენტს უნდა აუხსნათ, ვის დაუკავშირდეს თუ სიმპტომები შეიცვლება ან დამძიმდება.
ენდოსკოპიის ჩვენებები
ზედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპია SARS-CoV-2-ის ვირუსის გადაცემის მაღალი რისკის შემცველი პროცედურაა. ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპიაც ატარებს SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკს. ევროპული და აზიური-წყნარი ოკეანეთის გაიდლაინები გვთავაზობს რეკომენდაციებს COVID-19-ს პანდემიის ფონზე ენდოსკოპიების შესახებ.[82]Gralnek IM, Hassan C, Beilenhoff U, et al. ESGE and ESGENA position statement on gastrointestinal endoscopy and the COVID-19 pandemic. Endoscopy. 2020 Jun;52(6):483-90.
https://www.esge.com/assets/downloads/pdfs/general/ESGE_ESGENA_Position_Statement_gastrointestinal_endoscopy_COVID_19_pandemic.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32303090?tool=bestpractice.com
[83]Chiu PW, Ng SC, Inoue H, et al. Practice of endoscopy during COVID-19 pandemic: position statements of the Asian Pacific Society for Digestive Endoscopy (APSDE-COVID statements). Gut. 2020 Jun;69(6):991-6.
https://gut.bmj.com/content/69/6/991.full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32241897?tool=bestpractice.com
[84]Gralnek I, Hassan C, Beilenhoff U, et al. ESGE and ESGENA position statement on gastrointestinal endoscopy and COVID-19: an update on guidance during the post-lockdown phase and selected results from a membership survey. Endoscopy. 2020 Oct;52(10):891-8.
https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/a-1213-5761
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32643767?tool=bestpractice.com
ენდოსკოპიამდე, ერთი დღით, ადრე საჭიროა პაციენტების ტრიაჟი, დაბალი და მაღალი რისკის ჯგუფებში. ტრიაჟი უნდა გამეორდეს პროცედურის დღესაც. მაღალი რისკის ჯგუფში შედიან პაციენტები, რომელთაც COVID-19-ის სიმპტომები აქვთ (მაგ. ხველა, ცხელება, სუნთქვის უკმარისობა ან დიარეა) ან ბოლო 14 დღის განმავლობაში მოგზაურობდნენ ისეთ ქვეყნებში, სადაც მაღალია საზოგადოებრივი გავრცელება, ან ჰქონდათ კონტაქტი პირთან, რომელსაც დადასტურებული/სავარაუდო COVID-19 აქვს.
ენდოსკოპიის ოთახში პაციენტს არ უნდა ახლდნენ ნათესავები/მომვლელები. ენდოსკოპიის წინა, შეფასებისას, ექიმებმა და პაციენტებმა უნდა ატარონ ნიღაბი, დაიცვან სულ მცირე 1 მ დისტანციას, სასურველია ფიზიკური ბარიერის ქონა (მაგ. სახის დამცავი). ენდოსკოპიამდე უნდა გაიზომოს პაციენტის სხეულის ტემპერატურა. COVID-19-ის მაღალი რისკის მქონე პირებისთვის სასურველია ცალკე მოსაცდელი/პალატის სივრცეების გამოყოფა.
ენდოსკოპიის პროცედურაზე დაიშვება მხოლოდ ძირითადი პერსონალი, რომელიც აღჭურვილი უნდა იყოს პერსონალური დაცვის საშუალებებით. ეს უნდა მოიცავდეს ბახილებს, ერთჯერად ბადეს თმისთვის, თვალის დამცავ საშუალებას და წყალგაუმტარ, ერთჯერად პერანგს. დაბალი რისკის მქონე პაციენტების შემთხვევაში შეიძლება ხელთათმანის და ქირურგიული ნიღბის გამოყენება. მაღალი რისკის პაციენების შემთხვევაში მოწოდებულია ორი წყვილი ხელთათმანის და სახის ფილტრიანი ნიღბის ტარება.
გასტროინტესტინური ენდოსკოპია უნდა ჩატარდეს მხოლოდ აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლო/დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, იდეალურ პირობებში, უარყოფითი წნევის მქონე ოთახში.
ჩამოთვლილ შემთხვევებში, გასტროინტესტინური ენდოსკოპია, აუცილებლად უნდა ჩატარდეს:
მწვავე ზედა/ქვედა გასტროინტესტინური სისხლდენა ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
ანემია ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
კაფსულით ენდოსკოპია/ენტეროსკოპია ურგენტული/პროგრესირებადი სისხლდენის დროს
უცხო სხეული საყლაპავში
მაღალი რისკის შემცველი უცხო სხეული კუჭში
ობსტრუქციული სიყვითლე
მწვავე აღმავალი ქოლანგიტი.
გზამკვლევის თანახმად, სხვა ჩვენებებით მიმდინარე პროცედურები სჯობს გადაიდოს.
ამერიკული გასტროენტეროლოგიური ასოციაციის ინსტიტუტი აქვეყნებს სწრაფ მიმოხილვას და რეკომენდაციებს SARS-CoV-2-ის ტესტირების თაობაზე ენდოსკოპიამდე.[85]Sultan S, Siddique SM, Altayar O, et al. AGA institute rapid review and recommendations on the role of pre-procedure SARS-CoV2 testing and endoscopy. Gastroenterology. 2020 Nov;159(5):1935-48.e5.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7386603
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32735862?tool=bestpractice.com
რეკომენდებულია ტესტირება პროცედურამდე იმ შემთხვევაში, თუ უსიმპტომო SARS-CoV-2 ინფექციის პრევალენტობა საშუალოა (0.5%-2%). ტესტირება რეკომენდებული არ არის როცა უსიმპტომო SARS-CoV-2 ინფექციის პრევალენტობა დაბალია (<0.5%). ცრუ დადებითი მაჩვენებლები საკმაოდ ხშირია. პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ხელმისაწვდომობა ზოგჯერ განსაზღვრავს გადაწყვეტილებებს. მაღალი პრევალენტობის რეგიონებში ტესიტრება პროცედურამდე რეკომენდებული არ არის, რადგან ხშირია ცრუ უარყოფითები და პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ხელმისაწვდომობა ზოგჯერ განმსაზღვრელი ფაქტორია. იმ რეგიონებში, სადაც მაღალია COVID-19-ის მქონე პაციენტების რაოდენობა, ენდოსკოპია შეიძლება გადაიდოს გარდა ურგენტული შემთხვევებისა.[85]Sultan S, Siddique SM, Altayar O, et al. AGA institute rapid review and recommendations on the role of pre-procedure SARS-CoV2 testing and endoscopy. Gastroenterology. 2020 Nov;159(5):1935-48.e5.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7386603
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32735862?tool=bestpractice.com
ჩრდილოეთ ამერიკის პედიატრიული გასტროენტეროლოგიის, ჰეპატოლოგიისა და ნუტრიციის საზოგადოების (NASPGHAN) რეკომენდაციაა, რომ ნებისმიერი პედიატრიული ენდოსკოპიური პროცედურა ჩატარდეს უარყოფითი წნევის პალატაში, სადაც პერსონალის ყველა წევრი იყენებს აეროგენულ, კონტაქტურ და წვეთოვან პრევენციულ ზომებს, პაციენტის რისკის სტრატიფიკაციის მიუხედავად. ჯანმრთელობის სერვისის მიწოდებისა და რისკის შემცირების მიზნით, NASPGHAN-მა შემოგვთავაზა პროცედურების კლასიფიკაცია, როგორც გადაუდებელი, სასწრაფო (მომდევნო ნაბიჯამდე შეაფასეთ სარგებელი და რისკი) ან არჩევითი.[86]Walsh CM, Fishman DS, Lerner DG, et al. Pediatric endoscopy in the era of coronavirus disease 2019: a North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition position paper. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2020 Jun;70(6):741-50.
https://journals.lww.com/jpgn/FullText/2020/06000/Pediatric_Endoscopy_in_the_Era_of_Coronavirus.5.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32443022?tool=bestpractice.com
გარდამავალი ელასტროგრაფიით შეიძლება შემცირდეს ენდოსკოპიურად ვარიკოზული ვენების სკრინინგის საჭიროება ციროზის მქონე ზოგიერთ პაციენტში. არაინვაზიური შეფასებები, როგორიცაა ბავენოს IV კრიტერიუმები, თრომბოციტების და ღვიძლის სიმაგრის თანაფარდობა, ღვიძლის და ელენთის სიმაგრის გაზომვა, ხასიათდება კარგი პროგნოზული ღირებულებით კლინიკურად მნიშვნელოვანი ვარიკოზული ვენების აღმოსაჩენად და სისხლდენის რისკის მქონე პაციენტების გამოსავლენად. ვარიკოზული ვენების სკრინინგის დროს გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის გავრცელების რისკი ენდოსკოპიით და სისხლდენის რისკი. გეგმიური ზედა ენდოსკოპია ვარიკოზული ვენების სკრინინგის მიზნით პაციენტებში, რომელთაც სისხლდენა ანამნეზში არ აქვთ, უნდა გადაიდოს COVID-19 პანდემიის შემდგომ პერიოდამდე. ენდოსკოპურად საყლაპავის ვარიკოზის მკურნალობა საჭიროა ვარიკოზული სისხლდენის ეპიზოდის შემდეგ.[87]Wong GL, Wong VW, Thompson A, et al. Management of patients with liver derangement during the COVID-19 pandemic: an Asia-Pacific position statement. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2020 Aug;5(8):776-87.
https://www.thelancet.com/journals/langas/article/PIIS2468-1253(20)30190-4/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32585136?tool=bestpractice.com
პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ
კიბოს მქონე პაციენტებს დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების და სიკვდილობის მომატებული რისკი აქვთ, ვიდრე თანმხლები დაავადებების არმქონე პირებს.[88]World Health Organization. Report of the WHO-China joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). Feb 2020 [internet publication].
https://www.who.int/publications-detail/report-of-the-who-china-joint-mission-on-coronavirus-disease-2019-(covid-19)
[89]Ng WH, Tipih T, Makoah N, et al. Comorbidities in SARS-CoV-2 patients: a systematic review and meta-analysis. mBio. 2021 Feb 9;12(1):e03647-20.
https://mbio.asm.org/content/12/1/e03647-20.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33563817?tool=bestpractice.com
ევროპაში, ონკოლოგიურ სერვისებზე გაგზავნილი პაციენტების ობსერვაციული კვლევით, COVID-19-ის სიკვდილობა იყო 33.6%; რისკფაქტორები იყო მამრობითი სქესი, ასაკი ≥65 წელი, ≥2 თანმხლები დაავადება და აქტიური ონკოლოგიური დაავადება. პაციენტების თითქმის 60%-ს აღენიშნება მწვავე რესპირატორული უკმარისობა. ქიმიოთერაპიის, იმუნოთერაპიის და მიზნობრივი თერაპიის ჩატარება არ არის დაკავშირებული დაავადების სიმძიმესთან ან სიკვდილობასთან.[90]Pinato DJ, Zambelli A, Aguilar-Company J, et al. Clinical portrait of the SARS-CoV-2 epidemic in European cancer patients. Cancer Discov. 2020 Oct 1;10(10):1465-74.
https://cancerdiscovery.aacrjournals.org/content/early/2020/08/18/2159-8290.CD-20-0773.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32737082?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ჩატარებული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპია არ უკავშირდება მძიმე ან კრიტიკულ COVID-19-ს. ფილტვის ან ჰემატოლოგიური ონკოლოგიური დაავადების მქონე პირებს, ასევე ბაზისურად ნეიტროპენიის ან ლიმფოპენიის მქონე პირებს, უფრო უარესი გამოსავალი აქვთ.[91]Jee J, Foote MB, Lumish M, et al. Chemotherapy and COVID-19 outcomes in patients with cancer. J Clin Oncol. 2020 Aug 14:JCO2001307.
https://ascopubs.org/doi/full/10.1200/JCO.20.01307
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32795225?tool=bestpractice.com
სხვა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს, რომლებმაც ჩაიტარეს კიბოს მკურნალობა COVID-19-ის დიაგნოზამდე 3 თვის განმავლობაში, ჰქონდათ არასასურველი შედეგების მნიშვნელოვნად მაღალი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ხოლო პაციენტებს, რომლებსაც არ ჰქონდათ ბოლო დროს ჩატარებული ონკოლოგიური მკურნალობა, აღენიშნათ კიბოს არმქონე პაციენტების მსგავსი მონაცემები.[92]Chavez-MacGregor M, Lei X, Zhao H, et al. Evaluation of COVID-19 mortality and adverse outcomes in US patients with or without cancer. JAMA Oncol. 2022 Jan 1;8(1):69-78.
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2785677
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34709356?tool=bestpractice.com
UK Coronavirus Cancer Monitoring Project-ის (UKCCMP) მონაცემებით აღმოჩნდა, რომ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნე ზრდის SARS-CoV-2-ის ვირუსის მიმართ მიდრეკილებას, და, ამასთან, ინფექცია უფრო მძიმედ მიმდინარეობს იმ პაციენტებთან შედარებით, რომელთაც მყარი ორგანოების სიმსივნე აღენიშნებათ; დამატებით რისკს წარმოადგენს ქიმიოთერაპია.[93]Lee LYW, Cazier JB, Starkey T, et al. COVID-19 prevalence and mortality in patients with cancer and the effect of primary tumour subtype and patient demographics: a prospective cohort study. Lancet Oncol. 2020 Oct;21(10):1309-16.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(20)30442-3/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32853557?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევის თანახმად, კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებს ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილობის მნიშვნელოვნად უფრო მეტი რისკი ჰქონდათ, ვიდრე კიბოს არმქონე მოსახლეობას.[94]Wang Q, Berger NA, Xu R. Analyses of risk, racial disparity, and outcomes among US patients with cancer and COVID-19 infection. JAMA Oncol. 2021 Feb 1;7(2):220-7.
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2773500
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33300956?tool=bestpractice.com
არაჰოჯკინის ლიმფომა, ფილტვის კიბო, ლეიკემიის ახალი დიაგნოზი ყველაზე მეტად იყო დაკავშირებული COVID-19 ინფექციის რისკთან. აშშ ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემების ანალიზის თანახმად, ფილტვის კიბო, ლეიკემიები და ლიმფომები ფატალური შემთხვევის რისკფაქტორები იყო <70 წლამდე პაციენტებში.[95]Fair Health. Risk factors for COVID-19 mortality among privately insured patients: a claims data analysis. Nov 2020 [internet publication].
https://www.fairhealth.org/publications/whitepapers
კიბოთი ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[94]Wang Q, Berger NA, Xu R. Analyses of risk, racial disparity, and outcomes among US patients with cancer and COVID-19 infection. JAMA Oncol. 2021 Feb 1;7(2):220-7.
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2773500
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33300956?tool=bestpractice.com
ევროპაში, მე-14 დღეზე ლეტალობის მაჩვენებელი პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ მყარი ორგანოს ან ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები და დადასტურებული მძიმე მწვავე კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) ინფექცია, პანდემიის მსვლელობისას შემცირდა, 25.6%-დან პირველ დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის თებერვლიდან ივნისამდე) 16.2%-მდე მეორე დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის ივლისიდან 2021 წლის თებერვლამდე). გართულებების რისკი, რომელიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას და/ან ანტივირუსულ თერაპიას, ასევე შემცირდა მეორე ძირითადი ეპიდაფეთქების დროს პირველთან შედარებით.[96]OnCovid Study Group; Pinato DJ, Patel M, et al. Time-dependent COVID-19 mortality in patients with cancer: an updated analysis of the OnCovid registry. JAMA Oncol. 2022 Jan 1;8(1):114-22.
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2786537
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34817562?tool=bestpractice.com
კიბოს მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ყველაზე ხშირი პირველი სიმპტომია ცხელება, ხველა და მწვავე დისპნოე.[90]Pinato DJ, Zambelli A, Aguilar-Company J, et al. Clinical portrait of the SARS-CoV-2 epidemic in European cancer patients. Cancer Discov. 2020 Oct 1;10(10):1465-74.
https://cancerdiscovery.aacrjournals.org/content/early/2020/08/18/2159-8290.CD-20-0773.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32737082?tool=bestpractice.com
თუმცა, პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს COVID-19-ის ატიპური სიმპტომები ან სხვა მდგომარეობები, როგორიცაა ნეიტროპენიური სეფსისი და პნევმონიტი, რაც წააგავს COVID-19-ს.[97]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of systemic anticancer treatments. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng161
[98]Weinkove R, McQuilten ZK, Adler J, et al. Managing haematology and oncology patients during the COVID-19 pandemic: interim consensus guidance. Med J Aust. 2020 Jun;212(10):481-9.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.5694/mja2.50607
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32401360?tool=bestpractice.com
ცხელების და ინფექციის სხვა სიმპტომების მქონე პაციენტები საჭიროებენ დეტალურ შეფასებას.[98]Weinkove R, McQuilten ZK, Adler J, et al. Managing haematology and oncology patients during the COVID-19 pandemic: interim consensus guidance. Med J Aust. 2020 Jun;212(10):481-9.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.5694/mja2.50607
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32401360?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისტემური ქიმიოთერაპიის გადადება, თუ ეს შესაძლებელია, იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ COVID-19. მკურნალობა შეიძლება გადაიდოს დადებით ტესტიდან 10 დღის პერიოდით და მნიშვნელოვანი სიმპტომების ალაგებამდე.[97]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of systemic anticancer treatments. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng161
სისტემური ქიმიოთერაპია შეიძლება გაგრძელდეს თუ მდგომარეობის ურგენტული კონტროლისთვისაა საჭირო; პაციენტმა და ექიმმა ერთობლივად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება.[97]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of systemic anticancer treatments. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng161
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინის რეკომენდაციებით სისტემური ქიმიოთერაპიული მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალპრიორიტეტული უნდა იყოს:[97]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of systemic anticancer treatments. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng161
განკურნებითი თერაპია, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
ადიუვანტური ან ნეოადიუვანტური მკურნალობა, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობა
ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გასცემს რეკომენდაციებს სისტემური ქიმიოთერაპიის ცვლილებების თაობაზე. მხედველობაში მიიღება მკურნალობით გამოწვეული იმუნოსუპრესიის დონე, მკურნალობის მიწოდების შესაძლებლობა ისეთ გარემოში, სადაც COVID-19-ზე ექსპოზიციის რისკი დაბალია, რესურსების ხელმისაწვდომობა, პრაქტიკულობა და შესაძლებლობები.[99]National Institute for Health and Care Excellence. Interim treatment change options during the COVID-19 pandemic, endorsed by NHS England. Apr 2022 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng161/resources/interim-treatment-change-options-during-the-covid19-pandemic-endorsed-by-nhs-england-pdf-8715724381
სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ქიმიოთერაპიის მიმღები პაციენტები და პირები, რომელთაც უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში ჩაუტარდათ ქიმიოთერაპია, იმყოფებიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[100]European Society for Medical Oncology. Cancer patient management during the COVID-19 pandemic. 2021 [internet publication].
https://www.esmo.org/guidelines/cancer-patient-management-during-the-covid-19-pandemic
კიბოს მკურნალობის პრიორიტეტიზაცია და ინტენსივობა უნდა იყოს მორგებული პანდემიის სცენარზე.[101]Curigliano G, Banerjee S, Cervantes A, et al. Managing cancer patients during the COVID-19 pandemic: an ESMO interdisciplinary expert consensus. Ann Oncol. 2020 Oct;31(10):1320-35.
https://www.annalsofoncology.org/article/S0923-7534(20)39948-8/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32745693?tool=bestpractice.com
სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება გთავაზოთ პაციენტთა პრიორიტეტიზაციის შემდგომ მოდელს:[100]European Society for Medical Oncology. Cancer patient management during the COVID-19 pandemic. 2021 [internet publication].
https://www.esmo.org/guidelines/cancer-patient-management-during-the-covid-19-pandemic
მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).
ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოების (ESMO) რეკომენდაციით, თუ ითვლება, რომ SARS-CoV-2 ინფექციით სიკვდილობის რისკი მაღალია, ონკოლოგიური მკურნალობის მისაღებად შემოსული პაციენტები უნდა დაიტესტონ SARS-CoV-2-ზე, მიუხედავად რენტგენის და სიმპტომებისა. ექიმმა უნდა მიმოიხილოს პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა, კლინიკური, მოგზაურობის და ეპიდემიოლოგიური ანამნეზი და დაგეგმილი პროცედურები, რათა ინფექციურობის რისკი განისაზღვროს. სამედიცინო პერსონალმა მკაცრად უნდა დაიცვას პირადი დამცავი საშუალებების ტარების წესები. ცხელებით მიმდინარე ნეიტროპენიის რისკის შესამცირებლად, განსახილველია გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის გამოყენება ხანდაზმულ პაციენტებში თანმხლები დაავადებებით და ნეიტროპენიის საშუალო-მაღალი რისკის მქონე პირებში. COVID-19-ის და კიბოს მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია პროფილაქტიკა ვენური თრომბოემბოლიის სამკურნალოდ. იმუნური ჩექფოინთ ინჰიბიტორები არ უნდა დაყოვნდეს/გადაიდოს ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური მკურნალობის კონტექტში, როცა გადარჩენადობა მნიშვნელოვნად იცვლება. თუ პაციენტი იღებს ჩექფოინთ ინჰიბიტორს და აღმოაჩნდა SARS-CoV-2, მედიკამენტი უნდა შეწყდეს და თერაპია გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე. თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები უნდა გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნათ COVID-19 და ონკოლოგიური დაავადება სტაბილურია.[101]Curigliano G, Banerjee S, Cervantes A, et al. Managing cancer patients during the COVID-19 pandemic: an ESMO interdisciplinary expert consensus. Ann Oncol. 2020 Oct;31(10):1320-35.
https://www.annalsofoncology.org/article/S0923-7534(20)39948-8/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32745693?tool=bestpractice.com
კლინიკური ონკოლოგიის ამერიკული საზოგადოება აქვეყნებს რეკომენდაციებს ონკოლოგებისთვის ეთიკისა და რესურსების მწირი მოცულობის შესახებ. მათი რჩევით, მწირი რესურსების ალოკაცია უნდა დაეფუძნოს ჯანმრთელობის სარგებელს. ალოკაციის სამართლიანი და სტაბილური პოლიტიკა აუცილებელია შემუშავდეს საჭიროებამდეც. იმის გათვალისწინებით, რომ კიბო ჰეტეროგენული დაავადებაა და პროგნოზი, პროგრესირება და მკურნალობა განსხვავებულია, ონკოლოგიურ პაციენტებს ერთბაშად არ უნდა ეთქვათ უარი მწირი რესურსების არსებობის გამო. კიბოს დიაგნოსტიკა და პროგნოზი უნდა განიხილოთ ინდივიდუალურად, ონკოლოგის ჩართულობით. პაციენტის ონკოლოგმა ერთპიროვნულად არ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილებები რესურსების განაწილების შესახებ. რესურსების ალოკაციის გეგმები და გადაწყვეტილებები გულწრფელად და თანაგრძნობით უნდა შეატყობინოთ პაციენტებს. ონკოლოგები და პაციენტები უნდა განიხილავდნენ მკურნალობის გრძელვადიან გეგმას, მათ შორის მკურნალობის მიზნებს და სიცოცხლის დასასრულთან დაკავშირებულ საკითხებს.[102]Marron JM, Joffe S, Jagsi R, et al. Ethics and resource scarcity: ASCO recommendations for the oncology community during the COVID-19 pandemic. J Clin Oncol. 2020 Jul 1;38(19):2201-5.
https://ascopubs.org/doi/full/10.1200/JCO.20.00960
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32343643?tool=bestpractice.com
აშშ-ის ჯნამრთელობის ეროვნული ინსტიტუტების COVID-19-ის მკურნალობის გაიდლაინებში მოწოდებულია რეკომენდაციები COVID-19-ის მკურნალობის შესახებ კიბოს მქონე ზრდასრულებსა და ბავშვებში.[103]COVID-19 Treatment Guidelines Panel. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines. National Institutes of Health. Apr 2022 [internet publication].
https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov
COVID-19-ის მკურნალობა ონკოლოგიურ პაციენტებში იგივენაირად მიმდინარეობს, როგორც ზოგად მოსახლეობაში. თუმცა, კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ წამალთშორისი ურთიერთქმედებების და მედიკამენტების ტოქსიკურობის შესახებ. ჰემატოლოგი ან ონკოლოგი უნდა იყოს ჩართული ონკოლოგიური მედიკამენტების ცვლილებაში. SARS-CoV-2-ის მოლეკულური დიაგნოსტიკური ტესტირება რეკომენდებულია COVID-19-ის ნიშნების/სიმპტომების მქონე პაციენტებში და უსიმპტომო პაციენტებში პროცედურებამდე, რომლებიც საჭიროებს ანესთეზიას, ასევე ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპიის და ხანგრძლივი ბიოლოგიური თერაპიის დაწყებამდე.
ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა შეიმუშავა რეკომენდაციები გულის რუტინული მეთვალყურეობის ცვლილებების შესახებ ძუძუს კიბოს მქონე ქალებში, რომლებსაც უტარდებათ სისტემური თრაპია კიბოს მიმართ და იმყოფებიან კარდიოტოქსიკურობის დაბალი რისკის ქვეშ. მაღალი რისკის მქონე პაციენტებმა უნდა ჩაიტარონ ჩვეული მკურნალობა.[104]American College of Cardiology. Delivery of cardio-oncology care during the COVID-19 pandemic. Jun 2020 [internet publication].
https://www.acc.org/latest-in-cardiology/articles/2020/06/18/08/23/delivery-of-cardio-oncology-care-during-the-covid-19-pandemic
ერთ-ერთი კოჰორტუკი კვლევა შეისწავლიდა კლინიკურ შედეგებს ბავშვებსა და მოზარდებში (<19 წლის ასაკის), რომლებიც დაავადებულნი ივყვნენ კიბოთი და COVID-19-ის ინფექციით. პაციენტთა დაახლოებით 20%-ს აღენიშნებოდა COVID-19-ის მძიმე ან კრიტიკული ინეფქცია, ხოლო 3.8% ინფექციის შედეგად გარდაიცვალა. მძიმე და კრიტიკული დაავადების განვითრების მომატებულ რისკს უკავშირდებოდა შემდეგი ფაქტორები: ცხოვრება დაბალი, დაბალი და საშუალო ან მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში, 15-18 წლის ასაკი, ლიმფოპენია, ნეიტროპენია და ინტენსიური მკურნალობა.[105]Mukkada S, Bhakta N, Chantada GL, et al. Global characteristics and outcomes of SARS-CoV-2 infection in children and adolescents with cancer (GRCCC): a cohort study. Lancet Oncol. 2021 Aug 26;22(10):1416-26.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(21)00454-X/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34454651?tool=bestpractice.com
კიბოს მქონე პაციენტების მდგომარეობაზე შესაძლოა გავლენა იქონიოს პოსტ-COVID-19-ის მოვლენებმა.[106]Pinato DJ, Tabernero J, Bower M, et al. Prevalence and impact of COVID-19 sequelae on treatment and survival of patients with cancer who recovered from SARS-CoV-2 infection: evidence from the OnCovid retrospective, multicentre registry study. Lancet Oncol. 2021 Dec;22(12):1669-80.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(21)00573-8/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34741822?tool=bestpractice.com
ხელმისაწვდომია გაიდლაინები SARS-CoV-2-ის ვაქცინაციის შესახებ სისტემური, კიბოს საწინააღმდეგო თერაპიის მიმღებ პაციენტებში.[107]American Society of Clinical Oncology. COVID-19 vaccines & patients with cancer. Feb 2022 [internet publication].
https://www.asco.org/asco-coronavirus-information/covid-19-vaccines-patients-cancer
[108]UK Chemotherapy Board. Clinicians FAQs and guidance on COVID-19 vaccine for patients receiving systemic anti-cancer therapy. Dec 2021 [internet publication].
https://www.ukchemotherapyboard.org/publications
ისრაელში ჩატარებულმა კვლევამ პროსპექტულად გააანალიზა BNT162b2 მესენჯერ-რნმ ვაქცინის იმუნოგენურობა მყარი ორგანოების ტრანსპლანტანტის მიმღებ პაციეტებში, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიასაც იღებდნენ. ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ, აღნიშნული პაციენტების 29% იყო სეროდადებითი SARS-CoV-2-ზე, შედარებით საკონტროლო ჯგუფის 84%-სა. ვაქცინის მეორე დოზის შემდეგ პაციენტების 86% იყო სეროდადებითი ვირუსზე. ვაქცინა არ უკავშირდებოდა ქიმიოთერაპიაზე მყოფ პაციენტებში გვერდითი მოვლენების მომატებულ სიხშირეს.[109]Goshen-Lago T, Waldhorn I, Holland R, et al. Serologic status and toxic effects of the SARS-CoV-2 BNT162b2 vaccine in patients undergoing treatment for cancer. JAMA Oncol. 2021 Oct 1;7(10):1507-13.
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2781608
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34236381?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ სისტემური ქიმიოთერაპია არ იყო დაკავშირებული ანტისხეულების ტიტრის შემცირებასთან SARS-CoV-2 ვაქცინაციის შემდეგ. მყარი ორგანოების ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 39% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 85% მეორე დოზის შემდეგ. ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 29% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 59% მეორე დოზის შემდეგ.[110]Fendler A, Shepherd ST, Au L, et al. Adaptive immunity and neutralizing antibodies against SARS-CoV-2 variants of concern following vaccination in patients with cancer: the CAPTURE study. Nat Cancer. 2021 Dec;2(12):1305-20.
https://www.nature.com/articles/s43018-021-00274-w
mRNA-1273 COVID-19 ვაქცინის პროსპექტულმა, მრავალცენტრიანმა, თანაბარი ეფექტის კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტთა უმრავლესობას, რომლებიც იღებდნენ ქიმიოთერაპიას, იმუნოთერაპიას ან ორივეს მყარი სიმსივნისთვის, განუვითარდათ ადეკვატური ანტისხეულების პასუხი ვაქცინაციაზე.[111]Oosting SF, van der Veldt A, GeurtsvanKessel CH, et al. mRNA-1273 COVID-19 vaccination in patients receiving chemotherapy, immunotherapy, or chemoimmunotherapy for solid tumours: a prospective, multicentre, non-inferiority trial. Lancet Oncol. 2021 Dec;22(12):1681-91.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(21)00574-X/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34767759?tool=bestpractice.com
კიბოს მქონე პაციენტებს ვაქცინაციის შემდეგ შეიძლება ჰქონდეთ ვაქცინაციის შემდგომ COVID-19 გამრღვევი ინფექციის გაზრდილი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით.[112]Wang W, Kaelber DC, Xu R, et al. Breakthrough SARS-CoV-2 infections, hospitalizations, and mortality in vaccinated patients with cancer in the US between December 2020 and November 2021. JAMA Oncol. 8 Apr 2022 [Epub ahead of print].
https://jamanetwork.com/journals/jamaoncology/fullarticle/2791076
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35394485?tool=bestpractice.com
საერთაშორისო რეესტრის მონაცემებმა აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტები, რომლებსაც უვითარდებათ გამრღვევი COVID-19 ინფექცია სრული ვაქცინაციის შემდეგ, კვლავ არიან მძიმე შედეგების რისკის ქვეშ.[113]Schmidt AL, Labaki C, Hsu CY, et al. COVID-19 vaccination and breakthrough infections in patients with cancer. Ann Oncol. 2022 Mar;33(3):340-6.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8704021
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34958894?tool=bestpractice.com
პაციენტებს შორის, რომლებსაც ჰქონდათ გამრღვევი ინფექცია, ჭარბად აღინიშნებოდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები.
პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ
დიდი ბრიტანეთის ჯანდაცვის და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტი გამოსცემს გაიდლაინებს COVID-19-ის პანდემიის დროს სხივური თერაპიის გამოყენების შესახებ. შესაძლო ან დადასტურებული COVID-19-ის მქონე პაციენტს კვლავ შეიძლება ჩაუტარდეს სხივური თერაპია, მაგრამ ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის გაიდლაინების დაცვით. თუ პაციენტი იმუნოსუპრესირებულია და აქვს ცხელება, რესპირატორული სიმპტომებით ან მის გარეშე, აუცილებელია შეფასება ნეიტროპენიურ სეფსისზე მეორეული ან მესამეული დონის დაწესებულებაში.[114]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of radiotherapy. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng162
სხივური თერაპიის მკურნალობის პრიორიტეტიზაციისას კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ პაციენტის სპეციფიკური რისკ-ფაქტორები (მაგ. თანმხლები დაავადებები და იმუნოსუპრესიის რისკი), ასევე კიბოს მკურნალობის შეწყვეტის რისკი და მძიმე COVID-19-ის რისკი და ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობები.
ყველაზე მაღალი პრიორიტეტის მკურნალობაა:[114]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: delivery of radiotherapy. Feb 2021 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng162
რადიკალური სხივური თერაპია ან ქიმიო-რადიოთერაპია განკურნების მიზნებით, თუ პაციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე, მკურნალობა უკვე დაწყებულია და მკურნალობის ჩავარდნის კომპენსირება შეუძლებელი იქნება
გარეშე სხივური რადიოთერაპია შემდგომი ბრაქითერაპიით, თუ პააციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე და გარეშე სხივური რადიოთერაპია უკვე დაწყებულია
სხივური თერაპია ჯერ დაწყებული არ არის, მაგრამ პაციენტს აქვს სწრაფად გამრავლებადი სიმსივნე და უნდა უწყებდეს მკურნალობას
ურგენტული პალიატიური სხივური თერაპია ზურგის ტვინის კომპრესიით მიმდინარე ავთვისებიანი სიმსივნის მქონე პაციენტებში, რომელთანაც შესაძლებელია გაუმჯობესდეს ნევროლოგიური ფუნქცია.
სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, ექსტენსიური რადიოთერაპიის მიმღები პაციენტები არიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[100]European Society for Medical Oncology. Cancer patient management during the COVID-19 pandemic. 2021 [internet publication].
https://www.esmo.org/guidelines/cancer-patient-management-during-the-covid-19-pandemic
[101]Curigliano G, Banerjee S, Cervantes A, et al. Managing cancer patients during the COVID-19 pandemic: an ESMO interdisciplinary expert consensus. Ann Oncol. 2020 Oct;31(10):1320-35.
https://www.annalsofoncology.org/article/S0923-7534(20)39948-8/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32745693?tool=bestpractice.com
სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება გთავაზოთ პაციენტთა პრიორიტეტიზაციის შემდგომ მოდელს:[100]European Society for Medical Oncology. Cancer patient management during the COVID-19 pandemic. 2021 [internet publication].
https://www.esmo.org/guidelines/cancer-patient-management-during-the-covid-19-pandemic
მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).
ლიმფომას რადიაციული მკურნალობის საერთაშორისო ონკოლოგიური ჯგუფი გამოსცემს ურგენტულ გაიდლაინებს რადიოთერაპიის შესახებ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების სამკურნალოდ, საჭიროების შემთხვევაში. შეიძლება გამოიყენოთ ალტერნატიული დოზის ფრაქციები.[115]Yahalom J, Dabaja BS, Ricardi U, et al. ILROG emergency guidelines for radiation therapy of hematological malignancies during the COVID-19 pandemic. Blood. 2020 May 21;135(21):1829-32.
https://ashpublications.org/blood/article/135/21/1829/454357/ILROG-emergency-guidelines-for-radiation-therapy
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32275740?tool=bestpractice.com
ევროპის რადიოთერაპიისა და ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ESTRO) და ამერიკის რადიაციული ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ASTRO) გამოაქვეყნეს გაიდლაინები ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის (რადიოთერაპია) შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.[116]Guckenberger M, Belka C, Bezjak A, et al. Practice recommendations for lung cancer radiotherapy during the COVID-19 pandemic: an ESTRO-ASTRO consensus statement. Radiother Oncol. 2020 May;146:223-9.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167814020301821
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32342863?tool=bestpractice.com
გაიდლაინებში ხაზგასმულია, რომ ფილტვის კიბოს მქონე პაციენტების პროგნოზი არ უნდა დაზარალდეს გაიდლაინებში რეკომენდებული სხივური თერაპიის პრაქტიკიდან გადახვევის გამო; თუმცა, მკურნალობის დაყოვნება ან შეწყვეტა, როგორც წესი, რეკომენდებულია COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტებისთვის. ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ გამოქვეყნებულ რეკომენდაციებში აღწერილია ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის ოპტიმიზაციის რჩევები.[117]Liao Z, Rivin Del Campo E, Salem A, et al. Optimizing lung cancer radiation treatment worldwide in COVID-19 outbreak. Lung Cancer. 2020 Aug;146:230-5.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7250079
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32585497?tool=bestpractice.com
დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:
თავ-კისრის ონკოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტები
ევროპული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, თავ-კისრის კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არეკორეგირებული ლეტალობის მაჩვენებელი არის 44.8%. ჯამში სიკვდილობა კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია მამაკაცებში, ≥65 წლის პირებში და ≥2 თანმხლები დაავადების მქონე პაციენტებში.[90]Pinato DJ, Zambelli A, Aguilar-Company J, et al. Clinical portrait of the SARS-CoV-2 epidemic in European cancer patients. Cancer Discov. 2020 Oct 1;10(10):1465-74.
https://cancerdiscovery.aacrjournals.org/content/early/2020/08/18/2159-8290.CD-20-0773.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32737082?tool=bestpractice.com
საერთაშორისო კონენსუს-ჯგუფმა მიიღო რეკომენდაციები თავ-კისრის ქირურგიული ონკოლოგიური ჩარავებისთვის COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. დრეკადი ნაზენდოსკოპია უნდა ჩატარდეს მხოლოდ საკმარისი პირადი დაცვის საშუალებების არსებობის შემთხვევაში პაციენტებში, რომელთაც აქვთ ახალი ონკოლოგიური დაავადების ან რეციდივის ნიშნები/სიმპტომები, ან არსებობს სასუნთქი გზების კრიტიკული ობსტრუქციის რისკი. მხოლოდ რადიოლოგიური კვლევებით ონკოლოგიური დაავადება ვერ დადასტურდება; საჭიროა საეჭვო ლიმფური კვანძის პუნქციური ბიოფსია ან ასპირაციული ბიოფსია. პანენდოსკოპია არ არის საჭირო თუ ბიოფსია ადგილობრივი ანესთეზიის ქვეშ ტარდება. თუ ქირურგიული ჩარევა გეგმიურია და პაციენტს აქვს სავარაუდო/დადასტურებული COVID-19, ჩარევა უნდა გადაიდოს. ტრაქეოსტომიებს თავი უნდა აარიდოთ პირის ღრუს კიბოს გამო ტრანსორალური ქირურგიის დროს; ტრაქეოსტომიას თავს ვერ აარიდებთ T2, T3 კიბოს დროს, როცა საჭიროა თავისუფალი ანათალი. მკურნალობის პროტოკოლები არსებობს პირის ღრუს, ყელის და დიფერენცირებული ფარისებრი კიბოს საკითხებზე.[118]Mehanna H, Hardman JC, Shenson JA, et al. Recommendations for head and neck surgical oncology practice in a setting of acute severe resource constraint during the COVID-19 pandemic: an international consensus. Lancet Oncol. 2020 Jul;21(7):e350-9.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(20)30334-X/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32534633?tool=bestpractice.com
გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში
კუნთოვანი დაავადებების მსოფლიო საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში ნერვკუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების მართვის შესახებ. ნერვკუნთოვანი პათოლოგიებით დაავადებული პაციენტები იმყოფებიან ინფექციის მძიმე მიმდინარეობის მაღალი ან ძალიან მაღალი რისკის ქვეშ COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში. პაციენტებმა უნდა გაითვალისწინონ სახელმწიფოს რჩევები ინფექციის პრევენციისა და კონტროლის ზომების შესახებ საკუთარ ქვეყანაში. პაციენტები უნდა დარწმუნდნენ, რომ მათ აქვთ საკმარისი მედიკამენტები და ვენტილაციური დახმარება სულ მცირე ერთი თვის განმავლობაში. აუცილებელია დაკავშირება ვენტილატორით მართულ პაციენტებში, რათა უზრუნველვყოთ, რომ მათ ადექვატური აღჭურვილობა და ინფორმაცია აქვთ. პაციენტებმა უნდა განაგრძონ კორტიკოსტეროიდების მიღება. მათ შესაძლოა დასჭირდეთ დოზის გაზრდა მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში. პაციენტის ავად გახდომის შემთხვევაში კორტიკოსტეროიდების მიღება არ უნდა შეწყდეს. იმუნოსუპრესიული მკურნალობა წინასწარ არ უნდა შეჩერდეს, თუ ეს სპეციალისტისგან არ არის მითითებული. თუ იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფი პაციენტი შეუძლოდ გახდება, ნერვკუნთოვანი დაავადებების სპეციალისტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მკურნალობის დროებით შეწყვეტის ან იმუნოსუპრესიული აგენტის შეცვლის თაობაზე. იმუნოსუპრესანტებით მკურნალობის დაწყების დროს, COVID-19-ის მძიმე დაავადების განვითარების რისკი უნდა შევადაროთ მკურნალობის გადავადებით გამოწვეული საშიშროებების რისკს.[119]COVID-19 and people with neuromuscular disorders: World Muscle Society position and advice. Apr 2022 [internet publication].
https://www.worldmusclesociety.org/news/view/covid-19-and-people-with-neuromuscular-disorders-world-muscle-society-position-and-advice
შესაძლებლობის შემთხვევაში, ნერვ-კუთოვანი დაავადებების მკურნალობა, უნდა გაგრძელდეს კლინიკის გარეთ, ხოლო ინტრავენური იმუნოგლობულინის ნაცვლად, უნდა გამოვიყენოთ კანქვეშა იმუნოგლობულინი. ინტრავენური იმუნოგლობულინი, პლაზმის შეცვლა და კომპლემენტის ინჰიბიტორული მკურნალობა, სავარაუდოდ, არ ახდენს გავლენას COVID-19-ის რისკსა თუ მისი მიმდინარეობის სიმძიმეზე. მიასთენიის მქონე პაციენტებში არ ვიყენებთ ქლოროქინს და აზითრომიცინს, თუ სასუნთქი აპარატით პაციენტის უზრუნველყოფა ვერ ხერხდება.[119]COVID-19 and people with neuromuscular disorders: World Muscle Society position and advice. Apr 2022 [internet publication].
https://www.worldmusclesociety.org/news/view/covid-19-and-people-with-neuromuscular-disorders-world-muscle-society-position-and-advice
დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან, მათ შორის, მძიმე ნერვული შესაძლებლობების შეზღუდვის და/ან ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტები, რომელთაც დაქვეითებული აქვთ რესპირაციული ფუნქცია.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება
გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პირები იმყოფებიან COVID-19-ის მძიმე გართულებების და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ; თუმცა, მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[120]Jia N, Zhang G, Sun X, et al. Influence of angiotensin converting enzyme inhibitors/angiotensin receptor blockers on the risk of all-cause mortality and other clinical outcomes in patients with confirmed COVID-19: a systemic review and meta-analysis. J Clin Hypertens (Greenwich). 2021 Sep;23(9):1651-63.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jch.14329
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34320275?tool=bestpractice.com
[121]Asiimwe IG, Pushpakom S, Turner RM, et al. Cardiovascular drugs and COVID-19 clinical outcomes: a living systematic review and meta-analysis. Br J Clin Pharmacol. 2021 Dec;87(12):4534-45.
https://bpspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/bcp.14927
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34101232?tool=bestpractice.com
[122]Asiimwe I, Pushpakom S, Turner R, et al. Cardiovascular drugs and COVID-19 clinical outcomes: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Br J Clin Pharmacol. 24 Mar 2022 [Epub ahead of print].
https://bpspubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/bcp.15331
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35322889?tool=bestpractice.com
ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[123]Peñalvo J, Genbrugge E, Mertens E, et al. Insights into the association of ACEIs/ARBs use and COVID-19 prognosis: a multistate modelling study of nationwide hospital surveillance data from Belgium. BMJ Open. 2021 Sep 16;11(9):e053393.
https://bmjopen.bmj.com/content/11/9/e053393.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34531225?tool=bestpractice.com
[124]Khodneva Y, Malla G, Clarkson S, et al. What is the association of renin-angiotensin-aldosterone system inhibitors with COVID-19 outcomes: retrospective study of racially diverse patients? BMJ Open. 2022 Apr 12;12(4):e053961.
https://bmjopen.bmj.com/content/12/4/e053961.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35414547?tool=bestpractice.com
კარდიოლოგიის ბრიტანულმა, ევროპულმა და ამერიკულმა ასოციაციებმა გამოსცეს მითითება, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების მიღება უნდა გაგრძელდეს დანიშნულების შესაბამისად[125]British Cardiovascular Society and British Society for Heart Failure. BSH & BCS joint statement on ACEi or ARB in relation to COVID-19. Mar 2020 [internet publication].
https://www.britishcardiovascularsociety.org/news/ACEi-or-ARB-and-COVID-19
[126]European Society of Cardiology Council on Hypertension. Position statement of the ESC Council on Hypertension on ACE-inhibitors and angiotensin receptor blockers. Mar 2020 [internet publication].
https://www.escardio.org/Councils/Council-on-Hypertension-(CHT)/News/position-statement-of-the-esc-council-on-hypertension-on-ace-inhibitors-and-ang
[127]American Heart Association, Heart Failure Society of America, American College of Cardiology. Patients taking ACE-i and ARBs who contract COVID-19 should continue treatment, unless otherwise advised by their physician. Mar 2020 [internet publication].
https://newsroom.heart.org/news/patients-taking-ace-i-and-arbs-who-contract-covid-19-should-continue-treatment-unless-otherwise-advised-by-their-physician
[128]Kario K, Morisawa M, Sukonthasarn A, et al. COVID-19 and hypertension-evidence and practical management: guidance from the HOPE Asia Network. J Clin Hypertens (Greenwich). 2020 Jul;22(7):1109-19.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/jch.13917
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32643874?tool=bestpractice.com
მედიკამენტის ნებისმიერი ცვლილება უნდა ეფუძნებოდეს ინდივიდუალური პაციენტის რისკის შეფასებას.
პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების გამოყენება
ორი მეტა-ანალიზის შედეგებმა აჩვენა კავშირი პროტონის ტუმბოს მიმდინარე გამოყენებას და COVID-19-ის მძიმე კლინიკურ შედეგებს შორის.[129]Lee SW, Ha EK, Yeniova AO, et al. Severe clinical outcomes of COVID-19 associated with proton pump inhibitors: a nationwide cohort study with propensity score matching. Gut. 2021 Jan;70(1):76-84.
https://gut.bmj.com/content/70/1/76.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32732368?tool=bestpractice.com
[130]Kim HB, Kim JH, Wolf BJ. Acid suppressant use in association with incidence and severe outcomes of COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Pharmacol. 2021 Nov 24;1-9.
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00228-021-03255-1
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34817624?tool=bestpractice.com
ერთ-ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, COVID-19-ის მძიმე ფორმებს არ უკავშირდება პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების წარსულში გამოყენება.[129]Lee SW, Ha EK, Yeniova AO, et al. Severe clinical outcomes of COVID-19 associated with proton pump inhibitors: a nationwide cohort study with propensity score matching. Gut. 2021 Jan;70(1):76-84.
https://gut.bmj.com/content/70/1/76.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32732368?tool=bestpractice.com
პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების როგორც მიმდინარე, ასევე წარსული გამოყენება არ უკავშირდებოდა SARS-CoV-2-ის ინფექციის მძიმე ფორმების განვითარებას.[129]Lee SW, Ha EK, Yeniova AO, et al. Severe clinical outcomes of COVID-19 associated with proton pump inhibitors: a nationwide cohort study with propensity score matching. Gut. 2021 Jan;70(1):76-84.
https://gut.bmj.com/content/70/1/76.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32732368?tool=bestpractice.com
[130]Kim HB, Kim JH, Wolf BJ. Acid suppressant use in association with incidence and severe outcomes of COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Pharmacol. 2021 Nov 24;1-9.
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00228-021-03255-1
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34817624?tool=bestpractice.com
მკვლევარების რეკომენდაციით, ექიმებმა ხელახლა უნდა შეაფასონ სიფრთხილით პროტონის ტუმბოს ინჰიბიტორების რისკები და სარგებელი პანდემიის ფარგლებში.[129]Lee SW, Ha EK, Yeniova AO, et al. Severe clinical outcomes of COVID-19 associated with proton pump inhibitors: a nationwide cohort study with propensity score matching. Gut. 2021 Jan;70(1):76-84.
https://gut.bmj.com/content/70/1/76.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32732368?tool=bestpractice.com
[130]Kim HB, Kim JH, Wolf BJ. Acid suppressant use in association with incidence and severe outcomes of COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Eur J Clin Pharmacol. 2021 Nov 24;1-9.
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00228-021-03255-1
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34817624?tool=bestpractice.com
რუტინული იმუნიზაცია
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია იმუნიზაციას განსაზღვრავს, როგორც ძირითად მომსახურებას, რომლის პრიორიტეტიზაცია და დაცვა COVID-19 -ის პანდემიის დროს, შეძლებისდაგვარად, აუცილებელია ვაქცინით პრევენციას დაქვემდებარებული ინფექციების ავადობის და სიკვდილობის პრევენციისათვის.[131]World Health Organization. Guiding principles for immunization activities during the COVID-19 pandemic: interim guidance, 26 March 2020. Mar 2020 [internet publication].
https://apps.who.int/iris/handle/10665/331590
რუტინული იმუნიზაციის პროგრამების შენარჩუნების ხარისხი განსხვავებული იქნება სხვადახვა ქვეყნებსა და ადგილებში, რაც დამოკიდებულია ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობებზე, ფიზიკური დისტანცირების საჭიროებებზე. აუცილებელია ადგილობრივი გაიდლაინების მოძიება.[131]World Health Organization. Guiding principles for immunization activities during the COVID-19 pandemic: interim guidance, 26 March 2020. Mar 2020 [internet publication].
https://apps.who.int/iris/handle/10665/331590
[132]Centers for Disease Control and Prevention. Schedule changes during the COVID-19 pandemic. Feb 2021 [internet publication].
https://www.cdc.gov/vaccines/schedules/hcp/schedule-changes.html
პრიორიტეტულია მოწყვლადი პირების ვაქცინაცია, რომლებსაც ავადობის და სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[133]Public Health England. Statement from Joint Committee on Vaccination and Immunisation on immunisation prioritisation. Apr 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/jcvi-statement-on-immunisation-prioritisation/statement-from-jcvi-on-immunisation-prioritisation
გლობალურად შეფერხდა რუტინული იმუნიზაციის სერვისები 2020 წელს.[134]Causey K, Fullman N, Sorensen R, et al. Estimating global and regional disruptions to routine childhood vaccine coverage during the COVID-19 pandemic in 2020: a modelling study. Lancet. 2021 Aug 7;398(10299):522-34.
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140-6736(21)01337-4
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34273292?tool=bestpractice.com
მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ რეგიონში მდგომარეობა გაუმჯობესდა, მრავალი ბავშვი კვლავ ჩამორჩა განრიგს.[134]Causey K, Fullman N, Sorensen R, et al. Estimating global and regional disruptions to routine childhood vaccine coverage during the COVID-19 pandemic in 2020: a modelling study. Lancet. 2021 Aug 7;398(10299):522-34.
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140-6736(21)01337-4
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34273292?tool=bestpractice.com
აშშ-ის მონაცემები ცხადყოფს, რომ 2020 წლის მარტში, ქვეყნის მასშტაბით საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდგომ ბავშვებში იმუნიზაციის მაჩვენებელმა განიცადა ვარდნა.[135]Santoli JM, Lindley MC, DeSilva MB, et al. Effects of the COVID-19 pandemic on routine pediatric vaccine ordering and administration - United States, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 May 15;69(19):591-3.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6919e2.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32407298?tool=bestpractice.com
მიუხედავად იმისა, რომ იმუნიზაციის სიხშირე მომატებულია ლოქდაუნის მოხსნის შემდეგ, ზრდა საკმარისი არ იყო იმისათვის, რომ ბავშვები "დაწეოდნენ" გამოტოვებული რუტინული აცრების კალენდარს.[136]Patel Murthy B, Zell E, Kirtland K, et al. Impact of the COVID-19 pandemic on administration of selected routine childhood and adolescent vaccinations - 10 U.S. jurisdictions, March-September 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Jun 11;70(23):840-5.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7023a2.htm?s_cid=mm7023a2_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34111058?tool=bestpractice.com
ექიმებს ურჩევენ, ამოიცნონ ბავშვები, რომელთაც გაცდენილი აქვთ რუტინული ვიზიტები და/ან რეკომენდებული ვაქცინაციები. ამასთან, საჭიროა ექიმების მუშაობა ოჯახთან, რაც შეიძლება მალე მოიყვანონ პედიატრიული პაციენტი კლინიკაში.[137]American Academy of Pediatrics. Guidance on providing pediatric well-care during COVID-19. Jan 2022 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/guidance-on-providing-pediatric-well-care-during-covid-19
ინგლისში 6 თვის ასაკში ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც იღებდნენ ექვსვალენტიანი ვაქცინის სამ დოზას, ხოლო 18 თვის ასაკში წითელას, ყბაყურას და წითურას ვაქცინას, უფრო დაბალი იყო 2021 წლის აგვისტოში პანდემიამდე პერიოდთან შედარებით, 2019 წლის აგვისტოში. ბავშვები, რომლებმაც გამოტოვეს რუტინული იმუნიზაცია პანდემიის დროს, კვლავ აკმაყოფილებენ იმუნიზაციის კრიტერიუმებს.[138]UK Health Security Agency. COVID-19: impact on childhood vaccinations: data to August 2021. Oct 2021 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-impact-on-childhood-vaccinations-data-to-august-2021
აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევს გრიპის ვაქცინას ≥6 თვეზე უფროს პირებში 2021-2022 გრიპის სეზონზე. 2021-2022 წლის გრიპის სეზონი სავარაუდოდ დაემთხვევა მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის კორონავირუსი 2-ის (SARS-CoV-2) ცირკულაციას. გრიპის და COVID-19-ის ვაქცინები შეიძლება ჩატარდეს ერთი და იმავე ვიზიტის ფარგლებში. გრიპის ვაქცინა უნდა გადაიდოს COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს, სანამ პაციენტი არ გამოჯანმრთელდება და აღარ დასჭირდება იზოლაცია.[139]Centers for Disease Control and Prevention. Frequently asked influenza (flu) questions: 2021-2022 season. May 2022 [internet publication].
https://www.cdc.gov/flu/season/faq-flu-season-2021-2022.htm
დიდი ბრიტანეთის 2022-2023 წლის გრიპის იმუნიზაციის პროგრამა მოიცავს 2-3 წლის ასაკის ყველა ბავშვს 2022 წლის 31 აგვისტოს და დაწყებითი კლასების ასაკის ყველა ბავშვს (მიღებიდან მე-6 კლასამდე), 6 თვიდან 65 წლამდე ასაკის კლინიკურ რისკ ჯგუფებში შემავალ პირებს, ორსულებს, 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, ხანგრძლივი მოვლის დაწესებულებებში მცხოვრებთ, იმუნოკომპრომისული პირების ახლო კონტაქტებს და ჯანმრთელობისა და სოციალური ზრუნვის პერსონალის წინა ხაზს.[140]UK Health Security Agency. National flu immunisation programme 2022 to 2023 letter. Apr 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/national-flu-immunisation-programme-plan/national-flu-immunisation-programme-2021-to-2022-letter
გრიპის აქტივობის დონე გლობალურად ძალიან დაბალი იყო 2020-2021 წლებში და გრიპის აქტივობის დაბრუნება პანდემიამდელ ან უფრო მაღალ დონემდე მოსალოდნელია 2022-2023 წლის ზამთარში. გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია მნიშვნელოვანია გრიპის ავადობისა და სიკვდილობის, ასევე ჰოსპიტალიზაციის შესამცირებლად იმ დროს, როდესაც შესაძლოა იყოს გრიპის, SARS-CoV-2 და სხვა რესპირატორული ვირუსების თანაცირკულაცია.[140]UK Health Security Agency. National flu immunisation programme 2022 to 2023 letter. Apr 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/national-flu-immunisation-programme-plan/national-flu-immunisation-programme-2021-to-2022-letter
დიდი ბრიტანეთის ადამიანის პაპილომავირუსის ვაქცინის პროგრამაში პრიორიტეტია პირველი დოზის გაკეთება შესაბამის ასაკობრივ ჯგუფებში, მათ შორის მათთვის, ვინც გამოტოვა პირველი დოზა სკოლის დახურვის გამო. ინტერვალი პირველ და მეორე დოზას შორის შეიძლება გახანგრძლივდეს, ამით მეორე დოზის ეფექტურობა/დაცვის ხარისხი არ მცირდება.[141]Joint Committee of Vaccination and Immunisation: statement on the delivery of the HPV vaccine. Jul 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/delivery-of-the-hpv-vaccine-and-impact-of-school-closures-statement-from-the-jcvi/joint-committee-on-vaccination-and-immunisation-statement-on-the-delivery-of-the-hpv-vaccine
დიდ ბრიტანეთში, რესპირატორული სინციტიური ვირუსის საწინააღმდეგო პასიური იმუნიზაციის კრიტერიუმები დროებით გაფართოვდება და მოიცავს რისკის ქვეშ მყოფი დროული ახალშობილების უფრო მეტ პოპულაციას, ჰოსპიტალიზაციის და ინტენსიური თერაპიის საჭიროების მაჩვენებლის შემცირების მიზნით.[142]NHS England. Palivizumab passive immunisation against respiratory syncytial virus (RSV) in at-risk pre-term infants. Jul 2021 [internet publication].
https://www.england.nhs.uk/publication/palivizumab-passive-immunisation-against-respiratory-syncytial-virus-rsv-in-at-risk-pre-term-infants
Vaccination guidance during a pandemic (Centers for Disease Control and Prevention).
Opens in new window
პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას
ანტიკოაგულაციის ფორუმის რჩევის თანახმად, თუ პაციენტი უკვე იღებს ვარფარინს, უნდა გადავხედოთ ანტიკოაგულაციის საჭიროებას. თუ ანტიოაგულაცია საჭიროა, ექიმმა უნდა გაითვალისწინოს, შეუძლია თუ არა პაციენტს გადართვა პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე (DOAC) და საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების თვითმონიტორინგი. თუ პაციენტი შესაფერისი კანდიდატია და, ამასთან, აცხადებს თანხმობას, შეგვიძლია გადავრთოთ ვარფარინიდან პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე.[143]Anticoagulation Forum. Managing anticoagulation during the COVID-19 pandemic: frequently asked questions. Mar 2020 [internet publication].
https://acforum-excellence.org/Resource-Center/resource_files/1444-2020-03-17-124028.pdf
ვარფარინით მკურნალობა უნდა შეწყდეს პირდაპირი პერორალური ანტიკოაგულანტების დაწყებამდე.[144]Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. Warfarin and other anticoagulants - monitoring of patients during the COVID-19 pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/warfarin-and-other-anticoagulants-monitoring-of-patients-during-the-covid-19-pandemic
სტაბილურ პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ ვარფარინით, შეიძლება შევთავაზოთ საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების გახანგრძლივებული ტესტირება; მიზანშეწონილია 12 კვირამდე ინტერვალებით ტესტირება.[143]Anticoagulation Forum. Managing anticoagulation during the COVID-19 pandemic: frequently asked questions. Mar 2020 [internet publication].
https://acforum-excellence.org/Resource-Center/resource_files/1444-2020-03-17-124028.pdf
დიდ ბრიტანეთში გამოიცა გაფრთხილება ანტიკოაგულაციის შესახებ გულის მექანიკური სარქვლების მქონე პაციენტებში. აღნიშნულ პაციენტებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჭირდებათ K ვიტამინის ანტაგონისტით, როგორც წესი, ვარფარინით, მკურნალობა. მათი გადაყვანა პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტებზე ან დაბალმოლეკულურ ჰეპატინზე არ შეიძლება. სარქვლოვანი თრომბოზის და მძიმე ანემიის შემთხვევები დაფიქსირებულია მექანიკური სარქველების მქონე პაციენტებში, რომელთაც ანტიკოაგულაცია არასწორად შეუცვალეს პანდემიის დროს.[145]NHS National Patient Safety Alert. Inappropriate anticoagulation of patients with a mechanical heart valve. Jul 2021 [internet publication].
https://www.england.nhs.uk/wp-content/uploads/2021/07/NaPSA-DOAC-Heart-Valve-FINAL-v2.pdf
ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შესაძლოა საჭირო გახდეს ნებისმიერი მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პირებში, მათ შორის COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. აშშ-ის გაიდლაინების მიხედვით, ანტიკოაგულანტის ან ანტიაგრეგანტული მკურნალობის ქვეშ მყოფ პაციენტებში (ფონური დაავადებებისთვის) ამ მედიკამენტების გამოყენება უნდა გავაგრძელოთ COVID-19-ის დიაგნოზის შემთხვევაშიც.[146]National Institutes of Health. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) treatment guidelines: antithrombotic therapy in patients with COVID-19. Feb 2022 [internet publication].
https://covid19treatmentguidelines.nih.gov/antithrombotic-therapy
საერთაშორისო ნორმალიზებული თანაფარდობის (INR)-ის უწყვეტი მონიტორინგი მნიშვნელოვანია თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს ან K ვიტამინის სხვა ანტაგონისტებს და ეჭვია COVID-19-ზე.[144]Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. Warfarin and other anticoagulants - monitoring of patients during the COVID-19 pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/warfarin-and-other-anticoagulants-monitoring-of-patients-during-the-covid-19-pandemic
ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შეიძლება საჭირო იყოს, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს ანტიბიოტიკებს ან ანტივირუსულ საშუალებებს.[144]Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. Warfarin and other anticoagulants - monitoring of patients during the COVID-19 pandemic. Oct 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/warfarin-and-other-anticoagulants-monitoring-of-patients-during-the-covid-19-pandemic
ხელმისაწვდომია ონლაინ-ინსტრუმენტი COVID-19-ის სამკურნალო მედიკამენტების პოტენციური წამალთშორისი ურთიერთქმედებების შესამოწმებლად:
Liverpool Drug Interaction Group: COVID-19 drug interactions
Opens in new window
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც სხვა ჩვენების გამო ანტიკოაგულაციას იღებენ, საჭიროა დანიშნულების გაგრძელება იგივე დოზით, გარდა შემთხვევებისა, როცა კლინიკური ნიშნებით ანტიკოაგულაცია უკუნაჩვენებია. თუ პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა მძიმდება და მიმდინარე ანტიკოაგულანტი არ არის დაბალმოლეკულური ჰეპარინი, ექიმს შეუძლია განიხილოს გადაყვანა დაბალმოლეკულურ ჰეპარინზე.[147]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: managing COVID-19. May 2022 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng191
ანტიკოაგულაციური სამსახური დიდ ბრიტანეთში იტყობინება სუპრათერაპიული INR-ის დაფიქსირების შანსის ექვსჯერ გაზრდის შესახებ (>8.0) 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. COVID-19 ინფექცია, ანტიბიოტიკოთერაპია, სხვა მედიკამენტები, სტაციონარში მოთავსება, ახლახანს გაწერა სტაციონარიდან, პალიატიური მდგომარეობა, ტესტირების ინტერვალის გახანგრძლივება წარმოადგენდა INR-ის მატების რისკფაქტორებს.[148]Speed V, Patel RK, Byrne R, et al. A perfect storm: root cause analysis of supra-therapeutic anticoagulation with vitamin K antagonists during the COVID-19 pandemic. Thromb Res. 2020 Aug;192:73-4.
https://www.thrombosisresearch.com/article/S0049-3848(20)30196-1/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32425265?tool=bestpractice.com
წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებს, რომლებიც იღებენ ანტიკოაგულაციურ მკურნალობას, აქვთ COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის უფრო დაბალი რისკი, მაგრამ ჰოსპიტალიზაციის უფრო მაღალი რისკი, წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებთან შედარებით, რომლებსაც ეკუთვნით ანტიკოაგულაცია, მაგრამ არ უტარდებათ.[149]Handy A, Banerjee A, Wood A, et al. Evaluation of antithrombotic use and COVID-19 outcomes in a nationwide atrial fibrillation cohort. Heart. 10 Mar 2022 [Epub ahead of print].
https://heart.bmj.com/content/early/2022/03/09/heartjnl-2021-320325.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35273122?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, Pfizer-BioNTech COVID-19 ვაქცინა შეიძლება გაკეთდეს კუნთში თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს და ბოლოდროინდელი INR ტესტის შედეგი თერაპიული ფარგლების ზედა ზღვარზე ნაკლები იყო. პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტის შემთხვევაშიც შესაძლებელია Pfizer-BioNTech ვაქცინის გაკეთება. ჰემატომის ფორმირების რისკი იკლებს 23- ან 25-იანი ნემსის გამოყენებისას და ინექციის შემდეგ 2 წუთი ზეწოლის შემთხვევაში, ინექციის ადგილის მასაჟის გარეშე.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)
აშშ-ს ტრავმული სტრესის კვლევითი ცენტრი გასცემს შემდეგ რეკომენდაციას: დელუზიების, ობსესიურ-კომპულსიური ფიქრების და ქცევების, სომატური სიმპტომების, სხვა აქტიური ან უკონტროლო სიმპტომების მქონე პაციენტები და პაციენტები, რომლებიც წარსულში მძიმე ტრავმაზე იყვნენ ექსპოზირებული, შეიძლება განსაკუთრებით მოწყვლადები იყვნენ მიმდინარე ეპიდემიის დროს. ხშირი კლინიკური კონტაქტი შეიძლება იყოს გამწვევების და ჰოსპიტალიზაციის თავიდან არიდების საშუალება.[150]Center for the Study of Traumatic Stress. Taking care of patients during the coronavirus outbreak: a guide for psychiatrists. 2020 [internet publication].
https://www.cstsonline.org/assets/media/documents/CSTS_FS_Taking_Care_of_Patients_During_Coronavirus_Outbreak_A_Guide_for_Psychiatrists_03_03_2020.pdf
პაციენტებს უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, რათა მკურნალობა არ შეწყდეს. მკურნალობის ზოგიერთი პროგრამა შესაბამისად შეიცვალა: მაგალითად, აშშ-ში ნარკომოხმარებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისები უფრო მოქნილი გახდა ოპიოიდების ჩანაცვლებითი თერაპიის ფარგლებში, პაციენტის სტაბილურობის მიხედვით.[151]Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Coronavirus (COVID-19). Mar 2022 [internet publication].
https://www.samhsa.gov/coronavirus
დიდ ბრიტანეთში ფსიქიატრების სამეფო კოლეჯმა გამოსცა მითითებები პანდემიის დროს მედიკამენტების მიწოდების შესახებ; კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ დამატებითი ფაქტორები ბენზოდიაზეპინების / სწრაფი დამამშვიდებლობის, ლითიუმის, კლოზაპინის და დეპოების / ხანგრძლივი მოქმედების საინექციო საშუალებების დანიშვნის დროს.[152]Royal College of Psychiatrists. COVID-19: providing medication. 2020 [internet publication].
https://www.rcpsych.ac.uk/about-us/responding-to-covid-19/responding-to-covid-19-guidance-for-clinicians/community-and-inpatient-services/providing-medication
თუ მკურნალობის რეჟიმის ფონზე პაციენტი სტაბილურია, შეიძლება მონიტორინგის ინტერვალების გახანგრძლივება.[153]Kahl KG, Correll CU. Management of patients with severe mental illness during the coronavirus disease 2019 pandemic. JAMA Psychiatry. 2020 Sep 1;77(9):977-8.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2767721
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32579183?tool=bestpractice.com
პაციენტების ინდივიდუალური საჭიროება ფრთხილად უნდა შეფასდეს, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მრავალი პაციენტი დარჩება რეგულარულ მედიკამენტზე მანამ, სანამ პირადი კონსულტაცია არ იქნება შესაძლებელი. ფსიქოთროპულ მედიკამენტებზე მყოფი პაციენტები იმყოფებიან წამალთაშორისი ურთიერთქმედების მნიშვნელოვანი რისკის ქვეშ COVID-19-ის ექსპერიმენტული მკურნალობების ჩატარების დროს.[154]Yalçın N, Ak S, Demirkan K. Do psychotropic drugs used during COVID-19 therapy have an effect on the treatment process? Eur J Hosp Pharm. 2021 Jan;28(1):e2.
