თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში

 მენიუ დახურვა

ბოლო მიმოხილვა: 5 ნოემბერი 2022

ბოლო განახლება: 10 აგვისტო 2022

05 აგვისტო 2022

გაიდლაინებით რეკომენდებულია მწვავე და ქრონიკული მდგომარეობების მართვის ცვლილებები COVID-19-ის პანდემიის ფონზე: განახლებულია

გამოქვეყნებულია დამატებითი გაიდლაინები, რომლებიც ეხება თანმხლები დაავადებების მართვას COVID-19-ის პანდემიის ფონზე.

რა არის ახალი:

პერინატალური მოვლის საკითხები (განახლებული)
პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ (განახლებული)
პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ (განახლებული)
ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა (განახლებულია)
COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკასა და მკურნალობაზე (განახლებული)
პათოლოგიური სისხლდენა საშვილოსნოდან (განახლებული)
აპლაზიური ანემია (განახლებული)
ძუძუს კიბო (განახლებულია)
გულის თანდაყოლილი დაავადება (განახლებულია)
კრონის დაავადება (განახლებული)
სიმსუქნე მოზრდილებში (განახლებული
პალიატიური მკურნალობა (განახლებული)
ფსორიაზი (განახლებული)
რევმატოიდული ართრიტი (განახლებულია)
ნამგლისებრუჯრედული დაავადება (განახლებული)
ტუბერკულოზი (განახლებული)
წყლულოვანი კოლიტი (განახლებული)

განახლების პირველწყარო

ამ გვერდზე შეჯამებულია თანმხლები დაავადებების მქონე პირების მართვის საკითხები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. თითოეული დაავადებისთვის შეჯამებულია ძირითადი გაიდლაინები და პოზიციები, მოცემულია ბმულები BMJ Best Practice -ის სპეციფიკურ თემებზე. აღნიშნული თემა მუდმივ განახლებას გადის, შესაბამისად სიას დაემატება მეტი დაავადება.

სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფერენცირებული დიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.

პერინატალური მოვლის საკითხები

COVID-19-ის სიმძიმე ორსულ ქალებში

ორსული ქალები უფრო მძიმე COVID-19 ინფექციის რისკის ქვეშ არიან და უნდა მიიღონ დამატებითი ზომები, განსაკუთრებით ორსულობის 28-ე კვირის შემდეგ.[1][2][3][4][5]

ორსულობა ზრდის ჰოსპიტალიზაციის რისკს, ინტენსიური თერაპიის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობას.[2][6] ორსულ ქალებს უნდა ჩაუტარდეთ კონსულტაცია COVID-19-ით გამოწვეული მძიმე ავადმყოფობის რისკისა და პრევენციული ზომების მნიშვნელობის შესახებ.[6]

ორსულობის დროს COVID-19 ინფექციით ჰოსპიტალიზაციის რისკფაქტორები: არავაქცინირებული სტატუსი; ფერადკანიანი, აზიელი ან სხვა ეთნიკური უმცირესობის წევრობა; სხეულის მასის ინდექსი 25 ან მეტი; ორსულობამდე თანმხლები დაავადებები (როგორიცაა დიაბეტი ან ჰიპერტენზია); ასაკი 35 და მეტი; სოციალურ-ეკონომიკური დეპრივაცია.[7][8] აშშ-ში ლათინოამერიკელ და არა-ლათინოამერიკელ შავკანიან ქალებში ასევე არაპროპორციულად მაღალია SARS-CoV-2 ინფექციის სიხშირე ორსულობის დროს.[6]

COVID-19-ის ინფქეცია ორსულ ქალებში ზრდის პრეეკლამფსიის, გადაუდებელი სამედიცინო საკეისრო კვეთის, მშობიარობის შემდგომ დედის გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის, ნაადრევი მშობიარობის, ვენური თრომბოემბოლიის, მიოკარდიუმის ინფარქტის და სამეანო გართულებების დროს დედის სიკვდილობის/მძიმე ავადობის რისკს.[7][9][10][11][12][13][14][15][16][17] თანმხლები დაავადებები, დედის მაღალი ასაკი/ხანდაზმული ორსულობა, სიმსუქნე ორსულობამდე, პრეგესტაციური დიაბეტი, გესტაციური დიაბეტი პრეეკლამფსია და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობა ასოცირდება COVID-19 მძიმე დაავადებასთან ორსულობისას.[2][11][18][16]

დაავადების სიმძიმე ასოცირდება ნაადრევი მშობიარობის, საკეისრო კვეთის, დედების ინტენსიური თერაპიის, ახალშობილთა ინტენსიური თერაპიის მიღებასა და დედების სიკვდილობის მაღალ მაჩვენებლებთან.[2][19][20] დედის SARS-CoV-2 სტატუსი არ აისახება პოსტნატალურ ჰემორაგიაზე, ჩვილების 5 წუთიან APGAR ქულაზე ან დაბადების წონაზე გესტაციური ასაკისთვის.[9][21]

დედის COVID-19 ინფექციის გავლენა ახალშობილზე

ახალშობილებში, რომლებსაც SARS-CoV-2-ზე დადებითი დედები ყჰავთ, აქვთ ნეონატალური მოვლის საჭიროების, გახანგრძლივებული ნეონატალური ჰოსპიტალიზაციის ჰიპერბილირუბინემიის, რესპირატორული დისტრეს სინდრომის და სხვა რესპირატორული აშლილობის მომატებული რისკი.[12][21][22] აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მკვდრადშობადობის რისკი უფრო მაღალი იყო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ COVID-19 მშობიარობის ჰოსპიტალიზაციის დროს, ვიდრე მათ, ვისაც არ ჰქონდა COVID-19; ასოციაცია უფრო მაღალი იყო დელტა ვარიანტის, როგორც წამყვანი ვარიანტის პერიოდში, წინა პერიოდთან შედარებით.[23]

COVID-19-ით დაავადებული დედების გაჩენილ ახალშობილთა 2%-ზე ნაკლებს აქვს დადასტურებული SARS-CoV-2 ინფექცია. გადაცემა შეიძლება მოხდეს საშვილოსნოში, პერინატალურად ან ადრეულ პოსტნატალურ პერიოდში. დედის მძიმე ინფექცია, დედის სიკვდილი, დედის მოთავსება ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში და მშობიარობის შემდგომ დედის ინფექცია დაკავშირებული იყო ახალშობილში SARS-CoV-2 დადებითობის გაზრდილ რისკთან.[24]

ორსული და მეძუძური ქალების ვაქცინაცია

ორსულ ქალებს უნდა ურჩიოთ გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინის გაკეთება.[7] არსებობს მითითებები ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინების გამოყენების შესახებ.[25] შეერთებულ შტატებში, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები და მეან-გინეკოლოგთა ამერიკული კოლეჯი გვირჩევენ COVID-19-ის ვაქცინაციას ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც არის ორსულად, ძუძუთი კვებავს, ცდილობს დაორსულდეს ახლა ან შესაძლოა დაორსულდეს მომავალში.[26][27] დიდ ბრიტანეთში, გაიდლაინების რეკომენდაციით, ორსულ ქალებს ვაქცინაცია უნდა შევთავაზოთ იმავე დროს, როცა არაორსულ ქალებს, მათი ასაკისა და კლინიკური რისკის ჯგუფის გათვალისწინებით.[7][28] მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[28] აუცილებელია ადგილობრივი გზამკვლევების გათვალისწინება.

მესენჯერული რნმ ვაქცინით იმუნიზაცია 89,5%-ით ეფექტურია SARS-CoV-2 ინფექციის წინააღმდეგ მეორე დოზის მიღებიდან 7 დღის შემდეგ.[29] არ არსებობს კავშირი ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინაციასა და სპონტანურ აბორტს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას, ქორიოამნიონიტს, საკეისრო კვეთას, ახალშობილთა ინტენსიურ მკურნალობას, 5-წუთიან APGAR-ის ქულა <7-ს, მკვდრადშობადობას, ნაადრევ მშობიარობას ან გესტაციური ასაკისთვის პატარა ახალშობილის დაბადებას შორის.[29][30][31][32][33][34][35][36][37] ვაქცინაცია დაკავშირებულია მკვდრადშობადობის მნიშვნელოვნად შემცირებულ რისკთან არავაქცინირებულ ქალებთან შედარებით (შანსების თანაფარდობა 0.85, 95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.73-დან 0.99).[29] არავაქცინირებული ქალები უფრო ხშირად ხვდებიან საავადმყოფოში COVID-19-ით, ვიდრე ვაქცინირებული ქალები.[38][39]

რეტროსპექტული ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის მიხედვით, ქალებს, რომლებმაც მიიღეს SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ვაქცინა ორსულობის დროს, უფრო მეტად აღენიშნებოდათ ცხელება, სისუსტე/დაღლილობა, ადგილობრივი რეაქციები და ლიმფადენოპათია/ლიმფადენიტი, ვიდრე ქალებს, რომლებსაც არ ჩაუტარებიათ SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია. შეფასებული სერიოზული მწვავე გვერდითი მოვლენებიდან (ცერებრალური ვენური სინუსის თრომბოზი, ენცეფალიტი ან მიელიტი, მიოკარდიტი ან პერიკარდიტი, ფილტვის ემბოლია ან გიენ-ბარეს სინდრომი) არცერთი გამოვლენილა უფრო ხშირად აცრილ ქალებში, ვიდრე შესაბამის არავაქცინირებული კონტროლის ჯგუფში.[40]

AZD1222 (AstraZeneca) ვაქცინის კლინიკური კვლევების დროს დაფიქსირებული ორსულობის შემთხვევების ანალიზის თანახმად, ჩასახვის სიხშირე არ განსხვავდებოდა აცრილ ქალებსა და პლაცებოს ჯგუფს შორის.[41] კოჰორტული მონაცემების თანახმად, COVID-19-ის რნმ ვაქცინების მიღება არ არის დაკავშირებული კვერცხუჯრედის ან ემბრიონის განვითარებასთან, იმპლანტაციასთან ან ადრეულ სპონტანურ აბორტთან პაციენტებში, რომლებიც გადიან ინ ვიტრო განაყოფიერების პროცესს.[42]

ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა (NNV) COVID-19-ის ერთი სიმპტომური შემთხვევის საპრევენციოდ არის დაახლოებით 41-206 ორსული ქალი. ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა მძიმე COVID-19-ის საპრევენციოდ არის 412-დან 2058-მდე. ზიანისთვის საჭირო რიცხვი არის 37,037 ვაქცინასთან დაკავშირებული მიოკარდიტისთვის და 48,780 ვაქცინასთან დაკავშირებული თრომბოზისთვის თრომბოციტოპენიის სინდრომით.[43]

აღწერილია SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გადასხმის ფაქტი ჭიპლარის სისხლში და დედის რძეში, დედის ვაქცინაციის შემდეგ.[44][45][46][47] დედისა და ახალშობილის ანტი-SARS-CoV-2 ანტისხეულების ტიტრები უფრო მაღალია მეორე ტრიმესტრში მესენჯერული რნმ ვაქცინის მესამე (ბუსტერი) დოზის შემდეგ, ვიდრე მეორე ტრიმესტრში პირველადი ვაქცინაციის ორი დოზა.[48] შემთხვევა-კონტროლის კვლევებმა აჩვენა, რომ დედის მიერ 2 დოზით მესენჯერული რნმ COVID-19 ვაქცინაციის სერიის დასრულება ორსულობის დროს დაკავშირებულია COVID-19 ჰოსპიტალიზაციის შემცირებულ რისკთან <6 თვემდე ასაკის ჩვილებში.[49][50][51]

ორსული ქალების ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საკითხები

ორსულებს აღენიშნებოდათ დისტრესისა და ფსიქიატრიული სიმპტომების უფრო მაღალი სიხშირე COVID-19 პანდემიის დროს.[52] დიდი ბრიტანეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრისა და დედების ფსიქიკური ჯანმრთელობის ალიანსის მოხსენებამ დაასრულა COVID-19-ის გავლენის სწრაფი მიმოხილვა, ორსულობის პერიოდში და დაბადების შემდეგ და დაადგინა, რომ ქალებს, რომლებსაც ფინანსური დაუცველობა ან რასობრივი უთანასწორობა აქვთ, ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[53]

ანტენატალური და მშობიარობის შემდგომი მოვლა

ქალებს ურჩევენ გააგრძელონ რუტინული ანტენატალური მომსახურების მიღება, ხოლო ეროვნულ დონეზე რეკომენდებული ანტენატალური მოვლის გრაფიკი სრულად უნდა იქნეს შემოთავაზებული, როცა ეს შესაძლებელია.[7]

მშობიარობის დროს გასათვალისწინებელი საკითხები:

ქალებს უნდა შეეთავაზოთ SARS-CoV-2 ტესტირება სამშობიარო განყოფილებაში მიღებისას.[7]
დაგეგმილი ინდუცირება და საკეისრო კვეთა შეიძლება ჩატარდეს ჩვენების შემთხვევაში, მაგრამ თუ პაციენტი COVID-19-ის სიმპტომებზე დადებითია, ინდივიდუალურად უნდა შეფასდეს შემთხვევები მშობიარობის გადადების საფრთხის კუთხით.[7][54] მხოლოდ COVID-19-ის სტატუსი არ წარმოადგენს საკეისრო კვეთის ჩვენებას.[55]
უწყვეტი მონიტორინგი კარდიოტოკოგრაფიის გამოყენებით მშობიარობის დროს არ არის ნაჩვენები უსიმპტომო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ SARS-CoV-2-ზე ტესტის დადებითი შედეგი. თუმცა, მონიტორინგი შეიძლება ნაჩვენები იყოს სხვა ფაქტორების გამო (მაგ. წინა მშობიარობა საკეისრო კვეთით). დადასტურებული ან შესაძლო COVID-19-ის მქონე სიმპტომურ ორსულებს უნდა შესთავაზოთ ნაყოფის უწყვეტი მონიტორინგი მშობიარობის დროს.[7]
სახლის პირობებში მშობიარობა შეიძლება განიხილებოდეს დაბალი რისკის ორსულებში, როცა ხელმისაწვდომია საჭირო მხარდაჭერა.[7]

ახალშობილთა მოვლის საკითხები

პედიატრიის ამერიკული აკადემია აქვეყნებს გზამკვლევს COVID-19-ის მქონე ქალების ახალშობილების მოვლის თაობაზე.[56]

ობსერვაციული და კოჰორტული კვლევების თანახმად, ახალშობილებში SARS-CoV-2-ის ინფექციის შეძენის რისკი დაბალია იმ შემთხვევაში, თუ მიღებულია კონტაქტური და ჰაერწვეთოვანი პრევენციული ზომები ახალშობილის დასაცავად დედის რესპირატორული სეკრეციებისგან.[57][58][59] დედასა და ბავშვს შორის კანით კანზე კონტაქტის შემთხვევაში აუცილებელია ნიღბის ტარება და მკერდის/ხელის ჰიგიენის დაცვა.[1][56]

კლინიცისტი მშობიარობას ესწრება ნორმალური ინსტიტუციური წესების მიხედვით; დედის ინფიცირება COVID-19-ით არ არის დასწრების ჩვენება.[60] ნეონატალური რეანიმაცია უნდა ჩატარდეს ეროვნული და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით.[60]

საჭიროა დედების წახალისება ძუძუთი კვებისთვის; ძუძუთი კვების სარგებელი მნიშვნელოვნად აღემატება ტრანსმისიის რისკს.[4][55] ჯერჯერობით არ არსებობს მტკიცებულებები COVID-19-ის გადაცემის შესახებ დედის რძის საშუალებით.[7][54][61][62] მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[27][28]

ახალშობილებს არ უნდა გაუკეთონ ნიღბები/სახის დამცავი ნაჭრები, რადგან არსებობს მოხრჩობის რისკი.[7]

პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

კანის ანთებითი დაავადებების მქონე ადამიანებს აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკი, ვიდრე ზოგად პოპულაციას, კოვარიატების და შუამავალი ფაქტორების კორექტირების შემდეგ (ზიანის თანაფარდობა 1.07, 96% სარწმუნოების ინტერვალი 1.02-დან 1.11-მდე). ისინი აგრეთვე იმყოფებიან კრიტიკული მკურნალობის ან ჰოსპიტალიზაციის მომატბეული რისკის ქვეშ. სამხრეთ აზიის მოსახლეობა და შერეული ეროვნების ადამიანები, რომლებსაც აქვთ კანის ანთებითი დაავადებები, აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკი, ვიდრე კანის ანთებითი დაავადებების მქონე თეთრკანიან ადამიანებს.[63]

ადამიანებს, რომლებიც იღებენ სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორის ინჰიბიტორებს, ინტერლეიკინი (IL)-12/IL-23 ინჰიბიტორებს, ან IL-17 ინჰიბიტორებს, არ აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული კრიტიკული მკურნალობისთვის ჰოსპიტალიაციის ან სიკვდილის მომატებული რისკი, შედარებით იმ ადამიანებთან, რომლებიც იღებენ სტანდარტულ სისტემურ თერაპიას (მაგ., მეთოტრექსატი).[63]

ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭოს რჩევით, იმუნოსუპრესიული თერაპიის სარგებელი და რისკები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, თითოეული პაციენტისთვის, რომელიც იმყოფება დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების რისკის ქვეშ, ასაკის, ან სხვა თანხმლები დაავადებების გამო.[64] აშშ-ის ფსორიაზის ასოციაციის COVID-19 სამუშაო ჯგუფი არ იძლევა რეკომენდაციას ბიოლოგიური ან პერორალური თერაპიის შეწყვეტაზე ფსორიაზის და/ან ფსორიაზული ართრიტის სამკურნალოდ; ნებისმიერი გადაწყვეტილება ბიოოლოგიური აგენტის ან პერორალური სისტემური თერაპიის შესახებ უნდა იყოს ინდივიდუალური და მოიცავდეს სამედიცინო პროფესიონალს.[65]

გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[28][66]

ხელმისაწვდომია ექსპერტთა რეკომენდაციები აუტოიმუნური ბულოზური დაავადებების მართვის შესახებ, როგორიცაა ფსორიაზი, პემფიგუსი, პემფიგოიდი, ჰერპეტიფორმული დერმატიტი და ატოპიური დერმატიტი (ეგზემა) პანდემიის დროს.[64][65][67][68]

რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე

ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოსცა გზამკვლევი პერორალური რეტინოიდების დანიშვნის შესახებ პანდემიის დროს. კონსულტაციები პერორალური რეტინოიდების პირველი დანიშვნის შესახებ უნდა ჩატარდეს პაციენტთან პირისპირ, როცა ეს შესაძლებელია. თუ ეს შეუძლებელია, დისტანციური კონსულტაცია უნდა მოიცავდეს რისკი-სარგებლის იმავე სიღრმისეულ განხილვას, როგორც პირისპირ შეხვედრა. თუ პაციენტი <18 წლამდე ასაკისაა, კონსულტაციას უნდა დაესწროს მშობელი ან პასუხისმგებელი პირი (მეურვე). ორსულობის პრევენციის პროგრამის ფარგლებში მოწოდებულია ორსულობის ტესტის ჩატარება, ასევე სისხლის ანალიზის და ფსიქიატრიული სიმპტომების მონიტორინგი.[69]

ენდოსკოპიის ჩვენებები

ზედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპია SARS-CoV-2-ის ვირუსის გადაცემის მაღალი რისკის შემცველი პროცედურაა. ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპიაც ატარებს SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკს. ევროპული და აზიური-წყნარი ოკეანეთის გაიდლაინები გვთავაზობს რეკომენდაციებს COVID-19-ს პანდემიის ფონზე ენდოსკოპიების შესახებ.[70][71][72]

ჩამოთვლილ შემთხვევებში, გასტროინტესტინური ენდოსკოპია, აუცილებლად უნდა ჩატარდეს:

მწვავე ზედა/ქვედა გასტროინტესტინური სისხლდენა ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
ანემია ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
კაფსულით ენდოსკოპია/ენტეროსკოპია ურგენტული/პროგრესირებადი სისხლდენის დროს
უცხო სხეული საყლაპავში
მაღალი რისკის შემცველი უცხო სხეული კუჭში
ობსტრუქციული სიყვითლე
მწვავე აღმავალი ქოლანგიტი.

გზამკვლევის თანახმად, სხვა ჩვენებებით მიმდინარე პროცედურები სჯობს გადაიდოს.

პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ

კიბოთი დაავადებული პაციენტები არიან ჰოსპიტალიზაციის, მძიმე დაავადების და COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ, ვიდრე პაციენტები, რომლებსაც არ აქვთ თანმხლები დაავადებები.[73][74][75] COVID-19-ის ინფექციის შედეგებზე კიბოს საწინააღმდეგო სისტემური თერაპიის ეფექტების შესახებ არსებული შედეგები შერეულ ხასიათს ატარებს. ევროპის ონკოლოგიურ სამედიცინო სერვისებში რეფერირებული პაციენტების ობსერვაციული კვლევის მიხედვით, კიბოს თერაპიის გამოყენება (ქიმიოთერაპია, იმუნოთერაპია და ტარგეტული თერაპია) არ იყო დაკავშირებული შემთხვევის სიმძიმესთან ან სიკვდილობასთან.[76] აშშ-ში ჩატარებული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპია არ უკავშირდება მძიმე ან კრიტიკულ COVID-19-ს. ფილტვის ან ჰემატოლოგიური ონკოლოგიური დაავადების მქონე პირებს, ასევე ბაზისურად ნეიტროპენიის ან ლიმფოპენიის მქონე პირებს, უფრო უარესი გამოსავალი აქვთ.[77] სხვა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს, რომლებმაც ჩაიტარეს კიბოს მკურნალობა COVID-19-ის დიაგნოზამდე 3 თვის განმავლობაში, ჰქონდათ არასასურველი შედეგების მნიშვნელოვნად მაღალი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ხოლო პაციენტებს, რომლებსაც არ ჰქონდათ ბოლო დროს ჩატარებული ონკოლოგიური მკურნალობა, აღენიშნათ კიბოს არმქონე პაციენტების მსგავსი მონაცემები.[78] UK Coronavirus Cancer Monitoring Project-ის (UKCCMP) მონაცემებით აღმოჩნდა, რომ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნე ზრდის SARS-CoV-2-ის ვირუსის მიმართ მიდრეკილებას, და, ამასთან, ინფექცია უფრო მძიმედ მიმდინარეობს იმ პაციენტებთან შედარებით, რომელთაც მყარი ორგანოების სიმსივნე აღენიშნებათ; დამატებით რისკს წარმოადგენს ქიმიოთერაპია.[79] აშშ ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემების ანალიზის თანახმად, ფილტვის კიბო, ლეიკემიები და ლიმფომები ფატალური შემთხვევის რისკფაქტორები იყო <70 წლამდე პაციენტებში.[80] კიბოთი ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[75] ევროპაში, მე-14 დღეზე ლეტალობის მაჩვენებელი პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ მყარი ორგანოს ან ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები და დადასტურებული მძიმე მწვავე კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) ინფექცია, პანდემიის მსვლელობისას შემცირდა, 25.6%-დან პირველ დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის თებერვლიდან ივნისამდე) 16.2%-მდე მეორე დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის ივლისიდან 2021 წლის თებერვლამდე). გართულებების რისკი, რომელიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას და/ან ანტივირუსულ თერაპიას, ასევე შემცირდა მეორე ძირითადი ეპიდაფეთქების დროს პირველთან შედარებით.[81] ერთ-ერთი კოჰორტული კვლევა შეისწავლიდა კლინიკურ შედეგებს ბავშვებსა და მოზარდებში (<19 წლის ასაკის), რომლებიც დაავადებულნი ივყვნენ კიბოთი და COVID-19-ის ინფექციით. პაციენტთა დაახლოებით 20%-ს აღენიშნებოდა COVID-19-ის მძიმე ან კრიტიკული ინეფქცია, ხოლო 3.8% ინფექციის შედეგად გარდაიცვალა. მძიმე და კრიტიკული დაავადების განვითრების მომატებულ რისკს უკავშირდებოდა შემდეგი ფაქტორები: ცხოვრება დაბალი, დაბალი და საშუალო ან მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში, 15-18 წლის ასაკი, ლიმფოპენია, ნეიტროპენია და ინტენსიური მკურნალობა.[82] კიბოს მქონე პაციენტების მდგომარეობაზე შესაძლოა გავლენა იქონიოს პოსტ-COVID-19-ის მოვლენებმა.[83]

კიბოს მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ყველაზე ხშირი პირველი სიმპტომია ცხელება, ხველა და მწვავე დისპნოე.[76] თუმცა, პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს COVID-19-ის ატიპური სიმპტომები ან სხვა მდგომარეობები, როგორიცაა ნეიტროპენიური სეფსისი და პნევმონიტი, რაც წააგავს COVID-19-ს.[84][85] ცხელების და ინფექციის სხვა სიმპტომების მქონე პაციენტები საჭიროებენ დეტალურ შეფასებას.[85]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისტემური ქიმიოთერაპიის გადადება, თუ ეს შესაძლებელია, იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ COVID-19. მკურნალობა შეიძლება გადაიდოს დადებით ტესტიდან 10 დღის პერიოდით და მნიშვნელოვანი სიმპტომების ალაგებამდე.[84] სისტემური ქიმიოთერაპია შეიძლება გაგრძელდეს თუ მდგომარეობის ურგენტული კონტროლისთვისაა საჭირო; პაციენტმა და ექიმმა ერთობლივად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება.[84]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინის რეკომენდაციებით სისტემური ქიმიოთერაპიული მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალპრიორიტეტული უნდა იყოს:[84]

განკურნებითი თერაპია, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
ადიუვანტური ან ნეოადიუვანტური მკურნალობა, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობა

ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გასცემს რეკომენდაციებს სისტემური ქიმიოთერაპიის ცვლილებების თაობაზე. მხედველობაში მიიღება მკურნალობით გამოწვეული იმუნოსუპრესიის დონე, მკურნალობის მიწოდების შესაძლებლობა ისეთ გარემოში, სადაც COVID-19-ზე ექსპოზიციის რისკი დაბალია, რესურსების ხელმისაწვდომობა, პრაქტიკულობა და შესაძლებლობები.[86]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ქიმიოთერაპიის მიმღები პაციენტები და პირები, რომელთაც უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში ჩაუტარდათ ქიმიოთერაპია, იმყოფებიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87] კიბოს მკურნალობის პრიორიტეტიზაცია და ინტენსივობა უნდა იყოს მორგებული პანდემიის სცენარზე.[88]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება გთავაზოთ პაციენტთა პრიორიტეტიზაციის შემდგომ მოდელს:[87]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოების (ESMO) რეკომენდაციით, თუ ითვლება, რომ SARS-CoV-2 ინფექციით სიკვდილობის რისკი მაღალია, ონკოლოგიური მკურნალობის მისაღებად შემოსული პაციენტები უნდა დაიტესტონ SARS-CoV-2-ზე, მიუხედავად რენტგენის და სიმპტომებისა. ექიმმა უნდა მიმოიხილოს პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა, კლინიკური, მოგზაურობის და ეპიდემიოლოგიური ანამნეზი და დაგეგმილი პროცედურები, რათა ინფექციურობის რისკი განისაზღვროს. სამედიცინო პერსონალმა მკაცრად უნდა დაიცვას პირადი დამცავი საშუალებების ტარების წესები. ცხელებით მიმდინარე ნეიტროპენიის რისკის შესამცირებლად, განსახილველია გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის გამოყენება ხანდაზმულ პაციენტებში თანმხლები დაავადებებით და ნეიტროპენიის საშუალო-მაღალი რისკის მქონე პირებში. COVID-19-ის და კიბოს მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია პროფილაქტიკა ვენური თრომბოემბოლიის სამკურნალოდ. იმუნური ჩექფოინთ ინჰიბიტორები არ უნდა დაყოვნდეს/გადაიდოს ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური მკურნალობის კონტექტში, როცა გადარჩენადობა მნიშვნელოვნად იცვლება. თუ პაციენტი იღებს ჩექფოინთ ინჰიბიტორს და აღმოაჩნდა SARS-CoV-2, მედიკამენტი უნდა შეწყდეს და თერაპია გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე. თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები უნდა გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნათ COVID-19 და ონკოლოგიური დაავადება სტაბილურია.[88]

აშშ-ის ჯნამრთელობის ეროვნული ინსტიტუტების COVID-19-ის მკურნალობის გაიდლაინებში მოწოდებულია რეკომენდაციები COVID-19-ის მკურნალობის შესახებ კიბოს მქონე ზრდასრულებსა და ბავშვებში.[89] COVID-19-ის მკურნალობა ონკოლოგიურ პაციენტებში იგივენაირად მიმდინარეობს, როგორც ზოგად მოსახლეობაში. თუმცა, კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ წამალთშორისი ურთიერთქმედებების და მედიკამენტების ტოქსიკურობის შესახებ. ჰემატოლოგი ან ონკოლოგი უნდა იყოს ჩართული ონკოლოგიური მედიკამენტების ცვლილებაში. SARS-CoV-2-ის მოლეკულური დიაგნოსტიკური ტესტირება რეკომენდებულია COVID-19-ის ნიშნების/სიმპტომების მქონე პაციენტებში და უსიმპტომო პაციენტებში პროცედურებამდე, რომლებიც საჭიროებს ანესთეზიას, ასევე ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპიის და ხანგრძლივი ბიოლოგიური თერაპიის დაწყებამდე.

ხელმისაწვდომია გაიდლაინები SARS-CoV-2-ის ვაქცინაციის შესახებ სისტემური, კიბოს საწინააღმდეგო თერაპიის მიმღებ პაციენტებში.[90][91] ისრაელში ჩატარებულმა კვლევამ პროსპექტულად გააანალიზა BNT162b2 მესენჯერ-რნმ ვაქცინის იმუნოგენურობა მყარი ორგანოების ტრანსპლანტანტის მიმღებ პაციეტებში, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიასაც იღებდნენ. ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ, აღნიშნული პაციენტების 29% იყო სეროდადებითი SARS-CoV-2-ზე, შედარებით საკონტროლო ჯგუფის 84%-სა. ვაქცინის მეორე დოზის შემდეგ პაციენტების 86% იყო სეროდადებითი ვირუსზე. ვაქცინა არ უკავშირდებოდა ქიმიოთერაპიაზე მყოფ პაციენტებში გვერდითი მოვლენების მომატებულ სიხშირეს.[92] დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ სისტემური ქიმიოთერაპია არ იყო დაკავშირებული ანტისხეულების ტიტრის შემცირებასთან SARS-CoV-2 ვაქცინაციის შემდეგ. მყარი ორგანოების ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 39% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 85% მეორე დოზის შემდეგ. ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 29% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 59% მეორე დოზის შემდეგ.[93] mRNA-1273 COVID-19 ვაქცინის პროსპექტულმა, მრავალცენტრიანმა, თანაბარი ეფექტის კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტთა უმრავლესობას, რომლებიც იღებდნენ ქიმიოთერაპიას, იმუნოთერაპიას ან ორივეს მყარი სიმსივნისთვის, განუვითარდათ ადეკვატური ანტისხეულების პასუხი ვაქცინაციაზე.[94] პოპულაციაზე დაფუძნებული, შემთხვევა-კონტროლის ერთმა კვლევამ, რომელიც ჩატარდა დიდ ბრიტანეთში, გამოავლინა SARS-CoV-2 ვაქცინის ეფექტურობა - 69,8% საკონტროლო პოპულაციაში და 65,5% კიბოს მქონე პაციენტებში. 3-დან 6 თვის შემდეგ ვაქცინის ეფექტურობა იყო 61.4% საკონტროლო პოპულაციაში, მაგრამ შემცირდა 47.0%-მდე კიბოს მქონე პაციენტებში.[95] კიბოს მქონე ვაქცინირებულ პაციენტებს აღენიშნებათ უფრო დაბალი ლეტალობის მაჩვენებელი, COVID-19-ით გამოწვეული გართულებების დაბალი რისკი და ნაკლები მოთხოვნილება COVID-19-ის სპეციფიური თერაპიისა და ჟანგბადის თერაპიის მიმართ, ვიდრე კიბოს მქონე არავაქცინირებულ პაციენტებს.[96]

კიბოს მქონე პაციენტებს ვაქცინაციის შემდეგ შეიძლება ჰქონდეთ ვაქცინაციის შემდგომ COVID-19 გამრღვევი ინფექციის გაზრდილი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით.[97] საერთაშორისო რეესტრის მონაცემებმა აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტები, რომლებსაც უვითარდებათ გამრღვევი COVID-19 ინფექცია სრული ვაქცინაციის შემდეგ, კვლავ არიან მძიმე შედეგების რისკის ქვეშ.[98] პაციენტებს შორის, რომლებსაც ჰქონდათ გამრღვევი ინფექცია, ჭარბად აღინიშნებოდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები.

პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, ექსტენსიური რადიოთერაპიის მიმღები პაციენტები არიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87][88]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ლიმფომას რადიაციული მკურნალობის საერთაშორისო ონკოლოგიური ჯგუფი გამოსცემს ურგენტულ გაიდლაინებს რადიოთერაპიის შესახებ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების სამკურნალოდ, საჭიროების შემთხვევაში. შეიძლება გამოიყენოთ ალტერნატიული დოზის ფრაქციები.[99]

ევროპის რადიოთერაპიისა და ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ESTRO) და ამერიკის რადიაციული ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ASTRO) გამოაქვეყნეს გაიდლაინები ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის (რადიოთერაპია) შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.[100] გაიდლაინებში ხაზგასმულია, რომ ფილტვის კიბოს მქონე პაციენტების პროგნოზი არ უნდა დაზარალდეს გაიდლაინებში რეკომენდებული სხივური თერაპიის პრაქტიკიდან გადახვევის გამო; თუმცა, მკურნალობის დაყოვნება ან შეწყვეტა, როგორც წესი, რეკომენდებულია COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტებისთვის. ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ გამოქვეყნებულ რეკომენდაციებში აღწერილია ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის ოპტიმიზაციის რჩევები.[101]

დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:

გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში

კუნთოვანი დაავადებების მსოფლიო საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში ნერვკუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების მართვის შესახებ. პაციენტებმა უნდა განაგრძონ კორტიკოსტეროიდების მიღება. მათ შესაძლოა დასჭირდეთ დოზის გაზრდა მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში. პაციენტის ავად გახდომის შემთხვევაში კორტიკოსტეროიდების მიღება არ უნდა შეწყდეს. იმუნოსუპრესიული მკურნალობა წინასწარ არ უნდა შეჩერდეს, თუ ეს სპეციალისტისგან არ არის მითითებული. თუ იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფი პაციენტი შეუძლოდ გახდება, ნერვკუნთოვანი დაავადებების სპეციალისტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მკურნალობის დროებით შეწყვეტის ან იმუნოსუპრესიული აგენტის შეცვლის თაობაზე. იმუნოსუპრესანტებით მკურნალობის დაწყების დროს, COVID-19-ის მძიმე დაავადების განვითარების რისკი უნდა შევადაროთ მკურნალობის გადავადებით გამოწვეული საშიშროებების რისკს.[102]

შესაძლებლობის შემთხვევაში, ნერვ-კუთოვანი დაავადებების მკურნალობა, უნდა გაგრძელდეს კლინიკის გარეთ, ხოლო ინტრავენური იმუნოგლობულინის ნაცვლად, უნდა გამოვიყენოთ კანქვეშა იმუნოგლობულინი. ინტრავენური იმუნოგლობულინი, პლაზმის შეცვლა და კომპლემენტის ინჰიბიტორული მკურნალობა, სავარაუდოდ, არ ახდენს გავლენას COVID-19-ის რისკსა თუ მისი მიმდინარეობის სიმძიმეზე. მიასთენიის მქონე პაციენტებში არ ვიყენებთ ქლოროქინს და აზითრომიცინს, თუ სასუნთქი აპარატით პაციენტის უზრუნველყოფა ვერ ხერხდება.[102]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან, მათ შორის, მძიმე ნერვული შესაძლებლობების შეზღუდვის და/ან ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტები, რომელთაც დაქვეითებული აქვთ რესპირაციული ფუნქცია.[28]

ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პირები იმყოფებიან COVID-19-ის მძიმე გართულებების და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ; თუმცა, მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[103][104][105] ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[106][107]

კარდიოლოგიის ბრიტანულმა, ევროპულმა და ამერიკულმა ასოციაციებმა გამოსცეს მითითება, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების მიღება უნდა გაგრძელდეს დანიშნულების შესაბამისად[108][109][110][111] მედიკამენტის ნებისმიერი ცვლილება უნდა ეფუძნებოდეს ინდივიდუალური პაციენტის რისკის შეფასებას.

რუტინული იმუნიზაცია

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია იმუნიზაციას განსაზღვრავს, როგორც ძირითად მომსახურებას, რომლის პრიორიტეტიზაცია და დაცვა COVID-19 -ის პანდემიის დროს, შეძლებისდაგვარად, აუცილებელია ვაქცინით პრევენციას დაქვემდებარებული ინფექციების ავადობის და სიკვდილობის პრევენციისათვის.[112]

რუტინული იმუნიზაციის პროგრამების შენარჩუნების ხარისხი განსხვავებული იქნება სხვადახვა ქვეყნებსა და ადგილებში, რაც დამოკიდებულია ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობებზე, ფიზიკური დისტანცირების საჭიროებებზე. აუცილებელია ადგილობრივი გაიდლაინების მოძიება.[112][113] პრიორიტეტულია მოწყვლადი პირების ვაქცინაცია, რომლებსაც ავადობის და სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[114] გლობალურად შეფერხდა რუტინული იმუნიზაციის სერვისები 2020-2021 წლებში.[115][116][117][118][119] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ რეგიონში მდგომარეობა გაუმჯობესდა, მრავალი ბავშვი კვლავ ჩამორჩა განრიგს.[115] ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია და UNICEF აცხადებენ, რომ აღინიშნება ბავშვთა ვაქცინაციების ყველაზე მდგრადი კლება დაახლოებით ბოლო 30 წლის განმავლობაში 2019 წლიდან 2021 წლამდე, მათ შორის უმეტესობა, ვისი ვაქცინაციაც არ შემდგარა, ცხოვრობს დაბალი და საშუალო შემოსავლის ქვეყნებში.[119] ექიმებს ურჩევენ, ამოიცნონ ბავშვები, რომელთაც გაცდენილი აქვთ რუტინული ვიზიტები და/ან რეკომენდებული ვაქცინაციები. ამასთან, საჭიროა ექიმების მუშაობა ოჯახთან, რაც შეიძლება მალე მოიყვანონ პედიატრიული პაციენტი კლინიკაში.[120][118]

აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევს გრიპის ვაქცინას ≥6 თვეზე უფროს პირებში 2021-2022 გრიპის სეზონზე. გრიპის და COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების ჩატარება შესაძლებელია ერთი და იმავე ვიზიტის ფარგლებში. გრიპის ვაქცინა უნდა გადაიდოს COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს, სანამ პაციენტი არ გამოჯანმრთელდება და აღარ დასჭირდება იზოლაცია.[121]

დიდი ბრიტანეთის 2022-2023 წლის გრიპის იმუნიზაციის პროგრამა მოიცავს 2-3 წლის ასაკის ყველა ბავშვს 2022 წლის 31 აგვისტოს და დაწყებითი კლასების ასაკის ყველა ბავშვს (მიღებიდან მე-6 კლასამდე), შუა კლასების ყველა ბავშვს, 7, 8 და 9 წლის ასაკის ბავშვებზე ფოკუსით, 6 თვიდან 50 წლამდე ასაკის კლინიკურ რისკ ჯგუფებში შემავალ პირებს, ორსულებს, 50 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, ხანგრძლივი მოვლის დაწესებულებებში მცხოვრებთ, იმუნოკომპრომისული პირების ახლო კონტაქტებს და ჯანმრთელობისა და სოციალური ზრუნვის პერსონალის წინა ხაზს.[122][123] გრიპის აქტივობის დონე გლობალურად ძალიან დაბალი იყო 2020-2021 წლებში და გრიპის აქტივობის დაბრუნება პანდემიამდელ ან უფრო მაღალ დონემდე მოსალოდნელია 2022-2023 წლის ზამთარში. გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია მნიშვნელოვანია გრიპის ავადობისა და სიკვდილობის, ასევე ჰოსპიტალიზაციის შესამცირებლად იმ დროს, როდესაც შესაძლოა იყოს გრიპის, SARS-CoV-2 და სხვა რესპირატორული ვირუსების თანაცირკულაცია.[122]

დიდი ბრიტანეთის ადამიანის პაპილომავირუსის ვაქცინის პროგრამაში პრიორიტეტია პირველი დოზის გაკეთება შესაბამის ასაკობრივ ჯგუფებში, მათ შორის მათთვის, ვინც გამოტოვა პირველი დოზა სკოლის დახურვის გამო. ინტერვალი პირველ და მეორე დოზას შორის შეიძლება გახანგრძლივდეს, ამით მეორე დოზის ეფექტურობა/დაცვის ხარისხი არ მცირდება.[124]

Vaccination guidance during a pandemic (Centers for Disease Control and Prevention). Opens in new window

პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას

ანტიკოაგულაციის ფორუმის რჩევის თანახმად, თუ პაციენტი უკვე იღებს ვარფარინს, უნდა გადავხედოთ ანტიკოაგულაციის საჭიროებას. თუ ანტიოაგულაცია საჭიროა, ექიმმა უნდა გაითვალისწინოს, შეუძლია თუ არა პაციენტს გადართვა პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე (DOAC) და საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების თვითმონიტორინგი. თუ პაციენტი შესაფერისი კანდიდატია და, ამასთან, აცხადებს თანხმობას, შეგვიძლია გადავრთოთ ვარფარინიდან პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე.[125] ვარფარინით მკურნალობა უნდა შეწყდეს პირდაპირი პერორალური ანტიკოაგულანტების დაწყებამდე.[126] სტაბილურ პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ ვარფარინით, შეიძლება შევთავაზოთ საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების გახანგრძლივებული ტესტირება; მიზანშეწონილია 12 კვირამდე ინტერვალებით ტესტირება.[125]

დიდ ბრიტანეთში გამოიცა გაფრთხილება ანტიკოაგულაციის შესახებ გულის მექანიკური სარქვლების მქონე პაციენტებში. აღნიშნულ პაციენტებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჭირდებათ K ვიტამინის ანტაგონისტით, როგორც წესი, ვარფარინით, მკურნალობა. მათი გადაყვანა პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტებზე ან დაბალმოლეკულურ ჰეპატინზე არ შეიძლება. სარქვლოვანი თრომბოზის და მძიმე ანემიის შემთხვევები დაფიქსირებულია მექანიკური სარქველების მქონე პაციენტებში, რომელთაც ანტიკოაგულაცია არასწორად შეუცვალეს პანდემიის დროს.[127]

ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შესაძლოა საჭირო გახდეს ნებისმიერი მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პირებში, მათ შორის COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. აშშ-ის გაიდლაინები გვირჩევენ, რომ პაციენტებმა, რომლებიც იღებენ ანტიკოაგულანტებს ან ანტითრომბოციტულ თერაპიას არსებული დაავადებებისთვის, უნდა გააგრძელონ ამ მედიკამენტების გამოყენება, თუ მათ დაუდგინდათ COVID-19-ის დიაგნოზი, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ვითარდება მნიშვნელოვანი სისხლდენა ან სხვა ტიპის კონკრეტული გართულება.[128] საერთაშორისო ნორმალიზებული თანაფარდობის (INR)-ის უწყვეტი მონიტორინგი მნიშვნელოვანია თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს ან K ვიტამინის სხვა ანტაგონისტებს და ეჭვია COVID-19-ზე.[126] ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შეიძლება საჭირო იყოს, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს ანტიბიოტიკებს ან ანტივირუსულ საშუალებებს.[126] ხელმისაწვდომია ონლაინ-ინსტრუმენტი COVID-19-ის სამკურნალო მედიკამენტების პოტენციური წამალთშორისი ურთიერთქმედებების შესამოწმებლად:

Liverpool Drug Interaction Group: COVID-19 drug interactions Opens in new window

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც სხვა ჩვენების გამო ანტიკოაგულაციას იღებენ, საჭიროა დანიშნულების გაგრძელება იგივე დოზით, გარდა შემთხვევებისა, როცა კლინიკური ნიშნებით ანტიკოაგულაცია უკუნაჩვენებია. თუ პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა მძიმდება და მიმდინარე ანტიკოაგულანტი არ არის დაბალმოლეკულური ჰეპარინი, ექიმს შეუძლია განიხილოს გადაყვანა დაბალმოლეკულურ ჰეპარინზე.[129]

ანტიკოაგულაციური სამსახური დიდ ბრიტანეთში იტყობინება სუპრათერაპიული INR-ის დაფიქსირების შანსის ექვსჯერ გაზრდის შესახებ (>8.0) 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. COVID-19 ინფექცია, ანტიბიოტიკოთერაპია, სხვა მედიკამენტები, სტაციონარში მოთავსება, ახლახანს გაწერა სტაციონარიდან, პალიატიური მდგომარეობა, ტესტირების ინტერვალის გახანგრძლივება წარმოადგენდა INR-ის მატების რისკფაქტორებს.[130]

წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებს, რომლებიც იღებენ ანტიკოაგულაციურ მკურნალობას, აქვთ COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის უფრო დაბალი რისკი, მაგრამ ჰოსპიტალიზაციის უფრო მაღალი რისკი, წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებთან შედარებით, რომლებსაც ეკუთვნით ანტიკოაგულაცია, მაგრამ არ უტარდებათ.[131]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, Pfizer-BioNTech COVID-19 ვაქცინა შეიძლება გაკეთდეს კუნთში თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს და ბოლოდროინდელი INR ტესტის შედეგი თერაპიული ფარგლების ზედა ზღვარზე ნაკლები იყო. პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტის შემთხვევაშიც შესაძლებელია Pfizer-BioNTech ვაქცინის გაკეთება. ჰემატომის ფორმირების რისკი იკლებს 23- ან 25-იანი ნემსის გამოყენებისას და ინექციის შემდეგ 2 წუთი ზეწოლის შემთხვევაში, ინექციის ადგილის მასაჟის გარეშე.[28]

პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)

აშშ-ს ტრავმული სტრესის კვლევითი ცენტრი გასცემს შემდეგ რეკომენდაციას: დელუზიების, ობსესიურ-კომპულსიური ფიქრების და ქცევების, სომატური სიმპტომების, სხვა აქტიური ან უკონტროლო სიმპტომების მქონე პაციენტები და პაციენტები, რომლებიც წარსულში მძიმე ტრავმაზე იყვნენ ექსპოზირებული, შეიძლება განსაკუთრებით მოწყვლადები იყვნენ მიმდინარე ეპიდემიის დროს. ხშირი კლინიკური კონტაქტი შეიძლება იყოს გამწვევების და ჰოსპიტალიზაციის თავიდან არიდების საშუალება.[132]

პაციენტებს უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, რათა მკურნალობა არ შეწყდეს. მკურნალობის ზოგიერთი პროგრამა შესაბამისად შეიცვალა: მაგალითად, აშშ-ში ნარკომოხმარებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისები უფრო მოქნილი გახდა ოპიოიდების ჩანაცვლებითი თერაპიის ფარგლებში, პაციენტის სტაბილურობის მიხედვით.[133]

დიდ ბრიტანეთში ფსიქიატრების სამეფო კოლეჯმა გამოსცა მითითებები პანდემიის დროს მედიკამენტების მიწოდების შესახებ; კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ დამატებითი ფაქტორები ბენზოდიაზეპინების / სწრაფი დამამშვიდებლობის, ლითიუმის, კლოზაპინის და დეპოების / ხანგრძლივი მოქმედების საინექციო საშუალებების დანიშვნის დროს.[134] თუ მკურნალობის რეჟიმის ფონზე პაციენტი სტაბილურია, შეიძლება მონიტორინგის ინტერვალების გახანგრძლივება.[135] პაციენტების ინდივიდუალური საჭიროება ფრთხილად უნდა შეფასდეს, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მრავალი პაციენტი დარჩება რეგულარულ მედიკამენტზე მანამ, სანამ პირადი კონსულტაცია არ იქნება შესაძლებელი. ფსიქოთროპულ მედიკამენტებზე მყოფი პაციენტები იმყოფებიან წამალთაშორისი ურთიერთქმედების მნიშვნელოვანი რისკის ქვეშ COVID-19-ის ექსპერიმენტული მკურნალობების ჩატარების დროს.[136] პანდემიის მიზეზით გამოწვეულმა ფინანსურმა გაურკვევლობამ და სამსახურის დაკარგვამ შესაძლოა გაამძაფროს ან განაპირობოს დეპრესიის, შფოთვის, დისტრესის და ფსიქოსომატური სიმპტომები.[137] რეკომენდებულია აქტიური სკრინინგი თვითმკვლელობის აზრებზე.[135]

მეტა-ანალიზის თანახმად, ნებისმიერი მენტალური დაავადების არსებობა დაკავშირებულია COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის მომატებულ რისკთან.[138][139][140] სიკვდილობის უფრო მაღალ რისკთან აღმოჩნდა დაკავშირებული მძიმე ფსიქიკური აშლილობა.[139][141] ასოციაცია COVID-19 სიკვდილობასა და ფსიქოზური დაავადებების, განწყობის აშლილობების, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენების და შფოთვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების მოხმარებას შორის დარჩა მნიშვნელოვანი ასაკის, სქესის და სხვა კოვარიატების კორეგირების შემდეგ. მექანიზმების გამოსარკვევად საჭიროა დამატებითი კვლევები.[138]

ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტებს უნდა შესთავაზონ COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, თუ უკუჩვენება არ არის. ანტიფსიქოტური საშუალებების, შფოთვის საწინააღმდეგო პრეპარატების და საძილე მედიკამენტების მოხმარება დაკავშირებულია პაციენტის მიერ ვაქცინაციის უფრო დაბალ ალბათობასთან. ანტიდეპრესანტების გამოყენება არ არის დაკავშირებული ვაქცინაციის დაბალ ალბათობასთან.[142]

ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები

კვლევების თანახმად, ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობა გაუარესდა პანდემიის განმავლობაში.

2020 წლის აპრილსა და მაისში, 14 ქვეყნის ზრდასრულ მოსახლეობაში გამოვლინდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუარესება პანდემიასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო.[143] შეფასებულია, რომ პანდემიის შედეგად გლობალურად ფიქსირდება დიდი დეპრესიული აშლილობის დამატებითი 53.2 მილიონი შემთხვევა და შფოთვითი აშლილობის დამატებით 76.2 მილიონი შემთხვევა.[144]

ადამიანები, რომლებსაც აქვთ ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაზრდილი რისკი COVID-19-ის გამო:[145][146][147][148][149][150][151][152]

მდედრობითი სქესი.
რასობრივი და ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები
ახალგაზრდა ზრდასრულები (ასაკი - 30 წლამდე)
ესენციური დასაქმებულები
არაანაზღაურებადი მზრუნველები, რომლებიც უვლიან ზრდასრულებს
ტრანსგენდერი ან არაბინარული ადამიანები
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზრდილები
18 წლამდე ასაკის ბავშვების მშობლები
დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახები.

ხანდაზმულ პაციენტთა კვლევის თანახმად, გამოვლინდა მნიშვნელოვანი მატება მარტოობის, შფოთვის, ინსომნიის პრობლემების სიხშირეში პანდემიის ფონზე.[153][154][155]

დიდი ბრიტანეთის მონაცემთა ანალიზით დადგინდა, რომ ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით, ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები პანდემიამდე უკვე იყვნენ ყველა მიზეზით სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ და რომ პანდემიის დროს იყო სიკვდილიანობის რისკის შემდგომი მკვეთრი ზრდა საერთო პოპულაციასთან შედარებით. .[156]

21 ქვეყანაში თვითმკვლელობის მაჩვნებლებზე ჩატარებულმა ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ პანდემიამდელი პროგნოზის საპირისპიროდ, პანდემიის საწყის თვეებში სუიციდის შემთხვევათა რაოდენობა დარჩა უცვლელი ან შემცირდა მაღალშემოსავლიან და საშუალო-მაღალშემოსავლიან ქვეყენბში, რის მიზეზადაც შესაძლოა მოიაზრებოდეს ამ ქვეყნებში დამატებითი ძალისხმევა მენტალური ჯანმრთელობის ხელშეწყობისა და ფინანსური უსაფრთხოების კუთხით.[157]

აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა ორმხრივი დამოკიდებულება ფიზიკურ აქტივობასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შორის პანდემიის დროს. ფსიქოლოგიური დისტრესი პანდემიის დროს დაკავშირებული აღმოჩნდა პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გართულებასთან. პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელება დაკავშირებულია ფსიქოლოგიური დისტრესის გაუარესებასთან.[158]

ადამიანები, რომლებსაც COVID-19 ინფექცია აქვთ, შესაძლოა ასევე იმყოფებოდნენ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების გამოვლენის რისკის ქვეშ. ერთმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ საკონტროლო ჯგუფებთან შედარებით, COVID-19-ით დაავადებულებს აქვთ ისეთი დარღვევების რისკი, როგორიცაა შფოთვა, დეპრესიული აშლილობა, სტრესი და ადაპტაციის დარღვევები, ოპიოიდების მოხმარების დარღვევები, სხვა ნივთიერებების მოხმარების დარღვევები, ნეიროკოგნიტური დაქვეითება და ძილის დარღვევა. ფსიქიკური ჯანმრთელობის აშლილობის რისკი ყველაზე მაღალი იყო მათში, ვინც საავადმყოფოში გადაიყვანეს COVID-19-ის გამო, მაგრამ აშკარა იყო მათთვისაც კი, ვინც საავადმყოფოში არ იყო მოთავსებული.[159] სხვა კოჰორტული კვლევის თანახმად, COVID-19-ის გადატანილ პაციენტებში დაფიქსირდა შემდგომი ნეიროფსიქიატრიული დიაგნოზის (შფოთვა ან დემენცია) და შემდგომი ანტიდეპრესანტების გამოწერის გაზრდილი რისკი, დანარჩენ პოპულაციასთან შედარებით.[160]

ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა

ბავშვებში, რომელთაც პანდემიამდეც ჰქონდათ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, აღწერილია მდგომარეობის გაუარესება პანდემიის დროს. მიზეზები მოიცავს ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ნერვიულობას, სკოლის დაკეტვას, რუტინის დაკარგვას, სოციალური კავშირების და მომავლის შესახებ შფოთვის პრობლემებს.[161] კარანტინი და სოციალური იზოლაცია შეიძლება გახდეს მარტოობის და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების მიზეზი მანამდე ჯანმრთელ ბავშვებში.[162] ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც მიმოიხილავდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესაძლო ცვლილებებს დიდ ბრიტანეთში მკაცრ იზოლაციამდე (ლოქდაუნი) და იზოლაციის შემდეგ, გამოავლინა დეპრესიული სიმპტომების მატება ბავშვებში.[163] ბავშვები და მოზარდები, სავარაუდოდ, უფრო ხშირად უჩივიან დეპრესიას და შფოთვას იზოლირების დროს და შემდეგ. პრევენციული მხარდაჭერა და ადრეული ჩარევა რეკომენდებულია შეძლებისდაგვარად.[164] ხელმისაწვდომია პრაქტიკული მითითებები მშობლებისთვის, ბავშვის განვითარების სტადიის მიხედვით.[165]

ინგლისში პანდემიასთან დაკავშირებული შფოთვა აღწერილია უფრო ხშირად გოგონებში, ვიდრე ბიჭებში (11-22 წლის ასაკი); შფოთვა უფრო ხშირი იყო 17-22 წლის ასაკში, ვიდრე 11-16 წლის სეგმენტში.[166] 0-17 ასაკის პირებში ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ პიკს მიაღწია დიდი ბრიტანეთის პირველი "ლოქდაუნის" დროს; 2019 წლის მარტთან შედარებით 8%-ით, ხოლო 2016 წლის მარტთან შედარებით 21%-ით იმატა ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ აღნიშნულ ასაკობრივ ჯგუფში.[167]

ისლანდიაში 13-18 წლის მოზარდებში უარესი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობა და მომატებული იყო დეპრესიული სიმპტომები, შედარებით თანატოლებთან პანდემიამდე. გოგონებზე მეტი ზეგავლენა ჰქონდა პანდემიას, ვიდრე ბიჭებზე. ალკოჰოლური ინტოქსიკაცია, სიგარეტის მოწევა და ელექტრო სიგარეტის გამოყენება შემცირდა ორივე სქესის 15-18 წლის პირებში.[168]

აშშ-ში ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული გადაუდებელი ვიზიტების რაოდენობა ბავშვების ჯგუფში შემცირდა 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. 2019 წელთან შედარებით, პროპორცია გაიზარდა 24%-ით 5-11 წლის ასაკში და 31%-ით 12-17 წლის ასაკში.[169] აშშ-ს შემდგომმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2019 წელთან შედარებით, 12-17 წლის მოზარდებს შორის, ყოველკვირეული ავარიების და გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები გაიზარდა ქალებში კვების და ჩვევითი დარღვევების გამო 2020 წელს; დეპრესია, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიური აშლილობა 2021 წელს; და შფოთვა, ტრავმა და სტრესთან დაკავშირებული აშლილობები, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიები, ისევე როგორც საერთო ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ვიზიტები, 2022 წლის იანვარში.[170] გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში შესაძლო სუიციდის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებმა მოიმატა 12-17 წლის ბავშვებში 22.3%-ით 2020 წლის ზაფხულში და 39.1%-ით 2021 წლის ზამთარში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდებთან.[171] სუიციდის მცდელობების უმეტესობა ქალებში აღინიშნა. აშშ-ს 14 შტატში მოზარდებში თვითმკვლელობების შეფასებამ აჩვენა, რომ პანდემიის დროს მოზარდებში თვითმკვლელობის საერთო რაოდენობა გაიზარდა.[172] აშშ-ის ერთ-ერთ სხვა კვლევაში, მოზარდების 37%-ს აღენიშნებოდა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები პანდემიის დროს. სკოლაში ადამიანებთან სიახლოვის განცდას ან მეგობრებთან და ოჯახთან ვირტუალურად კავშირში ყოფნას ჰქოდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის, სევდისა და უიმედობის მუდმივი გრძნობისგან და თვითმკვლელობაზე ფიქრისგან დაცვის ფუნქცია.[173] 2021 წელს ამერიკის პედიატრიულმა აკადემიამ გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით.[174]

პანდემიის დროს სასკოლო ცვლილებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიოს ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და კეთილდღეობაზე. აშშ-ში 5-12 წლის ასაკის ბავშვების 1290 მშობელზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლებს, რომელთაც მხოლოდ ვირტუალურად მიეწოდათ ინსტრუქციები, უფრო ხშირად უფიქსირდებოდათ მენტალური და ემოციური ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, ვიდრე მშობლებს, რომელთაც ინსტრუქციები პირადად განემარტათ.[175] COVID-19-ის ინფექციის პრევენციისთვის სკოლაში შემუშავებული ღონისძიებების ფსიქოსოციალური გავლენა კარგად არ არის შესწავლილი, მაგრამ ადრეული მტკიცებულებებით ნავარაუდებია, რომ ასეთი ზომები დაკავშირებულია გაზრდილ შფოთვასთან და ზოგადი კეთილდღეობის დაქვეითებასთან.[176]

NHS: Every Mind Matters Opens in new window

სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა

სამედიცინო პერსონალი, რომელიც მონაწილეობს ახალი ვირუსული ეპიდაფეთქების მართვაში, იმყოფება რისკის ქვეშ არასასურველი ფსიქოლოგიური მოვლენების გამო.[177] შფოთვის, დეპრესიის, მწვავე სტრესის და უძილობის რისკი ყველაზე მაღალია სამედიცინო პროფესიონალებში.[146][178][179][180]

დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების და ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის სპეციფიკური რჩევები ჯანდაცვის პროფესიონალებისათვისა და პირველადი რეაგირების ჯგუფებისათვის:[181][182][183]

ასეთ სიტუაციებში წნეხის ქვეშ ყოფნის შეგრძნება ნორმალურია, ამასთან, პაციენტების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ფსიქოსოციალურ კეთილდღეობაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მათ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე
შეიტყვეთ მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების შესახებ, როგორიცაა: ჭარბი ნერვიულობა და შიში, რომ რაღაც ცუდი მოხდება; ადვილად შეშინება ან "დაცვის" პოზიციაში ყოფნა მუდმივად; სტრესის ფიზიკური ნიშნები, მაგ. ტაქიკარდია, კოშმარები ან განმეორებითი ფიქრები ტრავმულ სიტუაციაზე; სხვა ადამიანების ტრავმის გადმოტანა საკუთარ თავზე
გაეცანით გადაღლის სიმპტომებს, როგორებიცაა: მოწყენილობა, დეპრესია ან აპათია; ადვილად ფრუსტრირება, გაღიზიანებადობა, სხვების დადანაშაულება, გულგრილობა, იზოლირება ან სხვებისგან განცალკევება; ცუდი ჰიგიენა; დაღლილობა ან დაქანცვა; წარუმატებლობის შეგრძნება, რომ უსარგებლოა ნებისმიერი რამ, რასაც ისინი აკეთებენ ან საკუთარ საქმეს სათანადოდ ვერ ასრულებენ; ან შეგრძნება, რომ მათ ესაჭიროებათ ალკოჰოლი ან ნარკოტიკული საშუალებები მდგომარეობასთან გასამკლავებლად
სტრესის შესამცირებლად დაიცავით ზოგადი ზომები, როგორებიცაა: ახალი ამბების კითხვის, ყურების ან მოსმენისგან პაუზის აღება; ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა: მაგ. მედიტაცია, დაბალანსებული საკვებისმ იღება, რეგულარული ფიზიკური დატვირთვა, გამოძინება, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარებისგან თავის შეკავება; მორიგეობებს შორის საკმარისი დასვენება; სიამოვნების მომნიჭებელი აქტივობების განხორციელება; კონტაქტი ოჯახთან და მეგობრებთან
მუდმივად ავსეთ დღიური
იმუშავეთ გუნდურად და შეზღუდეთ მარტო მუშაობის დრო
შემოიღეთ "მეგობრების სისტემა", როცა ორი პარტნიორი კოლეგა ერთმანეთის მხარდაჭერაზე და სტრესის, სამუშაოს, უსაფრთხოების კონტროლზეა პასუხისმგებელი.
დაუთმეთ დრო საკუთარ თავსა და ოჯახს პანდემიასთან ბრძოლის შემდეგ ნორმალური ფუნქციონირების დასაბრუნებლად
მოითხოვეთ დახმარება, თუ ვერ ახერხებთ ოჯახისა და პაციენტების იმავე ხარისხით ზრუნვას, ვიდრე პანდემიამდე.

კლინიცისტებს კოლეგების დახმარება შეუძლიათ გადაღლის ან მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების ამოცნობით, მათთან გასაუბრებით (არა ძალისმიერად), რესურსების გაზიარებით. კოლეგებს უნდა დავეხმაროთ, გავამხნევოთ და მოვუწოდოთ დასვენებისკენ. საჭიროების შემთხვევაში უპირატესია უფროსი კოლეგების ჩართვა. ჯანმრთელობის დაცვის ორგანიზაციებს მოუწოდებენ უზრუნველყონ პროაქტიული, ყოვლისმომცველი ფსიქიატრიული დახმარება.[178]

ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა

COVID-19-ის პანდემიის დროს წარმოიშვა ბავშვებისა და ახლაგაზრდების დაცვის პრობლემები. მომატებულია ბავშვებზე ძალადობის რისკი, რასდგან მშობლებსა და მომვლელებში უფრო მაღალია სტრესის დონე, დაკარგულია კონტაქტი მეგობრებთან, მასწავლებლებთან, ოჯახის სხვა წევრებთან. ბავშვები ვეღარ სარგებლობენ ფინანსური ან სხვა დახმარებით საზოგადოებრივი რესურსების/სკოლის ბაზაზე, უფრო ხშირად აქვთ კავშირი მშობლებთან, რომლებიც მოიხმარენ ნარკოტიკებს. შემცირებულია წვდომა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე.[184]

ექსპერტები გვირჩევენ, რომ მშობლებმა და მეგობრებმა ბავშვის ძალადობის რისკი რამდენიმე გზით შეამცირონ, მათ შორის: მეგობრებთან და გაფართოებულ ოჯახთან ვირტუალური კონტაქტის შენარჩუნება; ოჯახის გრაფიკის შექმნა და დაცვა; და საზოგადოების რესურსებისა და ხელმისაწვდომი ფინანსური დახმარების მოძიება.[184]

პედიატრიის ამერიკული აკადემია (AAP) მხარს უჭერს ბავშვთა ჯანდაცვის სერვისების გაგრძელებას პანდემიის ფონზე, გარდა შემთხვევებისა, როცა საზოგადოებრივი პირობების გამო აუცილებელია ცვლილებების შეტანა. თუ შესაძლებელია, ბავშვის რუტინული გასინჯვის ვიზიტი კვლავ უნდა შედგეს.[120] აკადემიამ ასევე გამოსცა კონკრეტული გზამკვლევი ბავშვების და ახალგაზრდების მომსახურების შესახებ პანდემიის პერიოდში. ამ ასაკობრივ ჯგუფს შეფერხებულად მიეწოდება ჯანდაცვის, საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი სერვისები. ზოგიერთი მათგანი მძიმე COVID-19-ის რისკის მქონეა.[185] პედიატრიის ამერიკული ასოციაცია ასევე გვაწვდის შუალედურ გზამკვლევს პანდემიის პერიოდში ბავშვებისა და ოჯახების ემოციური და ქცევითი საჭიროებების მხარდაჭერის თაობაზე.[162]

პედიატრიის საერთაშორისო ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიცია-განცხადება პანდემიის დროს ბავშვთა ჯანდაცვის შესახებ. მოწოდებულია რჩევები რუტინულ მოვლაზე და იმუნიზაციაზე, ინფექციის პრევენციასა და გადაცემაზე, სოციალური იზოლაციის/სკოლების დახურვის საკითხებზე, დისტანციურ სამედიცინო მომსახურებებზე.[186]

პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი ხაზს უსვამს, რომ პედიატრებმა უნდა განაგრძონ გადაწყვეტილების მიღება ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე. კოლეჯი აღნიშნავს, რომ პერსონალის გადანაწილებამ შეიძლება შეამციროს პედიატრთა შესაძლებლობები ბავშვა სოციალური დაცვის პროცესებში მონაწილეობის მისაღებად და გვირჩევს, რომ პედიატრებმა უნდა გაიარონ კონსულტაცია პოლიციასთან და სოციალური დახმარების კოლეგებთან, იმსჯელონ მოწყვლადი ბავშვებისთვის დახმარების სხვადასხვა დონის შესახებ, ადგილობრივი რესურსების გათვალისწინებით. ბავშვები და ახალგაზრდები არ უნდა იყვნენ საავადმყოფოში, როგორც უსაფრთხო ადგილას, გარდა როცა სხვა ალტერნატივა არ არსებობს. შესაბამისი გეგმები უნდა შედგეს იმ შემთხვევებისთვის, როცა მოწყვლადი ბავშვების მომვლელები ავად ხდებიან და ვერ შეძლებენ ბავშვის მოვლას, საკვებითა და მედიკამენტებით უზრუნველყოფას.[187]

დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია:

ვალპროატის გამოყენება

ვალპროატი (ან მისგან ნაწარმოები პრეპარატები, როგორებიცაა ვალპროის მჟავა, ნატრიუმის დივალპროექსი, ვალპროატის სემინატრიუმი) საზიანოა ორსულობის დროს, ვინაიდან ზრდის თანდაყოლილი მალფორმაციების და ნეიროგანვითარების დაავადებების რისკს. დიდ ბრიტანეთში მისი გამოყენება აკრძალულია რეპროდუქციული უნარისა და ასაკის მქონე გოგონებსა და ქალებში გარდა შემთხვევისა, როდესაც დაკმაყოფილებულია ორსულობის პრევენციის პროგრამის პირობები. დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოაქვეყნა შუალედური მითითებები, სადაც ნათქვამია, რომ ვალპროატით მკურნალობის დაწყების წინ ნებისმიერი ასაკის გოგონებში და რეპროდუქციული უნარის მქონე ქალებში აუცილებელია პირისპირ კონსულტაცია (შესაბამისი ფიზიკური დისტანცირებით). დისტანციური კონსულტაცია შეიძლება გაივალისწინოთ ინდივიდუალური რისკის შეფასების საფუძველზე.[188]

თუ ორსულობის ტესტის ჩატარება საჭიროა, ხოლო პირისპირ ვიზიტი ვერ ხერხდება, მისაღებია ორსულობის ტესტის ჩატარება სახლის პირობებში, თუმცა აღნიშნულის შესახებ გადაწყვეტილება ექიმის დისკრეციაა. სახლის პირობებში ორსულობის ტესტირებისთვის აუცილებელია მინიმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილება: ტესტი და მინიმუმ ერთი სათადარიგოუნდა გაიგზავნოს პაციენტთან კლინიკის მიერ; ტესტი უნდა აკმაყოფილებდეს მგრძნობელობის მინიმალურ საჭირო მაჩვენებელს; ტესტის შედეგი უნდა გადამოწმდეს ტესტის გამომწერის მიერ, საუკეთესო შემთხვევაში პაციენტის მხრიდან ტესტის შედეგის ფოტოსურათის გაგზავნის გზით.

