თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში

შედით სისტემაში ან გამოიწერეთ BMJ Best Practice

ბოლო მიმოხილვა: 28 თებერვალი 2023

ბოლო განახლება: 10 აგვისტო 2022

05 აგვისტო 2022

გაიდლაინებით რეკომენდებულია მწვავე და ქრონიკული მდგომარეობების მართვის ცვლილებები COVID-19-ის პანდემიის ფონზე: განახლებულია

გამოქვეყნებულია დამატებითი გაიდლაინები, რომლებიც ეხება თანმხლები დაავადებების მართვას COVID-19-ის პანდემიის ფონზე.

რა არის ახალი:

პერინატალური მოვლის საკითხები (განახლებული)
პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ (განახლებული)
პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ (განახლებული)
ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა (განახლებულია)
COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკასა და მკურნალობაზე (განახლებული)
პათოლოგიური სისხლდენა საშვილოსნოდან (განახლებული)
აპლაზიური ანემია (განახლებული)
ძუძუს კიბო (განახლებულია)
გულის თანდაყოლილი დაავადება (განახლებულია)
კრონის დაავადება (განახლებული)
სიმსუქნე მოზრდილებში (განახლებული
პალიატიური მკურნალობა (განახლებული)
ფსორიაზი (განახლებული)
რევმატოიდული ართრიტი (განახლებულია)
ნამგლისებრუჯრედული დაავადება (განახლებული)
ტუბერკულოზი (განახლებული)
წყლულოვანი კოლიტი (განახლებული)

განახლების პირველწყარო

This page compiles our content related to თანმხლები დაავადებების მართვა COVID-19-ის კონტექსტში. For further information on diagnosis and treatment, follow the links below to our full BMJ Best Practice topics on the relevant conditions and symptoms.

ამ გვერდზე შეჯამებულია თანმხლები დაავადებების მქონე პირების მართვის საკითხები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. თითოეული დაავადებისთვის შეჯამებულია ძირითადი გაიდლაინები და პოზიციები, მოცემულია ბმულები BMJ Best Practice -ის სპეციფიკურ თემებზე. აღნიშნული თემა მუდმივ განახლებას გადის, შესაბამისად სიას დაემატება მეტი დაავადება.

სრული ტექსტი კორონავირუსულ დაავადებაზე (COVID-2019) მოიცავს ინფორმაციას დიაგნოსტიკისა და მართვის, ასევე პრევენციის, დიფერენცირებული დიაგნოსტიკის, ეპიდემიოლოგიის, ეტიოლოგიის, პროგნოზის და გართულებების შესახებ.

პერინატალური მოვლის საკითხები

COVID-19-ის სიმძიმე ორსულ ქალებში

ორსული ქალები უფრო მძიმე COVID-19 ინფექციის რისკის ქვეშ არიან და უნდა მიიღონ დამატებითი ზომები, განსაკუთრებით ორსულობის 28-ე კვირის შემდეგ.[1][2][3][4][5]

ორსულობა ზრდის ჰოსპიტალიზაციის რისკს, ინტენსიური თერაპიის და მექანიკური ვენტილაციის საჭიროების ალბათობას.[2][6] ორსულ ქალებს უნდა ჩაუტარდეთ კონსულტაცია COVID-19-ით გამოწვეული მძიმე ავადმყოფობის რისკისა და პრევენციული ზომების მნიშვნელობის შესახებ.[6]

ორსულობის დროს COVID-19 ინფექციით ჰოსპიტალიზაციის რისკფაქტორები: არავაქცინირებული სტატუსი; ფერადკანიანი, აზიელი ან სხვა ეთნიკური უმცირესობის წევრობა; სხეულის მასის ინდექსი 25 ან მეტი; ორსულობამდე თანმხლები დაავადებები (როგორიცაა დიაბეტი ან ჰიპერტენზია); ასაკი 35 და მეტი; სოციალურ-ეკონომიკური დეპრივაცია.[7][8] აშშ-ში ლათინოამერიკელ და არა-ლათინოამერიკელ შავკანიან ქალებში ასევე არაპროპორციულად მაღალია SARS-CoV-2 ინფექციის სიხშირე ორსულობის დროს.[6]