https://ejhp.bmj.com/content/early/2020/07/03/ejhpharm-2020-002419
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32620680?tool=bestpractice.com
პანდემიის მიზეზით გამოწვეულმა ფინანსურმა გაურკვევლობამ და სამსახურის დაკარგვამ შესაძლოა გაამძაფროს ან განაპირობოს დეპრესიის, შფოთვის, დისტრესის და ფსიქოსომატური სიმპტომები.[155]Mental Health Foundation. The COVID-19 pandemic, financial inequality and mental health. May 2020 [internet publication].
https://www.mentalhealth.org.uk/our-work/research/coronavirus-mental-health-pandemic/covid-19-inequality-briefing
რეკომენდებულია აქტიური სკრინინგი თვითმკვლელობის აზრებზე.[153]Kahl KG, Correll CU. Management of patients with severe mental illness during the coronavirus disease 2019 pandemic. JAMA Psychiatry. 2020 Sep 1;77(9):977-8.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2767721
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32579183?tool=bestpractice.com
მეტა-ანალიზის თანახმად, ნებისმიერი მენტალური დაავადების არსებობა დაკავშირებულია COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის მომატებულ რისკთან.[156]Vai B, Mazza MG, Delli Colli C, et al. Mental disorders and risk of COVID-19-related mortality, hospitalisation, and intensive care unit admission: a systematic review and meta-analysis. Lancet Psychiatry. 2021 Sep;8(9):797-812.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00232-7/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34274033?tool=bestpractice.com
[157]Fond G, Nemani K, Etchecopar-Etchart D, et al. Association between mental health disorders and mortality among patients with COVID-19 in 7 countries: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2021 Nov 1;78(11):1208-17.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2782457
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34313711?tool=bestpractice.com
[158]Ceban F, Nogo D, Carvalho IP, et al. Association between mood disorders and risk of COVID-19 infection, hospitalization, and death: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2021 Oct 1;78(10):1079-91.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2782453
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34319365?tool=bestpractice.com
სიკვდილობის უფრო მაღალ რისკთან აღმოჩნდა დაკავშირებული მძიმე ფსიქიკური აშლილობა.[157]Fond G, Nemani K, Etchecopar-Etchart D, et al. Association between mental health disorders and mortality among patients with COVID-19 in 7 countries: a systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry. 2021 Nov 1;78(11):1208-17.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2782457
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34313711?tool=bestpractice.com
[159]Tzur Bitan D, Kridin K, Dov Cohen A, et al. COVID-19 hospitalisation, mortality, vaccination, and postvaccination trends among people with schizophrenia in Israel: a longitudinal cohort study. Lancet Psychiatry. 2021 Oct;8(10):901-8.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00256-X/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34364406?tool=bestpractice.com
ასოციაცია COVID-19 სიკვდილობასა და ფსიქოზური დაავადებების, განწყობის აშლილობების, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენების და შფოთვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების მოხმარებას შორის დარჩა მნიშვნელოვანი ასაკის, სქესის და სხვა კოვარიატების კორეგირების შემდეგ. მექანიზმების გამოსარკვევად საჭიროა დამატებითი კვლევები.[156]Vai B, Mazza MG, Delli Colli C, et al. Mental disorders and risk of COVID-19-related mortality, hospitalisation, and intensive care unit admission: a systematic review and meta-analysis. Lancet Psychiatry. 2021 Sep;8(9):797-812.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00232-7/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34274033?tool=bestpractice.com
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტებს უნდა შესთავაზონ COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, თუ უკუჩვენება არ არის. ანტიფსიქოტური საშუალებების, შფოთვის საწინააღმდეგო პრეპარატების და საძილე მედიკამენტების მოხმარება დაკავშირებულია პაციენტის მიერ ვაქცინაციის უფრო დაბალ ალბათობასთან. ანტიდეპრესანტების გამოყენება არ არის დაკავშირებული ვაქცინაციის დაბალ ალბათობასთან.[160]Murphy S, O'Reilly D, Owen R, et al. Variations in COVID-19 vaccination uptake among people in receipt of psychotropic drugs: cross-sectional analysis of a national population-based prospective cohort. Br J Psychiatry. 7 Mar 2022 [Epub ahead of print].
https://www.cambridge.org/core/journals/the-british-journal-of-psychiatry/article/variations-in-covid19-vaccination-uptake-among-people-in-receipt-of-psychotropic-drugs-crosssectional-analysis-of-a-national-populationbased-prospective-cohort/4602D78297D9E65786B69F293AAFD023
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35249568?tool=bestpractice.com
ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები
კვლევების თანახმად, ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობა გაუარესდა პანდემიის განმავლობაში. ივნისში აშშ-ში ჩატარებული გამოკითხვის თანახმად, ჯამში, რესპონდენტების 40.9%-ს აღენიშნება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სულ მცირე ერთი პრობლემა (პანდემიასთან დაკავშირებული), მაგ. შფოთვა ან დეპრესია (30.9%), ტრავმას და სტრესორთან დაკავშირებული აშლილობა (26.3%), ნარკოტიკების მოხმარების დაწყება ან გაგრძელება სტრესთან გასამკლავებლად (13.3%), სუიციდის სერიოზულად განხილვა (10.7%).[161]Czeisler MÉ , Lane RI, Petrosky E, et al. Mental health, substance use, and suicidal ideation during the COVID-19 pandemic — United States, June 24–30, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Aug 14;69:1049–57.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6932a1.htm
18-24 წლის ზრდასრულებში, რასობრივ და ეთნიკურ უმცირესობებში, ზრდასრულების მომვლელებში და ძირითად პერსონალში უფრო მძიმეა ფსიქიკური პრობლემები, ნარკოტიკების მოხმარების და სუიციდური იდეების აშლილობები. 2021 წლის მარტი-აპრილში ჩატარებული სხვა კვლევის თანახმად, რესპონდენტების 53%-ზე მეტს აღენიშნებოდა სულ მცირე ერთი ფსიქიკური მდგომარეობა გასული 2 კვირის განმავლობაში, როგორიცაა დეპრესია (30.8%), შფოთვა (30.3%), პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა (36.8%) და სუიციდური იდეები (8.4%). ყველაზე მაღალი პრევალენტობა ფიქსირდებოდა ≤29 წლის ჯგუფში და ტრანსგენდერ ან არა-ბინარულ პირებში, ნებისმიერ ასაკში.[162]Bryant-Genevier, Rao CY, Lopes-Cardozo B, et al. Symptoms of depression, anxiety, post-traumatic stress disorder, and suicidal ideation among state, tribal, local, and territorial public health workers during the COVID-19 pandemic - United States, March-April 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Dec 3;70(48):1680-5.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7048a6.htm?s_cid=mm7048a6_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34855723?tool=bestpractice.com
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ზრდასრულებმა აღწერეს შფოთვის, დეპრესიის, სუიციდური ფიქრების და ახალი ან გაუარესებული ნარკომოხმარების მეტი სიმპტომები 2021 წლის თებერვალ-მარტში, შედარებით შეზღუდული შესაძლებლობის არმქონე ზრდასრულებთან.[163]Czeisler ME, Board A, Thierry JM, et al. Mental health and substance use among adults with disabilities during the COVID-19 pandemic - United States, February-March 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Aug 27;70(34):1142-9.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7034a3.htm?s_cid=mm7034a3_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34437518?tool=bestpractice.com
<18 წლის ბავშვების მშობლებში და ზრდასრულების არაფორმალურ მომვლელებში 5-ჯერ იზრდება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სიმპტომების რისკი და 8-ჯერ იზრდება სუიციდური იდეების რისკი COVID-19 პანდემიის დროს, შედარებით პირებთან, რომლებიც არც მშობლები არიან და არც მომვლელები.[164]Czeisler ME, Rohan EA, Melillo S, et al. Mental health among parents of children aged <18 years and unpaid caregivers of adults during the COVID-19 pandemic - United States, December 2020 and February-March 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Jun 18;70(24):879-87.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7024a3.htm?s_cid=mm7024a3_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34138835?tool=bestpractice.com
ერთ კვლევაში (ასევე აშშ) აღწერილია დეპრესიის სიმპტომების პრევალენტობის სამმაგი ზრდა COVID-19-ის პანდემიის პერიოდში, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ნაკლები შემოსავალი, $5000-ზე ნაკლები დანაზოგი და სხვა სტრესორებთან ექსპოზიცია ასოცირებულია დეპრესიის სიმპტომების უფრო მაღალ რისკთან. ნაკლები შემოსავალი, $5000-ზე ნაკლები დანაზოგი და სხვა სტრესორებთან ექსპოზიცია ასოცირებულია დეპრესიის სიმპტომების უფრო მაღალ რისკთან.[165]Ettman CK, Abdalla SM, Cohen GH, et al. Prevalence of depression symptoms in US adults before and during the COVID-19 pandemic. JAMA Netw Open. 2020 Sep 1;3(9):e2019686.
https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2770146
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32876685?tool=bestpractice.com
2021 წლის თებერვალში, აშშ-ში ზრდასრულთა 41.5% აღნიშნავს შფოთვითი ან დეპრესიული აშლილობის ბოლოდროინდელ სიმპტომებს, შედარებით 2020 წლის აგვისტოსთან- 36.4%.[166]Vahratian A, Blumberg SJ, Terlizzi EP, et al. Symptoms of anxiety or depressive disorder and use of mental health care among adults during the COVID-19 pandemic - United States, August 2020-February 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Apr 2;70(13):490-4.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm7013e2
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33793459?tool=bestpractice.com
კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ შფოთვის სიმძიმის საშუალო ქულები გაიზარდა 13%-ით 2020 წლის აგვისტოდან დეკემბრამდე და შემდეგ შემცირდა 26.8%-ით 2020 წლის დეკემბრიდან 2021 წლის ივნისამდე. მსგავსი მატება და შემცირება მოხდა დეპრესიის სიმძიმის ქულებშიც.[167]Jia H, Guerin RJ, Barile JP, et al. National and state trends in anxiety and depression severity scores among adults during the COVID-19 pandemic - United States, 2020-2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Oct 8;70(40):1427-32.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7040e3.htm?s_cid=mm7040e3_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34618798?tool=bestpractice.com
ნიდერლანდებში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევით აღმოჩნდა, რომ პანდემიის პირობებში, დეპრესიის, შფოთის და ობსესიურ-კომპულსიური აშლილობის მქონე პაციენტებში გამძაფრდა დეპრესიის, წუხილის და სიმარტოვის სიმპტომები.[168]Pan KY, Kok AA, Eikelenboom M, et al. The mental health impact of the COVID-19 pandemic on people with and without depressive, anxiety, or obsessive-compulsive disorders: a longitudinal study of three Dutch case-control cohorts. Lancet Psychiatry. 2021 Feb;8(2):121-9.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(20)30491-0/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33306975?tool=bestpractice.com
ჰოლანდიაში ჩატარებულმა სხვა კვლევამ აჩვენა, რომ ზრდასრულები, რომლებიც გახდნენ ტრავმული მოვლენების (როგორიცაა ძალადობა, უბედური შემთხვევები, მუქარა) მსხვერპლნი COVID-19-ის გავრცელების შემდეგ ერთი წლის განმავლობაში, უფრო ხშირად აღენიშნებოდათ პოსტ-ტრავმული აშლილობა, შფოთვისა და დეპრესიის სიმპტომები, ზოგადი ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები და დაქვეითებული თვითეფექტურობა, ვიდრე მათ, ვინც მანამდე იყო მსხვერპლი.[169]van der Velden PG, Contino C, Das M, et al. Differences in mental health problems, coping self-efficacy and social support between adults victimised before and adults victimised after the COVID-19 outbreak: population-based prospective study. Br J Psychiatry. 2022 Jan 24:1-7.
https://www.doi.org/10.1192/bjp.2021.226
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35067247?tool=bestpractice.com
ხანდაზმულ პაციენტთა კვლევის თანახმად, გამოვლინდა მნიშვნელოვანი მატება მარტოობის, შფოთვის, ინსომნიის პრობლემების სიხშირეში პანდემიის ფონზე.[170]Wong SYS, Zhang D, Sit RWS, et al. Impact of COVID-19 on loneliness, mental health, and health service utilisation: a prospective cohort study of older adults with multimorbidity in primary care. Br J Gen Pract. 2020 Oct 29;70(700):e817-24.
https://bjgp.org/content/early/2020/09/28/bjgp20X713021.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32988955?tool=bestpractice.com
[171]Zaninotto P, Iob E, Demakakos P, et al. Immediate and longer-term changes in the mental health and well-being of older adults in England during the COVID-19 pandemic. JAMA Psychiatry. 2021 Dec 22;e213749.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/2787196
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34935862?tool=bestpractice.com
ჰონგ კონგში ჩატარებული ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით ქალები, მარტო მცხოვრები პირები და ოთხზე მეტი თანმხლები დაავადების მქონე პირები უფრო ხშირად უჩივიან მარტოობას, ქალებში უფრო ხშირია შფოთვა და უძილობის პრობლემების გამოვლენა.[170]Wong SYS, Zhang D, Sit RWS, et al. Impact of COVID-19 on loneliness, mental health, and health service utilisation: a prospective cohort study of older adults with multimorbidity in primary care. Br J Gen Pract. 2020 Oct 29;70(700):e817-24.
https://bjgp.org/content/early/2020/09/28/bjgp20X713021.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32988955?tool=bestpractice.com
ბრიტანეთში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ხანდაზმულებში, პანდემიის განმავლობაში სახლში დარჩენა ან იზოლაციური დაცვის საშუალებები დაკავშირებული იყო დეპრესიის სიმპტომების, შფოთვის, ცხოვრების დაბალი ხარისხისა და ცხოვრებით კმაყოფილების დაბალი დონის მაღალ რისკთან.[172]Di Gessa G, Price D. The impact of shielding during the COVID-19 pandemic on mental health: evidence from the English Longitudinal Study of Ageing. Br J Psychiatry. 4 Apr 2022 [Epub ahead of print].
https://www.cambridge.org/core/journals/the-british-journal-of-psychiatry/article/impact-of-shielding-during-the-covid19-pandemic-on-mental-health-evidence-from-the-english-longitudinal-study-of-ageing/D1FF4F5EB41484F36FAC97CD4F51572C
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35369895?tool=bestpractice.com
2020 წლის აპრილსა და მაისში, 14 ქვეყნის ზრდასრულ მოსახლეობაში გამოვლინდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუარესება პანდემიასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო. მდედრობითი სქესი, შეზღუდვებამდე მაღალი ფიზიკური აქტივობა, შემცირებული ფიზიკური აქტივობა და სახლის გარეთ მუშაობა (შედარებით სახლიდან მუშაობასთან) დაკავშირებული იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობის კლინიკურად მნიშვნელოვან გაუარესებასთან.[173]Wilke J, Hollander K, Mohr L, et al. Drastic reductions in mental well-being observed globally during the COVID-19 pandemic: results from the ASAP survey. Front Med (Lausanne). 2021 Mar 26;8:578959.
https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmed.2021.578959/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33842492?tool=bestpractice.com
სისტემურმა მიმოხილვამ დაადგინა, რომ გლობალურად, SARS-CoV-2 ინფექციის ყოველდღიური სიხშირე და ადამიანის მობილურობის შემცირება დაკავშირებული იყო დიდი დეპრესიული აშლილობისა და შფოთვითი აშლილობის პრევალენტობის ზრდასთან. ხსენებული მეტწილად ქალებში და ახალგაზრდა ასაკობრივ ჯგუფებში ფიქსირდება. კვლევამ თანახმად გლობალურად დაფიქსირდა დიდი დეპრესიული აშლილობის დამატებითი 53,2 მილიონი შემთხვევა და შფოთვითი აშლილობის დამატებითი 76,2 მილიონი შემთხვევა.[174]COVID-19 Mental Disorders Collaborators. Global prevalence and burden of depressive and anxiety disorders in 204 countries and territories in 2020 due to the COVID-19 pandemic. Lancet. 2021 Nov 6;398(10312):1700-12.
https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0140-6736(21)02143-7
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34634250?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის COVID-19 სოციალური კვლევის თანახმად, ძალადობის, თვითდაზიანების და სუიციდის სიხშირე მარტიდან აპრილამდე (2020) უფრო მაღალი იყო ქალებში, შავკანიანებში, აზიელებში და სხვა უმცირესობებში (BAME), ასევე სოციოეკონომიკური პრობლემების მქონე პირებში, უმუშევარ მოსახლეობაში, უნარების შეზღუდვის მქონე პირებში, ქრონიკული ფიზიკური დაავადებების ფონზე, ფსიქიკური დაავადებების ფონზე და COVID-19-ის დიაგნოზის მქონე პირებში.[175]Iob E, Steptoe A, Fancourt D. Abuse, self-harm and suicidal ideation in the UK during the COVID-19 pandemic. Br J Psychiatry. 2020 Oct;217(4):543-6.
https://www.cambridge.org/core/journals/the-british-journal-of-psychiatry/article/abuse-selfharm-and-suicidal-ideation-in-the-uk-during-the-covid19-pandemic/692FD08F3AEFF45036535F5E9CEBAA00
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32654678?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, თვითაღწერილი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის მდგომარეობა გაუარესდა 2020 წლის პირველი ეროვნული ლოქდაუნის დროს, 2020 წლის აპრილში შფოთვამ, დეპრესიულმა სიმპტომებმა და ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ პიკს მიაღწია.[176]Office for Health Improvement and Disparities. COVID-19: mental health and wellbeing surveillance report. Important findings so far. Apr 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-mental-health-and-wellbeing-surveillance-report/2-important-findings-so-far
[177]O'Connor RC, Wetherall K, Cleare S, et al. Mental health and wellbeing during the COVID-19 pandemic: longitudinal analyses of adults in the UK COVID-19 mental health & wellbeing study. Br J Psychiatry. 2020 Oct 21:1-17 [internet publication].
https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/F7321CBF45C749C788256CFE6964B00C/S0007125020002123a.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33081860?tool=bestpractice.com
ახალგაზრდები, ქალები, ადამიანები, რომლებიც "არა-თეთრკანიანები" არიან და უფრო მაღალი შემოსავლის მქონეები, სხვა დემოგრაფიულ ჯგუფებთან შედარებით განიცდიდნენ დისტრესის უფრო მეტ ზრდას.[176]Office for Health Improvement and Disparities. COVID-19: mental health and wellbeing surveillance report. Important findings so far. Apr 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-mental-health-and-wellbeing-surveillance-report/2-important-findings-so-far
დიდ ბრიტანეთში, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, დიდი ბრიტანეთის ზრდასრული მოსახლეობის ფსიქიკური სტატუსი დარჩა უცვლელი ან დაუბრუნდა პანდემიამდელ დონეს; თუმცა, 9-დან 1 ზრდასრულს აღენიშნებოდა გაუარესებული ან მუდმივად არადამაკმაყოფილებელი ფსიქიკური სტატუსი.[178]Pierce M, McManus S, Hope H, et al. Mental health responses to the COVID-19 pandemic: a latent class trajectory analysis using longitudinal UK data. Lancet Psychiatry. 2021 Jul;8(7):610-9.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00151-6/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33965057?tool=bestpractice.com
არასასურველი ან გაუარესებადი ფსიქიკური სტატუსის მქონე პირებში უფრო ხშირად ფიქსირდებოდა წინმსწრები მენტალური თუ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, დაბალი შემოსავლის რაიონში ცხოვრება. ისინი უფრო ხშირად იყვნენ აზიური, ფერადკანიანი ან შერეული ეთნიკური წარმომავლობის.[178]Pierce M, McManus S, Hope H, et al. Mental health responses to the COVID-19 pandemic: a latent class trajectory analysis using longitudinal UK data. Lancet Psychiatry. 2021 Jul;8(7):610-9.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00151-6/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33965057?tool=bestpractice.com
ფსიქიკური სტატუსის გაუარესების პროგნოზული ფაქტორები იყო SARS-CoV-2-ის ინქეცია, ადგილობრივი ლოქდაუნი და ფინანსური სირთულეები.[178]Pierce M, McManus S, Hope H, et al. Mental health responses to the COVID-19 pandemic: a latent class trajectory analysis using longitudinal UK data. Lancet Psychiatry. 2021 Jul;8(7):610-9.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00151-6/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33965057?tool=bestpractice.com
კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ დიდ ბრიტანეთში, ადამიანებს, რომლებიც განიცდიდნენ ფსიქოლოგიურ დისტრესს პანდემიის დაწყებამდე, უფრო მეტად აღენიშნებოდათ ჯანმრთელობისა და ეკონომიკური მოშლა და დარღვევათა კლასტერები პანდემიის დროს მრავალ სფეროში.[179]Di Gessa G, Maddock J, Green MJ, et al. Pre-pandemic mental health and disruptions to healthcare, economic, and housing outcomes during COVID –19: evidence from 12 UK longitudinal studies. Br J Psychiatry. 2021:1-10.
https://www.cambridge.org/core/journals/the-british-journal-of-psychiatry/article/abs/prepandemic-mental-health-and-disruptions-to-healthcare-economic-and-housing-outcomes-during-the-covid19-pandemic-evidence-from-12-uk-longitudinal-studies/E1F1E6980CE4974368C31D7B510ECE6B
დიდი ბრიტანეთის მონაცემთა ანალიზით დადგინდა, რომ ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით, ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები პანდემიამდე უკვე იყვნენ ყველა მიზეზით სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ და რომ პანდემიის დროს იყო სიკვდილიანობის რისკის შემდგომი მკვეთრი ზრდა საერთო პოპულაციასთან შედარებით. .[180]Das-Munshiabe J, Chang CK, Bakolisf I, et al. All-cause and cause-specific mortality in people with mental disorders and intellectual disabilities, before and during the COVID-19 pandemic: cohort study. Lancet Reg Health Eur. 2021 Dec;11:100228.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2666776221002143?via%3Dihub
დეპრესიის, შფოთვის, პირველად ანტიდეპრესანტის გამოწერის და თვითდაზიანების ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში, შედარებით მოსალოდნელ სიხშირესთან. ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებში რეფერალის სიხშირე 75%-ით შემცირდა, რაც ნიშნავს რომ პაციენტები შეიძლება უფრო გვიან, მძიმე დაავადებით მივიდნენ სამკურნალოდ.[181]Carr MJ, Steeg S, Webb RT, et al. Effects of the COVID-19 pandemic on primary care-recorded mental illness and self-harm episodes in the UK: a population-based cohort study. Lancet Public Health. 2021 Feb;6(2):e124-35.