მიმდინარე ეპიდემიის დროს არ უნდა შეფერხდეს ვალპროატის მიმღები პაციენტების ყოველწლიური შემოწმება (ლიცენზიის პირობების ნაწილი). ექიმთან კონსულტაციის გარეშე პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ მედიკამენტის მიღება.[188]

კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა, ამერიკის გულის ასოციაციამ და გულის რითმის საზოგადოებამ გამოაქვეყნა ერთობლივი გზამკვლევი არითიმიების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.

არა-ურგენტული ან გეგმიური პროცედურები უნდა გადაიდოს. ეს მოითხოვს რისკის ინდივიდუალურ შეფასებას და მსჯელობას პაციენტთან. ზოგადად, პროცედურები, რომლებიც ნაკლებად სავარაუდოდ ახდენს გავლენას კლინიკურ მოვლაზე ან შედეგებზე შემდგომი რამდენიმე თვის განმავლობაში, შეიძლება გადაიდოს. გადაუდებელი, ურგენტული და ნახევრად ურგენტული პროცედურები მოიცავს იმ შემთხვევებს, როდესაც არსებობს პაციენტის სასიცოცხლო საფრთხე, კიდურის ან ორგანოთა სისტემის მუდმივი დისფუნქციის რისკი, ან ძლიერი ან სწრაფად პროგრესირებადი სიმპტომების განვითარების რისკი, თუ ეს პროცედურა არ შესრულდება. გზამკვლევში განხილულია თითოეული კატეგორიის კონკრეტული მაგალითები.[189]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.

საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე

ავსტრალიური და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით გულის იმპლანტი-მოწყობილობის მქონე პაციენტთათვის, შესაძლებლობის შემთხვევაში რეკომენდებულია დისტანციური მონიტორინგი.[190][191] შეიძლება საჭირო იყოს პაციენტის მოწყობილობის შემოწმება ფიზიკურად, განსაკუთრებით თუ ეჭვია განხრის დისფუნქციაზე, ბატარეის გათავებაზე (განსაკუთრებით კარდიოსტიმულატორზე დამოკიდებულ პაციენტებში), ავთვისებიანი არითმიის გამოვლენაზე და საჭიროა იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის (ICD) თერაპია.[191] მოწყობილობების ფიზიკური შემოწმების დროს შეძლებისდაგვარად უნდა გამოვიყენოთ უსადენო ტექნიკა, რათა შევინარჩუნოთ >1.5 მეტრიანი დისტანცია პაციენტთან.[190][191] იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის დეაქტივაცია დისტანციურად შეუძლებელია. თუ მოწყობილობის მქონე პაციენტი იღებს პალიატიურ მომსახურებას, მკურნალმა კლინიკურმა გუნდმა უნდა დაამაგროს მაგნიტი კანზე იმპლანტის გასწვრივ, პროგრამერის გამოყენების ნაცვლად.[190] რჩევები მოცემულია მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიისა და ქირურგიული ჩარევის დროს მოწყობილობის მართვის შესახებ. ჩამოთვლილია გადაუდებელი და ნახევრად სასწრაფო არჩევითი პროცედურების ჩვენებები.[190][191]

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტებს შესაძლოა ჰქონდეთ ატიპური პასუხი ინფექციების მიმართ, მაგ. მალნუტრიციის მქონე პაციენტებს, ზოგჯერ, არ უვითარდებათ ცხელება. ექიმებმა უნდა იმსჯელონ პაციენტთან COVID-19-ის ინფექციის და სხვა ფიზიკური ჯანმრთელობის გართულებების რისკის შემცირების საუკეთესო საშუალებების შესახებ, მათი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კვებითი აშლილობის მიმართ გამოყენებული მიდგომის პოტენციური ზეგავლენის გათვალისწინებით.[192]

დაღლილობის ან უენერგიობის ახალი სიმპტომები უნდა შეფასდეს, ხველის და ცხელების არარსებობის შემთხვევაშიც. კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ კარანტინის ზომების გამო შეიძლება გაუარესდეს კვების აშლილობები სხვადასხვა მიზეზის გამო, როგორიცაა შფოთვა პანდემიის შესახებ, საკვების ხელმისაწვდომობის ცვლილება, ვარჯიშის გართულება, სოციალური მხარდაჭერის დაკარგვა, ფინანსური სტრესი და ნერვიულობა სამსახურის შესახებ, ალკოჰოლის მიღების გაძლიერება.[192] შეერთებულ შტატებში, ანგარიშგებული ინციდენტები და კვებითი დარღვევების გამო გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში ვიზიტები გაიზარდა პანდემიის დროს, 2019 წელთან შედარებით, ხოლო ავარიების და კვების დარღვევებით სასწრაფო სამედიცინო დახმარების განყოფილების ვიზიტების წილი გაორმაგდა მოზარდ ქალებში.[170]

პაციენტის შეფასება, ფსიქოლოგიური სერვისები და დანიშნულების მიმოხილვა უნდა განხორციელდეს ვიდეო კონსულტაციების მეშვეობით, შეძლებისდაგვარად, თუ პირისპირ შეფასება ვერ ხერხდება. პაციენტის გასინჯვა შეფასების მნიშვნელოვანი ნაწილია, განსაკუთრებით მალნუტრიციის მქონე პაციენტებისთვის. სისხლის ანალიზებისა და ეკგ-ს შესრულება შესაძლებელია ჯანდაცვის პირველად და მეორე რგოლებში, ადგილობრივი პირობების და რისკის დონის გათვალისწინებით. უნდა შემუშავდეს აწონვის ინდივიდუალური გეგმა იმისდა მიხედვით, თანამშრომლობს თუ არა პაციენტი ჩვენთან ან რამდენად მალავს საკუთარ რეალურ წონას.[192]

ამერიკის პედიატრიის აკადემიის რეკომენდაციით, პანდემიის დროს მიზანშეწონილია ყველა პაციენტის შეფასება სიმსუქნეზე. სიმსუქნისა და მასთან დაკავშირებული თანმხლები დაავადებების მკურნალობა უნდა დაიწყოს დაუყოვნებლივ. სიმსუქნის მქონე პაციენტებში ექიმებმა უნდა ჩაატარონ სკრინინგი კვებით აშლილობებზე (მაგ. ერთბაშად დიდი რაოდენობით საკვებსი მიღება, საკვების მომნელებელი ტრაქტის ხელოვნური, ძალდატანებითი დაცლა და კვების შეზღუდვა).[193]

დამატებითი ონლაინ რესურსები:

ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები

ევროპული გაიდლაინი მოიცავს რეკომენდაციებს ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტების მართვასთან დაკავშირებით მიმდინარე პანდემიის ფონზე.[194] დიაგნოზი უნდა დადგინდეს კლინიკური ეჭვის საფუძველზე, რომელსაც თან ახლავს ბიოქიმიური ტესტირება. TSH-რეცეპტორის ანტისხეულები შეძლებისდაგვარად უნდა შემოწმდეს. თუ წარმონაქმნი არ იზრდება სწრაფად ან პალპაციით/რადიოლოგიურად არ ვლინდება უჩვეულო მახასიათებლები, ფარისებრის კვანძების გასინჯვა შეიძლება გადაიდოს. უკონტროლო თიროტოქსიკოზი შეიძლება უკავშირდებოდეს უფრო მძიმე COVID-19-ს. ბლოკირების და ჩანაცვლების სქემები სასურველია ახლად დიაგნოზირებული ჰიპერთირეოზისთვის, სისხლის ანალიზების საჭირო რაოდენობის შესამცირებლად. გზამკვლევში მოცემულია კონკრეტული რეჟიმები. ნეიტროპენიის სიმპტომები, რომლებიც გამოწვეულია ანტითიროიდული საშუალებებით (ყელის ტკივილი, პირის ღრუს დაწყლულება, ცხელება და გრიპისმაგვარი დაავადება) შეიძლება არ განსხვავდებოდეს COVID-19-ის სიმპტომებისგან. ანტითიროიდული პრეპარატების მიღება უნდა შეწყდეს ნეიტროპენიის სიმპტომების შემთხვევაში და სასწრაფოდ უნდა გაკეთდეს სისხლის საერთო ანალიზი.[194]

COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე

გაჩნდა შეშფოთება, რომ COVID-19-ის პანდემიის დროს შეიძლება დაგვიანდეს სხვა დაავადებების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. აშშ-ის 5 შტატში გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში პაციენტების მოყვანის პროპორცია შემცირდა 41.5%-63.5%-ით 2020 წლის ადრეული მარტის პერიოდში.[195] ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჰოსპიტლიზაციების რაოდენობა შემცირდა 42%-ით, მათ შორის ჰოსპიტალიზაციის მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი დაქვეითება გამოვლინდა ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარქტის, გულის უკმარისოფის, ფქოდ-ის და აპენდიციტის მიზეზებით.[196] 2019 წელთან შედარებით, პედიატრიული გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები შეერთებულ შტატებში შემცირდა 51%, 22% და 23% -ით 2020, 2021 და 2022 იანვრის განმავლობაში, შესაბამისად.[197] დანიაში არა-COVID-19 დაავადებების გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები მსგავსი იყო პანდემიამდელი სტატისტიკისა. სიკვდილობის სიხშირე უფრო მაღალი იყო რესპირატორული დაავადებების, კიბოს, პნევმონიის და სეფსისის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[198] გადაიდო ზოგიერთი არჩევითი ოპერაცია. დიდ ბრიტანეთში ფიქსირდება ოპიოიდების მოხმარების ზრდა ოსტეოართიტის მქონე პაციენტებში, რომლებიც ელოდებიან მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის ართროპლასტიკის ჩატარებას.[199]

დიდ ბრიტანეთში, პირველადი ჯანდაცვის დონეზე ჩატარებული კვლევების თანახმად, ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების დიაგნოსტიკა წელს ბევრად უფრო დაბალია, ვიდრე წინა წლის მარტი-მაისის პერიოდში.[200][201] ქალებს და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებს მნიშვნელოვნად ხშირად ეხებოდათ ვიზიტების გაუქმება დიდ ბრიტანეთში 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს.[202]

გავლენა გულსისხლძარღვთა დაავადებებზე

ინგლისში ჰოსპიტალური შემთხვევების ანალიზის თანახმად, 40%-ით შემცირდა მწვავე კორონარული სინდრომის დიაგნოზით შემოსვლა 2020 წლის შუა თებერვლიდან 2020 წლის მარტამდე, 2019 წლის მაჩვენებლებთან შედარებით; 2020 წლის მაისის ბოლომდე, მწვავე კორონარული სინდრომით შემოსვლა 16%-ით იშვიათი იყო, ვიდრე ბაზისური საშუალო.[203] ინგლისში, 2020 წლის აპრილში ST სეგმენტის ელევაციური მიოკარდიუმის ინფარქტის კანქვეშა კორონარული ინტერვენციების სიხშირე დაქვეითდა 43%-ით 2017-2019 წლების თვიურ მაჩვენებელთან შედარებით. მკაცრი იზოლაციის რეგულაციების შემდეგ სიმპტომებიდან კლინიკამდე გადაადგილების და კარიდან ბალონამდე გადაადგილების ჯამური დრო გაიზარდა, თუმცა, ამ რეგულაციებამდე და რეგულაციების შემდგომ პერიოდში არ ფიქსირდება მნიშვნელოვანი განსხვავებები გულის ძირითადი არასასურველი შედეგების ან ჰოსპიტალური სიკვდილობის კუთხით.[204] ინგლისსა და უელსში მწვავე გულსისხლძარღვთა სიკვდილობის კვლევის თანახმად, პანდემიის დროს გახშირებულია გულსისხლძარღვთა მიზეზებით გარდაცვალება. შემთხვევათა უმეტესობა არ უკავშირდება COVID-19 ინფექციას, ნახევარი ხდება საზოგადოებრივ პირობებში.[205] თუმცა, მწვავე მიოკრადიუმის ინფარქტით ან ინსულტით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები არ შემცირებულა 2020 წლის ოქტომბრიდან 2021 წლის იანვრამდე პერიოდში.[206]
აშშ-ში, COVID-19-ის ადრეულ ეტაპებზე გაიზარდა გულ-სისხლძარღვთა მიზეზით გარდაცვალების შემთხვევათა რაოდენობა (გულის დაავადებით 339,076 და ცერებროვასკულური დაავადებით გამოწვეული 76,767 გარდაცვალება 2020 წლის მარტი-აგვისტოს მონაცემებით, ხოლო 2019 წელს, მონაცემები შეადგენდა 321,218-ს და 72,190-ს) შავკანიან, ესპანური წარმოშობის და აზიელ მოსახლეობაში დისპროპორციულად უფრო მეტად, ვიდრე არაესპანურენოვან თეთრკანიან მოსახლეობაში.[207]
საფრანგეთში მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტით მიღება შემცირდა ქვეყნის მასშტაბით კარანტინის გამოცხადების შემდეგ.[208]
შვედეთში მნიშვნელოვნად შემცირდა მიოკარდიუმის ინფარქტის მქონე პაციენტების რაოდენობა, რომლებიც კორონაროგრაფიაზე გაგზავნეს. თუმცა, სიკვდილობა არ შეცვლილა.[209] მსგავსად, გლობალური ლიტერატურული მოკვლევის და მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაცია მნიშვნელოვნად შემცირდა STEMI-ს ჩვენებით პანდემიის დროს, მაგრამ ეს არ უკავშირდებოდა ჰოსპიტალური სიკვდილობის მატებას.[210]
კიდევ ერთმა კვლევამ გამოავლინა წინაგულების ფიბრილაციის ახალი შემთხვევების 47%-იანი კლება დანიაში "ლოქდაუნის" შემდეგ პირველი 3 კვირის ფარგლებში, 2019 წლის შემთხვევათა რაოდენობასთან შედარებით. იშემიური ინსულტისა და ნებისმიერი მიზეზით სიკვდილობის დაკორექტირებული შანსების თანაფარდობა "ლოქდაუნის" დროს, 2019 წლის შესაბამის კვირებთან შედარებით, შეადგენდა 1.41-ს (95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.93 - 2.12).[211] დიდ ბრიტანეთში, სისტემურმა მიმოხილვამ და მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ინსულტის გამო საავადმყოფოებში მოხვედრის რაოდენობა შემცირდა COVID-19 პანდემიის დროს, პანდემიამდელ შესაბამის პერიოდებთან შედარებით.[212] კვლევამ ასევე აჩვენა ჰემორაგიული ინსულტის უფრო მაღალი მაჩვენებელი პანდემიის პერიოდში.
დაბალი/საშუალო შემოსავლის ქვეყნებში დაფიქსირდა ჰოსპიტალიზაციის 21%-ით კლება და რევასკულარიზაციის 27%-ით კლება ST სეგმენტის ელევაციით მიოკარდიუმის ინფარქტების (STEMI) შემთხვევებში. ST სეგმენტის ელევაციით მიმდინარე მიოკარდიუმის ინფარქტის ჰოსპიტალური სიკვდილობა გაიზარდა 22%-ით.[213]

გავლენა დიაბეტზე

გერმანიაში მნიშვნელოვნად მოიმატა 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე ბავშვებსა და მოზარდებში დიაბეტური კეტოაციდოზის შემთხვევებმა COVID-19-ის პანდემიის დროს, შედარებით იმავე თვეებთან 2018 და 2019 წლებში.[214] იტალიაში 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზი 23%-ით გაიშვიათდა 20 თებერვლიდან 14 აპრილამდე (2020) პერიოდში, შედარებით იმავე პერიოდთან 2019 წელს. დიაბეტური კეტოაციდოზით წარმოდგენილ ბავშვებს უფრო მძიმე მდგომარეობა აღენიშნებოდათ.[215] დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთ რეგიონში აღწერილია 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზის გახშირება 2020 წლის აპრილი-მაისის პერიოდში ბავშვებში, შედარებით წინა 5 წელთან. ბავშვების ნახევარზე მეტი გამოვლინდა მძიმე დიაბეტური კეტოაციდოზით.[216]
დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[217] კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ დიაბეტით დაავადებულ ადამიანებში არა-COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა მათში, ვინც არ იღებდა თანმიმდევრულ რუტინულ მკურნალობას პანდემიის დროს.
დიდ ბრიტანეთში, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები გაიზარდა 41%-ით, ხოლო 57%-ით დიაბეტის ახალი დიაგნოზის მქონე პაციენტებში, პანდემიის პირველი ტალღის დროს, გასულ წლებთან შედარეით. დიაბეტური კეტოაციდოზის მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა კაცებში და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობის პირებში.[218]
შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის ამბულატორიული ვიზიტები და ტესტირება მცირდებოდა პანდემიის დროს, რეცეპტების შევსება და HbA1c დონე მნიშვნელოვნად არ დაზარალებულა ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პაციენტებში, პანდემიის წინა მდგომარეობასთან შედარებით.[219]

გავლენა ინფექციურ დაავადებებზე

აშშ-ში კრუპის, ბრონქიოლიტის და გრიპის ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა ბავშვებში სოციალური დისტანცირების ზომების გამო, გრიპის აქტივობა ამ სეზონზე ისტორიულად დაბალია, 2020-2021 წლებში.[220][221]
დიდ ბრიტანეთში, ბავშვთა ხშირი და მძიმე ინფექციების მიზეზით საავადმყოფოებში მოხვედრა შემცირდა ქცევითი ცვლილებებისა და სოციალური სტრატეგიების შემდეგ, რომლებიც გამოიყენება COVID-19-ის გადაცემის შესამცირებლად.[222] ჰოსპიტალიზაციის ყველაზე დიდი შემცირება დაფიქსირდა გრიპის, ბრონქიოლიტის, მენინგიტისა და წითელას მიზეზებით.
აშშ-ში ცენტრალურ კათეტერთან დაკავშირებული სისხლის ინფექციების სიხშირე მომატებულია 51%-ით პანდემიის დროს, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ინფექციის სიხშირე უფრო მაღალი იყო კლინიკებში, სადაც >10% ჰოსპიტალიზაციები იყო COVID-19-ით განპირობებული, შედარებით კლინიკებთან, სადაც COVID-19 პაციენტები <5%-ს შეადგენდნენ. კოაგულაზაზე უარყოფითი სტაფილოკოკებითა და კანდიდას სახეობებით ინფექციების სიხშირე პანდემიის პერიოდში, წინა პანდემიურ პერიოდთან შედარებით, გაიზარდა.[223]
2020 წელს 26%-ით შემცირდა საკვებსმიერი ინეფქციების შემთხვევები წინა წლებთან შედარებით, რომლის სავარაუდო მიზეზი არის საერთაშორისო მოგზაურობების შემცირება და რესტორნების დახურვა.[224]
დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ჯანდაცვის სერვისების პოტენციური შეფერხებები ინფექციური დაავადებების კუთხით მიუთითებს შესაძლო მნიშვნელოვან პრობლემებზე აივ-ის, ტუბერკულოზის და მალარიას სიკვდილობის კუთხით, იქ სადაც ეს დაავადებები ხშირია.[225] მკურნალობისა და პრევენციის ძირითადი სერვისების შენარჩუნება მოწოდებულია პრიორიტეტულად, პანდემიის გავლენის შესამსუბუქებლად.
აშშ-ში აივ-ის ახალი დიაგნოზების რიცხვი 2019 წლიდან 2020 წლამდე 17%-ით შემცირდა.[226] აივ-ზე ტესტირება ჯანდაცვის დაწესებულებებში 43%-ით შემცირდა 2019 წლიდან 2020 წლამდე. სტრატეგიები, როგორიცაა თვითტესტირება და სკრინინგი უარის თქმის შესაძლებლობით შეიძლება განიხილებოდეს COVID-19 პანდემიის დროს გამოტოვებული დიაგნოზებისა და ტესტირების საკომპენსირებლად.[227]
2021 წლის მარტში, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, 2020 წელს, 2019 წელთან შედარებით, ტუბერკულოზის სამკურნალო ან მოვლის სერვისი მიიღო 1.4 მილიონით ნაკლებმა ადამიანმა. ყველაზე მეტად დაზარალდა დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე ქვეყნები.[228] ტუბერკულოზის შემთხვევების გამოვლენა 2020 წელს 2019 წელთან შედარებით 18%-ით შემცირდა.

გავლენა ავთვისებიან მდგომარეობებზე

გლობალურად, პანდემიის დროს დაფიქსირდა ძუძუს კიბოს სკრინინგის 46.7%-ით, კოლორექტალური კიბოს სკრინინგის 44.9%-ით და საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგის 51.8%-ით შემცირება.[229]

ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.[230] კოლორექტული კიბოს კონსულტაციების, კოლონოსკოპიების და კოლორექტული ქირურგიული ჩარევების სიხშირე მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში. ლაპაროსკოპიური პროცედურები ნაკლებად ტარდებოდა და სტომის ფორმირება უფრო ხშირი იყო, ვიდრე 2019 წელს.[231]
საერთაშორისო, პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოთი დაავადებული პაციენტების 15%-ს აღენიშნებოდა განმკურნავი ქირურგიული პროცედურების შეფერხება სრული ლოქდაუნის პერიოდში. არ იყო განსხვავებები რეზექტაბელურობის მაჩვენებლებში, ხანგრძლივი შეფერხების ფონზეც. გრძელვადიანი ეფექტი შედეგებზე ჯერ არ არის ცნობილი.[232]

წყაროები

დაავადება/მდგომარეობა

აღწერა

კორონავირუსით გამოწვეული დაავადება (COVID-19)

სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფდიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.

საშვილოსნოს პათოლოგიური სისხლდენა

კოქრეინის მიმოხილვამ შეაფასა მძიმე მენსტრუალური სისხლდენის იმ სამკურნალო საშუალებების ეფექტურობა და უსაფრთხოება, რომლებსაც ხშირად იყენებენ პანდემიის დროს.[233] შეფასდა ჩამოთვლილი მკურნალობები: ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები, ანტიფიბრინოლიტიკები, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივები, პროგესტოგენები. მიმოხილვის თანახმად, არსებობს საშუალო ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანტიფიბრინოლიტიკები და კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივები ამცირებს მძიმე მენსტრუალურ სისხლდენას, შედარებით პლაცებოსთან; არსებობს დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები ამცირებს მძიმე მენსტრუალურ სისხლდენას, პლაცებოსთან შედარებით; არსებობს დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ ანტიფიბრინოლიტიკები უფრო ეფექტურია სისხლდენის შესამცირებლად, ვიდრე ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატები და მოკლე ციკლის პროგესტოგენები. ავტორებმა ვერ შეძლეს დასკვნების დადება ანტიფიბრინოლიტიკების და გრძელციკლიანი პროგესტოგენების შედარებისას. უცნობია სიცოცხლის ხარისხის, პაციენტის კმაყოფილების, მძიმე გვერდითი მოვლენების მონაცემებიც. მიმოხილვის ავტორების რეკომენდაციით, პანდემიის კონტექსტში მკურნალობის შერჩევისას (დისტანციურად, მოწოდებულია ანტიფიბრინოლიტიკების (ტრანექსამის მჟავა), ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეპტივების დანიშვნა. როდესაც სერვისები ხელმისაწვდომია, მნიშვნელოვანია სრული შეფასება პირისპირ კონსულტაციაზე (ფიზიკური გასინჯვა, სისხლის ანალიზი, ულტრაბგერა). [ ]

COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინის ხშირ გვერდით მოვლენად არ არის დასახელებული მენსტრუალური ცვლილებები და ანომალიური სისხლდენა; თუმცა, დიდი ბრიტანეთისა მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელ სააგენტოში დაფიქსირდა ამ მოვლენების 51,000-ზე მეტი შემთხვევა ყველა იმ ვაქცინით აცრის შემდეგ, რომელიც ამჟამად ბრიტანეთშია შეთავაზებული.[234] მიუხედავად იმისა, რომ მტკიცებულებები ამჟამად საბოლოო არ არის, მეანთა და გინეკოლოგთა სამეფო კოლეჯის და მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელი სააგენტოს რეკომენდაციით, COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინის ჩატარების შემდეგ მენსტრუალური დარღვევების და/ან მოულოდნელი ვაგინალური სისხლდენის მქონე პაციენტების მკურნალობა უნდა მიმდინარეობდეს ჩვეულებრივი კლინიკური გაიდლაინების გათვალისწინებით, რომლებსაც ზოგად პრაქტიკაში იყენებენ.[235][236] ევროპის მედიკამენტების სააგენტოს ფარმაკოზედამხედველობის რისკის შეფასების კომიტეტმა დაასკვნა, რომ არ არის საკმარისი მტკიცებულება COVID-19-ის ვაქცინაციასა და მენსტრუაციის არარსებობას შორის მიზეზობრივი კავშირის დასადასტურებლად და ახორციელებს საკითხის მონიტორინგს.[237]

მწვავე ქოლეცისტიტი

რამდენიმე სამეცნიერო საზოგადოების გაერთიანებული რეკომენდაციის თანახმად, ლაპაროსკოპიური ქოლეცისტექტომია რჩება არჩევის მკურნალობა მწვავე ქოლეცისტიტის დროს, COVID-19-ის პანდემიის ფონზე. ადრეული ქოლეცისტექტომია (ტარდება სიმპტომების დაწყებიდან რაც შეიძლება მალე) უპირატესია. ჰაერი, რომელიც პერიტონეუმიდან გადის, უნდა გადიოდეს ფილტრაციას დაბალნაწილაკიანი ფილტრით, რათა ვირუსის ნაწილაკები მოშორდეს. თუ ქირურგიული ჩარევა გადაიდება COVID-19-ის ეპიდაფეთქების გამო, აუცილებელია პაციენტების მონიტორინგი სეფსისის ნიშნებზე და ტკივილის პროგრესირების დასაფიქსირებლად. თუ პაციენტი ქირურგიული ჩარევის კრიტერიუმებს ვერ აკმაყოფილებს და არ უმჯობესდება მდგომარეობა ანტიბიოტიკების ფონზე, შეიძლება განიხილოთ ნაღვლის ბუშტის პერკუტანეული დრენირება.[238]

თირკმლის მწვავე დაზიანება

COVID-19-ის მქონე პაციენტებს შეიძლება განუვითარდეთ თირკმლის მწვავე დაზიანება, პროტეინურია ან ჰემატურია. ≥60 წლის ასაკი და COVID-19-ის მძიმე ფორმა სიკვდილობის დამოუკიდებელი რისკფაქტორებია.[239] მძიმე COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია თირკმლის ჩანაცვლებითი თერაპიის საჭიროება, ვიდრე არა-მძიმე COVID-19 პაციენტებში. თირკმლის მწვავე დაზიანება მნიშვნელოვნად ზრდის COVID-19-ით გარდაცვალების რისკს.[239] აშშ-ში თირკმლის მწვავე დაზიანებით ჰოსპიტალიზებული პაციენტების კოჰორტული კვლევის თანახმად, COVID-19-ის და თირკმლის მწვავე დაზიანების თანაარსებობისას გორლგოვანი ფილტრაციის სიჩქარე უფრო სწრაფად ქვეითდება, ვიდრე COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში. ეს ეფექტი დამოუკიდებელი იყო სხვა თანმხლები დაავადებებისა და თირკმლის დაზიანების სიმძიმისგან.[240]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ის ფონზე თირკმლის მწვავე დაზიანება ნებისმიერ დროს შეიძლება განვითარდეს (ჰოსპიტალიზაციამდე, განმავლობაში და შემდეგ). თირკმლის მწვავე დაზიანების ინციდენტობის შესამცირებლად კრიტიკული მნიშვნელობისაა ეუვოლემიური სტატუსის შენარჩუნება (სითხის სტატუსის ოპტიმიზაცია).[129]

თირკმლის მწვავე დაზიანების მკურნალობა იგივენაირად მიმდინარეობს COVID-19-ის მქონე პირებში, როგორც ზოგად მოსახლეობაში და მოიცავს თირკმლის ჩანაცვლებით თერაპიას, საჭიროებისამებრ.[241] მედიკამენტები, რომლებიც იწვევენ ან აუარესებენ თირკმლის მწვავე დაზიანებას, უნდა შეჩერდეს, გარდა აუცილებელი მედიკამენტებისა. COVID-19-ის ზოგიერთი მკურნალობა შეიძლება ზრდიდეს თირკმლის მწვავე დაზიანების რისკს.[129] მომატებული ტემპერატურა და სუნთქვის სიხშირე იწვევს სითხის "შეუგრძნობელ" დაკარგვას.[129] ინტრავენური სითხეები საჭიროა ხშირ შემთხვევაში. არჩევანი ეფუძნება ბიოქიმიურ ტესტებს. ინტრავენური სითხეები საჭიროა ეუვოლემიური მდგომარეობის შესანარჩუნებლად.[129] სიცოცხლისათვის საშიში ჰიპერკალიემიის დროს, სტანდარტული მოვლის პარალელურად, შესაძლებელია კალიუმის შემბოჭველების გამოყენება.[129]

მწვავე ლიმფოციტური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[80] საერთაშორისო ექსპერტების პანელი და ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება გამოსცემს რეკომენდაციებს ზრდასრულებში მწვავე ლიმფოციტური ლეიკემიის სამკურნალოდ.[242][243]კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების მინიმალური დოზა, დაუნორუბიცინის და პეგასპარგაზას დოზის შემცირება (პეგილირებული ასპარგინაზა) მკურნალობის დაწყებისას ხანდაზმულებში და COVID-19-ის გართულებების მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ პირებში.[242][243] ანტი-CD20 მონოკოლონური ანტისხეულები იწვევს იმუნოგლობულინის დონის დაწევას; მკურნალობა ამ აგენტებით შეძლებისდაგვარად უნდა გადაიდოს. მეორე თაობის თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები, კორტიკოსტეროიდების შემცირებული დოზით, უნდა განიხილოთ ფილადელფიას ქრომოსომაზე დადებით შემთხვევებში.[242][243]

თუ ქიმიოთერაპიის ორი ციკლის შემდეგ პაციენტი დადებითია მინიმალურ ნარჩენ დაავადებაზე, კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ ბლინატუმომაბი. თუ პაციენტი უარყოფითია მინიმალურ ნარჩენ დაავადებაზე და ქიმიოთერაპიის უდიდესი ნაწილი დასრულებულია, შესაძლებელია გადაყვანა შემანარჩუნებელ თერაპიაზე. შემანარჩუნებელ ფაზაზე კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების შემცირება და ვინკრისტინის დანიშვნისგან თავის შეკავება >65 წლის პაციენტებში. რეკომენდაციები გაიცემა რეციდივის შემთხვევებისთვის და ტრანსპლანტაციისთვის. ზრდის ფაქტორებით მხარდაჭერა გასათვალისწინებელია COVID-19-ის არმქონე პაციენტებში, რათა ნეიტროფილების რაოდენობა აღდგეს და იყოს 1000 უჯრედი/მიკროლიტრზე ან მეტი, მკურნალობის მთელი კურსის განმავლობაში. ზრდის ფაქტორები სავარაუდოდ არ არის რეკომენდებული SARS-CoV-2 ინფექციის მქონე პაციენტებში, რადგან არსებობს ფილტვის ანთებითი დაზიანების პოტენციური რისკი.[242]

SARS-CoV-2 კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. ერთი კვლევაში, რომელიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების მკურნალობას ქონდა გავლენა.[244] შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[245]

მწვავე მიელოგენური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[80] მწვავე მიელოგენური ლეიკემია ასოცირებულია უარეს გამოსავალთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[246] მწვავე მიელოგენური ლეიკემიის მქონე პაციენტები უნდა გადიოდნენ სკრინინგს COVID-19-ზე ქიმიოთერაპიის ინდუცირების/კონსოლიდირების ფაზამდე.[247] ინტენსიური თერაპიის შემთხვევაში მოწოდებულია COVID-19-უარყოფით განყოფილებაში მართვა, სკრინინგის და დაცვის ზომების გაძლიერებით. ქიმიოთერაპია უნდა გადაიდოს მანამდე, სანამ არ ალაგდება სიმპტომები და პაციენტს არ ექნება უარყოფითი პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციის ტესტი. ქიმიოთერაპია შეირჩევა ციტოგენეტიკის და ნუკლეოფოსმინ-1 და fsm-დაკავშირებული თიროზინ კინაზა-3 სტატუსის მიხედვით. ვენეტოკლაქსი და გილტერიტინიბი ინგლისში საგანგებო წესით დამტკიცებულია პაციენტების გარკვეულ ჯგუფებში გამოსაყენებლად.[247]

ზრდის ფაქტორები სავარაუდოდ არ არის რეკომენდებული COVID-19 ინფექციის მქონე პაციენტებში, რადგან არსებობს ფილტვის ანთებითი დაზიანების პოტენციური რისკი.[242]

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში ძალიან მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. ერთი კვლევაში, რომელიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების მკურნალობას ქონდა გავლენა.[244] შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[245]

ადისონის დაავადება

თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის მქონე პაციენტები იმყოფებიან ინფექციის განვითარების მაღალი რისკის ქვეშ, რაც შეიძლება გართულდეს თირკმელზედა ჯირკვლის კრიზით. ხელმისაწვდომია თირკმელზედა ჯირკვლის კრიზის პრევენციის გაიდლაინები COVID-19-ის დადასტურებული ან საეჭვო შემთხვევების კონტექსტში.[248] პაციენტებს უნდა გაეწიოთ დახმარება, რათაშეძლონ საკუთარი მდგომარეობის უსაფრთხო მართვა. ასევე აუცილებელია მათი ინფორმირება, თუ როგორ უნდა დაიცვან ავადმყოფობის პერიოდის აუცილებელი წესები. გაიდლაინების რეკომენდაციით, COVID-19-ის სიმპტომების მქონე პაციენტებმა უნდა მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება და მითითებისამებრ მიიღონ პერორალური ჰიდროკორტიზონი ან პრედნიზოლონი. პაციენტებს ასევე ურჩევენ ცხელებისთვის მიიღონ პარაცეტამოლი და მიიღონ სითხეები რეგულარულად, რათა აწარმოონ მათი შარდის კონცენტრაციის დონის მონიტორინგი. კლინიკური გაუარესების ნიშნების შემთხვევაში (მაგ. თავბრუსხვევა, ძლიერი წყურვილი, უკონტროლო კანკალი, ძილიანობა, დაბნეულობა, ლეთარგია, ღებინება, მძიმე დიარეა, სუნთქვის მზარდი უკმარისობა, სუნთქვის სიხშირე >24/წთ, მეტყველების გაძნელება) პაციენტმა ან მისმა მომვლელმა კუნთშიდა გზით უნდა შეასრულოს ჰიდროკორტიზონის ინექცია და მოითხოვოს სასწრაფო სამედიცინო დახმარება.[248] ჰოსპიტალიზებულმა პაციენტებმა უნდა მიიღონ ინტრავენური ჰიდროკორტიზონი და მუდმივი ინტრავენური რეჰიდრატაცია იზოტონური სალინით; დროებით უნდა შეწყდეს ფლუდროკორტიზონის გამოყენებას.