COVID-19-ის ინფქეცია ორსულ ქალებში ზრდის პრეეკლამფსიის, გადაუდებელი სამედიცინო საკეისრო კვეთის, მშობიარობის შემდგომ დედის გახანგრძლივებული ჰოსპიტალიზაციის, ნაადრევი მშობიარობის, ვენური თრომბოემბოლიის, მიოკარდიუმის ინფარქტის და სამეანო გართულებების დროს დედის სიკვდილობის/მძიმე ავადობის რისკს.[7][9][10][11][12][13][14][15][16][17] თანმხლები დაავადებები, დედის მაღალი ასაკი/ხანდაზმული ორსულობა, სიმსუქნე ორსულობამდე, პრეგესტაციური დიაბეტი, გესტაციური დიაბეტი პრეეკლამფსია და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობა ასოცირდება COVID-19 მძიმე დაავადებასთან ორსულობისას.[2][11][18][16]

დაავადების სიმძიმე ასოცირდება ნაადრევი მშობიარობის, საკეისრო კვეთის, დედების ინტენსიური თერაპიის, ახალშობილთა ინტენსიური თერაპიის მიღებასა და დედების სიკვდილობის მაღალ მაჩვენებლებთან.[2][19][20] დედის SARS-CoV-2 სტატუსი არ აისახება პოსტნატალურ ჰემორაგიაზე, ჩვილების 5 წუთიან APGAR ქულაზე ან დაბადების წონაზე გესტაციური ასაკისთვის.[9][21]

დედის COVID-19 ინფექციის გავლენა ახალშობილზე

ახალშობილებში, რომლებსაც SARS-CoV-2-ზე დადებითი დედები ყჰავთ, აქვთ ნეონატალური მოვლის საჭიროების, გახანგრძლივებული ნეონატალური ჰოსპიტალიზაციის ჰიპერბილირუბინემიის, რესპირატორული დისტრეს სინდრომის და სხვა რესპირატორული აშლილობის მომატებული რისკი.[12][21][22] აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მკვდრადშობადობის რისკი უფრო მაღალი იყო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ COVID-19 მშობიარობის ჰოსპიტალიზაციის დროს, ვიდრე მათ, ვისაც არ ჰქონდა COVID-19; ასოციაცია უფრო მაღალი იყო დელტა ვარიანტის, როგორც წამყვანი ვარიანტის პერიოდში, წინა პერიოდთან შედარებით.[23]

COVID-19-ით დაავადებული დედების გაჩენილ ახალშობილთა 2%-ზე ნაკლებს აქვს დადასტურებული SARS-CoV-2 ინფექცია. გადაცემა შეიძლება მოხდეს საშვილოსნოში, პერინატალურად ან ადრეულ პოსტნატალურ პერიოდში. დედის მძიმე ინფექცია, დედის სიკვდილი, დედის მოთავსება ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში და მშობიარობის შემდგომ დედის ინფექცია დაკავშირებული იყო ახალშობილში SARS-CoV-2 დადებითობის გაზრდილ რისკთან.[24]

ორსული და მეძუძური ქალების ვაქცინაცია

ორსულ ქალებს უნდა ურჩიოთ გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინის გაკეთება.[7] არსებობს მითითებები ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინების გამოყენების შესახებ.[25] შეერთებულ შტატებში, დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები და მეან-გინეკოლოგთა ამერიკული კოლეჯი გვირჩევენ COVID-19-ის ვაქცინაციას ყველა იმ ადამიანისთვის, ვინც არის ორსულად, ძუძუთი კვებავს, ცდილობს დაორსულდეს ახლა ან შესაძლოა დაორსულდეს მომავალში.[26][27] დიდ ბრიტანეთში, გაიდლაინების რეკომენდაციით, ორსულ ქალებს ვაქცინაცია უნდა შევთავაზოთ იმავე დროს, როცა არაორსულ ქალებს, მათი ასაკისა და კლინიკური რისკის ჯგუფის გათვალისწინებით.[7][28] მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[28] აუცილებელია ადგილობრივი გზამკვლევების გათვალისწინება.

მესენჯერული რნმ ვაქცინით იმუნიზაცია 89,5%-ით ეფექტურია SARS-CoV-2 ინფექციის წინააღმდეგ მეორე დოზის მიღებიდან 7 დღის შემდეგ.[29] არ არსებობს კავშირი ორსულობის დროს COVID-19 ვაქცინაციასა და სპონტანურ აბორტს, მშობიარობის შემდგომ სისხლდენას, ქორიოამნიონიტს, საკეისრო კვეთას, ახალშობილთა ინტენსიურ მკურნალობას, 5-წუთიან APGAR-ის ქულა <7-ს, მკვდრადშობადობას, ნაადრევ მშობიარობას ან გესტაციური ასაკისთვის პატარა ახალშობილის დაბადებას შორის.[29][30][31][32][33][34][35][36][37] ვაქცინაცია დაკავშირებულია მკვდრადშობადობის მნიშვნელოვნად შემცირებულ რისკთან არავაქცინირებულ ქალებთან შედარებით (შანსების თანაფარდობა 0.85, 95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.73-დან 0.99).[29] არავაქცინირებული ქალები უფრო ხშირად ხვდებიან საავადმყოფოში COVID-19-ით, ვიდრე ვაქცინირებული ქალები.[38][39]