https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(20)30288-7/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33444560?tool=bestpractice.com
კარანტინში მყოფი უნივერსიტეტის სტუდენტების ფრანგული კვლევის თანახმად, სტუდენტების 42.8%-ს ჰქონდა სუიციდური ფიქრები, მძიმე დისტრესი, სტრესის მაღალი დონე, მძიმე დეპრესია ან ძლიერი შფოთვა. მდედრობითი ან არა-ბინარული გენდერი, შემოსავლის დაკარგვა, ცუდი საცხოვრებელი პირობები, სოციალური იზოლაცია, ანამნეზსში ფსიქიატრიული პრობლემები და დაბალი ხარისხის ინფორმაციის მიღება იყო ერთი ან მეტი აღნიშნული აშლილობის რისკფაქტორი.[182]Wathelet M, Duhem S, Vaiva G, et al. Factors associated with mental health disorders among university students in France confined during the COVID-19 pandemic. JAMA Netw Open. 2020 Oct 1;3(10):e2025591.
https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2772154
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33095252?tool=bestpractice.com
გრძივი, ერთმომენტიანი კვლევით გამოვლინდა, რომ კანადაში მოზარდებს პანდემიის დროს დეპრესიის სიმპტომების გაჩენის ორჯერ მეტი რისკი ჰქონდათ პანდემიამდელ პერიოდთან შედარებით. დაბალი შემოსავალი, დაბალი სოციალური წარმომადგენლობა, მდედრობითი სქესი, სახლის გარეთ, სხვა ადგილას ცხოვრება, ქალაქგარეთ ცხოვრება, დაბალი ფიზიკური აქტივობა, ერთი ან მეტი ქრონიკული მდგომარეობა, ამჟამინდელი ან ყოფილი მწეველობა და მარტოობა ზრდის დეპრესიის სიმპტომების ალბათობას პანდემიის დროს. ზრდასრულთა 43 პროცენტს საწყის ეტაპზე აღენიშნებოდა ზომიერი ან მკვეთრი დეპრესიის სიმპტომები, რომლებიც დროთა განმავლობაში გაუარესდა. გაუარესებადი ტრაექტორია დაკავშირებული იყო მარტოობასთან, სიტყვიერ ან ფიზიკურ კონფლიქტთან, შემოსავლის დაკარგვასთან ან რესურსებთან წვდომის შეუძლებლობასთან, სხვაზე ზრუნვაზე დახარჯულ მეტ დროსთან ან ზრუნვის უუნარობასთან, ოჯახისგან განცალკევებასთან და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებთან.[183]Raina P, Wolfson C, Griffith L, et al. A longitudinal analysis of the impact of the COVID-19 pandemic on the mental health of middle-aged and older adults from the Canadian longitudinal study on aging. Nature Aging. 2021;1:1137–47.
https://www.nature.com/articles/s43587-021-00128-1
21 ქვეყანაში თვითმკვლელობის მაჩვნებლებზე ჩატარებულმა ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ პანდემიამდელი პროგნოზის საპირისპიროდ, პანდემიის საწყის თვეებში სუიციდის შემთხვევათა რაოდენობა დარჩა უცვლელი ან შემცირდა მაღალშემოსავლიან და საშუალო-მაღალშემოსავლიან ქვეყენბში, რის მიზეზადაც შესაძლოა მოიაზრებოდეს ამ ქვეყნებში დამატებითი ძალისხმევა მენტალური ჯანმრთელობის ხელშეწყობისა და ფინანსური უსაფრთხოების კუთხით.[184]Pirkis J, John A, Shin S, et al. Suicide trends in the early months of the COVID-19 pandemic: an interrupted time-series analysis of preliminary data from 21 countries. Lancet Psychiatry. 2021 Jul;8(7):579-88.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00091-2/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33862016?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა ორმხრივი დამოკიდებულება ფიზიკურ აქტივობასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შორის პანდემიის დროს. ფსიქოლოგიური დისტრესი პანდემიის დროს დაკავშირებული აღმოჩნდა პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გართულებასთან. პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელება დაკავშირებულია ფსიქოლოგიური დისტრესის გაუარესებასთან. აზიური ეთნიკურობა, ურბანულ რეგიონში ცხოვრება, შინამეურნეობის 45,001$-50,000$ წლიური შემოსავალი დაკავშირებულია პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელებასთან.[185]Grocke-Dewey M, Hardison-Moody A, Haynes-Maslow L, et al. Examining the relationship between physical activity and mental health during the COVID-19 pandemic across five U.S. States. Prev Med Rep. 2021 Dec;24:101537.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8459674
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34580623?tool=bestpractice.com
იაპონიაში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა ზოგადი შფოთვის, სოციალური შფოთვის თავის არიდების კომპონენტის და ინტერნეტთან დაკავშირებული პრობლემების სტატისტიკურად მნიშვნელოვანი გახშირება, რაც დაიწყო პანდემიის ადრეულ ფაზაში და გრძელდებოდა 15-თვიანი კვლევის პერიოდში. მძიმე დეპრესიული აშლილობა და ალკოჰოლთან დაკავშირებული პრობლემების სიხშირემ საწყის პერიოდში იმატა, მაგრამ შემდეგ თანდათან შემცირდა. მდედრობითი სქესი იყო ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის რისკფაქტორი ყველა შედეგის მხრივ.[186]Oka T, Kubo T, Kobayashi N, et al. Multiple time measurements of multidimensional psychiatric states from immediately before the COVID-19 pandemic to one year later: a longitudinal online survey of the Japanese population. Transl Psychiatry. 2021 Nov 11;11(1):573.
https://www.nature.com/articles/s41398-021-01696-x
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34759293?tool=bestpractice.com
ადამიანები, რომლებსაც COVID-19 ინფექცია აქვთ, შესაძლოა ასევე იმყოფებოდნენ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების გამოვლენის რისკის ქვეშ. ერთმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ საკონტროლო ჯგუფებთან შედარებით, COVID-19-ით დაავადებულებს აქვთ ისეთი დარღვევების რისკი, როგორიცაა შფოთვა, დეპრესიული აშლილობა, სტრესი და ადაპტაციის დარღვევები, ოპიოიდების მოხმარების დარღვევები, სხვა ნივთიერებების მოხმარების დარღვევები, ნეიროკოგნიტური დაქვეითება და ძილის დარღვევა. ფსიქიკური ჯანმრთელობის აშლილობის რისკი ყველაზე მაღალი იყო მათში, ვინც საავადმყოფოში გადაიყვანეს COVID-19-ის გამო, მაგრამ აშკარა იყო მათთვისაც კი, ვინც საავადმყოფოში არ იყო მოთავსებული.[187]Xie Y, Xu E, Al-Aly Z. Risks of mental health outcomes in people with covid-19: cohort study. BMJ. 2022 Feb 16;376:e068993.
https://www.doi.org/10.1136/bmj-2021-068993
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35172971?tool=bestpractice.com
ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტებს უნდა შესთავაზონ COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, თუ უკუჩვენება არ არის. ანტიფსიქოტური საშუალებების, შფოთვის საწინააღმდეგო პრეპარატების და საძილე მედიკამენტების მოხმარება დაკავშირებულია პაციენტის მიერ ვაქცინაციის უფრო დაბალ ალბათობასთან. ანტიდეპრესანტების გამოყენება არ არის დაკავშირებული ვაქცინაციის დაბალ ალბათობასთან.[160]Murphy S, O'Reilly D, Owen R, et al. Variations in COVID-19 vaccination uptake among people in receipt of psychotropic drugs: cross-sectional analysis of a national population-based prospective cohort. Br J Psychiatry. 7 Mar 2022 [Epub ahead of print].
https://www.cambridge.org/core/journals/the-british-journal-of-psychiatry/article/variations-in-covid19-vaccination-uptake-among-people-in-receipt-of-psychotropic-drugs-crosssectional-analysis-of-a-national-populationbased-prospective-cohort/4602D78297D9E65786B69F293AAFD023
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35249568?tool=bestpractice.com
ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა
ბავშვებში, რომელთაც პანდემიამდეც ჰქონდათ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, აღწერილია მდგომარეობის გაუარესება პანდემიის დროს. მიზეზები მოიცავს ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ნერვიულობას, სკოლის დაკეტვას, რუტინის დაკარგვას, სოციალური კავშირების და მომავლის შესახებ შფოთვის პრობლემებს. ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისების გადასვლა ტელემედიცინის მეთოდებზე გარკვეულწილად გამოწვევაა მშობლებისა და ბავშვებისთვის. შესაძლო პრობლემებია ტექნოლოგიაზე წვდომის ნაკლებობა, სახლში დაცულობის შეგრძნების დაკარგვა და რიგები.[188]The Childhood Trust. Children in lockdown: the consequences of the coronavirus crisis for children living in poverty. Jun 2020 [internet publication].
https://www.cmhnetwork.org/wp-content/uploads/2020/06/the-childhood-trust-children-in-lockdown-the-childhood-trust-report-june-2020.pdf
კარანტინი და სოციალური იზოლაცია შეიძლება გახდეს მარტოობის და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების მიზეზი მანამდე ჯანმრთელ ბავშვებში.[189]American Academy of Pediatrics. Interim guidance on supporting the emotional and behavioral health needs of children, adolescents, and families during the COVID-19 pandemic. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/clinical-guidance/interim-guidance-on-supporting-the-emotional-and-behavioral-health-needs-of-children-adolescents-and-families-during-the-covid-19-pandemic
ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც მიმოიხილავდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესაძლო ცვლილებებს დიდ ბრიტანეთში მკაცრ იზოლაციამდე (ლოქდაუნი) და იზოლაციის შემდეგ, გამოავლინა დეპრესიული სიმპტომების მატება ბავშვებში.[190]Bignardi G, Dalmaijer ES, Anwyl-Irvine AL, et al. Longitudinal increases in childhood depression symptoms during the COVID-19 lockdown. Arch Dis Child. 2020 Dec 9;106(8):791-7.
https://adc.bmj.com/content/early/2020/11/26/archdischild-2020-320372.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33298552?tool=bestpractice.com
ბავშვები და მოზარდები, სავარაუდოდ, უფრო ხშირად უჩივიან დეპრესიას და შფოთვას იზოლირების დროს და შემდეგ. პრევენციული მხარდაჭერა და ადრეული ჩარევა რეკომენდებულია შეძლებისდაგვარად.[191]Loades ME, Chatburn E, Higson-Sweeney N, et al. Rapid systematic review: the impact of social isolation and loneliness on the mental health of children and adolescents in the context of COVID-19. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2020 Nov;59(11):1218-39.
https://www.jaacap.org/article/S0890-8567(20)30337-3/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32504808?tool=bestpractice.com
ხელმისაწვდომია პრაქტიკული მითითებები მშობლებისთვის, ბავშვის განვითარების სტადიის მიხედვით.[192]Rider EA, Ansari E, Varrin PH, et al. Mental health and wellbeing of children and adolescents during the covid-19 pandemic. BMJ. 2021 Aug 24;374:n1730.
https://www.bmj.com/content/374/bmj.n1730.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34429302?tool=bestpractice.com
ინგლისში პანდემიასთან დაკავშირებული შფოთვა აღწერილია უფრო ხშირად გოგონებში, ვიდრე ბიჭებში (11-22 წლის ასაკი); შფოთვა უფრო ხშირი იყო 17-22 წლის ასაკში, ვიდრე 11-16 წლის სეგმენტში.[193]NHS Digital. Mental health of children and young people in England, 2020: wave 1 follow up to the 2017 survey. Oct 2020 [internet publication].
https://digital.nhs.uk/data-and-information/publications/statistical/mental-health-of-children-and-young-people-in-england/2020-wave-1-follow-up
0-17 ასაკის პირებში ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ პიკს მიაღწია დიდი ბრიტანეთის პირველი "ლოქდაუნის" დროს; 2019 წლის მარტთან შედარებით 8%-ით, ხოლო 2016 წლის მარტთან შედარებით 21%-ით იმატა ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ აღნიშნულ ასაკობრივ ჯგუფში.[194]Robinson J. Peaks in number of young people prescribed antidepressants coincide with lockdowns. PJ. 2021 Jun;306(7950):306.
https://pharmaceutical-journal.com/article/news/peaks-in-number-of-young-people-prescribed-antidepressants-coincide-with-lockdowns
ისლანდიაში 13-18 წლის მოზარდებში უარესი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობა და მომატებული იყო დეპრესიული სიმპტომები, შედარებით თანატოლებთან პანდემიამდე. გოგონებზე მეტი ზეგავლენა ჰქონდა პანდემიას, ვიდრე ბიჭებზე. ალკოჰოლური ინტოქსიკაცია, სიგარეტის მოწევა და ელექტრო სიგარეტის გამოყენება შემცირდა ორივე სქესის 15-18 წლის პირებში.[195]Thorisdottir IE, Asgeirsdottir B, Kristjansson AL, et al. Depressive symptoms, mental wellbeing, and substance use among adolescents before and during the COVID-19 pandemic in Iceland: a longitudinal, population-based study. Lancet Psychiatry. 2021 Aug;8(8):663-72.
https://www.thelancet.com/journals/lanpsy/article/PIIS2215-0366(21)00156-5/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34090582?tool=bestpractice.com
აშშ-ში ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული გადაუდებელი ვიზიტების რაოდენობა ბავშვების ჯგუფში შემცირდა 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. 2019 წელთან შედარებით, პროპორცია გაიზარდა 24%-ით 5-11 წლის ასაკში და 31%-ით 12-17 წლის ასაკში.[196]Leeb RT, Bitsko RH, Radhakrishnan L, et al. Mental health-related emergency department visits among children aged <18 years during the COVID-19 pandemic - United States, January 1-October 17, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Nov 13;69(45):1675-80.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm6945a3
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33180751?tool=bestpractice.com
აშშ-ს შემდგომმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2019 წელთან შედარებით, 12-17 წლის მოზარდებს შორის, ყოველკვირეული ავარიების და გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები გაიზარდა ქალებში კვების და ჩვევითი დარღვევების გამო 2020 წელს; დეპრესია, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიური აშლილობა 2021 წელს; და შფოთვა, ტრავმა და სტრესთან დაკავშირებული აშლილობები, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიები, ისევე როგორც საერთო ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ვიზიტები, 2022 წლის იანვარში.[197]Radhakrishnan L, Leeb RT, Bitsko RH, et al. Pediatric emergency department visits associated with mental health conditions before and during the COVID-19 pandemic - United States, January 2019-January 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Feb 25;71(8):319-24.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm7108e2
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35202358?tool=bestpractice.com
გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში შესაძლო სუიციდის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებმა მოიმატა 12-17 წლის ბავშვებში 22.3%-ით 2020 წლის ზაფხულში და 39.1%-ით 2021 წლის ზამთარში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდებთან.[198]Yard E, Radhakrishnan L, Ballesteros MF, et al. Emergency department visits for suspected suicide attempts among persons aged 12-25 years before and during the COVID-19 pandemic - United States, January 2019-May 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Jun 18;70(24):888-94.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7024e1.htm?s_cid=mm7024e1_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34138833?tool=bestpractice.com
სუიციდის მცდელობების უმეტესობა ქალებში აღინიშნა. აშშ-ს 14 შტატში მოზარდებში თვითმკვლელობების შეფასებამ აჩვენა, რომ პანდემიის დროს მოზარდებში თვითმკვლელობის საერთო რაოდენობა გაიზარდა.[199]Charpignon ML, Ontiveros J, Sundaresan S, et al. Evaluation of suicides among US adolescents during the COVID-19 pandemic. JAMA Pediatr. 25 Apr 2022 [Epub ahead of print].
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2791544
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35467724?tool=bestpractice.com
აშშ-ის ერთ-ერთ სხვა კვლევაში, მოზარდების 37%-ს აღენიშნებოდა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები პანდემიის დროს. სკოლაში ადამიანებთან სიახლოვის განცდას ან მეგობრებთან და ოჯახთან ვირტუალურად კავშირში ყოფნას ჰქოდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის, სევდისა და უიმედობის მუდმივი გრძნობისგან და თვითმკვლელობაზე ფიქრისგან დაცვის ფუნქცია.[200]Jones SE, Ethier KA, Hertz M, et al. Mental health, suicidality, and connectedness among high school students during the COVID-19 pandemic - adolescent behaviors and experiences survey, United States, January-June 2021. MMWR Suppl. 2022 Apr 1;71(3):16-21.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/71/su/su7103a3.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35358165?tool=bestpractice.com
2021 წელს ამერიკის პედიატრიულმა აკადემიამ გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით.[201]American Academy of Pediatrics. AAP-AACAP-CHA declaration of a national emergency in child and adolescent mental health. Oct 2021 [internet publication].
https://www.aap.org/en/advocacy/child-and-adolescent-healthy-mental-development/aap-aacap-cha-declaration-of-a-national-emergency-in-child-and-adolescent-mental-health
პანდემიის დროს სასკოლო ცვლილებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიოს ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და კეთილდღეობაზე. აშშ-ში 5-12 წლის ასაკის ბავშვების 1290 მშობელზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლებს, რომელთაც მხოლოდ ვირტუალურად მიეწოდათ ინსტრუქციები, უფრო ხშირად უფიქსირდებოდათ მენტალური და ემოციური ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, ვიდრე მშობლებს, რომელთაც ინსტრუქციები პირადად განემარტათ.[202]Verlenden J, Pampati S, Rasberry C, et al. Association of children’s mode of school instruction with child and parent experiences and well-being during the COVID-19 pandemic — COVID Experiences Survey, United States, October 8-November 13, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Mar 19;70(11):369-76.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7011a1.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33735164?tool=bestpractice.com
NHS: Every Mind Matters
Opens in new window
სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა
სამედიცინო პერსონალი, რომელიც მონაწილეობს ახალი ვირუსული ეპიდაფეთქების მართვაში, იმყოფება რისკის ქვეშ არასასურველი ფსიქოლოგიური მოვლენების გამო.[203]Kisely S, Warren N, McMahon L, et al. Occurrence, prevention, and management of the psychological effects of emerging virus outbreaks on healthcare workers: rapid review and meta-analysis. BMJ. 2020 May 5;369:m1642.
https://www.bmj.com/content/369/bmj.m1642.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32371466?tool=bestpractice.com
შფოთვის, დეპრესიის, მწვავე სტრესის და უძილობის რისკი ყველაზე მაღალია სამედიცინო პროფესიონალებში.[204]Schwartz R, Sinskey JL, Anand U, et al. Addressing postpandemic clinician mental health : a narrative review and conceptual framework. Ann Intern Med. 2020 Dec 15;173(12):981-8.
https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-4199
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32822206?tool=bestpractice.com
ასეთ ჯგუფებში შესაძლოა აღინიშნებოდეს გადაღლა ან მეორადი ტრავმული სტრესი, რაც განპირობებულია ტრავმული გამოცდილების მქონე პირთან ექსპოზიციის შედეგად სტრესიული რეაქციებისა და სიმპტომების განვითარებით. ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, იტალიაში, პირველადი რეაგირების ჯგუფების წევრებს COVID-19-ის ეპიდაფეთქების პიკის დროს აღენიშნებოდათ გადაღლის ფიზიკური სიმპტომები. ყველაზე ხშირი სიმპტომები იყო გაძლიერებული გაღიზიანებადობა, კვების ჩვევების ცვლილება, დაძინების პრობლემები და კუნთების მომატებული დაძაბულობა.[205]Barello S, Palamenghi L, Graffigna G. Burnout and somatic symptoms among frontline healthcare professionals at the peak of the Italian COVID-19 pandemic. Psychiatry Res. 2020 Aug;290:113129.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0165178120311975
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32485487?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, ჯანდაცვის ეროვნული სერვისის COVID-19 განყოფილებების თანამშრომლების გამოკითხვის თანახმად, 2020 წელს, გამოკითხულთა 50% აღნიშნავდა, რომ სამუშაოსთან დაკავშირებული სტრესის გამო თავს შეუძლოდ გრძნობდა.[206]NHS England. NHS staff survey results. 2020 [internet publication].
https://www.nhsstaffsurveyresults.com
აშშ-ში საზოგადოებრივი ჯანდაცვის სისტემის თანამშრომლებში, რომლებიც პანდემიის დროს შვებულებას ვერ იღებდნენ, უფრო მაღალი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობის სიმპტომების პრევალენტობა (მაგ. დეპრესია, შფოთვა, პოსტ-ტრავმული სტრესული აშლილობა და სუიციდური იდეები), შედარებით სხვა ზრდასრულებთან.[162]Bryant-Genevier, Rao CY, Lopes-Cardozo B, et al. Symptoms of depression, anxiety, post-traumatic stress disorder, and suicidal ideation among state, tribal, local, and territorial public health workers during the COVID-19 pandemic - United States, March-April 2021. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Dec 3;70(48):1680-5.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7048a6.htm?s_cid=mm7048a6_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34855723?tool=bestpractice.com
დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების და ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის სპეციფიკური რჩევები ჯანდაცვის პროფესიონალებისათვისა და პირველადი რეაგირების ჯგუფებისათვის:[207]Centers for Disease Control and Prevention. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): coping with stress. Mar 2022 [internet publication].
https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/daily-life-coping/managing-stress-anxiety.html
[208]Centers for Disease Control and Prevention. Emergency responders: tips for taking care of yourself. Mar 2018 [internet publication].
https://emergency.cdc.gov/coping/responders.asp
[209]World Health Organization. WHO briefing note: mental health and psychosocial considerations during the COVID-19 outbreak. Mar 2020 [internet publication].
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/mental-health-considerations.pdf
ასეთ სიტუაციებში წნეხის ქვეშ ყოფნის შეგრძნება ნორმალურია, ამასთან, პაციენტების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ფსიქოსოციალურ კეთილდღეობაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მათ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე
შეიტყვეთ მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების შესახებ, როგორიცაა: ჭარბი ნერვიულობა და შიში, რომ რაღაც ცუდი მოხდება; ადვილად შეშინება ან "დაცვის" პოზიციაში ყოფნა მუდმივად; სტრესის ფიზიკური ნიშნები, მაგ. ტაქიკარდია, კოშმარები ან განმეორებითი ფიქრები ტრავმულ სიტუაციაზე; სხვა ადამიანების ტრავმის გადმოტანა საკუთარ თავზე
გაეცანით გადაღლის სიმპტომებს, როგორებიცაა: მოწყენილობა, დეპრესია ან აპათია; ადვილად ფრუსტრირება, გაღიზიანებადობა, სხვების დადანაშაულება, გულგრილობა, იზოლირება ან სხვებისგან განცალკევება; ცუდი ჰიგიენა; დაღლილობა ან დაქანცვა; წარუმატებლობის შეგრძნება, რომ უსარგებლოა ნებისმიერი რამ, რასაც ისინი აკეთებენ ან საკუთარ საქმეს სათანადოდ ვერ ასრულებენ; ან შეგრძნება, რომ მათ ესაჭიროებათ ალკოჰოლი ან ნარკოტიკული საშუალებები მდგომარეობასთან გასამკლავებლად
სტრესის შესამცირებლად დაიცავით ზოგადი ზომები, როგორებიცაა: ახალი ამბების კითხვის, ყურების ან მოსმენისგან პაუზის აღება; ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა: მაგ. მედიტაცია, დაბალანსებული საკვებისმ იღება, რეგულარული ფიზიკური დატვირთვა, გამოძინება, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარებისგან თავის შეკავება; მორიგეობებს შორის საკმარისი დასვენება; სიამოვნების მომნიჭებელი აქტივობების განხორციელება; კონტაქტი ოჯახთან და მეგობრებთან
მუდმივად ავსეთ დღიური
იმუშავეთ გუნდურად და შეზღუდეთ მარტო მუშაობის დრო
შემოიღეთ "მეგობრების სისტემა", როცა ორი პარტნიორი კოლეგა ერთმანეთის მხარდაჭერაზე და სტრესის, სამუშაოს, უსაფრთხოების კონტროლზეა პასუხისმგებელი.