ალერგიული რინიტი

ბრიტანეთის ალერგოლოგიისა და კლინიკური იმუნოლოგიის საზოგადოების და იტალიის პედიატრიული ალერგოლოგიისა და იმუნოლოგიის საზოგადოების განცხადებებში ალერგიული რინიტის მქონე პაციენტებისთვის რეკომენდებულია ჩვეული მკურნალობის, მათ შორის ტოპიკური ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდებისა და ანტიჰისტამინების გამოყენების გაგრძელება. უკონტროლო ალერგიული რინიტი შესაძლოა გახდეს ცემინების და მომატებული ხელი-თვალის და ხელი-ცხვირის კონტაქტის მიზეზი, რაც ზრდის SARS-CoV-2-ის ტრანსმისიის რისკს.[249][250] შეგვიძლია შევამციროთ დოზის შემდგომი დაკვირვების პერიოდი და გავზარდოთ დოზებს შორის ინტერვალები პაციენტებისთვის, რომლებიც უკვე იტარებენ კანქვეშა იმუნოთერაპიას.[249]

აორტის სტენოზი

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯის და გულსისხლძარღვთა ანგიოგრაფიის და ინტერვენციების საზოგადოების პოზიცია-განცხადება რეკომენდაციას უწევს პაციენტების ტრიაჟს აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურაზე პანდემიის განმავლობაში.[251] მძიმე, სიმპტომური აორტის სტენოზის შემთხვევაში, აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა უნდა განიხილებოდეს კლინიკური დამძიმების, გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის ან განმეორებითი ჰოსპიტალიზაციის რისკის შესამცირებლად. მონაცემები საკმარისი არ არის ზუსტი რეკომენდაციების გასაცემად მინიმალურად სიმპტომური მძიმე-კრიტიკული სტენოზის შესახებ; თუმცა, განიხილება ურგენტული აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა ან მკაცრი მონიტორინგი. აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა განიხილება თუ ძალიან მაღალია პიკური/საშუალო გრადიენტი, ძალიან მცირეა აორტის სარქვლის ფართობი და დაბალია მოცულობითი ინდექსი. უსიმპტომო პაციენტებში აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული ცვლილების პროცედურა გადაიდება 3 თვით ან გეგმიური პროცედურების გაგრძელებამდე. მკაცრი ამბულატორიული მონიტორინგი გრძელდება მძიმე სტენოზის მქონე ყველა პაციენტში.

გულის სარქველების ბრიტანულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები გულის სარქვლოვანი დაავადების ამბულატორიული მართვის შესახებ COVID-19 პანდემიის კონტექსტში. მათი რეკომენდაციით, მძიმე სიმპტომური აორტის სტენოზი და შორსწასული გულის უკმარისობა, ასევე პარკუჭის ფუნქციის დაქვეითება (განდევნის ფრაქცია <50%) ან სინკოპე ყველაზე პრიორიტეტული მდგომარეობებია და საჭიროებს ჩარევას სასურველია 2 კვირაში, ან მაქსიმუმ 4 კვირაში. აორტის სტენოზის ინტერვენცია შეიძლება იყოს სარქვლის ჩანაცვლება ან აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული იმპლანტაცია. ამჟამად ამ ორ მეთოდს შორის არჩევისას ინდივიდუალურ შემთხვევებში მიიღება გადაწყვეტილება, ზოგადი ანესთეზიის, ინტენსიური მოვლის, ჰოსპიტალიზაციის და COVID-19-ის რისკის გათვალისწინებით.[252]

ევროპის კარდიოლოგთა საზოგადოება აცხადებს, რომ აორტის სარქვლის ტრანსკათეტერული იმპლანტაცია ტრანსფემორალური მიდგომით (სედაციის ქვეშ ან მხოლოდ ადგილობრივი ანესთეზიით) რესურსების ოპტიმალური გამოყენების გზაა, რადგან ნაკლებია ინტენსიურ განყოფილებაში მოთავსების საჭიროება და პაციენტი უფრო მალე გაეწერება კლინიკიდან. აორტის სარქვლის ჩანაცვლებისთვის პრიორიტეტი ენიჭება სინკოპეს და გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებს და მაღალი ტრანსვალვულური გრადიენტის და/ან მარცხენა პარკუჭის ფუნქციის დაქვეითების მქონე პაციენტებს. კლინიკური გადაწყვეტილებები უნდა მიიღოს მულტიდისციპლინურმა გუნდმა და ტელემედიცინა უნდა იყოს გამოყენებული დისკუსიების გასაადვილებლად, თუ პირისპირ შეხვედრები შეუძლებელია. პაციენტთა მდგომარეობის ხანმოკლე და გრძელვადიანი პროგნოზი უნდა იყოს დაბალანსებული საავადმყოფოში შეძენილი ინფექციის სამართავ ხელმისაწვდომ რესურსებთან და რისკებთან.[191]

აპლაზიური ანემია

მძიმე აპლაზიური ანემიის დეფინიციური მკურნალობებია ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია ან იმუნოსუპრესიული თერაპია. ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოების რეკომენდაციის თანახმად, თუ ნეიტროფილების აბსოლუტური რაოდენობა ნაკლებია 200 მიკროლიტრზე (ძალიან მძიმე აპლაზიური ანემია), ტრანსპლანტაციის ან იმუნოსუპრესიის დაყოვნების რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე SARS-CoV-2-ზე ექსპოზიციის რისკი ან იმუნოსუპრესიის გავლენა ინფექციაზე; თუმცა, ოპტიმალური მართვა შეიძლება ამჟამად არ იყოს პრაქტიკული.[253]

იმუნოსუპრესიის ვარიანტებია ანტითიმოციტების გლობულინი (ATG), ციკლოსპორინი და ელტრომბოპაგი; ATG-ის გამოყენება საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას. ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება, სისხლისა და ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციის ევროპული საზოგადოება და NHS ინგლისი ავრცელებენ განცხადებებს ელტრომბოპაგის გამოყენების რეკომენდაციით, ციკლოსპორინთან ან მის გარეშე, როგორც "ხიდის" თერაპია ღეროვანი უჯრედების გადანერგვამდე ან იმუნოსუპრესიულ თერაპიამდე ATG-ით მძიმე ან ძალიან მძიმე აპლაზიური ანემიის დროს, COVID-19-ის პანდემიის განმავლობაში.[253][254][255]

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში არ ჩატარებულა. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. ერთმა მცირე კვლევამ აჩვენა სეროკონვერსიის შემცირებული მაჩვენებელი და დაბალი ანტისხეულების პასუხი SARS-CoV-2 ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ აპლაზიური ანემიის მქონე ადამიანებში, ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. მეორე ვაქცინაციის შემდეგ სეროდადებითობა და ანტისხეულების დონეები ექვივალენტური იყო აპლაზიური ანემიის მქონე და ჯანმრთელ ადამიანებში.[256]

შესაძლებელია მივიღოთ ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[245] ამერიკის ჰემატოლოგიური საზოგადოება აცხადებს, რომ COVID-19 ვაქცინაციის სარგებელი აჭარბებს რისკს აპლაზიური ანემიის მქონე პაციენტებში, განსაკუთრებით ვისაც მძიმე დაავადების დამატებითი რისკფაქტორები აქვთ; თუმცა, იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფ პაციენტებში ვაქცინის ფონზე შეიძლება ვერ გამომუშავდეს საკმარისი იმუნური პასუხი.[253]

ასთმა

ასთმის გლობალური ინიციატივა (GINA) აცხადებს, რომ ასთმით დაავადებულებს არ აქვთ COVID-19- ის გადადების მომატებული რისკი და კარგად კონტროლირებადი, მსუბუქი და ზომიერი ასთმის მქონე ადამიანები არ არიან მძიმე COVID-19-ის რისკის ქვეშ.[257] GINA ასევე აცხადებს, რომ კარგად კონტროლირებული ასთმის შემთხვევაში არ არის მომატებული COVID-19-ით გარდაცვალების რისკი; თუმცა, პირებში, ვინც ახლო წარსულში პერორალურ კორტიკოსტეროიდებს იღებდნენ, შეიძლება მომატებული იყოს COVID-19-ით სიკვდილობის რისკი.[257] ინგლისში 12 წელზე უფროსი ასაკის მოზრდილებისა და ბავშვების დიდმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ცუდად კონტროლირებადი ან მძიმე ასთმის მქონე ადამიანებს COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის მნიშვნელოვნად გაზრდილი რისკი აქვთ ასთმის არმქონე პირებთან შედარებით; თუმცა, მსუბუქი ან კარგად კონტროლირებადი ასთმის მქონე პირებს არ ჰქონდათ გაზრდილი რისკი.[258] შოტლანდიაში, კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პერორალური კორტიკოსტეროიდების ორი ან მეტი კურსი ან ასთმის მიზეზით ჰოსპიტალიზაცია წინა 2 წლის განმავლობაში დაკავშირებული იყო COVID-19-ით გამოწვეული ჰოსპიტალიზაციის გაზრდილ რისკთან და მოზრდილებში ინტენსიური მკურნალობის განყოფილებაში გადაყვანასთან ან სიკვდილთან.[259] დამატებითი კვლევებით დადგინდა, რომ მწვავე ასთმით დაავადებულ პაციენტებს (მკურნალობენ 3 სხვადასხვა კლასის მედიკამენტებით) აქვთ მომატებული ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური თერაპიის დაშვებისა და COVID-19- ით გარდაცვალების რისკი.[260][261]

ასთმისთვის გამოწერილი მედიკამენტები პაციენტებმა ჩვეულებრივ უნდა მიიღონ, მათ შორის საინჰალაციო და პერორალური კორტიკოსტეროიდები და ბიოლოგიური აგენტები.[250][257][262][263] GINA გვირჩევს წერილობითი გეგმის შედგენას ყველა პაციენტისთვის, რათა ამოიცნონ ასთმის გამწვავება, გამოიყენონ საკონტროლო და საპროფილაქტიკო მედიკამენტები სწორად და იცოდნენ, როდის მოითხოვონ სამედიცინო დახმარება.[257] აღნიშნული რეკომენდაციებით, ნებულაიზერების გამოყენებისგან მწვავე შეტევის დროს თავი უნდა შევიკავოთ რესპირატორულ ნაწილაკებში ვირუსის გავრცელების რისკის გამო. ჰერმეტული დოზირებული ინჰალატორი და სფეისერი პირის ნაწილით ან მჭიდრო სახის ნიღაბი შეგიძლიათ გამოიყენოთ ხანმოკლე მოქმედების ბეტა-2 აგონისტის მისაწოდებლად.[257] აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები გვირჩევენ, რომ ნებულაიზერმა შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა, თუმცა უცნობია, რა იწვევს რისკის მატებას- ნებულაიზერით ნაწილაკების წარმოქმნა თუ ახლო კონტაქტი ჯანდაცვის პროფესიონალსა და პაციენტს შორის.[264] ასთმის გლობალური ინიციატივა გვირჩევს დავიცვათ ადგილობრივი COVID-19 ტესტირების რეკომენდაციები და ინფექციის კონტროლის პროცედურები, თუ საჭიროა სპირომეტრია და პიკური ნაკადის გაზომვა.[257] ასთმის გლობალური ინიციატივის რეკომენდაციით, კათეტერშიდა ფილტრის გამოყენებამ შეიძლება შეამციროს გადაცემის რისკი სპირომეტრიის დროს და პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ, დაიტოვონ სპირომეტრის თავსაცვი, თუ გრძნობენ ხველების აუცილებლობას.[257] კანადური გაიდლაინების რჩევით, საჭიროა კლინიკური განსჯა დიაგნოსტიკური და თერაპიული ბრონქოსკოპიის ურგენტულობის დასადგენად. არაურგენტული პროცედურები შეიძლება გადაიდოს ვირუსის მაღალი გავრცელების დროს, როდესაც ინფიცირების რისკი მიუღებლად მაღალია.[265] ამერიკის ალერგიის, ასთმისა და იმუნოლოგიის აკადემიამ (AAAAI) წარმოადგინა რეკომენდაციები ფილტვების პროცედურების უსაფრთხო პრაქტიკის შესახებ, მათ შორის სპირომეტრია, ფრაქციული ამოსუნთქული აზოტის ოქსიდი, საინჰალაციო მკურნალობა და მეთაქოლინით დატვირტვის ტესტი.[266]

პაციენტებს სახლში უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, მაგრამ არ უნდა მოიმარაგონ ჭარბი რაოდენობით მედიკამენტები. შეგიძლიათ შეახსენოთ პაციენტებს, რომ ინჰალატორები და სფეისერები არ გამოიყენონ სხვა ადამიანებთან საზიაროდ. ექიმებმა პაციენტებს ხელი უნდა შეუწყონ მოწევის შეწყვეტაში.[250]

აუხსენით პაცინეტებს, რომ COVID-19 შეიძლება გამოვლინდეს ასთმის შეტევის მსგავსი სიმპტომებით (მაგ. ხველა, სუნთქვის უკმარისობა); თუმცა, დამატებითი სიმპტომები, როგორიცაა ცხელება, დაღლილობა და გემოს/ყნოსვის ცვლილება უფრო სავარაუდოა COVID-19-ით ინფიცირების დროს.[267] ფართომასშტაბიანი, კოჰორტული კვლევის თანახმად, 16-49 წლის ასაკში, COVID-19-ის მქონე 7-დან 1 პაციენტს აღენიშნებოდა მსტვინავი სუნთქვა[260]

COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებული პაციენტების კვლევებში, ასთმა არ არის ინტუბირების დამოუკიდებელი რისკფაქტორი.[268] ასთმის მქონე პაციენტები, რომლებიც 16 წლის ან უფროსები არიან, უფრო მძიმე დაავადებას უჩივიან ჰოსპიტალიზაციისას და უფრო ხშირად საჭიროებენ კრიტიკულ მოვლას, არაინვაზიურ ვენტილაციას და ჟანგბადს, შედარებით ასთმის არმქონე პაციენტებთან. ასთმის მქონე, 50 წლის ან უფროსი პაციენტების შემთხვევაში, საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების გამოყენება ჰოსპიტალიზაციამდე 2 კვირის განმავლობაში დაკავშირებული იყო ნაკლებ სიკვდილობასთან, ვიდრე თანმხლები რესპირატორული დაავადების მქონე პაციენტებში.[260]

GINA-ს ინფორმაციით, 2020 წელს ბევრ ქვეყანაში დაფიქსირდა ასთმის გამწვავებების შემცირება.[257] 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს შოტლანდიასა და უელსში გადაუდებელი დახმარების განყოფილებებში მოთავსება და ასთმის გამო საავადმყოფოში მიღება მნიშვნელოვნად გაიშვიათდა. ინჰალაციური და პერორალური კორტიკოსტეროიდების დანიშვნის სიხშირემ მნიშვნელოვნად იმატა უელსში ლოქდაუნის წინ, რაც მიანიშნებს, რომ ამ ცვლილებას ხელი შეუწყო პროფილაქტიკური მკურნალობის გაუმჯობესებულმა დაცვამ და გამწვავების თვითმართვამ. სხვა რესპირატორული ვირუსების ცირკულაციის შემცირებამ, ჰაერის დაბინძურების შემცირებამ და მოწევის ჩვევების შეცვლამ ლოქდაუნის დროს ასევე შეიძლება ხელი შეუწყოს შემცირებას.[269] ინგლისში, პირველადი ჯანდაცვის მომსახურების გამოყენება ასთმის გამწვავებებზე შემცირდა 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს, მაგრამ მნიშვნელოვანი შემცირება არ დაფიქსირდა საავადმყოფოში ვიზიტის სიხშირის კუთხით.[270]

GINA გვირჩევს COVID-19 ვაქცინაციას ასთმით დაავადებულებში, ვაქცინაციისას ჩვეული სიფრთხილის დაცვით.[257] მძიმე ასთმის მქონე ადამიანებისთვის, რომლებიც იღებენ ბიოლოგიურ თერაპიას, COVID-19 ვაქცინა და ბიოლოგიური თერაპია არ უნდა ჩატარდეს იმავე დღეს.[257]

ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის აშლილობა (ADHD)

ევროპის ADHD გაიდლაინების ჯგუფმა გამოაქვეყნა გზამკვლევი ADHD-ის მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. პაციენტის მშობლები და მომვლელები უნდა წახალისდნენ, გამოიყენონ ქცევითი აღზრდის სტრატეგიები. ხოლო სკოლებში რეკომენდებულია უპირატესობა მივანიჭოთ ADHD-ის მქონე მოსწავლეების მონიტორინგს. პაციენტებს, ჩვენების შემთხვევაში, საწყისი შეფასების შემდეგ უნდა შევთავაზოთ მკურნალობის დაწყება. პაციენტებმა, რომლებიც უკვე იღებენ მედიკამენტს, უნდა გააგრძელონ მისი გამოყენება დანიშნულებისამებრ. მშობლებმა და პაციენტებმა, დაწესებული შეზღუდვებით გამოწვეული სტრესის მართვისთვის არ უნდა მიიღონ დანიშნულებაში მედიკამენტის გაწერილ დოზაზე მეტი. გულ-სისხლძარღვთა რუტინული შემოწმებები და პირისპირ მონიტორინგი შეიძლება გადაიდოს პირებში, რომელთაც არ აქვთ გულ-სისხლძარღვთა რისკფაქტორები. რეკომენდებულია არტერიული წნევისა და გულისცემის სიხშირის მონიტორინგი სახლის პირობებში.[271]

აუტოიმუნური ჰეპატიტი

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[272] დიდი ბრიტანეთის, ევროპის და ამერიკის გაიდლაინები თანხმდება: იმუნოსუპრესანტი მედიკამენტები COVID-19-ის არმქონე პირებში თვითნებურად და საპროფილაქტიკოდ არ უნდა შეიცვალოს.[273][274] ამან შეიძლება გამოიწვიოს აუტოიმუნური ჰეპატიტის გამწვავება. ბუდეზონიდი შეიძლება დაინიშნოს რემისიის მიღწევის მიზნით ციროზის არმქონე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნებათ აუტოიმუნური ჰეპატიტი, სისტემური კორტიკოსტეროიდების შემცირების მიზნით.[274]

ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაცია (AASLD) გვირჩევს, რომ იმუნოსუპრესიული თერაპია უნდა დაიწყოს აუტოიმუნური ჰეპატიტის მქონე პაციენტებში, COVID-19-ის სტატუსის მიუხედავად.[273]

თუ პაციენტს განუვითარდება COVID-19, ღვიძლის დაავადებების კვლევის ამერიკის ასოციაციის (AASLD) რეკომენდაციით, ექიმებმა უნდა განიხილონ იმუნოსუპრესანტების დოზის შემცირება, განსაკუთრებით აზათიოპრინის და მიკოფენოლატის შემთხვევაში, თუმცა, ამავდროულად, უნდა გაითვალისწინონ იმუნოსუპრესირებულ პაციენტებში ინფექციების მართვის ძირითადი პრინციპები და სუპერინფექციის რისკის შემცირება.[273] რეჟიმის რეგულირება უნდა იყოს ინდივიდუალური და ეს დამოკიდებულია COVID-19- ის სიმძიმეზე. თუ პაციენტი იღებს კორტიკოსტეროიდებს და აღენიშნა COVID-19, კორტიკოსტეროიდული დოზირება უნდა იყოს საკმარისი თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის თავიდან ასაცილებლად.[274]

COVID-19- მა შეიძლება გამოიწვიოს ღვიძლის ფუნქციის ტესტების პათოლოგიური ჩვენებები აუტოიმუნური ჰეპატიტის დროს; ეს არ შეიძლება მივაკუთვნოთ დაავადების გამწვავებას, ბიოფსიით დადასტურების გარეშე.[273]

ბრიტანეთის გასტროენტეროლოგიის საზოგადოების, ღვიძლის შემსწავლელი ბრიტანული ასოციაციისა და ბრიტანეთის სისხლისა და ტრანსპლანტაციის ასოციაციის ერთობლივი განცხადება გვირჩევს, რომ აუტოიმუნური ჰეპატიტით დაავადებულ პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია ნებისმიერი ხელმისაწვდომი ვაქცინით.[275]

ძუძუს კიბო

ევროპული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ძუძუს კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არეკორეგირებული ლეტალობის მაჩვენებელი არის 15.2%. ჯამში სიკვდილობა კიბოს და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უფრო მაღალია მამაკაცებში, ≥65 წლის პირებში და ≥2 თანმხლები დაავადების მქონე პაციენტებში.[76] ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[75]

მამოლოგთა ამერიკულმა საზოგადოებამ გამოსცა რეკომენდაციები COVID-19-ის პანდემიის დროს ძუძუს კიბოს მქონე პაციენტების პრიორიტეტიზაციის, მკურნალობის და ტრიაჟის შესახებ.[276] პანდემიის განმავლობაში, მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალი პრიორიტეტი ენიჭება ჩამოთვლილ მდგომარეობებს:

მკერდის პოტენციურად არასტაბილური დაავადება (მაგ. ჰემატომა, ინფექცია): შეფასება ქირურგიული ჩარევისთვის
ძუძუს ინვაზიური კიბოს ახალი დიაგნოზი
ქირურგიული ჩარევა: მასტექტომიის შემდგომი იშემიური ანათალის რევიზია; აუტოლოგური ქსოვილოვანი ანათალის რევასკულარიზაცია/რევიზია
ქიმიოთერაპია: ნეოადიუვანტური/ადიუვანტური ქიმიოთერაპია სამმაგი უარყოფითი და HER2-დადებითი ძუძუს კიბოს შემთხვევაში; ადრეული ქიმიოთერაპია სავარაუდოდ გააუმჯობესებს გამოსავალს მეტასტაზური დაავადების დროს; ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია უკვე დაწყებულია; ადიუვანტური ან მეტასტაზური ენდოკრინული თერაპია
სხივური თერაპია მტკივნეული, ინოპერაბელური წარმონაქმნებისთვის; სხივური თერაპიის გაგრძელება, თუ უკვე დაიწყო; კრიტიკული მეტასტაზური დაზიანებების მკურნალობა (მაგ. თავის ტვინის მეტასტაზი, ზურგის ტვინის კომპრესია).

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით უმაღლესი პრიორიტეტი ენიჭებათ შემდეგ პაციენტებს:[84]

პაციენტები, რომლებიც იღებენ განკურნებით სისტემურ ქიმიოთერაპიას, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
პაციენტები, რომლებიც იღებენ ადიუვანტურ ან ნეოადიუვანტურ სისტემურ ქიმიოთერაპიას, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობას.

დიდი ბრიტანეთის ასოციაცია ძუძუს კიბოს ქირურგიული მკურნალობის შესახებ აქვეყნებს რეკომენდაციებს შესაბამისი სერვისების შესახებ პანდემიის კონტექსტში.[277]

ძუძუს კიბოს ქირურგიის ასოციაცია გვთავაზობს პაციენტების პრიორიტეტიზაცია შემდეგი თანმიმდევრობით, თუ ქირურგიული ჩარევის შესაძლებლობები შეზღუდულია:[277]

ესტროგენის რეცეპტორზე (ER) უარყოფითი კიბო
ადამიანის ეპიდერმული ზრდის ფაქტორის მე-2 რეცეპტორზე (HER2) დადებითი კიბო
პრე-მენოპაუზური პაციენტები
პოსტ-მენოპაუზური, ER-დადებითი პაციენტები, მაღალი რისკის შემცველი დაავადებით (მე-3 ხარისხი ან ლიმფური კვანძი დადებითია)
მაღალი ხარისხის, ფართომასშტაბიანი კარცინომა in situ სადინრებში (DCIS)
პოსტ-მენოპაუზური, ER-დადებითი პაციენტები, უფრო დაბალი რისკის შემცველი დაავადებით
სადინრების in situ კარცინომის მქონე დანარჩენი პაციენტები

ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია მხოლოდ იმ შემთხვევაში გამოიყენება, თუ ნათლად ნაჩვენებია ქიმიოთერაპია. ნეოადიუვანტური ქიმიოთერაპია საჭიროებს გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის რუტინულად გამოყენებას პანდემიის ფონზე. რეკომენდებულია მულტიდისციპლინარული განხილვა ყველა შემთხვევაში.[88][278]

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა შეიმუშავა რეკომენდაციები გულის რუტინული მეთვალყურეობის ცვლილებების შესახებ ძუძუს კიბოს მქონე ქალებში, რომლებსაც უტარდებათ სისტემური თრაპია კიბოს მიმართ და იმყოფებიან კარდიოტოქსიკურობის დაბალი რისკის ქვეშ. მაღალი რისკის მქონე პაციენტებმა უნდა ჩაიტარონ ჩვეული მკურნალობა.[279]

COVID-19 ვაქცინაცია ასოცირდება იღლიის ლიმფადენოპათიის გახშირებასთან მკერდის მაგნიტურ-რეზონანსული სკანირების და მამოგრაფიის დროს.[280][281] ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, COVID-19-ის ვაქცინაციის შემდეგ მამოგრაფიული იღლიის ლიმფადენოპათიის ინციდენტობა შეადგენს 3%-ს.[281] გამოქვეყნდა გაიდლაინები რეაქტიული კვანძების ბიოფსიების თავიდან ასაცილებლად. მაგნიტურ-რეზონანსულ კვლევაზე დაფიქსირებულ, ცალმხრივ, იღლიის ლიმფადენოპათიას, რომელიც აცრის მკლავის მხარეს ფიქსირდება, სავარაუდოდ იწვევს აცრა თუ დოზის მიღებიდან 4 კვირაში განვითარდა. რეკომენდებულია განმეორებითი ულტრაბგერა მეორე დოზიდან 6-8 კვირაში.[280]

დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:

ბრონქიოლიტი

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია პრევენციული მკურნალობის ოპტიმიზაცია, გრიპის აცრის და შესაბამის ბავშვებში პალივიზუმაბის დანიშვნის ჩათვლით.[282] შეფასების მთავარი კომპონენტებია: ოქსიგენაცია, ჰიდრატაცია, ნუტრიცია, ბავშვის პოტენციური COVID-19 სტატუსის განურჩევლად. მაღალი დინების ჟანგბადის მიწოდება ცხვირის კანულით არის აეროზოლის წარმომქმნელი პროცედურა; თუ საჭიროა მისი გამოყენება, უნდა ესწრებოდეს უფროსი პროფესიონალი. ბავშვები, რომლებიც საავადმყოფოში შემოდიან სხვადასხვა მიზეზით, ექვემდებარებიან ტესტირებას რესპირატორულ ვირუსებზე, როგორიცაა SARS-CoV-2, გრიპი და რესპირატორული სინციტიური ვირუსი. თუ საჭიროა ინტენსიური მომსახურება ან ქირურგიული ჩარევა, პრიორიტეტია SARS-CoV-2 სწრაფი ტესტირება.

კარცინოიდული სინდრომი

შუალედური მითითებები ნეიროენდოკრინული სიმსივნით დაავადებულთა მართვის შესახებ ხელმისაწვდომია დიდი ბრიტანეთისა და ირლანდიის ნეიროენდოკრინული სიმსივნის საზოგადოების მასალებში.[283] თუ პაციენტი უკვე იღებს სომატოსტატინის ანალოგს, უნდა გაგრძელდეს თერაპია. თუმცა, მედიკამენტის მიღების გზა და დოზებს შორის ინტერვალები შეიძლება შეიცვალოს ჰოსპიტალში მისვლის საჭიროების შესამცირებლად; ეს ინდივიდუალურია და პაციენტთან უნდა გადაწყდეს. მაღალფუნქციური სიმსივნის შემთხვევაში, თუ მკურნალობა უნდა დაწყებულიყო, აუცილებელია თერაპიის ინიცირება მდგომარეობის საკონტროლოდ. თერაპიის დაწყება არაფუნქციური სიმსივნის შემთხვევაში შეიძლება გადაიდოს. ეს დამოკიდებულია პაციენტის ჯანმრთელობაზე და სიმსივნის მახასიათებლებზე. გადაწყვეტილება ინდივიდუალურად მიიღება. ქიმიოთერაპიის და პეპტიდური რეცეპტორების რადიოთერაპიის გამოყენება ინდივიდუალურად წყდება. რისკი და სარგებელი უნდა განიხილოთ თითოეული პაციენტისთვის. ქირურგიული ჩარევა განიხილება თუ იგი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ან პოტენციურად განკურნების ეფექტის მქონეა.

გულ-ფილტვის რეანიმაცია

გულ-ფილტვის რეანიმაცია COVID-19-ის პანდემიის ფონზე მაღალი რისკის პროცედურაა ჯანდაცვის პერსონალისთვის, რადგანაც წარმოიქმნება აეროზოლი, პაციენტსა და პროფესიონალს შორის კონტაქტი ახლოა და საჭიროა სწრაფი მოქმედებები.