რეტროსპექტული ობსერვაციული კოჰორტული კვლევის მიხედვით, ქალებს, რომლებმაც მიიღეს SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ვაქცინა ორსულობის დროს, უფრო მეტად აღენიშნებოდათ ცხელება, სისუსტე/დაღლილობა, ადგილობრივი რეაქციები და ლიმფადენოპათია/ლიმფადენიტი, ვიდრე ქალებს, რომლებსაც არ ჩაუტარებიათ SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია. შეფასებული სერიოზული მწვავე გვერდითი მოვლენებიდან (ცერებრალური ვენური სინუსის თრომბოზი, ენცეფალიტი ან მიელიტი, მიოკარდიტი ან პერიკარდიტი, ფილტვის ემბოლია ან გიენ-ბარეს სინდრომი) არცერთი გამოვლენილა უფრო ხშირად აცრილ ქალებში, ვიდრე შესაბამის არავაქცინირებული კონტროლის ჯგუფში.[40]

AZD1222 (AstraZeneca) ვაქცინის კლინიკური კვლევების დროს დაფიქსირებული ორსულობის შემთხვევების ანალიზის თანახმად, ჩასახვის სიხშირე არ განსხვავდებოდა აცრილ ქალებსა და პლაცებოს ჯგუფს შორის.[41] კოჰორტული მონაცემების თანახმად, COVID-19-ის რნმ ვაქცინების მიღება არ არის დაკავშირებული კვერცხუჯრედის ან ემბრიონის განვითარებასთან, იმპლანტაციასთან ან ადრეულ სპონტანურ აბორტთან პაციენტებში, რომლებიც გადიან ინ ვიტრო განაყოფიერების პროცესს.[42]

ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა (NNV) COVID-19-ის ერთი სიმპტომური შემთხვევის საპრევენციოდ არის დაახლოებით 41-206 ორსული ქალი. ასაცრელი ადამიანების რაოდენობა მძიმე COVID-19-ის საპრევენციოდ არის 412-დან 2058-მდე. ზიანისთვის საჭირო რიცხვი არის 37,037 ვაქცინასთან დაკავშირებული მიოკარდიტისთვის და 48,780 ვაქცინასთან დაკავშირებული თრომბოზისთვის თრომბოციტოპენიის სინდრომით.[43]

აღწერილია SARS-CoV-2-ის საწინააღმდეგო ანტისხეულების გადასხმის ფაქტი ჭიპლარის სისხლში და დედის რძეში, დედის ვაქცინაციის შემდეგ.[44][45][46][47] დედისა და ახალშობილის ანტი-SARS-CoV-2 ანტისხეულების ტიტრები უფრო მაღალია მეორე ტრიმესტრში მესენჯერული რნმ ვაქცინის მესამე (ბუსტერი) დოზის შემდეგ, ვიდრე მეორე ტრიმესტრში პირველადი ვაქცინაციის ორი დოზა.[48] შემთხვევა-კონტროლის კვლევებმა აჩვენა, რომ დედის მიერ 2 დოზით მესენჯერული რნმ COVID-19 ვაქცინაციის სერიის დასრულება ორსულობის დროს დაკავშირებულია COVID-19 ჰოსპიტალიზაციის შემცირებულ რისკთან <6 თვემდე ასაკის ჩვილებში.[49][50][51]

ორსული ქალების ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საკითხები

ორსულებს აღენიშნებოდათ დისტრესისა და ფსიქიატრიული სიმპტომების უფრო მაღალი სიხშირე COVID-19 პანდემიის დროს.[52] დიდი ბრიტანეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრისა და დედების ფსიქიკური ჯანმრთელობის ალიანსის მოხსენებამ დაასრულა COVID-19-ის გავლენის სწრაფი მიმოხილვა, ორსულობის პერიოდში და დაბადების შემდეგ და დაადგინა, რომ ქალებს, რომლებსაც ფინანსური დაუცველობა ან რასობრივი უთანასწორობა აქვთ, ცუდი ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[53]