დაუთმეთ დრო საკუთარ თავსა და ოჯახს პანდემიასთან ბრძოლის შემდეგ ნორმალური ფუნქციონირების დასაბრუნებლად
მოითხოვეთ დახმარება, თუ ვერ ახერხებთ ოჯახისა და პაციენტების იმავე ხარისხით ზრუნვას, ვიდრე პანდემიამდე.
კლინიცისტებს კოლეგების დახმარება შეუძლიათ გადაღლის ან მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების ამოცნობით, მათთან გასაუბრებით (არა ძალისმიერად), რესურსების გაზიარებით. კოლეგებს უნდა დავეხმაროთ, გავამხნევოთ და მოვუწოდოთ დასვენებისკენ. საჭიროების შემთხვევაში უპირატესია უფროსი კოლეგების ჩართვა. ჯანმრთელობის დაცვის ორგანიზაციებს მოუწოდებენ უზრუნველყონ პროაქტიული, ყოვლისმომცველი ფსიქიატრიული დახმარება.[204]Schwartz R, Sinskey JL, Anand U, et al. Addressing postpandemic clinician mental health : a narrative review and conceptual framework. Ann Intern Med. 2020 Dec 15;173(12):981-8.
https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M20-4199
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32822206?tool=bestpractice.com
იმუნოკომპრომისული ბავშვები და ახალგაზრდები
ბრიტანეთის ჯანმრთელობისა და კლინიკური დახელოვნების ნაციონალური ინსტიტუტი (NICE) აქვეყნებს გაიდლაინებს, სადაც განხილულია იმუნოკომპრომისული ბავშვებისა და ახალგაზრდების მართვის საკითხები. მოიცავს იმუნოდეფიციტს, მეორეულ და შეძენილ მდგომარეობებს, იმუნური დისფუნქციით მიმდინარე ქრონიკულ დაავადებებს.[210]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: children and young people who are immunocompromised. Aug 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng174
გაიდლაინის თანახმად, პაციენტები და მათი მშობლები შეგიძლიათ დაამშვიდოთ, რადგან COVID-19 მეტწილად იწვევს მსუბუქ, თვითგანკურნებად ავადმყოფობას ბავშვებსა და ახალგაზრდებში, თუნდაც იმუნოკომპრომისულ ჯგუფებში. პაციენტებმა არ უნდა გამოტოვონ ექიმთან ვიზიტები, გარდა შესაბამისი ინსტრუქციებისა, როცა არსებობს საფრთხე. ფიზიკური კონტაქტი უნდა შემცირდეს შეძლებისდაგვარად და კონსულტაცია ტელეფონით, ვიდეო-ზარით ან იმეილით სჯობს შედგეს.
მკურნალობა და მონიტორინგი სახლში ჩვეულებრივ უნდა გაგრძელდეს. როდესაც გადასაწყვეტია იმუნურ სისტემაზე მოქმედი მკურნალობის დაწყების საკითხი, აუცილებელია განხილვა პაციენტთან და მის მშობლებთან. გასათვალისწინებელია, შესაძლებელია თუ არა მკურნალობის დაყოვნება. დაწყების შემთხვევაში, არის თუ არა საჭირო მონიტორინგის შესაძლებლობა. ასევე საგულისხმოა, შესაძლებელია თუ არა ნაკლები ჰოსპიტალური ვიზიტებით მკურნალობის წარმართვა. იმ შემთხვევაში, თუ შესაძლებელია მკურნალობის დაყოვნება/გადადება, აუცილებელია ფრთხილი დაკვირვება. თუ პაციენტი უკვე იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, მან უნდა გააგრძელოს მკურნალობა, რათა მინიმუმამდე იყოს დაყვანილი ტრანსპლანტის მოშორების, დაავადების რეციდივის, გამწვავების რისკები. მონიტორინგი და შეფასება გრძელდება.
პაციენტებს და მათ მშობლებს/მზრუნველებს, ურჩევენ დაუყოვებლივ დაუკავშირდნენ სპეციალისტთა გუნდს, თუ ეჭვობენ, რომ პაციენტს COVID-19-ის სიმპტომები, ან რაიმე სხვა სამედიცინო პრობლემა აქვს, რათა უზრუნველყონ სიმპტომების, ფონური დაავადებ(ებ)ის და იმუნოსუპრესანტების სათანადო შეფასება. COVID-19-ის დიაგნოსტიკა შეიძლება გართულდეს, რადგან სიმპტომები ემთხვევა სხვა მდგომარეობებს. თუ პაციენტი იღებს მედიკამენტს, რომელსაც აქვს გავლენა იმუნიტეტზე, შესაძლოა COVID-19 გამოვლინდეს ატიპურად, მაგ. არ განვითარდეს ცხელება. პაციენტებს და მომვლელებს უნდა ურჩიოთ შეადგინონ მიმდინარე მედიკამენტების/არსებული დაავადებების სია, ასევე მოწოდებულია კლინიკის წერილის შენახვა, რათა COVID-19-ის მკურნალობისთვის მისულებმა წარუდგინონ პერსონალს. კომპლექსური საჭიროებების მქონე პაციენტებისთვის საჭიროა გეგმის შედგენა, რა უნდა მოხდეს თუ მათი მშობლები/მომვლელები COVID-19-ის გამო ვეღარ შეძლებენ პაციენტებზე ზრუნვას.
დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან მკურნალობის ფონზე იმუნოსუპრესიის მქონე პირები.[31]UK Health Security Agency. COVID-19: the green book, chapter 14a: Coronavirus (COVID-19) vaccination information for public health professionals. Feb 2022 [internet publication].
https://www.gov.uk/government/publications/covid-19-the-green-book-chapter-14a
ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა
COVID-19-ის პანდემიის დროს წარმოიშვა ბავშვებისა და ახლაგაზრდების დაცვის პრობლემები. მომატებულია ბავშვებზე ძალადობის რისკი, რასდგან მშობლებსა და მომვლელებში უფრო მაღალია სტრესის დონე, დაკარგულია კონტაქტი მეგობრებთან, მასწავლებლებთან, ოჯახის სხვა წევრებთან. ბავშვები ვეღარ სარგებლობენ ფინანსური ან სხვა დახმარებით საზოგადოებრივი რესურსების/სკოლის ბაზაზე, უფრო ხშირად აქვთ კავშირი მშობლებთან, რომლებიც მოიხმარენ ნარკოტიკებს. შემცირებულია წვდომა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე.[211]Rosenthal CM, Thompson LA. Child abuse awareness month during the coronavirus disease 2019 pandemic. JAMA Pediatr. 2020 Aug 1;174(8):812.
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2765195
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32329789?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ერთ ჰოსპიტალში, ბავშვებში თავის სავარაუდო ძალადობრივი ტრავმირების შემთხვევების რაოდენობა 1493%-ით გაიზარდა 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით წინა 3 წლის მონაცემებთან (10 vs. 0.67 შემთხვევა თვეში).[212]Sidpra J, Abomeli D, Hameed B, et al. Rise in the incidence of abusive head trauma during the COVID-19 pandemic. Arch Dis Child. 2021 Mar;106(3):e14.
https://adc.bmj.com/content/early/2020/06/30/archdischild-2020-319872.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32616522?tool=bestpractice.com
ექსპერტები გვირჩევენ, რომ მშობლებმა და მეგობრებმა ბავშვის ძალადობის რისკი რამდენიმე გზით შეამცირონ, მათ შორის: მეგობრებთან და გაფართოებულ ოჯახთან ვირტუალური კონტაქტის შენარჩუნება; ოჯახის გრაფიკის შექმნა და დაცვა; და საზოგადოების რესურსებისა და ხელმისაწვდომი ფინანსური დახმარების მოძიება.[211]Rosenthal CM, Thompson LA. Child abuse awareness month during the coronavirus disease 2019 pandemic. JAMA Pediatr. 2020 Aug 1;174(8):812.
https://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/2765195
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32329789?tool=bestpractice.com
პედიატრიის ამერიკული აკადემია (AAP) მხარს უჭერს ბავშვთა ჯანდაცვის სერვისების გაგრძელებას პანდემიის ფონზე, გარდა შემთხვევებისა, როცა საზოგადოებრივი პირობების გამო აუცილებელია ცვლილებების შეტანა. თუ შესაძლებელია, ბავშვის რუტინული გასინჯვის ვიზიტი კვლავ უნდა შედგეს.[137]American Academy of Pediatrics. Guidance on providing pediatric well-care during COVID-19. Jan 2022 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/guidance-on-providing-pediatric-well-care-during-covid-19
აკადემიამ ასევე გამოსცა კონკრეტული გზამკვლევი ბავშვების და ახალგაზრდების მომსახურების შესახებ პანდემიის პერიოდში. ამ ასაკობრივ ჯგუფს შეფერხებულად მიეწოდება ჯანდაცვის, საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი სერვისები. ზოგიერთი მათგანი მძიმე COVID-19-ის რისკის მქონეა.[213]American Academy of Pediatrics. Caring for children and youth with special health care needs during the COVID-19 pandemic. Feb 2022 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/clinical-guidance/caring-for-children-and-youth-with-special-health-care-needs-during-the-covid-19-pandemic
პედიატრიის ამერიკული ასოციაცია ასევე გვაწვდის შუალედურ გზამკვლევს პანდემიის პერიოდში ბავშვებისა და ოჯახების ემოციური და ქცევითი საჭიროებების მხარდაჭერის თაობაზე.[189]American Academy of Pediatrics. Interim guidance on supporting the emotional and behavioral health needs of children, adolescents, and families during the COVID-19 pandemic. Dec 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/clinical-guidance/interim-guidance-on-supporting-the-emotional-and-behavioral-health-needs-of-children-adolescents-and-families-during-the-covid-19-pandemic
პედიატრიის საერთაშორისო ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიცია-განცხადება პანდემიის დროს ბავშვთა ჯანდაცვის შესახებ. მოწოდებულია რჩევები რუტინულ მოვლაზე და იმუნიზაციაზე, ინფექციის პრევენციასა და გადაცემაზე, სოციალური იზოლაციის/სკოლების დახურვის საკითხებზე, დისტანციურ სამედიცინო მომსახურებებზე.[214]Klein JD, Koletzko B, El-Shabrawi MH, et al. Promoting and supporting children's health and healthcare during COVID-19 - International Paediatric Association position statement. Arch Dis Child. 2020 Jul;105(7):620-4.
https://adc.bmj.com/content/105/7/620.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32381517?tool=bestpractice.com
პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი ხაზს უსვამს, რომ პედიატრებმა უნდა განაგრძონ გადაწყვეტილების მიღება ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე. კოლეჯი აღნიშნავს, რომ პერსონალის გადანაწილებამ შეიძლება შეამციროს პედიატრთა შესაძლებლობები ბავშვა სოციალური დაცვის პროცესებში მონაწილეობის მისაღებად და გვირჩევს, რომ პედიატრებმა უნდა გაიარონ კონსულტაცია პოლიციასთან და სოციალური დახმარების კოლეგებთან, იმსჯელონ მოწყვლადი ბავშვებისთვის დახმარების სხვადასხვა დონის შესახებ, ადგილობრივი რესურსების გათვალისწინებით. ბავშვები და ახალგაზრდები არ უნდა იყვნენ საავადმყოფოში, როგორც უსაფრთხო ადგილას, გარდა როცა სხვა ალტერნატივა არ არსებობს. შესაბამისი გეგმები უნდა შედგეს იმ შემთხვევებისთვის, როცა მოწყვლადი ბავშვების მომვლელები ავად ხდებიან და ვერ შეძლებენ ბავშვის მოვლას, საკვებითა და მედიკამენტებით უზრუნველყოფას.[215]Royal College of Paediatrics and Child Health. Safeguarding, looked after children and vulnerable children processes in England, Wales and Northern Ireland. Apr 2021 [internet publication].
https://www.rcpch.ac.uk/sites/default/files/generated-pdf/document/COVID-19---guidance-for-paediatric-services.pdf
დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია:
ვალპროატის გამოყენება
ვალპროატი (ან მისგან ნაწარმოები პრეპარატები, როგორებიცაა ვალპროის მჟავა, ნატრიუმის დივალპროექსი, ვალპროატის სემინატრიუმი) საზიანოა ორსულობის დროს, ვინაიდან ზრდის თანდაყოლილი მალფორმაციების და ნეიროგანვითარების დაავადებების რისკს. დიდ ბრიტანეთში მისი გამოყენება აკრძალულია რეპროდუქციული უნარისა და ასაკის მქონე გოგონებსა და ქალებში გარდა შემთხვევისა, როდესაც დაკმაყოფილებულია ორსულობის პრევენციის პროგრამის პირობები. დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოაქვეყნა შუალედური მითითებები, სადაც ნათქვამია, რომ ვალპროატით მკურნალობის დაწყების წინ ნებისმიერი ასაკის გოგონებში და რეპროდუქციული უნარის მქონე ქალებში აუცილებელია პირისპირ კონსულტაცია (შესაბამისი ფიზიკური დისტანცირებით) გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც პაციენტი იზოლირებულია ჯანმრთელობის სხვა პრობლემის მიზეზით. თუ პაციენტი იზოლირებულია, ინდივიდუალური რისკის საფუძველზე შეიძლება განიხილებოდეს დისტანციური კონსულტაცია.[216]Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. Valproate pregnancy prevention programme: temporary advice for management during coronavirus (COVID-19). May 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/guidance/valproate-pregnancy-prevention-programme-temporary-advice-for-management-during-coronavirus-covid-19
თუ ორსულობის ტესტის ჩატარება საჭიროა, ხოლო პირისპირ ვიზიტი ვერ ხერხდება, მისაღებია ორსულობის ტესტის ჩატარება სახლის პირობებში, თუმცა აღნიშნულის შესახებ გადაწყვეტილება ექიმის დისკრეციაა. სახლის პირობებში ორსულობის ტესტირებისთვის აუცილებელია მინიმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილება: ტესტი და მინიმუმ ერთი სათადარიგოუნდა გაიგზავნოს პაციენტთან კლინიკის მიერ; ტესტი უნდა აკმაყოფილებდეს მგრძნობელობის მინიმალურ საჭირო მაჩვენებელს; ტესტის შედეგი უნდა გადამოწმდეს ტესტის გამომწერის მიერ, საუკეთესო შემთხვევაში პაციენტის მხრიდან ტესტის შედეგის ფოტოსურათის გაგზავნის გზით.
მიმდინარე ეპიდემიის დროს არ უნდა შეფერხდეს ვალპროატის მიმღები პაციენტების ყოველწლიური შემოწმება (ლიცენზიის პირობების ნაწილი). ეს შესაძლებელია განხორციელდეს ვიდეო ან სატელეფონო კონსულტაციის გზით. ექიმთან კონსულტაციის გარეშე პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ მედიკამენტის მიღება.[216]Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. Valproate pregnancy prevention programme: temporary advice for management during coronavirus (COVID-19). May 2020 [internet publication].
https://www.gov.uk/guidance/valproate-pregnancy-prevention-programme-temporary-advice-for-management-during-coronavirus-covid-19
კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები
ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა, ამერიკის გულის ასოციაციამ და გულის რითმის საზოგადოებამ გამოაქვეყნა ერთობლივი გზამკვლევი არითიმიების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.
არა-ურგენტული ან გეგმიური პროცედურები უნდა გადაიდოს. ეს მოითხოვს რისკის ინდივიდუალურ შეფასებას და მსჯელობას პაციენტთან. ზოგადად, პროცედურები, რომლებიც ნაკლებად სავარაუდოდ ახდენს გავლენას კლინიკურ მოვლაზე ან შედეგებზე შემდგომი რამდენიმე თვის განმავლობაში, შეიძლება გადაიდოს. გადაუდებელი, ურგენტული და ნახევრად ურგენტული პროცედურები მოიცავს იმ შემთხვევებს, როდესაც არსებობს პაციენტის სასიცოცხლო საფრთხე, კიდურის ან ორგანოთა სისტემის მუდმივი დისფუნქციის რისკი, ან ძლიერი ან სწრაფად პროგრესირებადი სიმპტომების განვითარების რისკი, თუ ეს პროცედურა არ შესრულდება. გზამკვლევში განხილულია თითოეული კატეგორიის კონკრეტული მაგალითები.[217]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.
https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIRCULATIONAHA.120.047063
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32228309?tool=bestpractice.com
სადაც შესაძლებელია, კლინიკაში ვიზიტები უნდა შედგეს ტელემედიცინის გზით, ხოლო გულის იმპლანტირებადი ელექტრონული ხელსაწყოს შემოწმების პირისპირ ვიზიტები დისტანციურად უნდა ჩატარდეს. აუციებელია პაციენტებისა და მედპერსონალის ინფექციისგან დამცავი ზომების მიღება, მათ შორის სოციალური დისტანცირების პრაქტიკა და პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება.[217]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.
https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIRCULATIONAHA.120.047063
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32228309?tool=bestpractice.com
პაციენტების შეფასების დროს, ექიმებმა უნდა შეინარჩუნონ ეჭვის მაღალი ინდექსი COVID-19-ის მიმართ და უნდა გამოკითხონ პაციენტი სიმპტომების, მოგზაურობის ანამნეზის და ინფიცირებულ ინდივიდებთან კონტაქტის შესახებ. ცხელების, ხველის, და სასუნთქი გზების ზედა ნაწილის სიმპტომების მქონე პაციენტები დაუყოვნებლივ უნდა იზოლირდნენ და ჩაუტარდეთ ტესტირება. საუკეთესო შემთხვევაში, რესურსების დასაზოგად ტესტის შედეგები ხელმისაწვდომი უნდა იყოს რაიმე პროცედურის შესრულებამდე.[217]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.
https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/CIRCULATIONAHA.120.047063
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32228309?tool=bestpractice.com
ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის გაიდლაინების მიხედვით, გულის სტრეს-ტესტი და ტრანსეზოფაგური ექოკარდიოგრაფია (TOE) აჩენს ვირუსის ტრანსმისიის მნიშვნელოვან რისკს. TOE უნდა შესრულდეს მხოლოდ სხვა გამოვკლევების წარუმატებლობის ან COVID-19-ის გამორიცხვის შემდეგ. TOE-ს შესრულების შემთხვევაში უნდა უზრუნველვყოთ პროცედურის ჩატარება უარყოფითი წნევის ოთახში ან დავაინტუბიროთ პაციენტი შესაბამისი პირადი დაცვის საშუალებებით.[218]Zaman S, MacIsaac AI, Jennings GLR, et al. Cardiovascular disease and COVID-19: Australian/New Zealand consensus statement. Med J Aust. 2020 Apr 3;213(4):182-7.
https://www.mja.com.au/journal/2020/213/4/cardiovascular-disease-and-covid-19-australian-and-new-zealand-consensus
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32734645?tool=bestpractice.com
ჰოლტერით ამბულატორიული მონიტორინგი უნდა გადაიდოს 1-3 თვით ან პანდემიის ბოლომდე, გარდა შემთხვევისა, როცა მონიტორინგი გამოიყენება არითმიის სადიაგნოსტიკოდ, რაც შეცვლიდა მართვას ან თავიდან აარიდებდა პაციენტს გადაუდებელ მდგომარეობას. ჰოლტერის მონიტორინგის მოთხოვნა ტრიაჟს უნდა გადიოდეს. თუ კლინიკურად საჭიროა, შეიძლება განვიხილოთ ამბულატორიული მონიტორების ფოსტით გაგზავნა პაციენტებთან.[219]Kumar S, Haqqani H, Wynn G, et al. Position statement on the management of cardiac electrophysiology and cardiac Implantable electronic devices in Australia during the COVID-19 pandemic: a living document. Heart, Lung and Circulation. 2020 Jun 01;29(6):E57-68.
https://www.heartlungcirc.org/article/S1443-9506(20)30125-6/fulltext
საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე
ავსტრალიური და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით გულის იმპლანტი-მოწყობილობის მქონე პაციენტთათვის, შესაძლებლობის შემთხვევაში რეკომენდებულია დისტანციური მონიტორინგი.[219]Kumar S, Haqqani H, Wynn G, et al. Position statement on the management of cardiac electrophysiology and cardiac Implantable electronic devices in Australia during the COVID-19 pandemic: a living document. Heart, Lung and Circulation. 2020 Jun 01;29(6):E57-68.
https://www.heartlungcirc.org/article/S1443-9506(20)30125-6/fulltext
[220]Task Force for the management of COVID-19 of the European Society of Cardiology. ESC guidance for the diagnosis and management of cardiovascular disease during the COVID-19 pandemic: part 2-care pathways, treatment, and follow-up. Eur Heart J. 2022 Mar 14;43(11):1059-103.
https://academic.oup.com/eurheartj/advance-article/doi/10.1093/eurheartj/ehab697/6429145
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34791154?tool=bestpractice.com
შეიძლება საჭირო იყოს პაციენტის მოწყობილობის შემოწმება ფიზიკურად, განსაკუთრებით თუ ეჭვია განხრის დისფუნქციაზე, ბატარეის გათავებაზე (განსაკუთრებით კარდიოსტიმულატორზე დამოკიდებულ პაციენტებში), ავთვისებიანი არითმიის გამოვლენაზე და საჭიროა იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის (ICD) თერაპია.[220]Task Force for the management of COVID-19 of the European Society of Cardiology. ESC guidance for the diagnosis and management of cardiovascular disease during the COVID-19 pandemic: part 2-care pathways, treatment, and follow-up. Eur Heart J. 2022 Mar 14;43(11):1059-103.
https://academic.oup.com/eurheartj/advance-article/doi/10.1093/eurheartj/ehab697/6429145
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34791154?tool=bestpractice.com
მოწყობილობების ფიზიკური შემოწმების დროს შეძლებისდაგვარად უნდა გამოვიყენოთ უსადენო ტექნიკა, რათა შევინარჩუნოთ >1.5 მეტრიანი დისტანცია პაციენტთან.[219]Kumar S, Haqqani H, Wynn G, et al. Position statement on the management of cardiac electrophysiology and cardiac Implantable electronic devices in Australia during the COVID-19 pandemic: a living document. Heart, Lung and Circulation. 2020 Jun 01;29(6):E57-68.