თუ გულის გაჩერება არის დაფიქსირებული (პაციენტი არ რეაგირებს და სუნთქავს არანორმალურად), დიდი ბრიტანეთის და საერთაშორისო (ILCOR) გაიდლაინები გვირჩევენ სუნთქვის ძიებას, მაგრამ არ გირჩევენ სასუნთქი გზების გახსნას ან სუნთქვის მოსმენას/განცდას პაციენტის პირის მიდამოებში.[284][285]

ბრიტანული გაიდლაინების თანახმად, მწვავე ჰოსპიტალურ პირობებში აუცილებელია აეროზოლის მაგენერირებელი პროცედურის შესაბამისი პირადი დაცვის საშუალებების (PPE) ტარება რეანიმაციის გუნდის თითოეული წევრის მიერ, სანამ შევლენ პაციენტის ოთახში; პირადი დაცვის საშუალებების გარეშე არ უნდა დაიწყოს გულის მასაჟი ან სასუნთქი გზების პროცედურები. ერთ ოთახში პერსონალის რაოდენობა უნდა იყოს შეზღუდული. სასუნთქი გზების პროცედურები გამოცდილმა პირებმა უნდა ჩაატარონ, აეროზოლიზაციის რისკის მინიმუმამდე დაყვანით.[285] განახლებული ამერიკული გაიდლაინები ახლა გვირჩევენ, რომ გულმკერდის არაპირდაპირი მასაჟი ან დეფიბრილაცია არ უნდა გადაიდოს დამცავი საშუალებებით აღჭურვილი პერსონაილს ლოდინში, მაგრამ პირველადი რეანიმაციის პერსონალი უნდა ჩაანაცვლონ შესაბამისად ჩაცმულმა პერსონალმა რაც შეიძლება მალე.[286] თუ პაციენტი ვერ მოთავსდება ზურგზე მწოლიარე მდგომარეობაში, შეიძლება ჩატარდეს გულ-ფილტვის რეანიმაცია მუცელზე დაწვენილ მდგომარეობაში, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს სასუნთქი გზების და სისხლის მიმოქცევის მხარდაჭერას.[191]

თუ პირველადი დახმარება აუცილებელია საზოგადოებრივ პირობებში, შესაძლებელია მხოლოდ გულის მასაჟის ჩატარება და დეფიბრილაცია (როცა არის წვდომა დეფიბრილატორზე); იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს ინფექციის პოტენციური რისკი, პაციენტის პირსა და ცხვირზე რეკომენდებულია ნაჭრის დაფარება. გულის გაჩერება ბავშვებში უფრო ხშირადაა გამოწვეული რესპირატორული პრობლემით, ამიტომ ვენტილაცია აუცილებელია; შეიძლება ჩაითვალოს, რომ რესპირატორული დახმარების გარეშე უფრო მაღალია სიკვდილობის რისკი, ვიდრე COVID-19-ის შესაძლო გადადების რისკი.[284][285][286]

წყალში პირით პირში სუნთქვა არ უნდა ჩატარდეს დახრჩობის შემთხვევებში. გადამრჩენელმა პერსონალმა წყლიდან უნდა ამოიყვანონ პაციენტი, როცა ხელმისაწვდომია პირადი დაცვის საშუალებები და პირველადი დახმარების ხელსაწყოები. გადამრჩენელმა პერსონალმა უნდა ატაროს ხელთათმანი, ნიღაბი და თვალის დამცავი მთელი პროცესის განმავლობაში. უპირატესია ვენტილაცია ორი ადამიანის მიერ, ტომარა-ფილტრი-ნიღბის პრინციპით, HEPA ფილტრის (მაღალეფექტური ნაწილაკოვანი შეკავება) გამოყენებით. თუ ეს შეუძლებელია, მეორე რიგის მეთოდია პირი-ნიღბის ვენტილაცია HEPA ფილტრით. მესამე რიგის- პასიური ოქსიგენაცია. თუ გადამრჩენელი პერსონალი ვერ იცავს გზამკვლევს, საჭიროა მხოლოდ გულმკერდის კომპრესიები და პაციენტის ცხვირის/პირის დაფარვა ქსოვილით.[287]

ბრაზილიური გაიდლაინებით რეკომენდებულია უწყვეტი კომპრესიების დაწყება გულფილტვის რეანიმაციის მიზნით ზრდასრულებში. პაციენტის პირის ღრუ უნდა დაიფაროს ქსოვილით ან ნიღბით, რომელიც დაბალი დინების ჟანგბადს ატარებს (6-10 ლიტრი/წთ), სანამ დაიწყება გულმკერდის კომპრესიები; ქსოვილი/ნიღაბი უნდა დარჩეს ადგილზე, სანამ ინვაზიური სასუნთქი გზა ჩაიდგმება. თუ შესაძლებელია, არ უნდა გამოიყენოთ ნიღბიანი სასუნთქი ტომარა ან მილი; თუ საჭიროა, ორი პირი უნდა აწვდიდეს ვენტილაციას (ორი ხელით ნიღბის დასაჭერად) და უნდა გამოიყენოთ ოროფარინგული სასუნთქი გზა. HEPA ფილტრი უნდა ჩაიდგას ნიღაბსა და ტომარას შორის. თუ პაციენტი გულის გაჩერებისას მუცელზე წევს და არ აქვს ინვაზიური სასუნთქი გზა, საჭიროა გადმობრუნება ზურგზე. თუ პაციენტი ინტუბირებულია, გულმკერდის კომპრესიები უნდა გაკეთდეს მუცელზე წოლით მდგომარეობაში. ბავშვების რეანიმაცია იდეალურ შემთხვევაში ტარდება გულმკერდის კომპრესიით და ტომარა-ნიღბით, HEPA ფილტრით, სანამ სასუნთქი გზა უზრუნველყოფილი იქნება.[288]

International Liaison Committee on Resuscitation: COVID-19 Practical Guidance for Resuscitation. Opens in new window

ნათხემისებრი ატაქსია

ნათხემისებრი ატაქსიის მქონე პაციენტებს შეიძლება აღენიშნებოდეთ COVID-19-ის მძიმე ფორმის მაღალი რისკი, რადგან პაციენტები ხშირად არიან ხანდაზმულები, აქვთ ნევროლოგიური კომპლექსური პრობლემები და თანმხლები დაავადებები.[289] რეკომენდაციების თანახმად, იმუნური ატაქსიის მქონე პაციენტებმა უნდა განაგრძონ თერაპიის მიღება (ინტრავენური იმუნოგლობულინის, კორტიკოსტეროიდების და პლაზმის ჩანაცვლების ჩათვლით), თუმცა ისინი ითვლებიან მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ ჯგუფად და უნდა დაიცვან ფიზიკური დისტანცირების ადგილობრივი გაიდლაინები.[289] ინფექციის სიმპტომების მქონე პაციენტებს შესაძლოა მიეცეთ ინსტრუქცია შეწყვიტონ იმუნოსუპრესიული მკურნალობის ჩატარება სრულყოფილად გამოჯანმრთელებამდე. იმუნოთერაპიის დაწყება ასევე შეიძლება გადაიდოს, თუმცა უნდა შეფასდეს აღნიშნულის რისკი, განსაკუთრებით სწრაფად პროგრესირებადი იმუნური ატაქსიებით დაავადებულ პაციენტებში.[289] ნათხემისებრი ატაქსიის და COVID-19-ის შემთხვევაში საჭიროა ატაქსიოლოგის ჩართვა.

ორსულთა ქოლესტაზი

ნაღვლის მჟავების კონცენტრაციის სისხლის ანალიზები უნდა ჩატარდეს ოპორტუნისტულად სიმპტომური ქალების რეგულარულ ანტენატალურ ვიზიტებზე, რადგან მკვდრადშობადობის რისკი მნიშვნელოვნად იზრდება შრატში ნაღვლის მჟავას პიკური კონცენტრაციის დროს ≥100 მიკრომოლ/ლ.[290][291] მკვდრადშობადობის რისკი განსაკუთრებით იზრდება ჩასახვის 35 -ე კვირაში. ამიტომ, სისხლის უფრო ხშირი ტესტირება რეკომენდებულია ჩასახვიდან 34 -დან 37-ე კვირის პერიოდში.[292][291] ქალებს ნაღვლის მჟავების პიკური რაოდენობით ≥100 მიკრომოლ/ლ, უნდა შევთავაზოთ მშობიარობა 35 კვირიდან, ხოლო უფრო დაბალი დონის მქონეებს მშობიარობა 38 -დან 39 კვირამდე.[292]

გულის ქრონიკული შეგუბებითი უკმარისობა

გულის უკმარისობის მქონე პაციენტებში COVID-19-ის შემთხვევაში სიკვდილის და ჰოსპიტალიზების რისკი მნიშვნელოვნად უფრო მაღალია.[80][293][294][295]

გულის ქრონიკული უკმარისობის მქონე პაციენტები მოწყვლადი არიან გულის მწვავე უკმარისობის მიმართ COVID-19-ით დაინფიცირების შემდეგ.[296] ევროპის გაიდლაინებში რეკომენდებულია გულის მწვავე უკმარისობის მქონე პაციენტებში მკურნალობის იმავე სტრატეგიის გამოყენება, რომელიც გამოიყენება დაუინფიცირებელ პაციენტებში.[191] ობსერვაციული კვლევის ანგარიშის თანახმად, გულის ქრონიკული უკმარისობის მედიკამენტური თერაპიის შეწყვეტა (ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის ინჰიბიტორები, ბეტა-ბლოკერები და მინერალოკორტიკოსტეროიდის რეცეპტორების ანტაგონისტები) COVID-19-ის მქონე პაციენტებში მნიშვნელოვნად ზრდის სიკვდილობის რისკს. ავტორების რეკომენდაციით, მწვავე ავადმყოფობის დროს ამ მედიკამენტების შემცირების ან შეწყვეტის შემთხვევაშიც კი, პაციენტის გაწერის შემდეგ მათი გამოყენება უნდა განახლდეს რაც შეიძლება მალე.[296]

თირკმლის ქრონიკული დაავადება

თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე ნებისმიერი ასაკის პირები, არიან COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის განვითარების მომატებული რისკის ქვეშ.[297][298][299][300][301] ერთ-ერთი მეტა-ანალიზის მიხედვით, თირკმლის ქრონიკული დაავადების მქონე COVID-19-ით დაინფიცირებულ პაციენტებში დაზიანებადობის თანაფარდობა სიკვდილობის კუთხით შეადგენს 3.6-ს.[74]

მძიმე მწვავე რესპირაციული სინდრომის გამომწვევი კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) BNT162b2 mRNA ვაქცინა აყალიბებს ანალოგიურ გამანეიტრალებელი ანტისხეულების ტიტრებს ჰემოდიალიზზე მყოფ და არმყოფ პაციენტებში. ადენოვირუსთან ასოცირებული ვექტორული ვაქცინა ADZ1222 აყალიბებდა გამანეიტრალებელი ანტისხეულების სუბოპტიმალურ რაოდენობას ჰემოდიალიზზე მყოფ პაციენტებში, რომლებსაც მანამდე ანტისხეულები არ ქონიათ.[302] შეერთებულ შტატებში ჩატარებულმა რეტროსპექტულმა ობსერვაციულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს შორის, რომლებიც იღებდნენ ჰემოდიალიზს, BNT162b2-ით ან მესენჯერ რნმ-1273-ით ვაქცინაცია დაკავშირებული იყო COVID-19-ის დიაგნოზის დაბალ რისკთან და ჰოსპიტალიზაციის ან სიკვდილის დაბალ რისკთან COVID-19-ის დიაგნოზის მქონე პირებში.[303] აშშ-ში კიდევ ერთმა რეტროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს შორის, რომლებიც იღებენ შემანარჩუნებელ დიალიზს, ვაქცინით გამოწვეული სერორეაქცია დროთა განმავლობაში მცირდება ვაქცინების ტიპების მიხედვით.[304]

ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[80] ხანდაზმული ასაკი დაკავშირებულია COVID-19-ის დამძიმებასთან ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მქონე პაციენტებში.[305] ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება რეკომენდაციას უწევს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მკურნალობის გადადებას ისეთ რეგიონებში, სადაც COVID-19 აქტიურია. იმ შემთხვევაში, თუ საჭიროა დაუყოვნებლივ მკურნალობა, უპირატესია ისეთი რეჟიმი, რომელიც ნაკლებ ამბულატორიულ ვიზიტებს საჭიროებს. თავი უნდა ავარიდოთ მონოკლონური ანტისხეულების გამოყენებას, განსაკუთრებით მიზნობრივ აგენტებთან კომბინაციაში. შეძლებისდაგვარად თავი უნდა ავარიდოთ ვენეტოკლაქსის დაწყებას.[306] იმუნოგლობულინის ჩანაცვლება შეიძლება გაგრძელდეს შერჩეულ პაციენტებში როცა პოტენციური სარგებელი აჭარბებს კლინიკაში ინფუზიისთვის მისვლის რისკს. ინტრავენური იმუნოგლობულინი შეიძლება გაგრძელდეს COVID-19-ის მქონე პაციენტებში, მაგრამ საჭიროა მჭიდრო მონიტორინგი თრომბოემბოლიური მოვლენების გამოვლენის მიზნით. თუ პაციენტი უკვე იღებს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მკურნალობას და განვითარდა COVID-19 მსუბუქი სიმპტომებით, მკურნალობის ცვლილება საჭირო არ არის. მკურნალობის მოდიფიცირება შეიძლება საჭირო გახდეს მძიმე სიმპტომების მქონე პირებში. ეს დამოკიდებულია ლეიკემიის სიმძიმეზე, ინფექციების ანამნეზზე, მძიმე გართულებების რისკზე; გადაწყვეტილება მიიღება ინდივიდუალურად, მაგრამ მონოკლონური ანტისხეულები, როგოროც წესი, არ გამოიყენება COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. იბრუტინიბით და აკალაბრუტინიბით მკურნალობა უნდა გაგრძელდეს ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[306]

ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის რეკომენდაციების თანახმად, მოწოდებულია თერაპიის გადადება პანდემიის პერიოდში, როცა ეს შესაძლებელია.[307] თუ მკურნალობა საჭიროდ ჩაითვალა, ხელმისაწვდომობის შემთხვევაში, რეკომენდებულია პერორალური თერაპია.

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში ძალიან მწირია. ასეთ პაციენტებს, სავარაუდოდ, აქვთ შესუსტებული პასუხი ვაქცინაციაზე. კვლევებში, რომლებიც BNT162b2 mRNA COVID-19 ვაქცინას მოიცავდა ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემიის მქონე პაციენტებში, ანტისხეულოვანი პასუხი ნაკლები იყო ჯანმრთელ საკონტროლო ჯგუფთან შედარებით. პასუხზე დაავადების აქტივობას და მკურნალობას ქონდა გავლენა.[244][308] შედარებით დაბალი ანტისხეულოვანი პასუხი დაფიქსირდა პაციენტებში, რომლებიც მკურნალობდნენ ბრუტონის თიროზინკინაზას ინჰიბიტორებით ან მხოლოდ ვენეტოკლაქსით ან ანტი-CD20 ანტისხეულთან კომბინაციით. შესაძლებელია მივიღოთ დამატებითი ზომები, როგორიცაა საყოფაცხოვრებო კონტაქტების ადრეული ვაქცინაცია.[245]

ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლეიკემია.[80] ჰემატოლოგიის ამერიკული ასოციაცია აქვეყნებს რეკომენდაციებს ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემიის მართვის თაობაზე COVID-19-ის პანდემიის ფონზე.[309] თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორებით მკურნალობა არ არის იმუნოსუპრესიული და არ უნდა შეჩერდეს ან გადაიდოს ახლადდიაგნოსტირებული ქრონიკული მიელოდიური ლეიკემიის დროს პაციენტებში, რომელთაც COVID-19 არ აქვთ. თიროზინ კინაზას ზოგიერთ ინჰიბიტორს აქვს ფილტვისმიერი გვერდითა ეფექტები. COVID-19-ის მქონე პაციენტებში შესაძლებელია მედიკამენტის შეწყვეტის განხილვა. რემისიაში მყოფ პაციენტებს ნორმის მიხედვით უნდა ჩაუტარდეთ მეთვალყურეობა, შეძლებისდაგვარად. დისტანციური მეთვალყურეობა ან შედარებით იშვიათი ვიზიტები განიხილება თუ ადგილობრივად შესაბამისი პირობები არსებობს. ლეიკემიის ქრონიკულ ფაზაში მყოფ პაციენტებში COVID-19-ის ინფექციის რისკი მაღალი არ არის და ვისაც აქვს ინფექცია, შეიძლება არ ჰქონდეს უფრო მძიმე დაავადების რისკი. წამალთშორისი ურთიერთქმედებები უნდა განიხილოთ COVID-19-ის მკურნალობის დროს.

ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადება(ფქოდ)

ფქოდ-ის მქონე პაციენტები COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ არიან და უნდა იცავდნენ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესაბამის რეკომენდაციებს.[260][261][298][310] ერთმა მეტა-ანალიზმა აღნიშნა სიკვდილობის 3.18-ჯერ მომატებული რისკი და მძიმე დაავადების 3.63-ჯერ მაღალი რისკი თუ პაციენტს ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების ანამნეზი აქვს.[311] ფილტვის ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადების გლობალური ინიციატივა (GOLD) ფქოდ-ის მქონე პაციენტებისთვის, რომელთაც აღენიშნებათ ახალი ან პროგრესირებადი რესპირატორული სიმპტომები, ცხელება და/ან COVID-19-თან დაკავშირებული ნებისმიერი სიმპტომი, რეკომენდაციას უწევს SARS-CoV-2-ზე ტესტირებას, მსუბუქი სიმპტომების არსებობის შემთხვევაშიც.[312] დიდი მოცულობის პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ დაადგინა, რომ რესპირატორული დაავადებების არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ფქოდ-ით დაავადებულ, 50 წელს გადაცილებულ პირებში (ასთმით ან მის გარეშე), უფრო ხშირად არის საჭირო დამატებითი ჟანგბადი და არაინვაზიური ვენტილაცია, თუმცა უფრო იშვათად უტარდებათ ინვაზიური მექანიკური ვენტილაცია ან კრიტიკული მკურნალობა. ამ ჯგუფში სიკვდილობა აჭარბებს 40%-ს.[260]

ეროვნული და საერთაშორისო რესპირატორული ორგანიზაციების რეკომენდაციით, პაციენტებმა უნდა განაგრძონ რეგულარული მკურნალობის მიღება. ამჟამად არ არსებობს მტკიცებულება კორტიკოსტეროიდების ამოსაღებად (საინჰალაციო და პერორალური) ფქოდ-ის მქონე პაციენტების მკურნალობის რეჟიმიდან COVID-19-ის პანდემიის გამო.[312]

ფქოდ-ის გამწვავებები პაციენტმა უნდა მართოს ინდივიდუალური გეგმის მიხედვით. არ იცვლება "გადამრჩენელი" ანტიბიოტიკების და კორტიკოსტეროიდების რეკომენდაციები. "გადამრჩენელი" ანტიბიოტკები და კორტიკოსტეროიდები პაციენტებმა არ უნდა გამოიყენონ COVID-19-ის სამკურნალოდ. არ უნდა დაიწყონ ანტიბიოტიკებით პროფილაქტიკა რისკის შესამცირებლად.[313] კანადური გაიდლაინებით, ფქოდის მქონე პაციენტებისთვის, რომლებსაც COVID-19 აღენიშნებათ, რეკომენდებულია სტანდარტული საინჰალაციო თერაპიის გაგრძელება. ფქოდის გამწვავებას უნდა უმკურნალონ პრედნიზოლონით, განურჩევლად იმისა, არის თუ არა SARS-2-CoV გამწვავების მიზეზი.[262]

გამწვავებების რისკის და COVID-19-ის ფონზე უარყოფითი გამოსავლის თავიდან ასაცილებლად, მწეველ პაციენტებს ეძლევათ მკაცრი რეკომენდაცია მოწევის შეწყვეტის შესახებ.[313]

ფქოდ-ის გლობალური ინიციატივა (GOLD) მიიჩნევს, რომ ინჰალაცია დაკავშირებულია წვეთების გამოყოფის და დაავადების ტრანსმისიის მომატებულ რისკთან.[312] GOLD გვირჩევს, რომ სადაც ეს შესაძლებელია, მშრალი ფხვნილის ინჰალატორები, წნევით გაზომილი დოზის ინჰალატორები და რბილი ინჰალატორები ნებულაიზერების ნაცვლად გამოყენებული იქნას წამლის მიწოდებისთვის. აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები გვირჩევენ, რომ ნებულაიზერმა შესაძლოა გამოიწვიოს ინფექციური აეროზოლების წარმოქმნა, თუმცა უცნობია, რა იწვევს რისკის მატებას- ნებულაიზერით ნაწილაკების წარმოქმნა თუ ახლო კონტაქტი ჯანდაცვის პროფესიონალსა და პაციენტს შორის.[264]

GOLD-ის რეკომენდაციით, COVID-19-ის მაღალი პრევალენტობის პერიოდში, სპირომეტრია უნდა ჩატარდეს ფქოდ-ის სწრაფი დიაგნოზის საჭიროების შემთხვევაში და/ან ფილტვის ფუნქციის შესაფასებლად, ინვაზიური პროცედურების ან ქირურგიული ჩარევის შესრულებამდე.[312]

ბრიტანეთის თორაკალურმა საზოგადოებამ გამოსცა ფილტვის რეაბილიტაციის ონლაინ რესურსები პაციენტებისთვის, რომლებიც ფიზიკურად ვერ გადიან კონსულტაციას ექიმთან. რესურსები ხელმისაწვდომია COVID-19-ის გადატანის შემდეგ პერიოდისთვისაც.[314]

სინგაპურში ჩატარებული ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, აღინიშნა მნიშვნელოვანი და მდგრადი კლება ფქოდ-ის გამწვავებების მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებისა. ასევე დაფიქსირდა კლება რესპირატორულ ვირუსულ ინფექციასთან დაკავშირებული გამწვავებების მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებისა პანდემიის დროს, რაც დაემთხვა საზოგადოებრივი ჯანდაცვის უსაფრთხოების ზომების დანერგვას, როგორებიცაა სოციალური დისტანცირება და სახის ნიღბის ტარება უნივერსალურად.[315]

ქრონიკული ტკივილი

ჩრდილოეთ ამერიკისა და ევროპის ექსპერტთა პანელმა გამოსცა რკეომენდაციები ქრონიკული ტკივილის მართვის თაობაზე პანდემიის პირობებში.[316] ოპიოიდების დანიშვნა და გაგრძელება შესაძლებელია, თუმცა პაციენტებმა უნდა იცოდნენ ოპიოიდების გავლენის შესახებ იმუნურ სისტემაზე, ხანგრძლივი მოხმარების შემთხვევაში. პაციენტები, რომლებიც რეგულარულად იყენებენ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდულ პრეპარატებს, უნდა აგრძელებდნენ გვერდითი ეფექტების მონიტორინგს. ცხელება ან მიალგია უნდა შეატყობინონ ექიმს. კორტიკოსტეროიდების გამოყენების ფონზე იზრდება თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის პოტენციალი და იცვლება იმუნური პასუხი; კლინიცისტებმა უნდა განიხილონ კორტიკოსტეროიდების ინექციების რისკი/სარგებელი და გამოიყენონ ნაკლები დოზა.[316] ახალი ინტრათეკური ტუმბოს ჩადგმას თავი უნდა აარიდოთ, გარდა შერჩეული ონკოლოგიური პაციენტებისა, რომლებსაც სარგებელი უფრო მეტი ექნებათ, ვიდრე რისკი. ასევე არ არის რეკომენდებული ნეიროსტიმულატორების კვლევა ან იმპლანტების ჩადგმა.

გამოკვლევებმა დაადგინა, რომ არ არის კავშირი არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო საშუალებების გამოყენებასთან და უარყოფით შედეგებს შორის COVID-19 დაავადებული პაციენტებში; ერთ-ერთმა პროსპექტულმა მრავალცენტრულმა კვლევამ, რომელიც ჩატარდა ბრიტანეთში, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში დაადგინა, რომ მათ, ვინც NSAID-ებს იღებდა ინფექციანმდე, ჰქონდათ იგივე შედეგები, რაც საკონტროლო ჯგუფს.[317] ერთი რეტროსპექტული კოჰორტული კვლევის შედეგების თანახმად, გრძელვადიანი ოპიოიდური თერაპია შეიძლება დაკავშირებული იყოს მძიმე ავადმყოფობისა და გართულებების გაზრდილ რისკთან, მათ შორის სიკვდილთან მოზრდილებში, რომელთაც აღენიშნებათ COVID-19; საჭიროა შემდგომი პროსპექტული კვლევები.[318]

ინგლისში ჩატარებულმა რეტროსპექტულმა, პოპულაციაზე დაფუძნებულმა კოჰორტმა კვლევამ აჩვენა, რომ COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილობის მაჩვენებელი უფრო მაღალი იყო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებში, ვიდრე შეუზღუდავი შესაძლებლობების ადამიანებისთვის COVID-19 პანდემიის პირველი ორი ტალღის განმავლობაში. ფარდობითი რისკები განსაკუთრებით მაღალი იყო აქტივობის უფრო მაღალი დონის შეზღუდვის მქონე ადამიანებში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ქალებსა და ახალგაზრდა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებში. არასასურველი სოციალურ-ეკონომიკური, დემოგრაფიული და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკ-ფაქტორები განაპირობებს ზოგიერთ, მაგრამ არა ყველა, მომატებულ რისკს შშმ პირებს შორის.[319]

ქრონიკული სინუსიტი

ალერგიის და კლინიკური იმუნოლოგიის ამერიკული აკადემია გვირჩევს ქრონიკული რინოსინუსიტის მქონე პაციენტებში გავაგრძელოთ ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდები ინდივიდუალური დოზებით, არ შეცვალოთ ან შეწყვიტოთ მკურნალობა ექიმთან კონსულტაციის გარეშე.[320] არ არსებობს მტკიცებულება, რომ ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდები (დამტკიცებული დოზით და ჩვენებით) ზრდის COVID-19 ინფექციის რისკს ან უფრო მძიმე დაავადების რისკს. ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდების მოხსნამ შეიძლება გამოიწვიოს ქრონიკული სინუსიტის დამძიმება. სისტემური კორტიკოსტეროიდები ფრთხილად უნდა გამოიყენოთ პანდემიის დროს და მძიმე სიმპტომების მქონე პაციენტებში, ვისაც მკურნალობის ალტერნატივა არ აქვს. მძიმე ქრონიკული რინოსინუსიტის და პოლიპების შემთხვევაში, განიხილეთ სისტემური კორტიკოსტეროიდები თუ ქირურგიული ჩარევა შეუძლებელია; პაციენტი თვითიზოლაციაში უნდა იყოს მკურნალობის მიმდინარეობისას და დასრულებიდან ერთი კვირის განმავლობაში.[320]

ექიმებმა უნდა შეაფასონ ბიოლოგიური აგენტების დაწყების რისკები და სარგებელი დაბალი რისკის პაციენტებში; თერაპია შეიძლება გადაიდოს მაღალი რისკის პაციენტებში პანდემიის გამო. თუ პაციენტს არ აქვს COVID-19 და უკვე იღებს ბიოლოგიურ თერაპიას, მკურნალობა შეიძლება გაგრძელდეს რისკი/სარგებლის შეფასების შემდეგ; მტკიცებულება არასაკმარისია შეწყვეტის რეკომენდაციის გასაცემად. ექიმებმა უნდა შეწყვიტონ ან გადადონ ბიოლოგიური აგენტებით თერაპია COVID-19 დადებით პაციენტებში.[321][320]

ციროზი

ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ინფექციას უფრო მაღალი სიკვდილობის მაჩვენებელი აქვს, ხოლო სიკვდილობა კი, თავის მხრივ, უკავშირდება ღვიძლის დაავადების სიმძიმეს.[273][274] COVID-19 ინფექციამ შეიძლება დააჩქაროს ღვიძლის მწვავე- ქრონიკული უკმარისობა დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში.[322]

ევროპული გაიდლაინებით, ციროზის და COVID-19-ის მქონე პაციენტებისთვის მოწოდებულია სტაციონარული მკურნალობა. ასეთი პაციენტები იმყოფებიან ღვიძლის დეკომპენსაციის განვითარების ან გაუარესების, მძიმე COVID-19-ის და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ.[274] ციროზის და პორტული ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებმა თავი უნდა აარიდონ ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების მიღებას. ციროზის მქონე პაციენტებში აუცილებელია პარაცეტამოლის ზედოზირების პრევენცია.[323] დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში საჭიროა გართულებების პრევენციის გაიდლაინის მკაცრი დაცვა. რეკომენდებულია ვირუსული გრიპის და სტრეპტოკოკული პნევმონიის წინააღმდეგ ვაქცინაცია. გართულებების მკურნალობა უნდა გაგრძელდეს (მაგ. სპონტანური ბაქტერიული პერიტონიტი, ღვიძლისმიერი ენცეფალოპათია, ასციტი).[274] ორგანოების დონაცია და ტრანსპლანტაცია სავარაუდოდ შეფერხდება მრავალ ქვეყანაში. ღვიძლის ტრანსპლანტაციის სერვისები უნდა აღდგეს პანდემიის პიკის შემდეგ, როგორც კი შესაძლებელი იქნება. როცა რესურსი შეზღუდულია, ტრანსპლანტაციისთვის განიხილება ცუდი მოკლევადიანი პროგნოზის მქონე პაციენტები, მათ შორის ღვიძლის მწვავე უკმარისობის, მწვავე-ქრონიკული უკმარისობის ან ღვიძლის ბოლო სტადიის მაღალი ქულის მქონე პაციენტები, მილანის კრიტერიუმებით მაღალი მაჩვენებლის მქონე ღვიძლის კარცინომის შემთხვევები.[274]

გარდამავალი ელასტროგრაფიით შეიძლება შემცირდეს ენდოსკოპიურად ვარიკოზული ვენების სკრინინგის საჭიროება ციროზის მქონე ზოგიერთ პაციენტში. არაინვაზიური შეფასებები, როგორიცაა ბავენოს IV კრიტერიუმები, თრომბოციტების და ღვიძლის სიმაგრის თანაფარდობა, ღვიძლის და ელენთის სიმაგრის გაზომვა, ხასიათდება კარგი პროგნოზული ღირებულებით კლინიკურად მნიშვნელოვანი ვარიკოზული ვენების აღმოსაჩენად და სისხლდენის რისკის მქონე პაციენტების გამოსავლენად. ვარიკოზული ვენების სკრინინგის დროს გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის გავრცელების რისკი ენდოსკოპიით და სისხლდენის რისკი. ტესტირება SARS-CoV-2-ზე რეკომენდებულია ენდოსკოპიის ჩატარებამდე. ენდოსკოპიის პროცედურა არ უნდა შეფერხდეს, თუ პაციენტი უარყოფითია SARS-CoV-2-ზე, ხოლო COVID-19-ის ინფექციის დატვირთვა ადგილობრივად დაბალია.[274] ენდოსკოპურად საყლაპავის ვარიკოზის მკურნალობა საჭიროა ვარიკოზული სისხლდენის ეპიზოდის შემდეგ.[324]

ციროზის მქონე პაციენტებში შესაძლებელია დაქვეითებული იყოს SARS-CoV-2 ვაქცინაზე რეაქცია; თუმცა, ექსპერტები რეკომენდაციას უწევენ პრიორიტეტულ ვაქცინაციას, რადგან სიკვდილობის რისკი მაღალია დეკომპენსირებული ციროზის მქონე პაციენტებში.[325] ბრიტანეთის გასტროენტეროლოგიის საზოგადოების, ღვიძლის შემსწავლელი ბრიტანული ასოციაციისა და ბრიტანეთის სისხლისა და ტრანსპლანტაციის ასოციაციის ერთობლივი განცხადება გვირჩევს, რომ ღვიძლის ქრონიკული დაავადების მქონე პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია ნებისმიერი ხელმისაწვდომი ვაქცინით.[275] ციროზის მქონე პირების ერთი კოჰორტული კვლევის თანახმად, მესენჯერ-რნმ ვაქცინების გამოყენება დაკავშირებული იყო COVID-19 ინფექციის შემცირებასთან, ჰოსპიტალიზაციის ან სიკვდილობის შემცირებასთან 28 დღის შემდეგ.[326]

Clostridium difficile-თან დაკავშირებული დაავადება

მძიმე მწვავე რესპირატორული დაავადების გამომწვევი მე-2 კორონავირუსის (SARS-CoV-2) ფეკალური მიკრობიომის ტრანსპლანტაციით გადაცემის პოტენციური რისკის გამო, აშშ-ს სურსათისა და წამლის სააგენტომ გამოსცა ახალი რეკომენდაციები 2019 წლის 1 დეკემბრის შემდეგ აღებული განავლის შესახებ:[327]

დონორების სკრინინგი, რათა გამოვლინდეს ინფიცირებული ან ახლო წარსულში ინფიცირებული პირები.
დონორების ან განავლის ტესტირება SARS-CoV-2-ზე, თუ შესაძლებელია.
პაციენტებმა უნდა განაცხადონ ინფორმირებული თანხმობა იმის შესახებ, რომ იციან SARS-CoV-2-ის გადადების პოტენციური რისკი ფეკალური მიკრობიომის ტრანსპლანტაციის შედეგად.

თუ განავალის დონაცია მოხდა 2019 წლის 1 დეკემბრამდე, აღნიშნული კრიტერიუმების გათვალისწინება საჭირო არ არის.

გლუტენური დაავადება-ცელიაკია

პედიატრიული გასტროენტეროლოგიის, ჰეპატოლოგიისა და ნუტრიციის ევროპული საზოგადოების (ESPGHAN) რეკომენდაციით, პანდემიის პირობებში მიზანშეწონილია შესაძლებლობის შემთხვევაში არ ჩავატაროთ ბიოფსია ბავშვებში ცელიაკიის დიაგნოსტირებისთვის, რათა არ შეყოვნდეს დიაგნოზი და მკურნალობა ენდოსკოპიაზე შემცირებული წვდომის გამო. ბიოფსიის დამზოგველი მიდგომა შეგვიძლია გამოვიყენოთ ბავშვებში, რომელთაც აქვთ დადებითი პასუხი ენდომიზიულ ანტისხეულებზე და იმუნოგლობულინი A-ის (IgA) ტიტრი ნორმის ზედა ზღვარზე 5-10-ჯერ მეტი.[328]

არა-ჰოსპიტალური (საზოგადოებაში შეძენილი) პნევმონია

საზოგადოებრივ პირობებში, მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს უნდა დაიწყოს ანტიბიოტიკოთერაპია, რაც შეიძლება ადრე. თუ პაციენტის სიმპტომები მოლოდინისამებრ არ უმჯობესდება, ან სწრაფან ან მნიშვნელოვნად უარესდება, მან უნდა მოითხოვოს სასწრაფო სამედიცინო დახმარება იმისდა მიუხედავად, იღებს თუ არა ანტიბიოტიკს. ანტიბიოტიკები არ გამოიყენება მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის პრევენციისთვის.[129]

ჰოსპიტალიზებულ (ან მწვავე მოვლის სხვა პირობებში მყოფ) პაციენტებში, მეორეული ბაქტერიული პნევმონიის გამოსავლენად და ანტიბიოტიკების დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად რეკომენდებულია შემდეგი ტესტები: რესპირატორული და სისხლის კულტურა, SARS-CoV-2-ის პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქცია (PCR); ხახის ნაცხი რესპირატორული ვირუსის და ატიპური პათოგენის პოლიმერაზული ჯაჭვური რეაქციისთვის, გულმკერდის რადიოლოგიური კვლევები, სისხლის საერთო ანალიზი და შარდში legionella-ს და პნევმოკოკის ანტიგენის ტესტები.[129] C რეაქტიული ცილის მაღალი შემცველობით ვერ განვსხვავებთ COVID-19-ის პნევმონიას ბაქტერიული პნევმონიისგან, თუმცა დაბალი მაჩვენებელი მეორეულ ბაქტერიულ პნევმონიას ნაკლებად სავარაუდოს ხდის.[129]

COVID-19-ით ინფიცირებულ პაციენტებში, მეორეულ ბაქტერიულ ინფექციაზე კლინიკური ეჭვის დროს ტარდება ემპირიული ანტიბიოტიკოთერაპია.[129] ანტიბიოტიკებით მკურნალობა უნდა დაიწყოს დიაგნოსტირებიდან 4 საათის განმავლობაში. თუ პაციენტს შესაძლო სეფსისი აქვს, 1 საათის განმავლობაში.[129] ანტიბიოტიკის შერჩევა დამოკიდებულია მგრძნობელობის ადგილობრივ მონაცემებსა და ხელმისაწვდომობაზე. ანტიბიოტიკის გამოყენებაზე სპეციალისტის რჩევის მიღება რეკომენდებულია პაციენტებისთვის, რომლებიც იმუნოსუპრესირებულები არიან, არიან ორსულად ან კრიტიკული მოვლის განყოფილებაში ან აქვთ ანამნეზში რეზისტენტული პათოგენით ინფექცია, ფილტვის დაავადების განმეორებითი ინფექციური გართულებები.