ანტენატალური და მშობიარობის შემდგომი მოვლა

ქალებს ურჩევენ გააგრძელონ რუტინული ანტენატალური მომსახურების მიღება, ხოლო ეროვნულ დონეზე რეკომენდებული ანტენატალური მოვლის გრაფიკი სრულად უნდა იქნეს შემოთავაზებული, როცა ეს შესაძლებელია.[7]

მშობიარობის დროს გასათვალისწინებელი საკითხები:

ქალებს უნდა შეეთავაზოთ SARS-CoV-2 ტესტირება სამშობიარო განყოფილებაში მიღებისას.[7]
დაგეგმილი ინდუცირება და საკეისრო კვეთა შეიძლება ჩატარდეს ჩვენების შემთხვევაში, მაგრამ თუ პაციენტი COVID-19-ის სიმპტომებზე დადებითია, ინდივიდუალურად უნდა შეფასდეს შემთხვევები მშობიარობის გადადების საფრთხის კუთხით.[7][54] მხოლოდ COVID-19-ის სტატუსი არ წარმოადგენს საკეისრო კვეთის ჩვენებას.[55]
უწყვეტი მონიტორინგი კარდიოტოკოგრაფიის გამოყენებით მშობიარობის დროს არ არის ნაჩვენები უსიმპტომო ქალებში, რომლებსაც ჰქონდათ SARS-CoV-2-ზე ტესტის დადებითი შედეგი. თუმცა, მონიტორინგი შეიძლება ნაჩვენები იყოს სხვა ფაქტორების გამო (მაგ. წინა მშობიარობა საკეისრო კვეთით). დადასტურებული ან შესაძლო COVID-19-ის მქონე სიმპტომურ ორსულებს უნდა შესთავაზოთ ნაყოფის უწყვეტი მონიტორინგი მშობიარობის დროს.[7]
სახლის პირობებში მშობიარობა შეიძლება განიხილებოდეს დაბალი რისკის ორსულებში, როცა ხელმისაწვდომია საჭირო მხარდაჭერა.[7]

ახალშობილთა მოვლის საკითხები

პედიატრიის ამერიკული აკადემია აქვეყნებს გზამკვლევს COVID-19-ის მქონე ქალების ახალშობილების მოვლის თაობაზე.[56]

ობსერვაციული და კოჰორტული კვლევების თანახმად, ახალშობილებში SARS-CoV-2-ის ინფექციის შეძენის რისკი დაბალია იმ შემთხვევაში, თუ მიღებულია კონტაქტური და ჰაერწვეთოვანი პრევენციული ზომები ახალშობილის დასაცავად დედის რესპირატორული სეკრეციებისგან.[57][58][59] დედასა და ბავშვს შორის კანით კანზე კონტაქტის შემთხვევაში აუცილებელია ნიღბის ტარება და მკერდის/ხელის ჰიგიენის დაცვა.[1][56]

კლინიცისტი მშობიარობას ესწრება ნორმალური ინსტიტუციური წესების მიხედვით; დედის ინფიცირება COVID-19-ით არ არის დასწრების ჩვენება.[60] ნეონატალური რეანიმაცია უნდა ჩატარდეს ეროვნული და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით.[60]

საჭიროა დედების წახალისება ძუძუთი კვებისთვის; ძუძუთი კვების სარგებელი მნიშვნელოვნად აღემატება ტრანსმისიის რისკს.[4][55] ჯერჯერობით არ არსებობს მტკიცებულებები COVID-19-ის გადაცემის შესახებ დედის რძის საშუალებით.[7][54][61][62] მეძუძურ დედებში დასაშვებია COVID-19-ის შესაფერისი ვაქცინის გაკეთება.[27][28]

ახალშობილებს არ უნდა გაუკეთონ ნიღბები/სახის დამცავი ნაჭრები, რადგან არსებობს მოხრჩობის რისკი.[7]

პაციენტები, რომლებიც დერმატოლოგიური დაავადების ჩვენებით იმუნოსუპრესანტ მედიკამენტებს იღებენ

კანის ანთებითი დაავადებების მქონე ადამიანებს აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკი, ვიდრე ზოგად პოპულაციას, კოვარიატების და შუამავალი ფაქტორების კორექტირების შემდეგ (ზიანის თანაფარდობა 1.07, 96% სარწმუნოების ინტერვალი 1.02-დან 1.11-მდე). ისინი აგრეთვე იმყოფებიან კრიტიკული მკურნალობის ან ჰოსპიტალიზაციის მომატბეული რისკის ქვეშ. სამხრეთ აზიის მოსახლეობა და შერეული ეროვნების ადამიანები, რომლებსაც აქვთ კანის ანთებითი დაავადებები, აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკი, ვიდრე კანის ანთებითი დაავადებების მქონე თეთრკანიან ადამიანებს.[63]