https://www.heartlungcirc.org/article/S1443-9506(20)30125-6/fulltext
[220]Task Force for the management of COVID-19 of the European Society of Cardiology. ESC guidance for the diagnosis and management of cardiovascular disease during the COVID-19 pandemic: part 2-care pathways, treatment, and follow-up. Eur Heart J. 2022 Mar 14;43(11):1059-103.
https://academic.oup.com/eurheartj/advance-article/doi/10.1093/eurheartj/ehab697/6429145
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34791154?tool=bestpractice.com
იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის დეაქტივაცია დისტანციურად შეუძლებელია. თუ მოწყობილობის მქონე პაციენტი იღებს პალიატიურ მომსახურებას, მკურნალმა კლინიკურმა გუნდმა უნდა დაამაგროს მაგნიტი კანზე იმპლანტის გასწვრივ, პროგრამერის გამოყენების ნაცვლად.[219]Kumar S, Haqqani H, Wynn G, et al. Position statement on the management of cardiac electrophysiology and cardiac Implantable electronic devices in Australia during the COVID-19 pandemic: a living document. Heart, Lung and Circulation. 2020 Jun 01;29(6):E57-68.
https://www.heartlungcirc.org/article/S1443-9506(20)30125-6/fulltext
რჩევები მოცემულია მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიისა და ქირურგიული ჩარევის დროს მოწყობილობის მართვის შესახებ. ჩამოთვლილია გადაუდებელი და ნახევრად სასწრაფო არჩევითი პროცედურების ჩვენებები.[219]Kumar S, Haqqani H, Wynn G, et al. Position statement on the management of cardiac electrophysiology and cardiac Implantable electronic devices in Australia during the COVID-19 pandemic: a living document. Heart, Lung and Circulation. 2020 Jun 01;29(6):E57-68.
https://www.heartlungcirc.org/article/S1443-9506(20)30125-6/fulltext
[220]Task Force for the management of COVID-19 of the European Society of Cardiology. ESC guidance for the diagnosis and management of cardiovascular disease during the COVID-19 pandemic: part 2-care pathways, treatment, and follow-up. Eur Heart J. 2022 Mar 14;43(11):1059-103.
https://academic.oup.com/eurheartj/advance-article/doi/10.1093/eurheartj/ehab697/6429145
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34791154?tool=bestpractice.com
ლაპაროსკოპიის ჩვენებები
საჭიროა COVID-19-ის რისკის შემცირებისკენ მიმართული ზომების მიღება: რუტინული ტესტირება და პაციენტების იზოლირება; პირადი დაცვის საშუალებების გამოყენება; "სუფთა" სივრცის გამოყოფა გეგმიური ქირურგიული ჩარევისთვის; ქირურგიული ჩარევა უფროსი, გამოცდილი ექიმების მიერ; დახურული ვენტილაციის სიტემის ან ძალიან მცირე ნაწილაკებიანი ფილტრაციის სისტემის გამოყენება; აეროზოლიზაციის მინიმუმამდე დაყვანა, მაგ. პორტების ზომის შერჩევა, ფრთხილი ინსერცია, ინსტრუმენტების გაცვლის მინიმუმამდე დაყვანა; ექსტრაქციის სისტემების იზოლირება; ყველაზე დაბალი უსაფრთხო წნევის გამოყენება მუცლის გაბერვისთვის; აირის სრული ევაკუაცია პროცედურის ბოლოს და ნიმუშების/პორტის ამოღებამდე.[221]Association of Laparoscopic Surgeons of Great Britain and Northern Ireland. Laparoscopy in the COVID-19 environment - ALSGBI position statement. Apr 2020 [internet publication].
https://www.alsgbi.org/2020/04/22/laparoscopy-in-the-covid-19-environment-alsgbi-position-statement
არ გვაქვს კვლევები, რომლებიც მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომი კორონავირუს 2-ის (SARS-CoV-2-) გადაცემას შეისწავლიდა ლაპაროსკოპიით, ქსოვილის ექსტრაქციით, ნახშირორჟანგის გამოყენებით დეფლაციით ან ქირურგიული კვამლით.[222]Pavan N, Crestani A, Abrate A, et al. Risk of virus contamination through surgical smoke during minimally invasive surgery: a systematic review of the literature on a neglected issue revived in the COVID-19 pandemic era. Eur Urol Focus. 2020 Sep 15;6(5):1058-69.
https://www.doi.org/10.1016/j.euf.2020.05.021
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32527624?tool=bestpractice.com
[223]de Leeuw RA, Burger NB, Ceccaroni M, et al. COVID-19 and laparoscopic surgery: scoping review of current literature and local expertise. JMIR Public Health Surveill. 2020 Jun 23;6(2):e18928.
https://www.doi.org/10.2196/18928
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32406853?tool=bestpractice.com
SARS-CoV-2 და სხვა ვირუსები აღმოჩენილია ქირურგიულ კვამლში; თუმცა, ინფექციურობის რისკი ცნობილი არ არის. გასტროენტეროლოგიური და ენდოსკოპიური ქირურგების ამერიკული საზოგადოების (SAGES) სახელმძღვანელო მითითებები გვირჩევს, რომ გამოვიყენოთ მეთოდები საოპერაციო ოთახის პერსონალის ქირურგიული კვამლის ზემოქმედების თავიდან ასაცილებლად, მათ შორის ვირუსული ფილტრები და კონტროლირებადი დესუფლაცია.[224]Collings AT, Jeyarajah 2DR, Hanna NM, et al. SAGES 2022 guidelines regarding the use of laparoscopy in the era of COVID-19. Surg Endosc. 2022 May;36(5):2723-33.
https://link.springer.com/article/10.1007/s00464-022-09133-w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35237900?tool=bestpractice.com
კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოტორიკის ტესტები
აზიის ნეიროგასტროენტეროლოგიისა და მოტორიკის ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიციის განმარტება არსებულ მტკიცებულებებზე და შეთანხმებულ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, სადაც მოწოდებულია გზამკვლევი კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მოტორიკის ტესტების უსაფრთხო გამოყენების შესახებ პანდემიის კონტექსტში.[225]Siah KTH, Rahman MM, Ong AML, et al. The practice of gastrointestinal motility laboratory during COVID-19 pandemic: position statements of the Asian Neurogastroenterology and Motility Association (ANMA-GML-COVID-19 position statements). J Neurogastroenterol Motil. 2020 Jul 30;26(3):299-310.
http://www.jnmjournal.org/journal/view.html?uid=1598&vmd=Full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32606253?tool=bestpractice.com
საყლაპავის მანომეტრია, pH-ის 24-საათიანი მონიტორინგი, შარდოვანას სუნთქვის ტესტი და წყალბადი/მეთანის სუნთქვის ტესტები მიჩნეულია მაღალი რისკის პროცედურებად COVID-19-ის ტრანსმისიის მხრივ; პოტენციურად მაღალი რისკის პროცედურებია ანორექტული ფიზიოლოგიური ტესტები და მკურნალობა. აუცილებელია პაციენტების ტრიაჟი; მაღალი რისკის პაციენტებში პროცედურის ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს მულტიდისციპლინურმა გუნდმა ან პროცედურა უნდა გადაიდოს. გადაუდებელ და სასწრაფო პროეცედურებს დაბალი რისკის პაციენტებში ვასრულებთ ალტერნატივის არარსებობის შემთხვევაში. არჩევითი, არაურგენტული პროცედურები უნდა გადაიდოს.
გეგმიური ქირურგიული ჩარევა
როცა გაგრძელდება გეგმიური ქირურგიული ჩარევები, მეტი გაიდლაინი გამოქვეყნდება SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკის მინიმიზაციის პროცედურების თაობაზე.[226]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: rearranging planned care in hospitals and diagnostic services. Jul 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/NG179
[227]El-Boghdadly K, Cook TM, Goodacre T, et al. Timing of elective surgery and risk assessment after SARS-CoV-2 infection: an update: a multidisciplinary consensus statement on behalf of the Association of Anaesthetists, Centre for Perioperative Care, Federation of Surgical Specialty Associations, Royal College of Anaesthetists, Royal College of Surgeons of England. Anaesthesia. 22 Feb 2022 [Epub ahead of print].
https://www.doi.org/10.1111/anae.15699
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35194788?tool=bestpractice.com
გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის პრევალენტობა, პერსონალის შესაძლებლობები, პირადი დაცვის საშუალებების მიწოდება და ქირურგიული ჩარევის დაყოვნების პოტენციური გავლენა. SARS-CoV-2-ზე სკრინინგი საჭიროა გეგმიურ ქირურგიულ ჩარევამდე. ქირურგია უნდა გადაიდოს დადასტურებული/შესაძლო ინფექციის მქონე პაციენტებში. COVID-19-ის რისკი ჰოსპიტალიზაციის პერიოდში, ინტენსიური მოვლის ნაკლებობა ან ვენტილატორის ნაკლებობა და სიცოცხლის ბოლოს შესახებ გადაწყვეტილებები უნდა განიხილებოდეს ინფომირებული თანხმობის მოპოვებისას.[226]National Institute for Health and Care Excellence. COVID-19 rapid guideline: rearranging planned care in hospitals and diagnostic services. Jul 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/NG179
[228]Royal College of Surgeons of England. Recovery of surgical services during and after COVID-19. May 2020 [internet publication].
https://www.rcseng.ac.uk/coronavirus
[229]American College of Surgeons. Clinical issues and guidance. Jul 2021 [internet publication].
https://www.facs.org/covid-19/clinical-guidance
[230]Mouton C, Hirschmann MT, Ollivier M, et al. COVID-19 - ESSKA guidelines and recommendations for resuming elective surgery. J Exp Orthop. 2020 May 13;7(1):28.
https://jeo-esska.springeropen.com/articles/10.1186/s40634-020-00248-4
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32405872?tool=bestpractice.com
[231]Parvizi J, Gehrke T, Krueger CA, et al. Resuming elective orthopaedic surgery during the COVID-19 pandemic: guidelines developed by the International Consensus Group (ICM). J Bone Joint Surg Am. 2020 Jul 15;102(14):1205-12.
https://journals.lww.com/jbjsjournal/FullText/2020/07150/Resuming_Elective_Orthopaedic_Surgery_During_the.2.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32675662?tool=bestpractice.com
[232]Shah PB, Welt FGP, Mahmud E, et al. Triage considerations for patients referred for structural heart disease intervention during the COVID-19 pandemic: an ACC/SCAI position statement. JACC Cardiovasc Interv. 2020 Jun 22;13(12):1484-8.
https://interventions.onlinejacc.org/content/13/12/1484
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32250751?tool=bestpractice.com
[233]Hands K, Taylor C, Kotzé A, et al. Preoperative patient blood management during the SARS-CoV-2 pandemic. Br J Haematol. 2021 Jun;193(6):1087-92.
https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/bjh.17487
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33959948?tool=bestpractice.com
გადაუდებელი ქირურგიული ჩარევა
ქირურგთა ამერიკული კოლეჯი აქვეყნებს გზამკვლევს გადაუდებელი ზოგადი ქირურგიის ტრიაჟის შესახებ.[234]American College of Surgeons. COVID-19 guidelines for triage of emergency general surgery patients. Dec 2020 [internet publication].
https://www.facs.org/covid-19/clinical-guidance/elective-case/emergency-surgery
არაქირურგიული მართვა უპირატესია თუ ძლიერი ეჭვია COVID-19-ზე, თუ ეს უსაფრთხოა პაციენტისთვის. თუ საჭიროა ქირურგიული ჩარევა, შესაბამისი ზომები უნდა იყოს მიღებული სამედიცინო პერსონალის დასაცავად. ზოგადად, პროცედურები უნდა ჩატარდეს გეგმის მიხედვით, დაყოვნება სავარაუდოდ გაახანგრძლივებს ჰოსპიტალიზაციას, ჰოსპიტალიზაციის საჭიროების ალბათობას ან დააზიანებს პაციენტს. გაიდლაინებით განხილულია კონკრეტული შემთხვევებიც. დიდ ბრიტანეთში, პანდემიის დროს ჩატარებული გადაუდებელი ლაპარატომიული პროცედურების აუდიტის ანგარიშის თანახმად, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში კლინიკაში დარჩენის დრო იყო უფრო ხანგრძლივი და 30-დღიანი სიკვდილობა უფრო მაღალი, ვიდრე დაუინფიცირებელ პაციენტებში.[235]NELA Project Team. The impact of COVID-19 on emergency laparotomy – an interim report of the national emergency laparotomy audit, 23 March 2020 – 30 September 2020. London: Royal College of Anaesthetists, 2021.
https://www.nela.org.uk/downloads/COVID_analysis_08%20Mar%202021.pdf
ინსტრუმენტი COVID-19-ით დაავადებული ადამიანებისთვის ქირურგიული ჩარევის რისკების პროგნოზირებისთვის შემუშავდა 69 ქვეყნის 756 საავადმყოფოს მონაცემების გამოყენებით და ამჟამად ხელმისაწვდომია გამოყენებისა და ტესტირებისთვის.[236]COVIDSurg Collaborative. Machine learning risk prediction of mortality for patients undergoing surgery with perioperative SARS-CoV-2: the COVIDSurg mortality score. Br J Surg. 2021 Nov 11;108(11):1274-92.
https://academic.oup.com/bjs/article/108/11/1274/6316029
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34227657?tool=bestpractice.com
კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები
კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტებს შესაძლოა ჰქონდეთ ატიპური პასუხი ინფექციების მიმართ, მაგ. მალნუტრიციის მქონე პაციენტებს, ზოგჯერ, არ უვითარდებათ ცხელება. ექიმებმა უნდა იმსჯელონ პაციენტთან COVID-19-ის ინფექციის და სხვა ფიზიკური ჯანმრთელობის გართულებების რისკის შემცირების საუკეთესო საშუალებების შესახებ, მათი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კვებითი აშლილობის მიმართ გამოყენებული მიდგომის პოტენციური ზეგავლენის გათვალისწინებით. ფაქტორები, რომლებიც უნდა გავითვალისწინოთ პაციენტებისთვის მკაცრი იზოლაციის შესახებ რჩევების მიცემისას:[237]Royal College of Psychiatrists. COVID-19: eating disorder services. 2020 [internet publication].
https://www.rcpsych.ac.uk/about-us/responding-to-covid-19/responding-to-covid-19-guidance-for-clinicians/community-and-inpatient-services/eating-disorder-services
მძიმე მალნუტრიცია (სმი <15 კგ/მ² ზრდასრულებში ან მე-5 პერცენტილზე დაბალი ბავშვებსა და ახალგაზრდებში)
მძიმე სიმსუქნე (სმი>40 კგ/მ^2)
ელექტროლიტური დისბალანსი ერთბაშად ჭარბი რაოდენობის საკვების მიღების მიზეზით
ძვლის ტვინის სუპრესია (მათ შორის ლიმფოციტების დაბალი დონე)
თანმხლები დაავადებები, როგორებიცაა დიაბეტი, მძიმე ასთმა, თირკმლის დაავადება ან პანკრეატიტი
მამრობითი სქესი
იზოლაციით გამოწვეული ფსიქიკური ჯანმრთელობის პოტენციური დაზიანება
დაღლილობის ან უენერგიობის ახალი სიმპტომები უნდა შეფასდეს, ხველის და ცხელების არარსებობის შემთხვევაშიც. კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ კარანტინის ზომების გამო შეიძლება გაუარესდეს კვების აშლილობები სხვადასხვა მიზეზის გამო, როგორიცაა შფოთვა პანდემიის შესახებ, საკვების ხელმისაწვდომობის ცვლილება, ვარჯიშის გართულება, სოციალური მხარდაჭერის დაკარგვა, ფინანსური სტრესი და ნერვიულობა სამსახურის შესახებ, ალკოჰოლის მიღების გაძლიერება.[237]Royal College of Psychiatrists. COVID-19: eating disorder services. 2020 [internet publication].
https://www.rcpsych.ac.uk/about-us/responding-to-covid-19/responding-to-covid-19-guidance-for-clinicians/community-and-inpatient-services/eating-disorder-services
შეერთებულ შტატებში, ანგარიშგებული ინციდენტები და კვებითი დარღვევების გამო გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში ვიზიტები გაიზარდა პანდემიის დროს, 2019 წელთან შედარებით, ხოლო ავარიების და კვების დარღვევებით სასწრაფო სამედიცინო დახმარების განყოფილების ვიზიტების წილი გაორმაგდა მოზარდ ქალებში.[197]Radhakrishnan L, Leeb RT, Bitsko RH, et al. Pediatric emergency department visits associated with mental health conditions before and during the COVID-19 pandemic - United States, January 2019-January 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Feb 25;71(8):319-24.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm7108e2
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35202358?tool=bestpractice.com
პაციენტის შეფასება, ფსიქოლოგიური სერვისები და დანიშნულების მიმოხილვა უნდა განხორციელდეს ვიდეო კონსულტაციების მეშვეობით, შეძლებისდაგვარად. პაციენტის გასინჯვა შეფასების მნიშვნელოვანი ნაწილია, განსაკუთრებით მალნუტრიციის მქონე პაციენტებისთვის; ექიმები აღჭურვილი უნდა იყვნენ შესაბამისი პირადი დამცავი საშუალებებით. სისხლის ანალიზებისა და ეკგ-ს შესრულება შესაძლებელია ჯანდაცვის პირველად და მეორე რგოლებში, ადგილობრივი პირობების და რისკის დონის გათვალისწინებით. უნდა შემუშავდეს აწონვის ინდივიდუალური გეგმა იმისდა მიხედვით, თანამშრომლობს თუ არა პაციენტი ჩვენთან ან რამდენად მალავს საკუთარ რეალურ წონას.[237]Royal College of Psychiatrists. COVID-19: eating disorder services. 2020 [internet publication].
https://www.rcpsych.ac.uk/about-us/responding-to-covid-19/responding-to-covid-19-guidance-for-clinicians/community-and-inpatient-services/eating-disorder-services
საჭიროა ზომების მიღება პაციენტებს შორის COVID-19-ის ტრანსმისიის რისკის შესამცირებლად, კერძოდ, კოჰორტული პალატები COVID-19-ის დადასტურებული და დაუდასტურებელი შემთხვევის მქონე პაციენტებისთვის, იზოლირებული ოთახი ამომწურავი საშუალებებით პაციენტებისთვის, რომელთაც მიეცათ რჩევები იზოლაციის შესახებ და ინფექციის კონტროლის ზომების ეროვნული რეკომენდაციების დაცვა.[237]Royal College of Psychiatrists. COVID-19: eating disorder services. 2020 [internet publication].
https://www.rcpsych.ac.uk/about-us/responding-to-covid-19/responding-to-covid-19-guidance-for-clinicians/community-and-inpatient-services/eating-disorder-services
ამერიკის პედიატრიის აკადემიის რეკომენდაციით, პანდემიის დროს მიზანშეწონილია ყველა პაციენტის შეფასება სიმსუქნეზე. სიმსუქნისა და მასთან დაკავშირებული თანმხლები დაავადებების მკურნალობა უნდა დაიწყოს დაუყოვნებლივ. სიმსუქნის მქონე პაციენტებში ექიმებმა უნდა ჩაატარონ სკრინინგი კვებით აშლილობებზე (მაგ. ერთბაშად დიდი რაოდენობით საკვებსი მიღება, საკვების მომნელებელი ტრაქტის ხელოვნური, ძალდატანებითი დაცლა და კვების შეზღუდვა).[238]American Academy of Pediatrics. Obesity management and treatment during COVID-19. Sep 2021 [internet publication].
https://services.aap.org/en/pages/2019-novel-coronavirus-covid-19-infections/clinical-guidance/obesity-management-and-treatment-during-covid-19
დამატებითი ონლაინ რესურსები:
ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები
ევროპული გაიდლაინი მოიცავს რეკომენდაციებს ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტების მართვასთან დაკავშირებით მიმდინარე პანდემიის ფონზე.[239]Boelaert K, Visser WE, Taylor PN, et al. Endocrinology in the time of COVID-19: management of hyperthyroidism and hypothyroidism. Eur J Endocrinol. 2020 Jul;183(1):G33-9.
https://eje.bioscientifica.com/view/journals/eje/183/1/EJE-20-0445.xml
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32438340?tool=bestpractice.com
დიაგნოზი უნდა დადგინდეს კლინიკური ეჭვის საფუძველზე, რომელსაც თან ახლავს ბიოქიმიური ტესტირება. TSH-რეცეპტორის ანტისხეულები შეძლებისდაგვარად უნდა შემოწმდეს. თუ წარმონაქმნი არ იზრდება სწრაფად ან პალპაციით/რადიოლოგიურად არ ვლინდება უჩვეულო მახასიათებლები, ფარისებრის კვანძების გასინჯვა შეიძლება გადაიდოს. უკონტროლო თიროტოქსიკოზი შეიძლება უკავშირდებოდეს უფრო მძიმე COVID-19-ს. ბლოკირების და ჩანაცვლების სქემები სასურველია ახლად დიაგნოზირებული ჰიპერთირეოზისთვის, სისხლის ანალიზების საჭირო რაოდენობის შესამცირებლად. გზამკვლევში მოცემულია კონკრეტული რეჟიმები. ნეიტროპენიის სიმპტომები, რომლებიც გამოწვეულია ანტითიროიდული საშუალებებით (ყელის ტკივილი, პირის ღრუს დაწყლულება, ცხელება და გრიპისმაგვარი დაავადება) შეიძლება არ განსხვავდებოდეს COVID-19-ის სიმპტომებისგან. ანტითიროიდული პრეპარატების მიღება უნდა შეწყდეს ნეიტროპენიის სიმპტომების შემთხვევაში და სასწრაფოდ უნდა გაკეთდეს სისხლის საერთო ანალიზი.[239]Boelaert K, Visser WE, Taylor PN, et al. Endocrinology in the time of COVID-19: management of hyperthyroidism and hypothyroidism. Eur J Endocrinol. 2020 Jul;183(1):G33-9.
https://eje.bioscientifica.com/view/journals/eje/183/1/EJE-20-0445.xml
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32438340?tool=bestpractice.com
COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე
გაჩნდა შეშფოთება, რომ COVID-19-ის პანდემიის დროს შეიძლება დაგვიანდეს სხვა დაავადებების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. აშშ-ის 5 შტატში გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში პაციენტების მოყვანის პროპორცია შემცირდა 41.5%-63.5%-ით 2020 წლის ადრეული მარტის პერიოდში.[240]Jeffery MM, D'Onofrio G, Paek H, et al. Trends in emergency department visits and hospital admissions in health care systems in 5 states in the first months of the COVID-19 pandemic in the US. JAMA Intern Med. 2020 Oct 1;180(10):1328-33.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2768777?guestAccessKey=b9b4b5e0-5e42-4801-ae4f-6e8aa6a904b2&utm_source=For_The_Media&utm_medium=referral&utm_campaign=ftm_links&utm_content=tfl&utm_term=080320
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32744612?tool=bestpractice.com
ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჰოსპიტლიზაციების რაოდენობა შემცირდა 42%-ით, მათ შორის ჰოსპიტალიზაციის მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი დაქვეითება გამოვლინდა ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარქტის, გულის უკმარისოფის, ფქოდ-ის და აპენდიციტის მიზეზებით.[241]Baum A, Schwartz MD. Admissions to veterans affairs hospitals for emergency conditions during the COVID-19 pandemic. JAMA. 2020 Jun 5;324(1):96-9.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2767061
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32501493?tool=bestpractice.com
2019 წელთან შედარებით, პედიატრიული გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები შეერთებულ შტატებში შემცირდა 51%, 22% და 23% -ით 2020, 2021 და 2022 იანვრის განმავლობაში, შესაბამისად.[242]Radhakrishnan L, Carey K, Hartnett KP, et al. Pediatric emergency department visits before and during the COVID-19 pandemic - United States, January 2019-January 2022. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2022 Feb 25;71(8):313-8.
https://www.doi.org/10.15585/mmwr.mm7108e1
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35202351?tool=bestpractice.com
დანიაში არა-COVID-19 დაავადებების გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები მსგავსი იყო პანდემიამდელი სტატისტიკისა. სიკვდილობის სიხშირე უფრო მაღალი იყო რესპირატორული დაავადებების, კიბოს, პნევმონიის და სეფსისის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[243]Bodilsen J, Brønnum Nielsen P, Søgaard M, et al. Hospital admission and mortality rates for non-covid diseases in Denmark during covid-19 pandemic: nationwide population based cohort study. BMJ. 2021 May 24;373:n1135.
https://www.bmj.com/content/373/bmj.n1135.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34035000?tool=bestpractice.com
გადაიდო ზოგიერთი არჩევითი ოპერაცია. დიდ ბრიტანეთში ფიქსირდება ოპიოიდების მოხმარების ზრდა ოსტეოართიტის მქონე პაციენტებში, რომლებიც ელოდებიან მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის ართროპლასტიკის ჩატარებას.[244]Farrow L, Gardner W, Tang C, et al. Impact of COVID-19 on opioid use in those awaiting hip and knee arthroplasty: a retrospective cohort study. BMJ Qual Saf. 14 Sep 2021 [Epub ahead of print].