ანტიბიოტიკების გამოყენება უნდა გადაიხედოს 24-48 საათში, ან როცა ტესტის შედეგები გახდება ცნობილი. საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენება შედარებით ვიწრო სპექტრის ანტიბიოტიკი. იმ შემთხვევაში, თუ სხვა ჩვენება არ გვაქვს, ანტიბიოტიკოთერაპია წყდება 5 დღის შემდეგ.[129] პაციენტების მართვის სტრატეგია უნდა გადაფასდეს იმ შემთხვევაში, თუ არ გაუმჯობესდა მათი კლინიკური მდგომარეობა ან სიმპტომები დამძიმდა. საჭიროა სპეციალისტთან კონსულტაცია, თუ არსებობს ინფექციის კლინიკური ან მიკრობიოლოგიური თვალსაჩინოება და პაციენტის მდგომარეობა არ უმჯობესდება ანტიბიოტიკოთერაპიის დაწყებიდან 48-72 საათის შემდეგ, ან მაშინ, როდესაც ეჭვი ჩნდება მულტირეზისტენტულ ბაქტერიაზე.[129]

როცა შესაძლებელია, კლინიცისტმა უნდა განიხილოს მკურნალობის სარგებელი, რისკი და შესაძლო შედეგი პაციენტთან, ან მის ნათესავებთან/მომვლელებთან. პაციენტის არჩევანი მკურნალობისა და მისი ესკალაციის შესახებ უნდა გაითვალისწინოთ. კლინიცისტმა უნდა გაარკვიოს, ხომ არ აქვს პაციენტს რაიმე გეგმა, ხომ არ აცხადებს უარს მკურნალობაზე ან აქვს თხოვნა რეანიმაციის შეწყვეტის შესახებ.[129]

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის გაიდლაინებით, ანტიბიოტიკები არ უნდა დაინიშნოს მსუბუქი COVID-19-ის შემთხვევაში; ანტიბიოტიკი ინიშნება საშუალო სიმძიმის შემთხვევაში, როდესაც არსებობს ეჭვი კლინიკურ ბაქტერიულ ინფექციაზე.[55]

ცხელება, ხველა და სუნთქვის უკმარისობა შესაძლოა იყოს ისეთი სოკოვანი პნევმონიების სიმპტომები, როგორებიცაა კოკსიდიოიდომიკოზი, ჰისტოპლაზმოზი და ბლასტომიკოზი. სოკოვანი პნევმონიები შესაძლოა არ განსხვავდებოდეს COVID-19-გან და ბაქტერიული პნევმონიებისგან. სოკოვანი ინფქეციის დიაგნოზი გასათვალისწინებელია SARS-CoV-2-ის ტესტზე უარყოფითი პასუხის შემთხვევაში, თუმცა შესაძლებელია სოკოვანი ინფექციის და SARS-CoV-2-ის კოინფექცია.[329]

გულის თანდაყოლილი დაავადება

გულის თანდაყოლილი დაავადების მქონე პირები შესაძლოა იყვნენ COVID-19-ის შედარებით მძიმე ფორმის განვითარების მომატებული რისკის ქვეშ, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც დაავადების დროს გამოხატულია მძიმე ანატომიური თუ ფიზიოლოგიური პრობლემები.[330][331] მარტივი ბივენტრიკულური დეფექტები, რთული პარკუჭოვანი დეფექტები და გულის ოპერაცია დაკავშირებულია მძიმე COVID-19-თან.[332] მოწოდებულია დამატებითი რეკომენდაციები მიმდინარე პანდემიის კონტექსტში CHD-ის მქონე ზრდასრულთა COVID-19-ის პრევენციისა და მართვის სტრატეგიების შესახებ რისკის სტრატიფიკაციის საფუძველზე.[331][333] მაგალითად, დაბალი რისკის კატეგორიაში შემავალ პაციენტებს (მაგ., პარკუჭის ნორმალური ფუნქციონირება, ფიზიკური დატვირთვის ნორმალური უნარი, უმნიშვნელო არითმია, ფილტვის ჰიპერტენზიის არარსებობა) შეგვიძლია ვურჩიოთ მიიღონ პრევენციის ზოგადი ზომები COVID-19-ის მიმართ. COVID-19-ის მსუბუქი ფორმის მქონე დაბალი რისკის პაციენტების მკურნალობა შესაძლებელია სახლის პირობებში, დისტანციური მონიტორინგის ფონზე, თუმცა, ასეთ პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის ზღვარი მდგომარეობის გაუარესების/დისპნოეს გაძლიერების შემთხვევაში უფრო დაბალი უნდა იყოს. CHD-ის მქონე მაღალი რისკის კატეგორიაში შემავალ პაციენტებს (მაგ. ციანოზური დაავადებები, ცალპარკუჭოვანი პალიატიური დაავადებები, მძიმე სტენოზი ან რეგურგიტაცია, პარკუჭის მძიმე ფორმის დისფუნქცია ან ფილტვის არტერიის ჰიპერტენზია) უნდა ვურჩიოთ დაიცვან პრევენციის უფრო მკაცრი ზომები, მაგ. ფიზიკური დისტანცირება. COVID-19-ით ინფიცირებულ მაღალი რისკის პაციენტებს, როგორც წესი, ესაჭიროებათ ჰოსპიტალიზაცია და CHD-ის სპეციალისტის ჩართულობა.

COVID-19-ით დაინფიცირების შემთხვევაში, რეკომენდებულია კარდიოლოგიური მედიკამენტების მიღების გაგრძელება, ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის ინჰიბიტორების, ანგიტოენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების, ბეტა-ბლოკერების, შარდმდენების და ანტიარითმიული მედიკამენტების ჩათვლით, თუ არ არსებობს აშკარა უკუჩვენება.[330] ექიმებმა უნდა იცოდნენ, რომ COVID-19-ის ზოგიერთი მედიკამენტი (მაგ. ქლოროქინი ან ჰიდროქსიქლოროქინი, აზითრომიცინი, ლოპინავირი/რიტონავირი) იწვევს QT ინტერვალის გახანგრძლივებას.

გულის კორონარული დაავადების მქონე ზრდასრულები უფრო მაღალ რისკს ექვემდებარებიან და მკაცრად უნდა დაიცვან ფიზიკური დისტანცირების წესები.[331]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან გულის თანდაყოლილი დაავადებების მქონე პირებიც.[28]

კონტრაცეფცია - არსებული მომხმარებლები

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, კომბინირებული ჰორმონული კონტრაცეფციის 6-12-თვიანი კურსი შეიძლება დაინიშნოს სხეულის მასის ინდექსის და წნევის კონტროლის გარეშე.

პროგესტოგენის აბის 12-თვიანი კურსი შეიძლება დაინიშნოს პირისპირ კონსულტაციის გარეშე.[334]

დეპონირებული მედროქსიპროგესტერონის მომხარებლებს შეიძლება შესთავაზოთ გადასვლა დეზორგესტრელზე (თუ ხელმისაწვდომია მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბის სახით).

ხანგრძლივი მოქმედების კონტრაცეფციის რუტინული ამოღება უნდა გადაიდოს და მომხმარებლებს უნდა ეცნობოთ ლიცენზირებული მოქმედების ვადის შემდეგ კონტრაცეფციის ეფექტურობის შესახებ.[334]

კონტრაცეფცია - ახალი მომხმარებლები

მრავალ ახალ პაციენტს შეიძლება ჩაუტარდეს სკრინინგი და დაენიშნოს კონტრაცეფცია დისტანციურად.[334]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, თუ პაციენტს სურს კონტრაცეფციის დაწყება, შესაძლებელია დისტანციური შეფასება და დეზორგესტრელის (მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბი) 6-12-თვიანი კურსის დანიშვნა. თუ დეზორგესტრელი არ არის შესაფერისი მეთოდი, საწიროა წნევის და სხეულის მასის ინდექსის პაციენტის მიერ შემოწმება, რათა დისტანციურად დადასტურდეს კომბინირებული კონტრაცეფციის მიზანშეწონილობა.[334]

ხანგრძლივი მოქმედების შექცევადი კონტრაცეფციის მიწოდება ქალებისთვის, რომლებიც ვერ იტანენ პერორალურ კონტრაცეფციას ან იღებენ ტერატოგენურ მედიკამენტებს, უნდა მოხდეს ინფექციის კონტროლის პროტოკოლების დაცვით.[334]

კონტრაცეფცია - გადაუდებელი

სქესობრივი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საზოგადოება დიდ ბრიტანეთში რეკომენდაციას უწევს სპილენძის საშვილოსნოსშიდა მოწყობილობის (Cu-IUD) შეთავაზებას, როგორც პირველი რიგის კონტრაცეფციის მეთოდს, შესაფერის პაციენტებში. თუ Cu-IUD-ის ჩადგმა დაყოვნებულია, დამატებითი პერორალური გადაუდებელი კონტრაცეფცია შეიძლება გამოიყენონ. თუ Cu-IUD შეუფერებელია ან პაციენტი უარს ამბობს, კლინიცისტმა უნდა შეაფასოს დისტანციურად, რომელი პერორალური გადაუდებელი კონტრაცეპტივი იქნება შესაფერისი ამ პაციენტისთვის. ასევე, კლინიცისტებმა უნდა გამოწერონ დეზოგესტრელის (მხოლოდ პროგესტოგენის შემცველი აბები) სამთვიანი მარაგი და მისცენ კონკრეტული რეკომენდაციები პაციენტებს მიღების წესებსა და ორსულობის ტესტის გამოყენებაზე.[334]

კრონის დაავადება

ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე ადამიანებს აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული კრიტიკული სამედიცინო დახმარების მიღების ან სიკვდილის გაზრდილი რისკი, საერთო პოპულაციასთან შედარებით, კოვარიატი და შუამავალი ფაქტორების კორექტირების შემდეგ (ზიანის თანაფარდობა [HR] 1.08, 95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 1.01-დან 1.16-მდე). სამხრეთ აზიის მოსახლეობა, შავკანიანი და შერეული ეროვნების ადამიანებს, რომლებსაც აქვთ ნაწლავის ანთებითი დაავადებები, აღენიშნებათ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკი, ვიდრე ნაწლავის ანთებითი დაავადებების მქონე თეთრკანიან ადამიანებს.[63]

ადამიანებს, რომლებიც იღებენ სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორის ინჰიბიტორებს, ინტერლეიკინი (IL)-12/IL-23 ინჰიბიტორებს, არ აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული კრიტიკული მკურნალობისთვის ჰოსპიტალიაციის ან სიკვდილის მომატებული რისკი, შედარებით იმ ადამიანებთან, რომლებიც იღებენ სტანდარტულ სისტემურ თერაპიას (მაგ., აზათიოპრინი).[63]

პაციენტებს უნდა ურჩიოთ რეგულარული მედიკამენტების მიღების გაგრძელება. მედიკამენტების მიღება უნდა შეწყდეს ან დოზა შემცირდეს მხოლოდ სპეციალისტთან კონსულტაციის შემდეგ. დაავადების გამწვავების თავიდან არიდება პრიორიტეტია, რათა კორტიკოსტეროიდების გამოყენებისა და ჰოსპიტალიზაციის საჭიროება არ დადგეს.[335]

სისხლის ანალიზები თერაპიაზე რეაგირების საპასუხოს მოწოდებულია მინიმალური უსაფრთხო სიხშირით.[335]

საერთაშორისო გაიდლაინებით რეკომენდებულია მეთოტრექსატის, თიოპურინების ან ტოფაციტინიბის შეწყვეტა თუ პაციენტს COVID-19 განუვითარდა. მედიკამენტების გამოყენების შეწყვეტისა და ხელახლა დაწყების შესახებ დეტალური რეკომენდაციები გაიცემა ანთებითი დაავადების აქტივობის მიხედვით და COVID-19-ის ინფექციის სიმძიმის მიხედვით.[336][337] ოპერაციის შესახებ გადაწყვეტილებები ინდივიდუალური უნდა იყოს თითოეული პაციენტისთვის მულტიდისციპლინური გუნდის ჩართულობით.[338]

გასტროენტეროლოგიის ბრიტანულმა საზოგადოებამ გამოსცა პოზიციის განცხადება, რითაც მხარს უჭერს SARS-CoV-2 ვაქცინაციას ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე პირებში.[339] SARS-CoV-2 ვაქცინის მესამე დოზა (ან ბუსტერ დოზა) ასევე რეკომენდებულია ნაწლავების ანთებითი დაავადების მქონე ყველა პაციენტისთვის, რომლებიც იღებენ იმუნოსუპრესიულ მკურნალობას და ნაწლავების ანთებითი დაავადების მქონე ყველა პაციენტისთვის, რომელიც უკიდურესად დაუცველია კლინიკურად. SARS-CoV-2 ვაქცინის მესამე დოზა იწვევს სეროლოგიურ პასუხს იმუნური შუამავლობით გამოწვეული ანთებითი დაავადებების მქონე პაციენტების 84%-ში, რომლებსაც სუსტი პასუხი ჰქონდათ სტანდარტულ 2-დოზიან რეჟიმზე.[340] ზოგიერთმა იმუნოსუპრესიულმა თერაპიამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს COVID-19 ვაქცინების ეფექტურობაზე და ეს უნდა იქნას გათვალისწინებული ვაქცინაციის დროს.[340][341]

მუშავდება პროგნოზული მოდელები ნაწლავის ანთებითი დაავადების მქონე პაციენტებში COVID-19-ის არასასურველი შედეგების ალბათობის პროგნოზირებისთვის.[342]

კუშინგის სინდრომი

კუშინგის სინდრომის მართვა კომპლექსურია და რეკომენდაციები COVID-19-ის პანდემიის შესახებ გამოცემულია საერთაშორისო ექსპერტების ჯგუფის მიერ.[343] კუშინგის აქტიური სინდრომის მქონე პაციენტები იმუნოსუპრესირებულებად ითვლებიან, ამიტომ უნდა დაიცვან საზოგადოებრივი ჯანდაცვის რეკომენდაციები ინფექციის რისკის შესამცირებლად.[343]აქტიური კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტები, რომელთაც COVID-19 აღენიშნებათ, შეიძლება არ უჩიოდნენ ცხელებას. დისპნოეს სიმპტომები შეიძლება უფრო მძიმე იყოს.[344] კუშინგის სინდრომი ჰიპერკოაგულაციური მდგომარეობაა. ანტიკოაგულაცია დაბალმოლეკულური ჰეპარინით რეკომენდებულია COVID-19 და კუშინგის სინდრომის თანაარსებობის დროს, ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[344] აქტიური კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტებს აქვთ გახანგრძლივებული ვირუსული ინფექციის და მეორეული ბაქტერიული და სოკოვანი ინფექციის მაღალი რისკი. გახანგრძლივებული ანტივირუსული მკურნალობა და ემპირიული ანტიბიოტიკური პროფილაქტიკა უნდა განიხილებოდეს ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[344]

მძიმე კუშინგის სინდრომის მქონე პაციენტებმა უნდა მიიღონ პროფილაქტიკა Pneumocystis jirovecii- სთვის; COVID-19 სიმპტომები შეიძლება ისეთი ინფექციის მსგავსი იყოს, როგორიცაა Pneumocystis jirovecii პნევმონია და საჭიროა დიფერენცირება სათანადო მკურნალობის უზრუნველსაყოფად.[343]

კანის T უჯრედოვანი ლიმფომა

კიბოს კვლევისა და მკურნალობის ევროპულმა ორგანიზაციამ გამოაქვეყნა სახელმძღვანელო მითითებები კანის პირველადი ლიმფომით დაავადებულთა მართვის შესახებ.[345] ნელი ან დაბალი რისკის ლიმფომების მქონე პაციენტებთან, რომლებიც ტოპიკურ ან სისტემურ თერაპიას იღებენ, შესაძლებელია დისტანციური კონსულტაცია საავადმყოფოში მოსვლის გარეშე. ზოგიერთ ცენტრში შეიძლება გადაიდოს ფოტოთერაპია.[345]

აგრესიული ან გვიანდელი სტადიის ლიმფომის მქონე პაციენტებს უნდა უმკურნალოთ, რადგან კონტროლირებული დაავადების ფონზე ინფექციების რისკი იკლებს. სისტემური თერაპია და დასხივება უნდა დაიწყოს თუ ეს ნაჩვენებია. მედიკამენტური მკურნალობა, მათ შორის ბრენტუქსიმაბ ვედოტინით, რიტუქსიმაბით, გემციტაბინით, ექსტრაკორპორეული ფოტოფერეზით, უნდა გაგრძელდეს. მკურნალობა არ უნდა შეწყდეს პროფილაქტიკურად და რისკი/სარგებლის დისკუსია უნდა გქონდეთ თითოეულ პაციენტთან. თუ პაციენტი ნაწილობრივ რემისიაშია, განსაკუთრებით თუ უფროსი ასაკისაა და თანმხლები დაავადებები აქვს, შეიძლება განიხილოთ მკურნალობის შეწყვეტა ან გაიშვიათება.[345]

დემენცია

დემენციის, განსაკუთრებით ვასკულური დემენციის მქონე პაციენტებში მომატებულია COVID-19-ის განვითარების რისკი, შედარებით დემენციის არმქონე პაციენტებთან. დემენციის მქონე შავკანიან პაციენტებს COVID-19-ის განვითარების უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[346] აშშ-ში ჩატარებული შემთხვევა-კონტროლის კვლევის თანახმად, COVID-19 და დემენციის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის რისკი თითქმის 60%-ია, ხოლო 6-თვიანი სიკვდილობის- 21%.[346]

ევროპის ნევროლოგიის აკადემიამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები სამედიცინო მუშაკებისთვის, რომლებიც უვლიან დემენციის მქონე პაციენტებს.[347] COVID-19-ის ინფექციამ შესაძლოა გამოიწვიოს კონფუზიის გაუარესება, დელირიუმი ან მწვავე კოგნიტური შეფერხება.[347][348] ყოველდღიური რუტინის მნიშვნელოვანმა ცვლილებამ პანდემიის დროს შესაძლოა გამოიწვიოს ქცევითი დარღვევები. შესაბამისად, დემენციის მქონე პაციენტები ნაკლებად იცავენ ინფექციის პრევენციის ზომებს, როგორებიცაა ხელების ბანა ან სახის დამცავის ტარება. შემდეგი ღონისძიებები შესაძლოა სასარგებლო იყოს: ძველი ფოტოსურათების, საგნების ან გაზეთის ამონარიდების დათვალიერება, ძველი სიმღერების სიმღერა, რეგულარული გრაფიკის წარმოება, მარტივი სავარჯიშოები, მაგ. კიბეებზე ასვლა, დღის დროის შესაბამისი განათების გამოყენება, გარეთ გასვლა, რათა პაციენტს შეეძლოს დროსი ორიენტირება, ხელის ჰიგინის დაცვის დროს დახმარება, ახლობლებისგან ვიდეო და სატელეფონო ზარების გამარტივება, ინფექციის სიმპტომების შესახებ პირდაპირი გამოკითხვა და პაციენტის ინდივიდუალური კოგნიტიური დარღვევების გათვალისწინება პანდემიის განმარტების დროს.[347]

დამატებითი რესურსები:

Alzheimer’s Disease International: ADI offers advice and support during COVID-19 Opens in new window

NHS: Dementia wellbeing in the COVID-19 pandemic Opens in new window

დიაბეტი (1-ლი ტიპის)

მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტები არიან უფრო მძიმე ავადმყოფობის მომატებული რისკის ქვეშ.[297][349] COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში უფრო მაღალია ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური მოვლის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობა, ვიდრე დიაბეტის არმქონე მოსახლეობაში. ლეტალობის მაჩვენებელიც და ჰოსპიტალში გარდაცვალების რისკიც უფრო მაღალია.[74][300][350][351][352][353] გლიკემიის არასაკმარისი კონტროლი, ჰიპერტენზია, ახლო წარსულში დიაბეტური კეტოაციდოზი, გადატანილი ინსულტი, გადატანილი გულის უკმარისობა, თირკმლის უკმარისობა, სხეულის მასის ინდექსი <20 kკგ/მ² ან ≥40 კგ/მ², მამრობითი სქესი, ხანდაზმული ასაკი, არათეთრკანიანი ეთნიკურობა, სოციოეკონომიკური პრობლემები დაკავშირებულია COVID-19-ის გამო სიკვდილობასთან.[350][353][354][355][356] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ დიაბეტი დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 14%-ით ზრდასთან.[357] მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის პრევალენტობა დაბალია <50 წლამდე პაციენტებში, ერთი კვლევის თანახმად, დიაბეტის მქონე ახალგაზრდა პაციენტებში მომატებულია ფატალური გამოსავლის ფარდობითი რისკი, შედარებით უფროს პაციენტებთან.[358] COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აღენიშნებათ ჰიპერგლიკემიის (კეტონებით) უფრო მაღალი რისკი. ეს მოიცავს ახლადდიაგნოსტირებული დიაბეტის მქონე პაციენტებსაც. 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში მეტია ინტენსიურ განყოფილებაში მოთავსების საჭიროება, ვიდრე მე-2 ტიპის შაქრიანი დიაბეტის დროს, დიაბეტური კეტოაციდოზის გამო.[352] COVID-19-მა შეიძლება გამოიწვიოს დიაბეტის ატიპური გამწვავება (მაგ. შერეული დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური მდგომარეობა).[359] ჰოსპიტალიზაციის დროს ჰიპერგლიკემია შეიძლება იყოს ცუდი პროგნოზის დამოუკიდებელი რისკფაქტორი COVID-19-ის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[360][361]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისხლში გლუკოზის და კეტონების შემოწმება დიაბეტის მქონე ყველა პაციენტში, რომელიც მოხვდება ჰოსპიტალში.[359] გაწერის შემდეგ პაციენტები ჩვეულ მკურნალობას უნდა დაუბრუნდნენ, რაც მოიცავს ინსულინს, ჰიდრატაციას და სისხლში გლუკოზის/კეტონების მონიტორინგს, შესაბამისად.[362][363] კლინიცისტებს შეიძლება დასწირდეთ დამატებითი გლუკოზის გამოწერა და კეტონების ტესტირება მონიტორინგის მიზნით. ინტენსიურ განყოფილებაში მყოფ პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ ინსულინის მიმართ რეზისტენტობა და საჭიროებდნენ ინსულინის მომატებულ დოზებს. არსებობს ჰიპოგლიკემიის რისკი კვების შეფერხების შემთხვევაში (მაგ. თუ პაციენტს საკვები მიეწოდება მუცელზე მწოლიარეს).[359] შეიძლება საჭირო გახდეს სპეციალისტის ჩართვა, განსაკუთრებით თუ პაციენტს აქვს მძიმე ავადმყოფობა ან ინსულინის ინფუზიის ტუმბო არ არის ხელმისაწვდომი.[359]

კვლევებით ნავარაუდებია, რომ SARS-CoV-2-ის ინფექცია შესაძლოა ასოცირებული იყოს ახალდაწყებულ დიაბეტთან.[364] შეერთებულ შტატებში, ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ 18 წლამდე ასაკის ადამიანებს, რომლებიც ინფიცირებულნი არიან COVID-19-ით, უფრო ხშირად დაუდასტურდებათ დიაბეტის ახალი დიაგნოზი ინფიცირებიდან 30 დღეზე მეტი ხნის შემდეგ, ვიდრე მათ, ვისაც არ ჰქონდა COVID-19 და პანდემიამდელი მწვავე რესპირატორული ინფექციები. არა-SARS-CoV-2 რესპირატორული ინფექცია არ იყო დაკავშირებული დიაბეტის გაზრდილ რისკთან.[365]

საერთაშორისო ექსპერტების პანელი აქვეყნებს პრაქტიკულ რეკომენდაციებს COVID-19-ის მქონე და არმქონე პაციენტებში დიაბეტის მართვის თაობაზე.[366] პანელის რეკომენდაციით, დიაბეტის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც არ არიან დაინფიცირებულები კორონავირუსით, უნდა გააძლიერონ მეტაბოლური კონტროლი, როგორც COVID-19-ის ინფექციის პროფილაქტიკური ნაბიჯი; ეს მოიცავს წნევის და სისხლში ცხიმების კონტროლს, ასევე ნაკლებ კონსულტაციებს შეძლებისდაგვარად, ხელის ჰიგიენის და ფიზიკური დისტანცირების საერთო რეკომენდაციების დაცვას. პანელი რეკომენდაციას უწევს COVID-19-ის მქონე დიაბეტიან პაციენტებში უწყვეტ და სანდო გლიკემიურ კონტროლს, ანტიჰიპერტენზიული და ცხიმის შემამცირებელი მკურნალობის ფონზე. პანელი ასევე უწევს რეკომენდაციას დიაბეტის არმქონე პაციენტებში ახლადგამოვლენილი დიაბეტის მონიტორინგს (კორონავირუსით პროვოცირებული), განსაკუთრებით მეტაბოლური დაავადების მაღალი რისკის მქონე პირებში. 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე პირები უფრო მოწყვლადები არიან ინფექციის მიმართ და საჭიროებენ უფრო ინტენსიურ მონიტორინგს და მხარდაჭერას მეტაბოლური დეკომპენსაციის (მაგ. დიაბეტური კეტოაციდოზი) რისკის შესამცირებლად; პანელი გვირჩევს პაციენტების ინფორმირებას და ტიპური სიმპტომების შეხსენებას, შარდში და სისხლში კეტონების გაზომვის, შესაბამის დროს სამედიცინო დახმარების მოთხოვნის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებას.[366] გამოქვეყნებულია დექსამეტაზონთან დაკავშირებული ჰიპერგლიკემიის მართვის გაიდლაინები დიაბეტის ფონზე, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[367]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან პირველი ტიპის დიაბეტის მქონე პირებიც.[28]

დიაბეტის შესახებ დამატებითი რესურსები ხელმისაწვდომია:

დიაბეტი (მე-2 ტიპი)

მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტები არიან უფრო მძიმე ავადმყოფობის მომატებული რისკის ქვეშ.[297][349] COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში უფრო მაღალია ინტენსიური მოვლის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობა, ვიდრე დიაბეტის არმქონე მოსახლეობაში. ლეტალობის მაჩვენებელიც და ჰოსპიტალში გარდაცვალების რისკიც უფრო მაღალია.[74][299][300][351][353][368] გლიკემიის არასაკმარისი კონტროლი, ჰიპერტენზია, გადატანილი ინსულტი, გადატანილი გულის უკმარისობა, თირკმლის უკმარისობა, კიბო, სხეულის მასის ინდექსი <20 kკგ/მ² ან ≥40 კგ/მ², მამრობითი სქესი, ხანდაზმული ასაკი, არათეთრკანიანი ეთნიკურობა, სოციოეკონომიკური პრობლემები და C-რეაქტიული ცილის მომატება დაკავშირებულია COVID-19-ის გამო სიკვდილობასთან.[354][355][356][369][370][371] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ დიაბეტი დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 14%-ით ზრდასთან.[357] მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის პრევალენტობა დაბალია <50 წლამდე პაციენტებში, ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, დიაბეტის მქონე ახალგაზრდა პაციენტებში მომატებულია ფატალური გამოსავლის ფარდობითი რისკი, შედარებით უფროს პაციენტებთან.[358]

დიაბეტისთვის დანიშნულმა მედიკამენტებმა შეიძლება გავლენა მოახდინოს COVID-19-ის მიმდინარეობაზე. ინსულინის გამოყენება იწვევს ჰოსპიტალიზაციის, ინტენსიური მოვლის განყოფილებაში ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის რისკის ზრდას.[370][371][372] მეტფორმინის გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის დაქვეითებასთან და ინფექციის სიმძიმის შემცირებასთან დიაბეტით და COVID-19-ით დაავადებულ ადამიანებში.[371][373][374] ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, ბეტა-ბლოკერების გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის ზრდასთან; დიპეპტიდილ პეპტიდაზა-4-ის გამოყენება დაკავშირებულია სიკვდილობის კლებასთან[370] ობსერვაციული კვლევების მეტა-ანალიზში DPP4 ინჰიბიტორები ასოცირდებოდნენ COVID-19 ით გამოწვეული სიკვდილის რისკის არამნიშვნელოვან შემცირებასთან (3%), მაგრამ სტაციონარულ პირობებში COVID-19 სიკვდილობის რისკი მცირდებოდა 50%-ით.[375] გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1-ის რეცეპტორის აგონისტის გამოყენება და ნატრიუმი-გლუკოზას კოტრანსპორტერი-2-ის ინჰიბიტორის გამოყენება დაკავშირებული აღმოჩნდა სიკვდილობის და სხვა არასასურველი შედეგების რისკის უფრო მეტად შემცირებასთან, ვიდრე დიპეპტიდილ პეპტიდაზა-4-ის გამოყენების შემთხვევაში.[376] აშშ-ს ვეტერანთა ფართო კოჰორტულმა კვლევის თანახმად, SGLT2 ინჰიბიტორის გამოყენება, GLP-1RA გამოყენება და ანგიოტენზინის რეცეპტორების ბლოკატორების გამოყენება დაკავშირებულია ჰოსპიტალიზაციის შემცირებულ რისკთან.[371] SGLT2 ინჰიბიტორის გამოყენება დაკავშირებული იყო სიკვდილობის შემცირებასთან.[371] კიდევ ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაციამდე გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1-ის აგონისტის გამოყენება შესაძლოა დაკავშირებული იყოს COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილობის შემცირებასთან მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში.[377] საჭიროა რანდომიზებული კონტროლირებადი კვლევები.