ადამიანებს, რომლებიც იღებენ სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორის ინჰიბიტორებს, ინტერლეიკინი (IL)-12/IL-23 ინჰიბიტორებს, ან IL-17 ინჰიბიტორებს, არ აქვთ COVID-19-თან დაკავშირებული კრიტიკული მკურნალობისთვის ჰოსპიტალიაციის ან სიკვდილის მომატებული რისკი, შედარებით იმ ადამიანებთან, რომლებიც იღებენ სტანდარტულ სისტემურ თერაპიას (მაგ., მეთოტრექსატი).[63]

ფსორიაზის საერთაშორისო საბჭოს რჩევით, იმუნოსუპრესიული თერაპიის სარგებელი და რისკები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, თითოეული პაციენტისთვის, რომელიც იმყოფება დაავადების მძიმე ფორმის განვითარების რისკის ქვეშ, ასაკის, ან სხვა თანხმლები დაავადებების გამო.[64] აშშ-ის ფსორიაზის ასოციაციის COVID-19 სამუშაო ჯგუფი არ იძლევა რეკომენდაციას ბიოლოგიური ან პერორალური თერაპიის შეწყვეტაზე ფსორიაზის და/ან ფსორიაზული ართრიტის სამკურნალოდ; ნებისმიერი გადაწყვეტილება ბიოოლოგიური აგენტის ან პერორალური სისტემური თერაპიის შესახებ უნდა იყოს ინდივიდუალური და მოიცავდეს სამედიცინო პროფესიონალს.[65]

გაიდლაინი COVID-19 ვაქცინაციის შესახებ იმ პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ ან გეგმავენ იმუნოსუპრესიული თერაპიის ჩატარებას, ხელმისაწვდომია და საჭიროა განხილვა.[28][66]

ხელმისაწვდომია ექსპერტთა რეკომენდაციები აუტოიმუნური ბულოზური დაავადებების მართვის შესახებ, როგორიცაა ფსორიაზი, პემფიგუსი, პემფიგოიდი, ჰერპეტიფორმული დერმატიტი და ატოპიური დერმატიტი (ეგზემა) პანდემიის დროს.[64][65][67][68]

რჩევები დერმატოლოგიური დაავადებების მქონე პაციენტებისთვის, რეტინოიდებით პერორალური თერაპიის ფონზე

ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და ჯანდაცვის პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოსცა გზამკვლევი პერორალური რეტინოიდების დანიშვნის შესახებ პანდემიის დროს. კონსულტაციები პერორალური რეტინოიდების პირველი დანიშვნის შესახებ უნდა ჩატარდეს პაციენტთან პირისპირ, როცა ეს შესაძლებელია. თუ ეს შეუძლებელია, დისტანციური კონსულტაცია უნდა მოიცავდეს რისკი-სარგებლის იმავე სიღრმისეულ განხილვას, როგორც პირისპირ შეხვედრა. თუ პაციენტი <18 წლამდე ასაკისაა, კონსულტაციას უნდა დაესწროს მშობელი ან პასუხისმგებელი პირი (მეურვე). ორსულობის პრევენციის პროგრამის ფარგლებში მოწოდებულია ორსულობის ტესტის ჩატარება, ასევე სისხლის ანალიზის და ფსიქიატრიული სიმპტომების მონიტორინგი.[69]

ენდოსკოპიის ჩვენებები

ზედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპია SARS-CoV-2-ის ვირუსის გადაცემის მაღალი რისკის შემცველი პროცედურაა. ქვედა გასტროინტესტინური ტრაქტის ენდოსკოპიაც ატარებს SARS-CoV-2-ის გადაცემის რისკს. ევროპული და აზიური-წყნარი ოკეანეთის გაიდლაინები გვთავაზობს რეკომენდაციებს COVID-19-ს პანდემიის ფონზე ენდოსკოპიების შესახებ.[70][71][72]

ჩამოთვლილ შემთხვევებში, გასტროინტესტინური ენდოსკოპია, აუცილებლად უნდა ჩატარდეს:

მწვავე ზედა/ქვედა გასტროინტესტინური სისხლდენა ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
ანემია ჰემოდინამიკური არასტაბილურობით
კაფსულით ენდოსკოპია/ენტეროსკოპია ურგენტული/პროგრესირებადი სისხლდენის დროს
უცხო სხეული საყლაპავში
მაღალი რისკის შემცველი უცხო სხეული კუჭში
ობსტრუქციული სიყვითლე
მწვავე აღმავალი ქოლანგიტი.