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34521769?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, პირველადი ჯანდაცვის დონეზე ჩატარებული კვლევების თანახმად, ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების დიაგნოსტიკა წელს ბევრად უფრო დაბალია, ვიდრე წინა წლის მარტი-მაისის პერიოდში.[181]Carr MJ, Steeg S, Webb RT, et al. Effects of the COVID-19 pandemic on primary care-recorded mental illness and self-harm episodes in the UK: a population-based cohort study. Lancet Public Health. 2021 Feb;6(2):e124-35.
https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(20)30288-7/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33444560?tool=bestpractice.com
[245]Williams R, Jenkins DA, Ashcroft DM, et al. Diagnosis of physical and mental health conditions in primary care during the COVID-19 pandemic: a retrospective cohort study. Lancet Public Health. 2020 Oct;5(10):e543-50.
https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(20)30201-2/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32979305?tool=bestpractice.com
ქალებს და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებს მნიშვნელოვნად ხშირად ეხებოდათ ვიზიტების გაუქმება დიდ ბრიტანეთში 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს.[246]Topriceanu CC, Wong A, Moon JC, et al. Evaluating access to health and care services during lockdown by the COVID-19 survey in five UK national longitudinal studies. BMJ Open. 2021 Mar 18;11(3):e045813.
https://www.doi.org/10.1136/bmjopen-2020-045813
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33737441?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი აქვეყნებს გზამკვლევს მშობლებისა და მომვლელებისთვის, რომელიც მოიცავს ინფორმაციას ხელმისაწვდომი სერვისების შემთხვევაში პანდემიის ფონზე.[247]Royal College of Paediatrics and Child Health. Advice for parents during coronavirus. 2021 [internet publication].
https://www.rcpch.ac.uk/sites/default/files/2020-04/covid19_advice_for_parents_when_child_unwell_or_injured_poster.pdf
გავლენა გულსისხლძარღვთა დაავადებებზე
ინგლისში ჰოსპიტალური შემთხვევების ანალიზის თანახმად, 40%-ით შემცირდა მწვავე კორონარული სინდრომის დიაგნოზით შემოსვლა 2020 წლის შუა თებერვლიდან 2020 წლის მარტამდე, 2019 წლის მაჩვენებლებთან შედარებით; 2020 წლის მაისის ბოლომდე, მწვავე კორონარული სინდრომით შემოსვლა 16%-ით იშვიათი იყო, ვიდრე ბაზისური საშუალო.[248]Mafham MM, Spata E, Goldacre R, et al. COVID-19 pandemic and admission rates for and management of acute coronary syndromes in England. Lancet. 2020 Aug 8;396(10248):381-9.
https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(20)31356-8/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32679111?tool=bestpractice.com
ინგლისში, 2020 წლის აპრილში ST სეგმენტის ელევაციური მიოკარდიუმის ინფარქტის კანქვეშა კორონარული ინტერვენციების სიხშირე დაქვეითდა 43%-ით 2017-2019 წლების თვიურ მაჩვენებელთან შედარებით. მკაცრი იზოლაციის რეგულაციების შემდეგ სიმპტომებიდან კლინიკამდე გადაადგილების და კარიდან ბალონამდე გადაადგილების ჯამური დრო გაიზარდა, თუმცა, ამ რეგულაციებამდე და რეგულაციების შემდგომ პერიოდში არ ფიქსირდება მნიშვნელოვანი განსხვავებები გულის ძირითადი არასასურველი შედეგების ან ჰოსპიტალური სიკვდილობის კუთხით.[249]Kwok CS, Gale CP, Kinnaird T, et al. Impact of COVID-19 on percutaneous coronary intervention for ST-elevation myocardial infarction. Heart. 2020 Dec;106(23):1805-11.
https://heart.bmj.com/content/early/2020/08/31/heartjnl-2020-317650.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32868280?tool=bestpractice.com
ინგლისსა და უელსში მწვავე გულსისხლძარღვთა სიკვდილობის კვლევის თანახმად, პანდემიის დროს გახშირებულია გულსისხლძარღვთა მიზეზებით გარდაცვალება. შემთხვევათა უმეტესობა არ უკავშირდება COVID-19 ინფექციას, ნახევარი ხდება საზოგადოებრივ პირობებში.[250]Wu J, Mamas MA, Mohamed MO, et al. Place and causes of acute cardiovascular mortality during the COVID-19 pandemic. Heart. 2021 Jan;107(2):113-9.
https://heart.bmj.com/content/early/2020/09/28/heartjnl-2020-317912
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32988988?tool=bestpractice.com
თუმცა, მწვავე მიოკრადიუმის ინფარქტით ან ინსულტით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები არ შემცირებულა 2020 წლის ოქტომბრიდან 2021 წლის იანვრამდე პერიოდში.[251]Solomon MD, Nguyen-Huynh M, Leong TK, et al. Changes in patterns of hospital visits for acute myocardial infarction or ischemic stroke during COVID-19 surges. JAMA. 2021 Jul 6;326(1):82-4.
https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2780794
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34076670?tool=bestpractice.com
აშშ-ში, COVID-19-ის ადრეულ ეტაპებზე გაიზარდა გულ-სისხლძარღვთა მიზეზით გარდაცვალების შემთხვევათა რაოდენობა (გულის დაავადებით 339,076 და ცერებროვასკულური დაავადებით გამოწვეული 76,767 გარდაცვალება 2020 წლის მარტი-აგვისტოს მონაცემებით, ხოლო 2019 წელს, მონაცემები შეადგენდა 321,218-ს და 72,190-ს) შავკანიან, ესპანური წარმოშობის და აზიელ მოსახლეობაში დისპროპორციულად უფრო მეტად, ვიდრე არაესპანურენოვან თეთრკანიან მოსახლეობაში.[252]Wadhera R, Figueroa JF, Rodriguez F, et al. Racial and ethnic disparities in heart and cerebrovascular disease deaths during the COVID-19 pandemic in the United States. Circulation. 2021 Jun 15;143(24):2346-54.
https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/CIRCULATIONAHA.121.054378
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34000814?tool=bestpractice.com
საფრანგეთში მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტით მიღება შემცირდა ქვეყნის მასშტაბით კარანტინის გამოცხადების შემდეგ.[253]Mesnier J, Cottin Y, Coste P, et al. Hospital admissions for acute myocardial infarction before and after lockdown according to regional prevalence of COVID-19 and patient profile in France: a registry study. Lancet Public Health. 2020 Oct;5(10):e536-42.
https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(20)30188-2/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32950075?tool=bestpractice.com
შვედეთში მნიშვნელოვნად შემცირდა მიოკარდიუმის ინფარქტის მქონე პაციენტების რაოდენობა, რომლებიც კორონაროგრაფიაზე გაგზავნეს. თუმცა, სიკვდილობა არ შეცვლილა.[254]Mohammad MA, Koul S, Olivecrona GK, et al. Incidence and outcome of myocardial infarction treated with percutaneous coronary intervention during COVID-19 pandemic. Heart. Oct 2020 [internet publication].
https://heart.bmj.com/content/early/2020/10/06/heartjnl-2020-317685.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33023905?tool=bestpractice.com
მსგავსად, გლობალური ლიტერატურული მოკვლევის და მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაცია მნიშვნელოვნად შემცირდა STEMI-ს ჩვენებით პანდემიის დროს, მაგრამ ეს არ უკავშირდებოდა ჰოსპიტალური სიკვდილობის მატებას.[255]Rattka M, Dreyhaupt J, Winsauer C, et al. Effect of the COVID-19 pandemic on mortality of patients with STEMI: a systematic review and meta-analysis. Heart. 2020 Dec 17 [Epub ahead of print].
https://www.doi.org/10.1136/heartjnl-2020-318360
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33334863?tool=bestpractice.com
კიდევ ერთმა კვლევამ გამოავლინა წინაგულების ფიბრილაციის ახალი შემთხვევების 47%-იანი კლება დანიაში "ლოქდაუნის" შემდეგ პირველი 3 კვირის ფარგლებში, 2019 წლის შემთხვევათა რაოდენობასთან შედარებით. იშემიური ინსულტისა და ნებისმიერი მიზეზით სიკვდილობის დაკორექტირებული შანსების თანაფარდობა "ლოქდაუნის" დროს, 2019 წლის შესაბამის კვირებთან შედარებით, შეადგენდა 1.41-ს (95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.93 - 2.12).[256]Holt A, Gislason GH, Schou M, et al. New-onset atrial fibrillation: incidence, characteristics, and related events following a national COVID-19 lockdown of 5.6 million people. Eur Heart J. 2020 Jun 1;41(32):3072-9.
https://academic.oup.com/eurheartj/article/doi/10.1093/eurheartj/ehaa494/5861973
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32578859?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, სისტემურმა მიმოხილვამ და მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ინსულტის გამო საავადმყოფოებში მოხვედრის რაოდენობა შემცირდა COVID-19 პანდემიის დროს, პანდემიამდელ შესაბამის პერიოდებთან შედარებით.[257]You Y, Niu Y, Sun F, et al. Impact of COVID-19 pandemic on haemorrhagic stroke admissions: a systematic review and meta-analysis. BMJ Open. 2021 Dec 14;11(12):e050559.
https://bmjopen.bmj.com/content/11/12/e050559.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34907050?tool=bestpractice.com
კვლევამ ასევე აჩვენა ჰემორაგიული ინსულტის უფრო მაღალი მაჩვენებელი პანდემიის პერიოდში.
გავლენა დიაბეტზე
გერმანიაში მნიშვნელოვნად მოიმატა 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე ბავშვებსა და მოზარდებში დიაბეტური კეტოაციდოზის შემთხვევებმა COVID-19-ის პანდემიის დროს, შედარებით იმავე თვეებთან 2018 და 2019 წლებში.[258]Kamrath C, Mönkemöller K, Biester T, et al. Ketoacidosis in children and adolescents with newly diagnosed type 1 diabetes during the COVID-19 pandemic in Germany. JAMA. 2020 Aug 25;324(8):801-4.
https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/2768716
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32702751?tool=bestpractice.com
იტალიაში 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზი 23%-ით გაიშვიათდა 20 თებერვლიდან 14 აპრილამდე (2020) პერიოდში, შედარებით იმავე პერიოდთან 2019 წელს. დიაბეტური კეტოაციდოზით წარმოდგენილ ბავშვებს უფრო მძიმე მდგომარეობა აღენიშნებოდათ.[259]Rabbone I, Schiaffini R, Cherubini V, et al. Has COVID-19 delayed the diagnosis and worsened the presentation of type 1 diabetes in children? Diabetes Care. 2020 Nov;43(11):2870-2.
https://care.diabetesjournals.org/content/early/2020/08/10/dc20-1321
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32778554?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთ რეგიონში აღწერილია 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზის გახშირება 2020 წლის აპრილი-მაისის პერიოდში ბავშვებში, შედარებით წინა 5 წელთან. ბავშვების ნახევარზე მეტი გამოვლინდა მძიმე დიაბეტური კეტოაციდოზით.[260]Unsworth R, Wallace S, Oliver NS, et al. New-onset type 1 diabetes in children during COVID-19: multicenter regional findings in the U.K. Diabetes Care. 2020 Nov;43(11):e170-1.
https://care.diabetesjournals.org/content/early/2020/08/13/dc20-1551
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32816997?tool=bestpractice.com
დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[261]Carr MJ, Wright AK, Leelarathna L, et al. Impact of COVID-19 on diagnoses, monitoring, and mortality in people with type 2 diabetes in the UK. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021 Jul;9(7):413-5.
https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(21)00116-9/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33989537?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები გაიზარდა 41%-ით, ხოლო 57%-ით დიაბეტის ახალი დიაგნოზის მქონე პაციენტებში, პანდემიის პირველი ტალღის დროს, გასულ წლებთან შედარეით. დიაბეტური კეტოაციდოზის მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა კაცებში და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობის პირებში.[262]Misra S, Barron E, Vamos E, et al. Temporal trends in emergency admissions for diabetic ketoacidosis in people with diabetes in England before and during the COVID-19 pandemic: a population-based study. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021 Oct;9(10):671-80.
https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(21)00208-4/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34481558?tool=bestpractice.com
შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის ამბულატორიული ვიზიტები და ტესტირება მცირდებოდა პანდემიის დროს, რეცეპტების შევსება და HbA1c დონე მნიშვნელოვნად არ დაზარალებულა ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პაციენტებში, პანდემიის წინა მდგომარეობასთან შედარებით.[263]Patel SY, McCoy RG, Barnett ML, et al. Diabetes care and glycemic control during the COVID-19 pandemic in the United States. JAMA Intern Med. 2021 Oct 1;181(10):1412-4.
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2781811
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34228043?tool=bestpractice.com
გავლენა ინფექციურ დაავადებებზე
აშშ-ში კრუპის, ბრონქიოლიტის და გრიპის ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა ბავშვებში სოციალური დისტანცირების ზომების გამო, გრიპის აქტივობა ამ სეზონზე ისტორიულად დაბალია, 2020-2021 წლებში.[264]Hatoun J, Correa ET, Donahue SMA, et al. Social distancing for COVID-19 and diagnoses of other infectious diseases in children. Pediatrics. 2020 Oct;146(4):e2020006460.
https://pediatrics.aappublications.org/content/early/2020/08/31/peds.2020-006460.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32879032?tool=bestpractice.com
[265]Olsen SJ, Azziz-Baumgartner E, Budd AP, et al. Decreased influenza activity during the COVID-19 pandemic — United States, Australia, Chile, and South Africa, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020 Sep 18;69(37):1305-9.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/69/wr/mm6937a6.htm
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32941415?tool=bestpractice.com
დიდ ბრიტანეთში, ბავშვთა ხშირი და მძიმე ინფექციების მიზეზით საავადმყოფოებში მოხვედრა შემცირდა ქცევითი ცვლილებებისა და სოციალური სტრატეგიების შემდეგ, რომლებიც გამოიყენება COVID-19-ის გადაცემის შესამცირებლად.[266]Kadambari S, Goldacre R, Morris E, et al. Indirect effects of the covid-19 pandemic on childhood infection in England: population based observational study. BMJ. 2022 Jan 12;376:e067519.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8753487
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/35022215?tool=bestpractice.com
ჰოსპიტალიზაციის ყველაზე დიდი შემცირება დაფიქსირდა გრიპის, ბრონქიოლიტის, მენინგიტისა და წითელას მიზეზებით.
აშშ-ში ცენტრალურ კათეტერთან დაკავშირებული სისხლის ინფექციების სიხშირე მომატებულია 51%-ით პანდემიის დროს, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ინფექციის სიხშირე უფრო მაღალი იყო კლინიკებში, სადაც >10% ჰოსპიტალიზაციები იყო COVID-19-ით განპირობებული, შედარებით კლინიკებთან, სადაც COVID-19 პაციენტები <5%-ს შეადგენდნენ. კოაგულაზაზე უარყოფითი სტაფილოკოკებითა და კანდიდას სახეობებით ინფექციების სიხშირე პანდემიის პერიოდში, წინა პანდემიურ პერიოდთან შედარებით, გაიზარდა.[267]Fakih MG, Bufalino A, Sturm L, et al. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic, central-line-associated bloodstream infection (CLABSI), and catheter-associated urinary tract infection (CAUTI): the urgent need to refocus on hardwiring prevention efforts. Infect Control Hosp Epidemiol. 2022 Jan;43(1):26-31.
https://www.doi.org/10.1017/ice.2021.70
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33602361?tool=bestpractice.com
2020 წელს 26%-ით შემცირდა საკვებსმიერი ინეფქციების შემთხვევები წინა წლებთან შედარებით, რომლის სავარაუდო მიზეზი არის საერთაშორისო მოგზაურობების შემცირება და რესტორნების დახურვა.[268]Ray LC, Collins JP, Griffin PM, et al. Decreased incidence of infections caused by pathogens transmitted commonly through food during the COVID-19 pandemic - Foodborne Diseases Active Surveillance Network, 10 U.S. Sites, 2017-2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2021 Sep 24;70(38):1332-6.
https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/70/wr/mm7038a4.htm?s_cid=mm7038a4_w
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34555002?tool=bestpractice.com
დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ჯანდაცვის სერვისების პოტენციური შეფერხებები ინფექციური დაავადებების კუთხით მიუთითებს შესაძლო მნიშვნელოვან პრობლემებზე აივ-ის, ტუბერკულოზის და მალარიას სიკვდილობის კუთხით, იქ სადაც ეს დაავადებები ხშირია.[269]Hogan AB, Jewell BL, Sherrard-Smith E, et al. Potential impact of the COVID-19 pandemic on HIV, tuberculosis, and malaria in low-income and middle-income countries: a modelling study. Lancet Glob Health. 2020 Sep;8(9):e1132-e1141.
https://www.thelancet.com/pdfs/journals/langlo/PIIS2214-109X(20)30288-6.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32673577?tool=bestpractice.com
მკურნალობისა და პრევენციის ძირითადი სერვისების შენარჩუნება მოწოდებულია პრიორიტეტულად, პანდემიის გავლენის შესამსუბუქებლად.
გავლენა ავთვისებიან მდგომარეობებზე
პანდემიის პერიოდში შემცირდა კიბოს სკრინინგი და დიაგნოსტიკის შემთხვევები. ერთი კვლევის თანახმად, ახლადგამოვლენილი კიბოს ყოველკვირეული ინციდენტობა მარტი-აპრილში (2020) აშშ-ში შემცირდა 46.4%-ით.[270]Kaufman HW, Chen Z, Niles J, et al. Changes in the number of US patients with newly identified cancer before and during the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic. JAMA Netw Open. 2020 Aug 3;3(8):e2017267.
https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2768946
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32749465?tool=bestpractice.com
სხვა კვლევის თანახმად, აშშ-ში მარტი-ივლისის (2020) პერიოდში მნიშვნელოვნად შემცირდა კიბოს სკრინინგი, ვიზიტები, თერაპია და ქირურგიული ჩარევების სიხშირე, 2019 წლის იმავე პერიოდთან შედარებით. ერთი კვლევის თანახმად, აპრილში ძუძუს კიბოს, მსხვილი ნაწლავის, წინამდებარე ჯირკვლის და ფილტვის კიბოს სკრინინგის სიხშირე შემცირდა, შესაბამისად, 85%, 75%, 74%, და 56%-ით.[271]Patt D, Gordan L, Diaz M, et al. The impact of COVID-19 on cancer care: how the pandemic is delaying cancer diagnosis and treatment for American seniors. JCO Clin Cancer Inform. Oct 2020 [internet publication].
https://www.asco.org/sites/new-www.asco.org/files/content-files/2020-Patt-10.1200.CCI_.20.00134.pdf
ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.
საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგი შემცირდა 85%-ით 2020 წლის აპრილში, შედარებით წინა 5 წლის ამ თვის საშუალო მაჩვენებელთან.[272]Centers for Disease Control and Prevention. Sharp declines in breast and cervical cancer screening. Jun 2021 [internet publication].
https://www.cdc.gov/media/releases/2021/p0630-cancer-screenings.html
ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.[273]Lai AG, Pasea L, Banerjee A, et al. Estimated impact of the COVID-19 pandemic on cancer services and excess 1-year mortality in people with cancer and multimorbidity: near real-time data on cancer care, cancer deaths and a population-based cohort study. BMJ Open. 2020 Nov 17;10(11):e043828.
https://www.doi.org/10.1136/bmjopen-2020-043828
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33203640?tool=bestpractice.com
კოლორექტული კიბოს კონსულტაციების, კოლონოსკოპიების და კოლორექტული ქირურგიული ჩარევების სიხშირე მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში. ლაპაროსკოპიური პროცედურები ნაკლებად ტარდებოდა და სტომის ფორმირება უფრო ხშირი იყო, ვიდრე 2019 წელს.[274]Morris EJA, Goldacre R, Spata E, et al. Impact of the COVID-19 pandemic on the detection and management of colorectal cancer in England: a population-based study. Lancet Gastroenterol Hepatol. 2021 Mar;6(3):199-208.
https://www.doi.org/10.1016/S2468-1253(21)00005-4
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33453763?tool=bestpractice.com
საერთაშორისო, პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოთი დაავადებული პაციენტების 15%-ს აღენიშნებოდა განმკურნავი ქირურგიული პროცედურების შეფერხება სრული ლოქდაუნის პერიოდში. არ იყო განსხვავებები რეზექტაბელურობის მაჩვენებლებში, ხანგრძლივი შეფერხების ფონზეც. გრძელვადიანი ეფექტი შედეგებზე ჯერ არ არის ცნობილი.[275]COVIDSurg Collaborative. Effect of COVID-19 pandemic lockdowns on planned cancer surgery for 15 tumour types in 61 countries: an international, prospective, cohort study. Lancet Oncol. 2021 Nov;22(11):1507-17.
https://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045(21)00493-9/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/34624250?tool=bestpractice.com
წყაროები