COVID-19-ის მქონე პაციენტები, რომლებიც მეტფორმინს იღებენ, ექვემდებარებიან მონიტორინგს აციდოზის, ლაქტოაციდოზის და თირკმლის უკმარისობის დროულად აღმოსაჩენად. COVID-19-ის მქონე პაციენტებს აღენიშნებათ ჰიპერგლიკემიის (კეტონებით) უფრო მაღალი რისკი. ეს მოიცავს ახლადდიაგნოსტირებული დიაბეტის მქონე პაციენტებსაც. COVID-19-მა შეიძლება გამოიწვიოს დიაბეტის ატიპური გამწვავება (მაგ. შერეული დიაბეტური კეტოაციდოზი და ჰიპეროსმოლური მდგომარეობა).[359] ჰოსპიტალიზაციის დროს ჰიპერგლიკემია შეიძლება იყოს ცუდი პროგნოზის დამოუკიდებელი რისკფაქტორი COVID-19-ის გამო ან სხვა მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[360]

თუ პაციენტი იღებს ნატრიუმ-გლუკოზის 2-კო-ტრანსპორტერის (SGLT2) ინჰიბიტორებს, უნდა ურჩიოთ მათი შეწყვეტა სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში, რათა დიაბეტური კეტოაციდოზის რისკი შემცირდეს.[366] მეტფორმინის შეწყვეტა შეიძლება საჭირო გახდეს დეჰიდრატაციის რისკის არსებობის შემთხვევაში.[363][366] დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, SGLT2 ინჰიბიტორებით და მეტფორმინით მკურნალობა დროებით წყდება ყველა ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში.[359] სისხლში გლუკოზა და კეტონები უნდა მოწმდებოდეს დიაბეტის მქონე ყველა პაციენტში, რომელიც მოხვდება ჰოსპიტალში.[359]

პაციენტები ჩვეულ მკურნალობას უნდა დაუბრუნდნენ, რაც მოიცავს ინსულინს, ჰიდრატაციას და სისხლში გლუკოზის/კეტონების მონიტორინგს, შესაბამისად.[362][363] კლინიცისტებს შეიძლება დასწირდეთ დამატებითი გლუკოზის გამოწერა და კეტონების ტესტირება მონიტორინგის მიზნით. ინტენსიურ განყოფილებაში მყოფ პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ ინსულინის მიმართ რეზისტენტობა და საჭიროებდნენ ინსულინის მომატებულ დოზებს. არსებობს ჰიპოგლიკემიის რისკი კვების შეფერხების შემთხვევაში (მაგ. თუ პაციენტს საკვები მიეწოდება მუცელზე მწოლიარეს).[359] შეიძლება საჭირო გახდეს სპეციალისტის ჩართვა, განსაკუთრებით თუ პაციენტს აქვს მძიმე ავადმყოფობა ან ინსულინის ინფუზიის ტუმბო არ არის ხელმისაწვდომი.[359]

საერთაშორისო ექსპერტების პანელი აქვეყნებს პრაქტიკულ რეკომენდაციებს COVID-19-ის მქონე ან არმქონე პაციენტებში დიაბეტის მართვის თაობაზე.[366] პანელის რეკომენდაციით, დიაბეტის მქონე პაციენტებმა, რომლებიც არ არიან დაინფიცირებულები კორონავირუსით, უნდა გააძლიერონ მეტაბოლური კონტროლი, როგორც COVID-19-ის ინფექციის პროფილაქტიკური ნაბიჯი; ეს მოიცავს წნევის და სისხლში ცხიმების კონტროლს, ასევე ნაკლებ კონსულტაციებს შეძლებისდაგვარად, ხელის ჰიგიენის და ფიზიკური დისტანცირების საერთო რეკომენდაციების დაცვას. პანელი რეკომენდაციას უწევს COVID-19-ის მქონე დიაბეტიან პაციენტებში უწყვეტ და სანდო გლიკემიურ კონტროლს, ანტიჰიპერტენზიული და ცხიმის შემამცირებელი მკურნალობის ფონზე. პანელი ასევე უწევს რეკომენდაციას დიაბეტის არმქონე პაციენტებში ახლადგამოვლენილი დიაბეტის მონიტორინგს (კორონავირუსით პროვოცირებული), განსაკუთრებით მეტაბოლური დაავადების მაღალი რისკის მქონე პირებში. მე-2 ტიპის დიაბეტის და თანმხლები დაავადებების (მაგ. სიმსუქნე და ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადება) მქონე პირებში შეიძლება უფრო მაღალი იყოს COVID-19-ის მძიმე ფორმის რისკი; ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადების მქონე პაციენტებში შესაძლებელია ჰიპერანთების სკრინინგი, ლაბორატორიული ტესტების საშუალებით, რათა განისაზღვროს იმუნოსუპრესიის შესაძლო სარგებელი.[366] გამოქვეყნებულია რეკომენდაციები ანტიდიაბეტური პრეპარატების გამოყენების შესახებ COVID-19-ით დაავადებულ პაციენტებში.[378] გამოქვეყნებულია დექსამეტაზონთან დაკავშირებული ჰიპერგლიკემიის მართვის გაიდლაინები დიაბეტის ფონზე, COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[367]

დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[217]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან მეორე ტიპის დიაბეტის მქონე პირებიც.[28]

დიაბეტის შესახებ დამატებითი რესურსები ხელმისაწვდომია:

ეგზემა

დერმატოლოგების ბრიტანული ასოციაცია გამოსცემს რეკომენდაციებს მტევნების ეგზემის მქონე პაციენტებისთვის. პაციენტებმა უნდა დაიცვან ეროვნული რეკომენდაციები ხელების დაბანის თაობაზე საპნითა და წყლით. პაციენტებს უნდა ურჩიოთ კანის გამშრალება და დამარბილებელი კრემის დიდი რაოდენობის წასმა ხელის დაბანის შემდეგ და ხელის გამოშრობისას. პაციენტებმა ხელის დამარბილებელი კრემები უნდა წაისვან დაძინებამდე და ჩაიცვან ბამბის ხელთათმანები, ეს შეიძლება სასარგებლო იყოს ეგზემის შემსუბუქებისთვის. თუ საჭიროა სარეცხი/საწმენდი საშუალებების გამოყენება (მაგ. ბავშვის თმის დაბანა, ჭურჭლის დარეცხვა, დალაგება), პაციენტებმა უნდა ჩაიცვან ხელთათმანები.[379] სახის დერმატიტის მქონე პაციენტებისთვის რეკომენდებულია დამცავი კრემის გამოყენება სახის ნიღბის გაკეთებამდე. ნიკელის მიმართ ალერგიის მქონე პაციენტებისთვის ასევე რეკომენდებულია ლითონის მავთულების შემცველი ნიღბების ტარებისგან თავის შეკავება.[250]

ეგზემის სამკურნალოდ იმუნოსუპრესორების მიღების შემთხვევაში, იხილეთ მოდულის ნაწილი "პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადებების სამკურნალოდ იმუნოსუპრესორებს იღებენ".

ეპილეფსია

ევროპის ნევროლოგიის აკადემიამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის დროს ეპილეფსიის მქონე პაციენტების მართვის შესახებ.[380] ეპილეფსიის მქონე პაციენტებს უნდა ვურჩიოთ განაგრძონ მედიკამენტის მიღება, ხოლო მათი მონიტორინგი უნდა გაგრძელდეს. ეპილეფსიის მქონე ზოგიერთ პაციენტში ცხელება იწვევს გულყრებს, ამიტომ COVID-19-ის განვითარების შემთხვევაში, ეპილეფსიის მქონე პაციენტებისთვის ექიმები რეკომენდაციას უწევენ ტემპერატურის დამწევი საშუალებების გამოყენებას. უცნობია, თუ რამდენად იწვევს თავისთავად კორონავირუსული ინფექცია გულყრებს.[381]

ესენციური ჰიპერტენზია

ჰიპერტენზია დაკავშირებულია COVID-19-ის მძიმე ფორმის და სიკვდილის მომატებულ რისკთან; ეს კავშირი უფრო ძლიერია ახალგაზრდა პოპულაციაში.[74][299][300] ერთმა მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ჰიპერტენზია დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის აბსოლუტური რისკის 11%-ით ზრდასთან.[357]

მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[103] ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[106][107] კალციუმის არხების ბლოკატორების გამოყენება დაკავშირებული აღმოჩნდა COVID-19-ის სიკვდილობის შემცირებასთან ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებში.[382]

კვებითი ალერგია

ალერგიისა და კლინიკური იმუნოლოგიის ბრიტანულმა საზოგადოებამ რეკომენდაცია გაუწია პედიატრიული სერვისების ცვლილებას პანდემიის პერიოდში. ახალი პაციენტების და შემდგომი მეთვალყურეობის ვიზიტები შეიძლება ჩატარდეს ტელემედიცინით. ალერგიის ტესტირება და საკვებ ნივთიერებებზე ალერგიის კვლევა შეიძლება გადაიდოს. ჰოსპიტალურ პირობებში საკვებ ნივთიერებებზე ალერგიის ტესტირება მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა ჩატარდეს, თუ არსებობს კრიტიკული ნუტრიციული ჩვენება და მშობლის მიერ ბავშვის კვება საშიშია; მაგ. ჩვილები, რომლებსაც აქვთ რძის/სოიოს/ჰიდროსილატის ცილის ენტეროკოლიტის სინდრომი. თუ ეს შესაძლებელია, დიეტოლოგები უნდა დაუკავშირდნენ პაციენტებს, რომლებიც სპეციალურ დიეტაზე არიან და კითხონ, არის თუ არა პრობლემური საკვების მოძებნა; შეიძლება საჭირო გახდეს დამატებითი ვიტამინები, დანამატები ან ფორმულა. საკვების იმუნოთერაპიის ინიცირება და დოზის მატება უნდა გადაიდოს.[383] ჩვეულებისამებრ უნდა გაგრძელდეს ეისქვეშა ან კანქვეშა იმუნოთერაპია პაციენტებში, რომელთაც არ აღენიშნებათ COVID-19-ის სიმპტომები და ბოლო 14 დღის განმავლობაში არ ყოფილან ექსპოზირებული ინფიცირებულ პირებთა; ასევე პაციენტებში, რომელთაც უვლინდებათ უარყოფითი შედეგი უკუტრანსკრიპციის პოლიმერაზას ჯაჭვური რეაქციის (RT-PCR) ტესტზე და SARS-CoV-2-ის მიმართ შრატში IgG ანტისხეულების მქონე პირებში, რომელთაც არ აღენიშნებათ ვირუსის მიმართ სპეციფიკური IgM. პაციენტებმა, რომელთაც უვითარდებად COVID-19-ის ინფექცია, იყვნენ ექსპოზირებული ინფიცირებულ პირებთან ან აღენიშნებათ დადებითი პასუხი RT-PCR-ზე, უნდა შეწყვიტონ იმუნოთერაპია, განურჩევლად დაავადების სიმძიმისა მანამ, სანამ სიმპტომები არ ალაგდება ან განხორციელდება კარანტინის შესაბამისი ზომები.[384]

იტალიის პედიატრიული ალერგოლოგიისა და იმუნოლოგიის საზოგადოების შეთანხმებული განცხადების რჩევის მიხედვით, პანდემიის პირობებში ბავშვებისთვის შესაძლოა გართულდეს სპეციალურ საკვებზე წვდომა, ხოლო ახალი პროდუქტების პოტენციური საჭიროება ზრდის ალერგიული რეაქციის რისკს. საზოგადოების რეკომენდაციით, ბავშვებისთვის უნდა გაიწეროს სამოქმედო გეგმა, რომელიც შეიცავს ინფორმაციას გადაუდებელი მდგომარეობის შემთხვევაში წამლის დოზების შესახებ. ბავშვები ასევე უნდა მომარაგდნენ ადრენალინის (ეპინეფრინის) ორი აუტოინექტორით.[250]

გიგანტურუჯრედვანი არტერიტი

დიდ ბრიტანეთში, 500 000 ადამიანის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აუტოიმუნური დაავადება და პერორალური კორტიკოსტეროიდების მიღების ანამნეზი დაკავშირებულია ფატალური COVID-19-ის მომატებულ რისკთან.[272] ექსპერტების მიერ რეკომენდებულია გლუკოკორტიკოიდების ხანგრზლივი კურსი გიგანტურუჯრედოვანი არტერიტის შემთხვევაში, დოზა შემდგომში უნდა ტიტრირდეს ყველაზე დაბალ დოზამდე, რომელიც სიმპტომებს აკონტროლებს. თუ თირკმელზედა ჯირკვლის უკმარისობის რისკის მქონე პაციენტს განუვითარდა COVID-19, შეიძლება საჭირო გახდეს გლუკოკორტიკოიდების დამატებითი დოზა, კრიზის თავიდან ასაცილებლად. დამატებითი იმუნოსუპრესია განიხილება ადრეულ სტადიაზე, რადგან არტერიტის რეციდივის გამო შეიძლება საჭირო გახდეს პირისპირ კონსულტაცია და/ან გლუკოკორტიკოიდების დოზის მნიშვნელოვანი ზრდა.[385]

ექიმებს ურჩევენ განიხილონ მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის გამომწვევი კორონავირუსი 2-ის (SARS-CoV-2) საწინააღმდეგო ვაქცინის მიღების საკითხი რევმატული დაავადებების მქონე პაციენტებთან. ვაქცინის მიმართ პასუხი სავარაუდოდ სუსტი იქნება სისტემური იმუნომოდულატორული თერაპიის ფონზე, შედარებით ზოგად მოსახლეობასთან. რევმატოლოგიის ამერიკული კოლეჯის თანახმად, ვაქცინის კომპონენტების მიმართ დადასტურებული ალერგიის გარდა, არ არსებობს უკუჩვენებები SARS-CoV-2 ვაქცინის მისაღებად აუტოიმუნური და ანთებითი რევმატული დაავადებების მქონე პირებისთვის. ვაქცინაცია, იდეალურ შემთხვევაში, უნდა ჩატარდეს როცა რევმატოლოგიური დაავადება კარგად კონტროლდება.[386] EULAR რეკომენდაციას უწევს რევმატული და საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის დაავადებების მქონე პაციენტებს, მიიღონ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია მათ ქვეყანაში დამტკიცებული ნებისმიერი ვაქცინით.[387]

ჰემოპეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია (HSCT)

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით, ჰემატოპოეზური უჯრედების ტრანსპლანტაციამდე სულ მცირე 2 კვირით ადრე, პაციენტებმა უნდა შეამცირონ რესპირატორული ინფექციების, მათ შორის COVID-19-ის რისკი.[388] ყველა პაციენტს, რომელიც იღებს ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტს, ესაჭიროება ტესტირება SARS-CoV-2-ზე და უარყოფითი პასუხი მოსამზადებელი მკურნალობის დაწყებამდე.[388][389] უპირატესობა ენიჭება პოლიმერაზას ჯაჭვურ რეაქციას.[389] ტესტირება საჭიროა COVID-19-ის სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაშიც.

თუ COVID-19 დადასტურდა, HSCT უნდა გადაიდოს. გადავადების ხანგრძლივობას განსაზღვრავს პაციენტის დაავადების პროგრესირების, ავადობისა და სიკვდილობის რისკი და სიმპტომური დატვირთვა.[389] პაციენტებში, რომლებიც მჭიდრო კონტაქტში იყვნენ COVID-19-ით დაავადებულ პირთან გასულ კვირაში, შეიძლება განვიხილოთ გადავადება; უნდა შეფასდეს ინდივიდუალური რისკები და სარგებელი.[388]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინები გვირჩევენ, რომ ჰემატოპოიეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაციამდე, დონორები უნდა დაემორჩილონ კლინიკურ რჩევებს COVID-19-თან ექსპოზიციის რისკის შესამცირებლად.[388] დონორების ტესტირება მოწოდებულია თავდაპირველი შეფასებისას, ღეროვანი უჯრედების ან დონორის ლიმფოციტების დათესვამდე, მომზადებამდე 72 საათით ადრე (თუ საჭიროა ახალი დონაცია). თუ დონორის ტესტი დადებითია, სიმპტომების ალაგებიდან 2 კვირა არ უნდა გასცეს ღეროვანი უჯრედები და სისხლის სხვა პროდუქტები; თუმცა, თუ დონაცია ურგენტულია და 2 კვირა არ გასულა, შესაძლებელია რისკის ინდივიდუალური შეფასება.[388]

ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია უნდა გადაიდოს, თუ ეს შესაძლებელია. განსაკუთრებით მიელომის, დაბალი ხარისხის ლიმფოპროლიფერაციული მდგომარეობების, ქრონიკული ჰემატოლოგიური მდგომარეობების და არა-ავთვისებიანი ჩვენებების დროს.[390]

ტრანსპლანტაციის შემდეგ, მძიმე ავადმყოფობის მაღალი რისკის მქონე პაციენტები უნდა მიყვნენ ეროვნულ რეკომენდაციებს იზოლირების შესახებ.[297][388][389][391]

კლინიცისტებმა იტალიაში აღწერეს ტრანსპლანტაციიდან 3 თვეში პაციენტების შეფასება COVID-19-ის სიმპტომებით და სიმპტომების გარეშე. ტრანსპლანტაციის შემდეგ 3-24 თვის პერიოდში შესაძლებელია სკრინინგი ინფექციის სიმპტომებზე ან ტრანსპლანტი -მასპინძლის წინააღმდეგ დაავადებაზე. ტრიაჟი შესაძლებელია პირისპირ ვიზიტის დროს ან ტელემედიცინის ფარგლებში.[392]

ჰემატოპოიეტური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაციის შედეგად მძიმე იმუნოსუპრესიის მქონე პაციენტებმა სიცოცხლისუნარიანი SARS-CoV-2 ირუსი შესაძლოა გამოყონ სიმპტომების გამოვლენიდან 78 დღემდე პერიოდის განმავლობაში.[393]

დამატებითი რესურსები ჰემატოლოგიის შესახებ:

ღვიძლის გაცხიმოვნება

არაალკოჰოლური ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადების (NAFLD) მქონე პაციენტებს აქვთ დაავადების პროგრესირების მეტი რისკი COVID-19-ის შეძენის შემთხვევაში, ვიდრე ამ დაავადების არ მქონე პირებს.[394] ევროპული გაიდლაინების მიხედვით NAFLD-ის მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია ადრეული ჰოსპიტალიზაცია.[274] უცნობია, რამდენად არის NAFLD COVID-19-ის ცუდი პროგნოზის დამოუკიდებელი რისკფაქტორი, თუ ეს დაკვირვებები მიეწერება სიმსუქნის, ჰიპერტენზიის ან მე-2 ტიპის დიაბეტს. უნდა გაგრძელდეს არტერიული ჰიპერტენზიის მკურნალობა.[274] ექიმები ასევე უნდა შეეცადონ დიაბეტის მართვის ოპტიმიზაციას, ხელი შეუწყონ პაციენტებს წონის კლებაში და მისცენ რჩევები ნუტრიციული ქცევების შესახებ, რამაც შესაძლოა პაციენტი დაინფიცირების შემთხვევაში დაავადების მძიმე ფორმის განვითარებისგან გადაარჩინოს. მე-2 ტიპის დიაბეტის და ღვიძლის ცხიმოვანი დაავადების მქონე პაციენტებში შესაძლებელია ჰიპერანთების სკრინინგი, ლაბორატორიული ტესტების საშუალებით, რათა განისაზღვროს იმუნოსუპრესიის შესაძლო სარგებელი.[366]

В ჰეპატიტი

ქრონიკული B ჰეპატიტის (HBV) მქონე ბავშვებში უნდა გაგრძელდეს ჩვეული მკურნალობა. COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის მკურნალობა უნდა დაიწყოს ადგილობრივი ან ეროვნული გაიდლაინების შესაბამისად.[274] უცნობია ინტერფერონ ალფას ზეგავლენა სისტემურ ანთებაზე COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. ღვიძლის შესწავლის ევროპული ასოციაციის (EASL) გაიდლაინების მიხედვით, პანდემიის პირობებში რეკომენდებულია ალტერნატიული აგენტების გათვალისწინება HBV-ის მკურნალობის დაწყების დროს.[274]

ქრონიკული, ფარული ან რემისირებული HBV ინფექციის და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში უნდა გავითვალისწინოთ ანტივირუსული თერაპიის დაწყება, რათა თავიდან ავირიდოთ HBV-ის რეაქტივაცია და ჰეპატიტის გამწვავება (თუ პაციენტს COVID-19-ის სამკურნალოდ დანიშნული აქვს იმუნოსუპრესიული პრეპარატი).[274][324] EASL გაიდლაინების რჩევით, ანტივირუსული თერაპიის ჩვენება, როგორც წესი, HBV-ისა და COVID-19-ის მქონე პაციენტებში არ გვაქვს, შესაბამისად, გამოჯანმრთელებამდე ანტივირუსული მკურნალობის გადადება შესაძლებელია. მძიმე მწვავე HBV ჰეპატიტის ან დაავადების აქტიური გამწვავების საეჭვო შემთხვევის დროს, ანტივირუსული თერაპიის დაწყების თაობაზე საჭიროა სპეციალისტთან კონსულტაცია.[274] აზია-წყნაროკეანური გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია, რომ COVID-19-ის ფონზე ახლადდიაგნოსტირებული ჰეპატიტის შემთხვევაში დაიწყოს ანტივირუსული თერაპია.[324] ტენოფოვირის გამოყენება ლოპინავირის/რიტონავირის თანხლებით ფარდობითად უკუნაჩვენებია, რადგან ტენოფოვირის კონცენტრაციამ შეიძლება მოიმატოს კომბინაციური მკურნალობის დროს.[324]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან ქრონიკული ჰეპატიტის მქონე პირებიც.[28]

ჰეპატოცელულარული კარცინომა (ღვიძლუჯრედოვანი კარცინომა)

ევროპული და აზიური-წყნარი ოკეანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია ჰეპატოცელულარული კარცინომის (HCC) სკრინინგის მიზნით ულტრაბგერითი კვლევის გადადება COVID-19-ის პანდემიის ფონზე; ადგილობრივი რესურსების მიხედვით (მკურნალობის ვარიანტების ხელმისაწვდომობა) და პაციენტის ინდივიდუალური რისკის შეფასებაზე დაყრდნობით. მაღალი რისკის პაციენტები პრიორიტეტულია სკრინინგის მხრივ, მათ შორისაა: მომატებული ალფა-ფეტოპროტეინის დონე, ქრონიკული B ჰეპატიტი, შორსწასული ციროზი და არა-ალკოჰოლური სტეატოჰეპატიტი/დიაბეტი.[274][324] კარცინომის მეთვალყურეობა შეიძლება გადაიდოს COVID-19-ის მქონე პაციენტების გამოჯანმრთელებამდე.[274] ღვიძლის შესწავლის ევროპული ასოციაციის რეკომენდაციის მიხედვით, საჭიროა დავიცვათ HCC-ის მკურნალობის გაიდლაინები, მათ შორის ჩავატაროთ მულტიდისციპლინური ბორდის მიმოხილვა, რათა შემუშავდეს მკურნალობის რეკომენდაციები, სისტემური მკურნალობა და შეფასდეს ღვიძლის ტრანსპლანტაციის საჭიროება.[274] ღვიძლის პათოლოგიების აზიური-წყნარი ოკეანეთის სამუშაო ჯგუფის თანახმად, COVID-19-ის პანდემიის ფონზე რეკომენდებულია ღვიძლის ჰეპატოცელულური კარცინომის მკურნალობის გადადება ინფიცირებულ პაციენტებში, სანამ პაციენტი გამოჯანმრთელდება. შერჩეულ პაციენტებში, რომელთაც გადაუდეს ქირურგიული რეზექცია, შეიძლება განიხილოთ ტრანსარტერიული ქემოემბოლიზაცია, რადიოსიხშირული აბლაცია, სისტემური ქიმიოთერაპია.[324]

ორგანოების დონაცია და ტრანსპლანტაცია სავარაუდოდ შეფერხდება მრავალ ქვეყანაში. ტრანსპლანტაცია განიხილება მილანის კრიტერიუმების ზედა ზღვართან მყოფ პაციენტებში.[274] გაიდლაინებით ხაზგასმულია სტრეპტოკოკის და გრიპის წინააღმდეგ აცრის მნიშვნელობა.[274]

COVID-19-ის კონტექსტში ღვიძლის პირველადი ავთვისებიანი დაავადების მქონე პაციენტების მართვის რეკომენდაციები ასევე შემუშავებლია ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ.[395] ჰეპატოცელულარული კარცინომის სხვადასხვა სტადიისთვის შემოთავაზებულია მკურნალობის რეკომენდაციები (ბარსელონას კლინიკის ღვიძლის კიბოს კლასიფიკაციის სისტემის მიხედვით), კერძოდ, ქირურგიული, ლოკორეგიონული და სისტემური თერაპია და მოწოდებულია სტრატეგიები რისკის შესამცირებლად და მულტიდისციპლინური გუნდის მიერ გადაწყვეტილების მიღების ხელშესაწყობად.

HIV ინფექცია

დემოგრაფიული ფაქტორების აღრიცხვის შემდეგ, მტკიცებულებები მცირეა იმის შესახებ, რომ COVID-19 ინფექციის მაჩვენებელი განსხვავებულია აივ ინფექციით დაავადებულ და აივ ინფექციის არმქონე პირებს შორის ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკის მოსახლეობაში.[396][397][398][399][400] აშშ-ში ჩატარებული ერთ-ერთი კოჰორტული კვლევის თანახმად, აივ-ის მქონე პაციენტებში, მათთან შედარებით, ვინც არ არის აივ-ით ინფიცირებული, SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო იმუნოგლობულინი G-ის პრევალენტობა აღმოჩნდა უფრო დაბალი (3.7% და 7.4%, შესაბამისი მიმდევრობით), რისი მიზეზიც შესაძლოა გახლდეთ აივ-ის მქონე პირებში დამცავი ზომების გაძლიერებული მიღება. SARS-CoV-2-ის იმუნოგლობულინი G-ის ტიტრი უფრო დაბალი აღმოჩნდა აივ-ის მქონე პაციენტებში, რომელთაც ჰქონდათ SARS-CoV-2-ის პოლიმერაზას ჯაჭვური რეაქციით დადასტურებული ინფქეცია, ვიდრე აივ-ის მქონე პაციენტებს SARS-CoV-2-ის ინფექციის გარეშე.[401]

აივ-ით მცხოვრებ ადამიანებს შეიძლება ჰქონდეთ უფრო მძიმე დაავადების რისკი. აშშ-ში ნაციონალური COVID Cohort Collaborative-ის (N3C) მონაცემებმა აჩვენა, რომ ყველა კოვარიატის კორექტირების შემდეგ, აივ-ით დაავადებულებს ჰქონდათ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის და ჰოსპიტალიზაციის უფრო მაღალი ალბათობა, მაგრამ მსუბუქი ან ზომიერი COVID-19-ის უფრო დაბალი რისკი, ვიდრე ადამიანებს, რომლებსაც არ ჰქონდათ აივ.[402] კავშირი აივ-სა და COVID-19-თან დაკავშირებულ სიკვდილსა და ჰოსპიტალიზაციას შორის უფრო ძლიერი იყო ხანდაზმულ ასაკობრივ ჯგუფებში, მამაკაცებში, შავკანიანებში, აფრო-ამერიკელ, ესპანური წარმოშობის ან ლათინოს მოზარდებში. ადამიანები, რომლებსაც ჰქონდათ დაბალი CD4 უჯრედების რაოდენობა (<200 უჯრედი მიკროლიტრზე) ცუდი შედეგების უფრო მაღალი რისკის ქვეშ იყვნენ.[402]

ერთმა სისტემატურმა მიმოხილვამ აჩვენა, რომ აივ ინფიცირებულთა ორ მესამედს, რომელთაც განუვითარდათ COVID-19, ჰქონდათ მსუბუქი ან საშუალო სიმძიმის სიმპტომები, ყველაზე ხშირად ცხელება და ხველა.[403] 50 წელზე მეტი ასაკი, მამრობითი სქესი და მრავალი თანმხლები დაავადება დაკავშირებულია COVID-19-ით სიკვდილის მომატებულ რისკთან.[403] აშშ-ის კოჰორტული კვლევის თანახმად, აივ ინფექციით დაავადებულ ადამიანებს, რომელთაც დადასტურებუყლი აქვთ COVID-19, აქვთ ჰოსპიტალიზაციის მომატებული რისკი, აივ-ინფექციის არმქონე ადამიანებთან შედარებით. ჰოსპიტალიზაცია აივ-ინფექციის სტადიის პროგრესირებასთან ასოცირდება.[404] ესპანეთში კიდევ ერთმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ აივ-ით მცხოვრებ ადამიანებს იმუნოსუპრესიით, აივ-ის გამოვლენადი ვირეემიით, ქრონიკული თანმხლები დაავადებებით, ასევე ზოგიერთ ქვეპოპულაციას (როგორიცაა ხანდაზმული ადამიანები და მიგრანტები) შეიძლება ჰქონდეთ COVID-19-ის მძიმე შედეგების გაზრდილი რისკი.[400]

აფრიკელ მოსახლეობაში კლინიკური მიმდინარეობა ჯერჯერობით კვლევის საგანია; ერთი ანგარიშის თანახმად, სამხრეთ აფრიკაში მცხოვრები აივ დადებითი პირები სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან, ვიდრე არაინფიცირებული პირები, ვირუსის სუპრესიის მიუხედავად.[405] ზამბიაში ჩატარებული კვლევის თანახმად, ცალკეულად აივ სტატუსი არ არის დაკავშირებული COVID-19-ის ინფქეციის სიმძიმესთან ან სიკვდილობასთან. თუმცა, აივი-ის მძიმე ფორმის მქონე პაციენტებში (ჰემოგლობინი <8.0 გ/დლ, CD2 <200 უჯრედი/მიკროლიტრი, აქტიური ტუბერკულოზი ან სხეულის მასის ინდექსი <18.5 კგ/მ²) მეტად არის დაკავშირებული COVID-19-ის მძიმე ფორმის განვითარებასთან და COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის მომატებულ რისკთან.[406]

აშშ-ის, დიდი ბრიტანეთისა და ევროპული ორგანიზაციების რეკომენდაციით, რადგანაც აივ-დადებითი პირების დიდი ნაწილი უფროსი ასაკისაა და შეიძლება ჰქონდეთ თანმხლები ქრონიკული დაავადებები (გულსისხლძარღვთა, ფილტვის), მომატებულია COVID-19-ის მძიმე ფორმის რისკი. გაიდლაინებით რეკომენდებულია, რომ ინფორმაციის სიმწირის გამო, სჯობს დამატებითი სიფრთხილე გამოიჩინონ აივ-ინფიცირებულმა პირებმა, განსაკუთრებით შორსწასული (CD4 უჯრედების რაოდენობა < 200/მიკროლიტრი) ან ცუდად კონტროლირებული დაავადების შემთხვევაში. გრიპის და პნევმოკოკის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია აუცილებელია.[407][408] ამერიკის ინფექციური დაავადებების საზოგადოების და აივ მედიცინის ასოციაციის რეკომენდაციებში ნათქვამია, რომ აივ ინფიცირებულ პაციენტებს აქვთ სიცოცხლის ნორმალური ხანგრძლივობა და უპრობლემოდ განკურნებადი ინფექცია, შესაბამისად, აივ სტატუსი და აივ-ის მიმდინარე კონტროლი არ უნდა იყოს ფაქტორი პოტენციურად სიცოცხლის შენარჩუნების ინტერვენციის ან კლინიკურ კვლევებში მონაწილეობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების დროს. ანტირეტროვირუსული თერაპია უნდა გაგრძელდეს საავადმყოფოში შეფერხების გარეშე. ანტირეტროვირუსულ თერაპიაში ცვლილებების შეტანა, როგორც წესი, რეკომენდებული არ არის. ვირუსული დატვირთვის რუტინული მონიტორინგი შეგვიძლია გადავდოთ 6 თვემდე პერიოდის განმავლობაში პაციენტებში, რომელთაც სუპრესირებული აქვთ ვირუსის რაოდენობა და კარგად ემორჩილებიან მკურნალობას, რათა შემცირდეს ტვირთი ლაბორატორიებში, სადაც ტარდება ტესტირება. ვირუსული დატვირთვის ტესტირება პრიორიტეტული უნდა იყოს პაციენტებისთვის, რომელთაც აქვთ მკურნალობის მიმართ დამყოლობის პრობლემები, არ აქვთ ვირუსი სრულად სუპრესირებული, იწყებენ ახალ მედიკამენტურ რეჟიმს ან არიან ორსულად.[409] ექსპოზიციამდელი პროფილაქტიკა აივ პრევენციისთვის უნდა ჩატარდეს ჩვენებისამებრ; არ არსებობს მტკიცებულება COVID-19-ის წინააღმდეგ ეფექტურობის შესახებ.[410] დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების რეკომენდაციით, აივ ინფიცირებულმა პირებმა შეიძლება მიიღონ Pfizer-BioNTech და Moderna ვაქცინები, თუ უკუჩვენება არ არსებობს. უცნობია, ექნება თუ არა ვაქცინას დაცვის იგივე ხარისხი აივ-ინფიცირებულებში, როგორიც აივ-უარყოფითებში. [409] CoronaVac-ის ერთ-ერთმა პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ იმუნოგენურობა აივ-ით დაავადებულ ადამიანებში შემცირდა იმ ადამიანებთან შედარებით, რომლებსაც არ აქვთ დადასტურებული იმუნოსუპრესია.[411]

დამატებითი რესურსები:

ჰოჯკინის ლიმფომა

აშშ-ის ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემთა ანალიზის თანახმად, ფატალური COVID-19-ის მნიშვნელოვან რისკფაქტორს წარმოადგენს ლიმფომა.[80] შუალედური გაიდლაინები ზრდასრული პაციენტების მართვის თაობაზე დამტკიცებულია დიდი ბრიტანეთის, ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის ექსპერტების მიერ.[307][412] ჰოჯკინის ლიმფომა განკურნებადია პაციენტების უმეტესობაში. მაღალი პრიორიტეტი ენიჭება დოზირებას და ინტენსიურ მკურნალობას; რეკომენდაციები გაიცემა ადრეული და შორსწასული სტადიის დაავადების, ჰოჯკინის რეციდივის, კვანძოვანი, ლიმფოციტებით მდიდარი ჰოჯკინის შემთხვევებისთვის.