გზამკვლევის თანახმად, სხვა ჩვენებებით მიმდინარე პროცედურები სჯობს გადაიდოს.

პაციენტები, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიას იღებენ

კიბოთი დაავადებული პაციენტები არიან ჰოსპიტალიზაციის, მძიმე დაავადების და COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ, ვიდრე პაციენტები, რომლებსაც არ აქვთ თანმხლები დაავადებები.[73][74][75] COVID-19-ის ინფექციის შედეგებზე კიბოს საწინააღმდეგო სისტემური თერაპიის ეფექტების შესახებ არსებული შედეგები შერეულ ხასიათს ატარებს. ევროპის ონკოლოგიურ სამედიცინო სერვისებში რეფერირებული პაციენტების ობსერვაციული კვლევის მიხედვით, კიბოს თერაპიის გამოყენება (ქიმიოთერაპია, იმუნოთერაპია და ტარგეტული თერაპია) არ იყო დაკავშირებული შემთხვევის სიმძიმესთან ან სიკვდილობასთან.[76] აშშ-ში ჩატარებული ობსერვაციული კვლევის თანახმად, ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპია არ უკავშირდება მძიმე ან კრიტიკულ COVID-19-ს. ფილტვის ან ჰემატოლოგიური ონკოლოგიური დაავადების მქონე პირებს, ასევე ბაზისურად ნეიტროპენიის ან ლიმფოპენიის მქონე პირებს, უფრო უარესი გამოსავალი აქვთ.[77] სხვა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტებს, რომლებმაც ჩაიტარეს კიბოს მკურნალობა COVID-19-ის დიაგნოზამდე 3 თვის განმავლობაში, ჰქონდათ არასასურველი შედეგების მნიშვნელოვნად მაღალი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით, ხოლო პაციენტებს, რომლებსაც არ ჰქონდათ ბოლო დროს ჩატარებული ონკოლოგიური მკურნალობა, აღენიშნათ კიბოს არმქონე პაციენტების მსგავსი მონაცემები.[78] UK Coronavirus Cancer Monitoring Project-ის (UKCCMP) მონაცემებით აღმოჩნდა, რომ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნე ზრდის SARS-CoV-2-ის ვირუსის მიმართ მიდრეკილებას, და, ამასთან, ინფექცია უფრო მძიმედ მიმდინარეობს იმ პაციენტებთან შედარებით, რომელთაც მყარი ორგანოების სიმსივნე აღენიშნებათ; დამატებით რისკს წარმოადგენს ქიმიოთერაპია.[79] აშშ ჯანდაცვის დაზღვევის მონაცემების ანალიზის თანახმად, ფილტვის კიბო, ლეიკემიები და ლიმფომები ფატალური შემთხვევის რისკფაქტორები იყო <70 წლამდე პაციენტებში.[80] კიბოთი ახლადდიაგნოსტირებულ პაციენტებს შორის, აფროამერიკელ პაციენტებს COVID-19 ის უფრო მაღალი რისკი აქვთ, ვიდრე თეთრკანიანებს.[75] ევროპაში, მე-14 დღეზე ლეტალობის მაჩვენებელი პაციენტებში, რომლებსაც აქვთ მყარი ორგანოს ან ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები და დადასტურებული მძიმე მწვავე კორონავირუსი 2 (SARS-CoV-2) ინფექცია, პანდემიის მსვლელობისას შემცირდა, 25.6%-დან პირველ დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის თებერვლიდან ივნისამდე) 16.2%-მდე მეორე დიდ ეპიდაფეთქებაში (2020 წლის ივლისიდან 2021 წლის თებერვლამდე). გართულებების რისკი, რომელიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას და/ან ანტივირუსულ თერაპიას, ასევე შემცირდა მეორე ძირითადი ეპიდაფეთქების დროს პირველთან შედარებით.[81] ერთ-ერთი კოჰორტული კვლევა შეისწავლიდა კლინიკურ შედეგებს ბავშვებსა და მოზარდებში (<19 წლის ასაკის), რომლებიც დაავადებულნი ივყვნენ კიბოთი და COVID-19-ის ინფექციით. პაციენტთა დაახლოებით 20%-ს აღენიშნებოდა COVID-19-ის მძიმე ან კრიტიკული ინეფქცია, ხოლო 3.8% ინფექციის შედეგად გარდაიცვალა. მძიმე და კრიტიკული დაავადების განვითრების მომატებულ რისკს უკავშირდებოდა შემდეგი ფაქტორები: ცხოვრება დაბალი, დაბალი და საშუალო ან მაღალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში, 15-18 წლის ასაკი, ლიმფოპენია, ნეიტროპენია და ინტენსიური მკურნალობა.[82] კიბოს მქონე პაციენტების მდგომარეობაზე შესაძლოა გავლენა იქონიოს პოსტ-COVID-19-ის მოვლენებმა.[83]

კიბოს მქონე პაციენტებში COVID-19-ის ყველაზე ხშირი პირველი სიმპტომია ცხელება, ხველა და მწვავე დისპნოე.[76] თუმცა, პაციენტს შეიძლება ჰქონდეს COVID-19-ის ატიპური სიმპტომები ან სხვა მდგომარეობები, როგორიცაა ნეიტროპენიური სეფსისი და პნევმონიტი, რაც წააგავს COVID-19-ს.[84][85] ცხელების და ინფექციის სხვა სიმპტომების მქონე პაციენტები საჭიროებენ დეტალურ შეფასებას.[85]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინებით რეკომენდებულია სისტემური ქიმიოთერაპიის გადადება, თუ ეს შესაძლებელია, იმ პაციენტებში, რომელთაც აქვთ COVID-19. მკურნალობა შეიძლება გადაიდოს დადებით ტესტიდან 10 დღის პერიოდით და მნიშვნელოვანი სიმპტომების ალაგებამდე.[84] სისტემური ქიმიოთერაპია შეიძლება გაგრძელდეს თუ მდგომარეობის ურგენტული კონტროლისთვისაა საჭირო; პაციენტმა და ექიმმა ერთობლივად უნდა მიიღონ გადაწყვეტილება.[84]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინის რეკომენდაციებით სისტემური ქიმიოთერაპიული მკურნალობისთვის ყველაზე მაღალპრიორიტეტული უნდა იყოს:[84]

განკურნებითი თერაპია, წარმატების მაღალი (>50%) ალბათობით
ადიუვანტური ან ნეოადიუვანტური მკურნალობა, რომელიც განკურნების 50% ალბათობას მაინც უმატებს ქირურგიულ ჩარევას ან რადიოთერაპიას, ან რეციდივის მკურნალობა

ინგლისის ჯანდაცვის სერვისი გასცემს რეკომენდაციებს სისტემური ქიმიოთერაპიის ცვლილებების თაობაზე. მხედველობაში მიიღება მკურნალობით გამოწვეული იმუნოსუპრესიის დონე, მკურნალობის მიწოდების შესაძლებლობა ისეთ გარემოში, სადაც COVID-19-ზე ექსპოზიციის რისკი დაბალია, რესურსების ხელმისაწვდომობა, პრაქტიკულობა და შესაძლებლობები.[86]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ქიმიოთერაპიის მიმღები პაციენტები და პირები, რომელთაც უკანასკნელი 3 თვის განმავლობაში ჩაუტარდათ ქიმიოთერაპია, იმყოფებიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87] კიბოს მკურნალობის პრიორიტეტიზაცია და ინტენსივობა უნდა იყოს მორგებული პანდემიის სცენარზე.[88]

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება გთავაზოთ პაციენტთა პრიორიტეტიზაციის შემდგომ მოდელს:[87]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოების (ESMO) რეკომენდაციით, თუ ითვლება, რომ SARS-CoV-2 ინფექციით სიკვდილობის რისკი მაღალია, ონკოლოგიური მკურნალობის მისაღებად შემოსული პაციენტები უნდა დაიტესტონ SARS-CoV-2-ზე, მიუხედავად რენტგენის და სიმპტომებისა. ექიმმა უნდა მიმოიხილოს პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა, კლინიკური, მოგზაურობის და ეპიდემიოლოგიური ანამნეზი და დაგეგმილი პროცედურები, რათა ინფექციურობის რისკი განისაზღვროს. სამედიცინო პერსონალმა მკაცრად უნდა დაიცვას პირადი დამცავი საშუალებების ტარების წესები. ცხელებით მიმდინარე ნეიტროპენიის რისკის შესამცირებლად, განსახილველია გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორის გამოყენება ხანდაზმულ პაციენტებში თანმხლები დაავადებებით და ნეიტროპენიის საშუალო-მაღალი რისკის მქონე პირებში. COVID-19-ის და კიბოს მქონე პაციენტებში რეკომენდებულია პროფილაქტიკა ვენური თრომბოემბოლიის სამკურნალოდ. იმუნური ჩექფოინთ ინჰიბიტორები არ უნდა დაყოვნდეს/გადაიდოს ადიუვანტური/ნეოადიუვანტური მკურნალობის კონტექტში, როცა გადარჩენადობა მნიშვნელოვნად იცვლება. თუ პაციენტი იღებს ჩექფოინთ ინჰიბიტორს და აღმოაჩნდა SARS-CoV-2, მედიკამენტი უნდა შეწყდეს და თერაპია გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე. თიროზინ კინაზას ინჰიბიტორები უნდა გადაიდოს გამოჯანმრთელებამდე პაციენტებში, რომელთაც აღენიშნათ COVID-19 და ონკოლოგიური დაავადება სტაბილურია.[88]