ამერიკის ჰემატოლოგიის საზოგადოებამ ასევე გამოაქვეყნა რჩევები ჰოჯკინის ლიმფომის მკურნალობის შესახებ.[413] ქიმიოთერაპია და სტადიის დამდგენი შუალედური პოზიტრონ ემისიური ტომოგრაფია/კომპიუტერული ტომოგრაფია (PET/CT), როგორც წესი, უპირატესია ქიმიოთერაპია პლიუს რადიოთერაპიასთან შედარებით ადრეული და გვიანი სტადიის დაავადების შემთხვევაში, ვინაიდან საჭიროებს ნაკლებ ჰოსპიტალურ ვიზიტს. ლიმფომას რადიაციული მკურნალობის საერთაშორისო ონკოლოგიური ჯგუფი გამოსცემს ურგენტულ გაიდლაინებს რადიოთერაპიის შესახებ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების სამკურნალოდ, საჭიროების შემთხვევაში. შეიძლება გამოიყენოთ ალტერნატიული დოზის ფრაქციები.[99] ბლეომიცინის გამოყენებისგან თავი უნდა შევიკავოთ PET/CT-ის უარყოფითი პასუხის შემთხვევაში, ბლეომიცინით გამოწვეული პნევმონიტის განვითარების რისკის შესამცირებლად. მრავალი ექსპერტი რეკომენდაციას უწევს გრანულოციტი-კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის გაძლიერებულ გამოყენებას ნეიტროპენიის შესამცირებლად და პროფილაქტიკური ანტიბიოტიკების მოხმარებას ნეიტროპენიაზე ეჭვის გაჩენის შემთხვევაში. რეკომენდაციები ასევე მოცემულია ხანდაზმული და პედიატრიული პაციენტებისთვის, ასევე განმეორებითი ან რეზისტენტული დაავადების მქონე პირთათვის.[413] ზოგადად, ჰოჯკინის ლიმფომის მქონე პირების ახალი კორონავირუსის (SARS-CoV-2) საწინააღმდეგო ვაქცინით აცრა უსაფრთხოა.[413]

იდიოპათიური პულმონური ფიბროზი

პაციენტები, რომელთაც აღენიშნებათ ფილტვის იდიოპათიური ფიბროზი, COVID-19-ით მძიმე ავადმყოფობის რისკის ქვეშ არიან.[261] კანადის თორაკალური საზოგადოება აქვეყნებს გაიდლაინებს ფილტვის ინტერსტიციული დაავადების, მათ შორის იდიოპათიური ფიბროზის მართვის შესახებ, COVID-19-ის პანდემიის დროს.[414]

COVID-19-ის ფონზე სხვა ჩვენებით დანიშნული მედიკამენტების შეწყვეტა, დაკორექტირება და ხელახლა დაწყება უნდა განიხილოთ პაციენტის შესაბამის ექიმებთან.[414]

იმუნოთერაპიის წამოწყება უნდა გადაიდოს პაციენტებში, რომლებსაც ახლახანს დაუდგინდათ COVID-19 ან ეჭვია ინფექციაზე.[414] კლინიცისტებმა უნდა გამოიყენონ იმუნოთერაპიის ყველაზე დაბალი ეფექტური დოზა პაციენტებში, რომელთაც არ აღენიშნებათ COVID-19.[414] ანტიბიოტიკური საშუალებები შეიძლება გაგრძელდეს იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტის სისხლის პარამეტრები მისაღებ დიაპაზონშია და შეჩერების სხვა მიზეზი არ არსებობს (მაგ. მნიშვნელოვანი გვერდითი ეფექტები).[414]

ანტიბიოტიკოთერაპია არ ზრდის COVID-19 ინფიცირების რისკს ან უფრო მძიმე დაავადების რისკს. პაციენტებმა, რომლებიც უკვე იღებენ ანტიბიოტიკოთერაპიას, უნდა გააგრძელონ მკურნალობა. ფილტვის იდიოპათიური ფიბროზის ახალი დიაგნოზის შემთხვევაში შეიძლება დაიწყოს ანტიფიბროზული თერაპია (მულტიდისციპლინური) თუ კმაყოფილდება კრიტერიუმები და შესაძლებელია სისხლის მონიტორინგი.[414]

საჭიროა კლინიკური განსჯა დიაგნოსტიკური და თერაპიული ბრონქოსკოპიის ურგენტულობის დასადგენად. არჩევითი ბრონქოსკოპია ან ფილტვის ბიოფსია უნდა გადაიდოს COVID-19-ით ინფიცირებულ პაციენტებში.[414]

COVID-19-გან გამოჯანმრთელების შემდეგ პერსისიტენტული რესპირატორული სიმპტომების მქონე პაციენტები უნდა შეფასდნენ COVID-19-ის შემდგომ ფილტვის ფიბროზზე და/ან ფილტვის უკვე არსებული ინსტერსტიციული დაავადების გამწვავებაზე.[414]

დამატებითი რესურსები:

British Thoracic Society. COVID-19: information for the respiratory community Opens in new window

იმუნური თრომბოციტოპენია

ამერიკის ჰემატოლოგიის საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რჩევები პანდემიის დროს იმუნური თრომბოციტოპენიის (იმუნური თრომბოციტოპენიური პურპურა) მართვის შესახებ. მაქსიმალურად უნდა შემცირდეს ჰოსპიტალური ვიზიტები, ხოლო მკურნალობა დაეფუძნოს სიმპტომების მართვას და არა თრომბოციტების რაოდენობრივ ანალიზს. ვირუსულმა ინფექციებმა შეიძლება გამოიწვიოს მწვავე იმუნური თრომბოციტოპენიური პურპურა ან გამოიწვიოს გამწვავება სტაბილური დაავადების მქონე პაციენტებში, ამიტომ SARS-CoV-2 ტესტირება ამ პაციენტებში რეკომენდებულია.[415]

ახალი პაციენტების მკურნალობა ინდივიდუალური უნდა იყოს, რაც დამოკიდებულია: თრომბოციტების რაოდენობის გაზრდის აუცილებლობაზე, სისხლდენის მოცულობაზე, თანმხლებ დაავადებებზე, SARS-CoV-2 რისკის შემცირებაზე და სტანდარტულ პრაქტიკაზე. თანხმლები დაავადებების არარსებობის შემთხვევაში, იმუნური თრომბოციტოპენიის მქონე პაციენტთა უმრავლესობას არ აღენიშნება მძიმე სისხლდენა თუ თრომბოციტების რაოდენობა აღემატება 20,000/მიკროლიტს. ინტრავენური იმუნოგლობულინი (IVIG) ან პერორალური თრომბოპოიეტური აგენტები (მაგ. ელტრომბოპაგი ან ავატრომბოპაგი) პირველი რიგის პრეპარატებია, ვინაიდან ისინი არ იწვევენ იმუნოსუპრესიას. იმ პაციენტებისთვის, რომლებიც სტაბილურ მდგომარეობაში იმყოფებიან დაბალი დოზის იმუნოსუპრესიული წამლების გამოყენების დროს, მკურნალობის შეცვლა რეკომენდებული არ არის. მკურნალობის შეცვლა შეიძლება განვიხილოთ იმუნოსუპრესიული წამლების ან კორტიკოსტეროიდების მაღალი დოზების მიმღებ პაციენტებში; თუმცა, ასეთ დროს გასათვალისწინებელია გაძლიერებული მონიტორინგის საჭიროება და რეციდივის რისკი. ჩვენების შემთხვევაში IVIG-ის ან პერორალური თრომბოპოიეტური აგენტების გამოყენებამ შესაძლოა მოგვცეს იმუნოსუპრესიული მედიკამენტის ან კორტიკოსტეროიდების დოზის შემცირების ან შეწყვეტის საშუალება. შეძლებისდაგვარად, რიტუქსიმაბის გამოყენებისგან თავი უნდა შევიკავოთ.[415]

იმ შემთხვევაში, თუ იმუნური თრომბოციტოპენიის მქონე პაციენტს განუვითარდება COVID-19, თრომბოციტების თრომბოციტების 10,000-20,000/მიკროლიტრზე მეტი რაოდენობის შესანარჩუნებლად უნდა გამოვიყენოთ ინტრავენური იმუნოგლობულინი (IVIG); თრომბოციტების ტრანსფუზია უნდა შესრულდეს სისხლდენის მკურნალობის ან იმ პროცედურების ჩატარების შემთხვევაში, როდესაც არსებობს სიხლდენის მაღალი რისკი. თუ პაციენტი უკვე იღებს თრომბოპოიეტურ აგენტს, შეგვიძლია გავზარდოთ დოზა ან დავიწყოთ მეორე აგენტის გამოყენება. COVID-19-ის მკურნალობა უნდა ჩატარდეს შესაბამისად. თუ პაციენტს გადატანილი აქვს სპლენექტომია, მიზანშეწონილია ინტრავენური ანტიბიოტიკების გამოყენება, სანამ ბაქტერიული კულტურის შედეგი არ იქნება უარყოფითი, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც არსებობს ძლიერი ეჭვი COVID-19-ის, როგორც მდგომარეობის გამომწვევი მიზეზის არსებობაზე.[415]

გზამკვლევის თანახმად, ვაქვინის გაკეთებამ შეიძლება ზოგჯერ გამოიწვიოს თრომბოციტების რაოდენობის დაქვეითება სტაბილურ პაციენტებში; თუმცა, ამჟამად არსებული მონაცემებით, SARS-CoV-2 ვაქცინის სარგებლები აჭარბებს რისკს.[415] თრომბოციტების რაოდენობა უნდა განისაზღვროს ბაზისურად და ვაქცინაციის შემდეგ, განსაკუთრებით თუ თრომბოციტოპენია ვლინდება ან ანამნეზში პაციენტს აქვს არასტაბილური მაჩვენებლები.

გრიპი

გრიპის და COVID-19-ის ნიშნები და სიმპტომები მსგავსია და კლინიკურად რთული გასარჩევია; მხოლოდ ტესტირებითაა შესაძლებელი ამ ორი ნოზოლოგიის გარჩევა. აშშ-ს ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის (NIH) COVID-19 მკურნალობის გაიდლაინები რეკომენდაციას უწევს SARS-CoV-2 და გრიპის ვირუსების ტესტირებას ყველა ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში მწვავე რესპირატორული დაავადებით, როდესაც ორივე ვირუსი ცირკულირებს გარემოში.[89] გაიდლაინების თანახმად, გრიპის მკურნალობა მსგავსად მიმდინარეობს ყველა პაციენტში, განურჩევლად SARS-CoV-2 კოინფექციისა; ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში იწყება გრიპის ემპირიული მკურნალობა შედეგების ლოდინის გარეშე (გრიპის ანტივირუსული მკურნალობა შეიძლება შეწყდეს როცა გრიპი გამოირიცხება ნუკლეინის მჟავების კვლევით ზემო რესპირატორული ტრაქტის ნიმუშებზე არაინტუბირებულ პაციენტებში და ქვემო და ზემო ტრაქტის ნიმუშებზე ინტუბირებულ პაციენტებში).[89]

აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) რეკომენდაციას უწევს გრიპის ვაქცინას ≥6 თვეზე უფროს პირებში. გრიპის და COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების ჩატარება შესაძლებელია ერთი და იმავე ვიზიტის ფარგლებში. გრიპის ვაქცინა უნდა გადაიდოს COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს, სანამ პაციენტი არ გამოჯანმრთელდება და აღარ დასჭირდება იზოლაცია.[121] დიდი ბრიტანეთის 2022-2023 წლის გრიპის იმუნიზაციის პროგრამა მოიცავს 2-3 წლის ასაკის ყველა ბავშვს 2022 წლის 31 აგვისტოს და დაწყებითი კლასების ასაკის ყველა ბავშვს (მიღებიდან მე-6 კლასამდე), შუა კლასების ყველა ბავშვს, 7, 8 და 9 წლის ასაკის ბავშვებზე ფოკუსით, 6 თვიდან 50 წლამდე ასაკის კლინიკურ რისკ ჯგუფებში შემავალ პირებს, ორსულებს, 50 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, ხანგრძლივი მოვლის დაწესებულებებში მცხოვრებთ, იმუნოკომპრომისული პირების ახლო კონტაქტებს და ჯანმრთელობისა და სოციალური ზრუნვის პერსონალის წინა ხაზს.[122][123] გრიპის აქტივობის დონე გლობალურად ძალიან დაბალი იყო 2020-2021 წლებში და გრიპის აქტივობის დაბრუნება პანდემიამდელ ან უფრო მაღალ დონემდე მოსალოდნელია 2022-2023 წლის ზამთარში. გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია მნიშვნელოვანია გრიპის ავადობისა და სიკვდილობის, ასევე ჰოსპიტალიზაციის შესამცირებლად იმ დროს, როდესაც შესაძლოა იყოს გრიპის, SARS-CoV-2 და სხვა რესპირატორული ვირუსების თანაცირკულაცია.[122]

ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ გრიპის ინფექცია ასოცირდება SARS-CoV-2 ინფექციის დაბალ რისკთან, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მათ შორის შეიძლება არსებობდეს პათოგენური კონკურენცია.[382] გრიპითა და SARS-CoV-2-ით კოინფექცია ასოცირდება სიკვდილის ან მძიმე დაავადების გაზრდილ რისკთან.[416][417]

სწავლის უუნარობა

სწავლის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პაციენტების COVID-19-ით სიკვდილის რისკი უფრო მაღალია, ვიდრე ზოგადი მოსახლეობის. აშშ- ს ჯანმრთელობის დაზღვევის მონაცემების ანალიზმა აჩვენა, რომ ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობები ასოცირდება COVID-19-ით გარდაცვალების რისკის 2.75- ჯერ ზრდასთან.[80] აშშ-ში, ჯანმრთელობის 547 დაწესებულებაში დაახლოებით 65,000,000 პაციენტზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ინტელექტუალური შესაძლებლობების შეზღუდვა, ასაკის შემდეგ, არის COVID-19-ის დიაგნოზის და სიკვდილობის ყველაზე ძლიერი დამოუკიდებელი რისკფაქტორი.[418]

ინგლისში, ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ დასწავლის შეფერხებების მქონე ზრდასრულებში COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის რისკი 5-ჯერ მეტი იყო, გარდაცვალების რისკი 8-ჯერ მეტი, პანდემიის პირველი და მეორე ტალღების პერიოდებში. მძიმე ან გამოხატული შეფერხებების, დაუნის სინდრომის, ცერებრული დამბლის მქონე პირებს ან სპეციალურ საცხოვრებლებში მყოფ პირებს აქვთ განსაკუთრებით მაღალი რისკი.[419] დიდი ბრიტანეთის კიდევ ერთი კვლევით დადგინდა, რომ ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით, ინტელექტუალური შესაძლებლობების შეზღუდვის მქონე ადამიანები პანდემიამდე უკვე იყვნენ ყველა მიზეზით სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ და რომ პანდემიის დროს იყო სიკვდილიანობის რისკის შემდგომი მკვეთრი ზრდა საერთო პოპულაციასთან შედარებით. .[156]

გაიდალინები იძლევა რეკომენდაციას, რომ პაციენტთა ეს ჯგუფი უზრუნველყოფილი იყოს სამედიცინო ინფორმაციის, აქტივობების და პრეფერენციების პორტატული შეჯამება, რათა ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევაში მედპერსონალს გაუადვილდეს მათი მკურნალობა. სწავლის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთან მომუშავე თემის ჯგუფები წახალისებულნი არიან, საკუთარ პაციენტებთან და მათ ოჯახებთან ერთად შეიმუშავონ COVID-19-ის მკურნალობის გეგმები, რომელიც უნდა შეიცავდეს შემდეგ ფაქტორებთან დაკავშირებულ ნებისმიერ საკითხს: დიაგნოზის გამორჩენა, მშობლების, მომვლელების და ოჯახის წევვრების შეხედულებები, მიზანშეწონილი კორექტირება მართვის ან დანიშნულების კუთხით, კომუნიკაციის საჭიროებები, ფსიქიკური ჯანმრთელობის ხელშეწყობა სპეციალისტის მიერ, მკურნალობის წინასწარი გეგმა, მათ შორის პრეფერენციები სიცოცხლის დასასრულის შესახებ და რეანიმაციაზე უარის თქმის შესაბამისი დოკუმენტების განხილვა.[420]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან სწავლის შეზღუდული უნარის მქონე პაციენტები.[28]

ღვიძლის დისფუნქცია

COVID-19-ის მქონე პაციენტებს შეიძლება ჰქონდეთ დარღვევები ღვიძლის ფუნქციურ ტესტებზე, მათ შორის მომატებული ამინოტრანსფერაზები და მსუბუქად მომატებული ბილირუბინი. შრატში დაბალი ალბუმინი ჰოსპიტალიზაციისას არის COVID-19-ის სიმძიმის მარკერი. ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ამერიკული ასოციაცია, გასტროენტეროლოგიის ამერიკული ასოციაცია და აზია-წყნარი ოკეანეთის სამუშაო ჯგუფი ღვიძლის პათოლოგიების მიმართულებით, რეკომენდაციას უწევენ ღვიძლის ბიოქიმიის რეგულარულ მონიტორინგს ყველა ჰოსპიტალიზებულ პაციენტში, რომელსაც COVID-19 აქვს, განსაკუთრებით თუ მიმდინარეობს მკურნალობა რემდესივირით ან ტოცილიზუმაბით, ბაზისური მაჩვენებლების განურჩევლად.[273][324][421] აზია-წყნარი ოკეანეთის სამუშაო ჯგუფის თანახმად, ღვიძლის ტესტების ოპტიმალური ინტერვალი უცნობია, მაგრამ მისაღებია კვირაში ორჯერ მონიტორინგი ჰეპატოტოქსიკური მედიკამენტების მიღებისას და ფონური დაავადებების მქონე პირებში, უფრო ხშირად მონიტორინგი რეკომენდებულია ღვიძლის პათოლოგიური ფუნქციის შემთხვევაში.[324] ღვიძლის დაავადებების შემსწავლელი ასოციაციის რეკომენდაციის თანახმად, ღვიძლის ბიოქიმიური პროფილი არ უნდა იყოს უკუჩვენება კვლევითი ან ექსპერიმენტული თერაპიებისთვის, თუმცა თუ ასპარტატ ან ალანინ ამინოტრანსფერაზების დონე 5-ჯერ მეტია ნორმის ზედა ზღვართან შედარებით, გარკვეული ექსპერიმენტული მედიკამენტების გამოყენება მიზანშეწონილი არ არის.[273] აზია-წყნარი ოკეანეთის სამუშაო ჯგუფის რეკომენდაციით, COVID-19-ის თერაპიების ულიცენზიო გამოყენება ფრთხილადაა მოწოდებული ღვიძლის ფუნქციის დარღვევის ფონზე; მკურნალობა უნდა შეჩერდეს საშუალო-მძიმე დაზიანების დროს (ALT >5 ჯერ მეტია ზედა ზღვარზე ან ტუტე ფოსფატაზა >2 ჯერ მეტია ზედა ზღვარზე, და ჯამური ბილირუბინი >2 ჯერ მეტია ზედა ზღვარზე; ან ვლინდება კოაგულოპათია ან კლინიკური დეკომპენსაცია).[324] COVID-19-ის და ღვიძლის ბიოქიმიის დარღვევის მქონე პაციენტებში განსახილველია ღვიძლის ფუნქციური ტესტების დარღვევის სხვა მიზეზებიც, როგორიცაა ვირუსული ჰეპატიტები.[324][421] აუტოიმუნური ჰეპატიტის ან ღვიძლის ტრანსპლანტის მქონე პაციენტებში, რომელთაც COVID-19 განუვითარდებათ, ბიოფსიით უნდა დადასტურდეს დაავადების სავარაუდო გამწვავება ან მწვავე უჯრედული უარყოფა.[273] აზია-წყნარი ოკეანეთის სამუშაო ჯგუფი რეკომენდაციას უწევს B ჰეპატიტის ზედაპირის ანტიგენის (HBsAg) სკრინინგს პაციენტებში, რომლებიც სისტემურ კორტიკოსტეროიდებს ან სხვა ძლიერ იმუნოსუპრესანტებს იღებენ 7 დღით ან უფრო ხანგრძლივად, ვიდრე COVID-19-ის თერაპიას. ტოცილიზუმაბი ასოცირდება B ჰეპატიტის ვირუსის რეაქტივაციასთან. ევროპული გაიდლაინებით რეკომენდებულია B ჰეპატიტის ვირუსზე სკრინინგი სეროლოგიურად, სანამ ტოცილიზუმაბს დანიშნავთ.[274] C ჰეპატიტის ვირუსის (HCV) შემთხვევაში პროტეაზას ინჰიბიტორის შემცველი პირდაპირი ანტივირუსული რეჟიმის გამოყენება ლოპინავირი/რიტონავირის თანხლებით უკუნაჩვენებია, რადგან პროტეაზას ინჰიბიტორის კონცენტრაცია იზრდება კომბინაციური მკურნალობის დროს; იმატებს ალანინ ტრანსამინაზა.[324]

ბრიტანეთის გასტროენტეროლოგიის საზოგადოების, ღვიძლის შემსწავლელი ბრიტანული ასოციაციისა და ბრიტანეთის სისხლისა და ტრანსპლანტაციის ასოციაციის ერთობლივი განცხადება გვირჩევს, რომ ღვიძლის ქრონიკული დაავადების, აუტოიმუნური ჰეპატიტის და ღვიძლის ტრანსპლანტის მქონე პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ SARS-CoV-2 ვაქცინაცია ნებისმიერი ხელმისაწვდომი ვაქცინით.[275]

შაკიკი

ევროპის ნევროლოგიის აკადემიამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის დროს შაკიკის მქონე პაციენტების მართვის შესახებ.[422] შაკიკით დაავადებულ პაციენტებს უნდა მოვუწოდოთ განაგრძონ შაკიკის მაპროვოცირებელი ცხოვრების წესისა და კვებითი ფაქტორების მართვა, ასეთებია: მაგ. სტრესი, დიეტა, ალკოჰოლის მოხმარება და ძილი. სოციალურმა იზოლაციამ, შფოთვამ და დეპრესიამ შესაძლოა უარყოფითად იმოქმედოს მედიკამენტის ჭარბი მოხმარების კუთხით. მწვავე შაკიკის სამკურნალოდ მედიკამენტების მიღება უნდა შეიზღუდოს და არ აღემატებოდეს კვირაში ერთჯერად მოხმარებას. საჭიროებისამებრ პაციენტებმა უნდა გამოიყენონ არასტეროიდული ანთების საწინააღმდეგო პრეპარატები: მათი ეფექტურობა დადგენილია მწვავე შაკიკის მკურნალობაში, ამასთან, არ არსებობს მტკიცებულებები, რომ ეს მედიკამენტები აუარესებენ COVID-19-ის სიმპტომებს. მწვავე ეპიზოდების დროს, საჭიროებისამებრ, ასევე შეგვიძლია პარაცეტამოლის და ტრიპტანების მოხმარება.

მიტრალური სარქვლის რეგურგიტაცია

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯის და გულსისხლძარღვთა ანგიოგრაფიის და ინტერვენციების საზოგადოების პოზიცია-განცხადება რეკომენდაციას უწევს პაციენტების ტრიაჟს გულის სტრუქტურული დაავადებების ინტერვენციებზე/პროცედურაზე გასაგზავნად პანდემიის განმავლობაში.[251] რეკომენდაციების თანახმად, მიტრალური სარქვლის პერკუტანეული ჩანაცვლება (ნაპირ-ნაპირ) შეიძლება გადაიდოს მიტრალური რეგურგიტაციის მქონე პაციენტების უმეტესობისთვის. ზოგიერთი მაღალრისკიანი პაციენტი მაინც საჭიროებს ამ ჩარევას პანდემიის პერიოდში. თუ პროცედურა გადაიდო, პაციენტებს ყოველკვირეულად უნდა უკავშირდებოდეთ, რათა დეკომპენსაცია არ გამოგრჩეთ. სარქველით სარქველში ტრანსკათეტერული მიტრალური სარქვლის ჩანაცვლება ბევრ რესურსს საჭიროებს და უნდა გადაიდოს თუ პაციენტი მედიკამენტურ მართვას ემორჩილება ამ პერიოდში. სარქველით სარქველში ტრანსკათეტერული მიტრალური სარქვლის ჩანაცვლება უნდა განიხილებოდეს მძიმე ბიოპროთეზული მიტრალური სტენოზის ან რეგურგიტაციის შემთხვევებში, როცა პაციენტი ჰოსპიტალიზებულია გულის შეგუბებითი უკმარისობით ან თუ ბოლო 30 დღის განმავლობაში იყო ჰოსპიტალიზებული ამ დიაგნოზით თერაპიის ოპტიმიზირების მიუხედავად.

გულის სარქველების ბრიტანულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რეკომენდაციები გულის სარქვლოვანი დაავადების ამბულატორიული მართვის შესახებ COVID-19 პანდემიის კონტექსტში. მათი რეკომენდაციით, მძიმე სიმპტომური მიტრალური რეგურგიტაცია უნდა განიხილოს ურგენტულ ქირურგიულ შემთხვევად; ტრანსკათეტერული მიტრალური თერაპიები განიხილება დეკომპენსირებული რეგურგიტაციის დროს, როცა შეუძლებელია ქირურგიული ჩანაცვლება დროულად.[252]

ევროპის კარდიოლოგთა საზოგადოება გვირჩევს, რომ პრიორიტეტი უნდა მიენიჭოს პაციენტების მკურნალობას მწვავე პირველადი მიტრალური რეგურგიტაციით, რომელიც ართულებს მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტს ან ინფექციურს ენდოკარდიტს, და მძიმე სიმპტომატური მიტრალური რეგურგიტაციით დაავადებული ადამიანების მკურნალობას, რომლებიც რჩებიან სიმპტომურნი გაიდლაინებით მითითებული მკურნალობის მიუხედავად და საჭიროებენ ჰოსპიტალიზაციას. ინტერვენციის არჩევა ნახელმძღვანელები უნდა იყოს მულტიდისციპლინური გუნდის მიერ.[191]

მუკორმიკოზი

მუკორმიკოზი უფრო და უფრო ხშირად ფიქსირდება COVID-19 პაციენტებში, რომელთაც აქვთ დიაბეტი და ასევე იღებენ კორტიკოსტეროიდებს.[423][424][425][426][427][428] ექიმებს აღნიშნული დიაგნოზის შესახებ ეჭვის დაბალი ხარისხი უნდა ჰქონდეთ. გამაფრთხილებელი ნიშნები და სიმპტომებია: (მაგ. ცხვირის დახშობა; მოშავო-სისხლიანი გამონადენი ცხვირიდან; სახის ან სინუსების ტკივილი; კბილის ტკივილი ან მორყევა; მხედველობის პრობლემები; ჰემოფთიზი, ნეკროზული ფუფხი კანზე, სასაზე ან ცხვირის ღრუში). COVID-19-ის კონტექსტში მართვის სტრატეგიებია (არასრული სია): ჰიპერგლიკემიის, დიაბეტის ან დიაბეტური კეტოაციდოზის კონტროლი; კორტიკოსტეროიდის დოზის შემცირება მოხსნის მიზნით; იმუნომოდულატორი მედიკამენტების შეწყვეტა; ექსტენსიური ქირურგიული წმენდა ნეკროზული მასაკების მოსაშორებლად; სოკოს საწინააღმდეგო თერაპია (მაგ. ამფოტერიცინ-B) 4-6 კვირის განმავლობაში; და შესაბამისი მხარდამჭერი მოვლა და მონიტორინგი.[429][428] პრევენცია მოიცავს: ჰიპერგლიკემიის კონტროლს; სისხლში გლუკოზის დონის მონიტორინგს COVID-19-ის მქონე პაციენტებში გაწერის შემდეგ (დიაბეტის სტატუსის განურჩევლად); კორტიკოსტეროიდების, ანტიბიოტიკების და სოკოს საწინააღმდეგო მედიკამენტების ფრთხილ გამოყენებას.[429]

მიელომური დაავადება

ჰემატოლოგიის ამერიკული საზოგადოება და ევროპის მიელომის ქსელი (EMN) გვირჩევს, რომ მრავლობითი მიელომის მქონე პაციენტებში, რომელთაც აქტიური დაავადება აქვთ, უნდა გაგრძელდეს მკურნალობა COVID-19-ის პანდემიის ფონზე, თუმცა შესაძლებელია ადაპტირება ისე, რომ პაციენტების ექსპოზიციის რისკი დაბალი იყოს.[390][430] თუ პაციენტი მკურნალობას საჭიროებს, რეკომენდებულია ბორტეზომიბის, ლენალიდომიდის და დექსამეტაზონის 6-12 ციკლი, შემდეგ ლენალიდომიდის შემანარჩუნებელი კურსით (ბორტეზომიბის დამატებით ყოველ 2 კვირაში ერთხელ, მაღალი რისკის პაციენტებში). მიელომას მქონე ხანდაზმული პაციენტები შეიძლება იწყებდნენ მკურნალობას ბორტეზომიბის, ლენალიდომიდის და დექსამეტაზონის ციკლით ან დარატუმუმაბით, ლენალიდომიდით და დექსამეტაზონით. არჩევანი დამოკიდებულია ციტოგენეტიკურ რისკსა და სხვა თანმხლებ დაავადებებზე. თუ საჭიროა, ლენალიდომიდი და დექსამეტაზონი შეიძლება გაგრძელდეს შედეგის მიღწევის შემდეგ.[390]

პაციენტებმა უნდა გააგრძელონ შემანარჩუნებელი თერაპიის მიღება რეციდივის რისკის შესამცირებლად. ლენალიდომიდი შეიძლება დაინისნოს 2 თვით, ტელემედიცინის გამოყენებით და სახლში ფლებოტომიით, საჭიროებისამებრ. მაღალი რისკის პაციენტები, რომლებიც ბორტეზომიბის, ლენალიდომიდის და დექსამეტაზონის ციკლით მკურნალობენ, აგრძლებენ კურსს; თუმცა, საჭიროებისამებრ შეიძლება გადასვლა ლენალიდომიდი და დექსამეტაზონის რეჟიმზე. თუ პაციენტს განუვითარდა COVID-19, შემანარჩუნებელი თერაპია უნდა შეწყდეს მანამ, სანამ ინფექცია ალაგდება. ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია უნდა გადაიდოს თუ რესურსები შეზღუდულია; სხვამხრივ, შესაბამის პაციენტებში უნდა ჩატარდეს პროცედურა, განსაკუთრებით მაღალი რისკის შემცველი მიელომის შემთხვევაში.[390]

ევროპის მიელომის ქსელი გვაწვდის რეკომენდაციებს ტრანსპლანტაციის შესაფერისი და არაშესაფერისი პაციენტებისთვის. აუტოლოგიური ტრანსპლანტაცია უნდა გადაიდოს სტანდარტული რისკის შემთხვევაში, მაგრამ შეიძლება ჩატარდეს მაღალი რისკის შემთხვევაში ინდუქციის 5-8 ციკლის შემდეგ. RVD, ბორტეზომიბი თალიდომიდით და დექსამეტაზონი, (VTD), ან დარატუმუმაბი VTD-ით უპირატესი თერაპიებია ინდუქციისთვის.[430] იმ შემთხვევაში, თუ უკუნაჩვენებია ტრანსპლანტაცია, პაციენტები იღებენ პერორალურ რეჟიმებს (მაგ. Rd), რომელსაც ემატება ბორტეზომიბი ან დარატუმუმაბი მაღალი რისკის შემთხვევაში ან თუ Rd წარუმატებელია.[430]

ავსტრალიის და ახალი ზელანდიის გაიდლაინების თანახმად, მკურნალობა პანდემიის დროს შეიძლება იყოს დამოკიდებული ხელმისაწვდომ რესურსებზე, მაგრამ მართვას საფუძვლად უნდა ედოს დაავადების კონტროლი მაღალი რისკის პაციენტებში და არასაჭირო იმუნოსუპრესიის პრევენცია დაბალი რისკის პაციენტებში.[307] გადაწყვეტილება მკურნალობის შესახებ უნდა მიიღოთ ინდივიდუალურად, ჩამოთვლილი ფაქტორების გათვალისწინებით: ახალი დაავადება vs რეციდივი, სტადია, დაავადების დატვირთვა და პროგრესირების სიჩქარე, პაციენტის ფაქტორები, მაგ. ასაკი, სისუსტე, თანმხლები დაავადებები.[307]

დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელი სააგენტოს გადაწყვეტილებით, ორსულობის პრევენციის პროგრამები დროებით შეიცვალა პაციენტებისთვის, რომლებიც იღებენ თალიდომიდს, ლენალიდომიდს და პომალიდომიდს. სახლში ორსულობის ტესტი საკმარისია, იმ შემთხვევაში, თუ პაციენტს აქვს სათანადო მხარდაჭერა და ინსტრუქცია, ტესტი აკმაყოფილებს მინიმალური მგრძნობელობის მოთხოვნებს და შედეგი ვარიფიცირებულია მწარმოებლის მიერ. თუ კლინიკა თვლის მიზანშეწონილად, ამ მედიკამენტების მიღება შესაძლებელია დისტანციური კონსულტაციის შემდეგაც.[431]

SARS-CoV-2 ვაქცინაციის კვლევები ჰემატოლოგიური მდგომარეობის მქონე პაციენტებში ძალიან მწირია. თუმცა, მრავლობითი მიელომის მქონე პაციენტებში არსებული მონაცემები მიუთითებენ ვაქცინაციის მიმართ დასუსტებულ პასუხზე.[432] მიელომას ევროპულმა ქსელმა გამოაქვეყნა კონსენსუსი SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის შესახებ და რეკომენდაციას გასცემს, რომ უცნობი მნიშვნელობის მონოკლონური გამოპათიის, ადრეული მრავლობითი მიელომის, მრავლობითი მიელომს და კლინიკური მნიშვნელობის მონოკლონური გამოპათიის მქონე ყველა პაციენტს ჩაუტარდეს COVID-ის საწინააღმდეგო აცრა.[433] ასევე მოცემულია რეკომენდაციები იმის შესახებ, თუ როდის უნდა ჩატარდეს პაციენტების ვაქცინაცია, რისკფაქტორებზე, რომლებიც უნდ�

თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში

შესავალი

პერინატალური მოვლის საკითხები

ახალშობილთა მოვლის საკითხები

პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე

ენდოსკოპიის ჩვენებები

პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ

პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ

გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში

ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება

რუტინული იმუნიზაცია

პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას

პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)

ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები

ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა

სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა

ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა

ვალპროატის გამოყენება

კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები

საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები

ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები

COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე

წყაროები

მსგავსი მდგომარეობები

საშვილოსნოს პათოლოგიური სისხლდენა

მწვავე მიელოგენური ლეიკემია

ადისონის დაავადება

აპლაზიური ანემია

ყურადღების დეფიციტისა და ჰიპერაქტივობის აშლილობა (ADHD)

ძუძუს კიბო

კარცინოიდული სინდრომი

გულ-ფილტვის რეანიმაცია

ორსულთა ქოლესტაზი

ქრონიკული ლიმფოციტური ლეიკემია

ქრონიკული მიელოგენური ლეიკემია

ქრონიკული ტკივილი

გულის თანდაყოლილი დაავადება

კონტრაცეფცია - არსებული მომხმარებლები

კონტრაცეფცია - ახალი მომხმარებლები

კონტრაცეფცია - გადაუდებელი

კუშინგის სინდრომი

კანის T უჯრედოვანი ლიმფომა

დემენცია

ესენციური ჰიპერტენზია

გიგანტურუჯრედვანი არტერიტი

ჰემოპეზური ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია (HSCT)

ღვიძლის გაცხიმოვნება

ჰეპატოცელულარული კარცინომა (ღვიძლუჯრედოვანი კარცინომა)

ჰოჯკინის ლიმფომა

იდიოპათიური პულმონური ფიბროზი

იმუნური თრომბოციტოპენია

სწავლის უუნარობა

მიტრალური სარქვლის რეგურგიტაცია

მუკორმიკოზი

მიელომური დაავადება