აშშ-ის ჯნამრთელობის ეროვნული ინსტიტუტების COVID-19-ის მკურნალობის გაიდლაინებში მოწოდებულია რეკომენდაციები COVID-19-ის მკურნალობის შესახებ კიბოს მქონე ზრდასრულებსა და ბავშვებში.[89] COVID-19-ის მკურნალობა ონკოლოგიურ პაციენტებში იგივენაირად მიმდინარეობს, როგორც ზოგად მოსახლეობაში. თუმცა, კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ წამალთშორისი ურთიერთქმედებების და მედიკამენტების ტოქსიკურობის შესახებ. ჰემატოლოგი ან ონკოლოგი უნდა იყოს ჩართული ონკოლოგიური მედიკამენტების ცვლილებაში. SARS-CoV-2-ის მოლეკულური დიაგნოსტიკური ტესტირება რეკომენდებულია COVID-19-ის ნიშნების/სიმპტომების მქონე პაციენტებში და უსიმპტომო პაციენტებში პროცედურებამდე, რომლებიც საჭიროებს ანესთეზიას, ასევე ციტოტოქსიკური ქიმიოთერაპიის და ხანგრძლივი ბიოლოგიური თერაპიის დაწყებამდე.

ხელმისაწვდომია გაიდლაინები SARS-CoV-2-ის ვაქცინაციის შესახებ სისტემური, კიბოს საწინააღმდეგო თერაპიის მიმღებ პაციენტებში.[90][91] ისრაელში ჩატარებულმა კვლევამ პროსპექტულად გააანალიზა BNT162b2 მესენჯერ-რნმ ვაქცინის იმუნოგენურობა მყარი ორგანოების ტრანსპლანტანტის მიმღებ პაციეტებში, რომლებიც სისტემურ ქიმიოთერაპიასაც იღებდნენ. ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ, აღნიშნული პაციენტების 29% იყო სეროდადებითი SARS-CoV-2-ზე, შედარებით საკონტროლო ჯგუფის 84%-სა. ვაქცინის მეორე დოზის შემდეგ პაციენტების 86% იყო სეროდადებითი ვირუსზე. ვაქცინა არ უკავშირდებოდა ქიმიოთერაპიაზე მყოფ პაციენტებში გვერდითი მოვლენების მომატებულ სიხშირეს.[92] დიდ ბრიტანეთში ჩატარებულმა პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ გამოავლინა, რომ სისტემური ქიმიოთერაპია არ იყო დაკავშირებული ანტისხეულების ტიტრის შემცირებასთან SARS-CoV-2 ვაქცინაციის შემდეგ. მყარი ორგანოების ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 39% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 85% მეორე დოზის შემდეგ. ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეების მქონე პაციენტების სეროკონვერსიის მაჩვენებელი იყო 29% ვაქცინის პირველი დოზის შემდეგ და 59% მეორე დოზის შემდეგ.[93] mRNA-1273 COVID-19 ვაქცინის პროსპექტულმა, მრავალცენტრიანმა, თანაბარი ეფექტის კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტთა უმრავლესობას, რომლებიც იღებდნენ ქიმიოთერაპიას, იმუნოთერაპიას ან ორივეს მყარი სიმსივნისთვის, განუვითარდათ ადეკვატური ანტისხეულების პასუხი ვაქცინაციაზე.[94] პოპულაციაზე დაფუძნებული, შემთხვევა-კონტროლის ერთმა კვლევამ, რომელიც ჩატარდა დიდ ბრიტანეთში, გამოავლინა SARS-CoV-2 ვაქცინის ეფექტურობა - 69,8% საკონტროლო პოპულაციაში და 65,5% კიბოს მქონე პაციენტებში. 3-დან 6 თვის შემდეგ ვაქცინის ეფექტურობა იყო 61.4% საკონტროლო პოპულაციაში, მაგრამ შემცირდა 47.0%-მდე კიბოს მქონე პაციენტებში.[95] კიბოს მქონე ვაქცინირებულ პაციენტებს აღენიშნებათ უფრო დაბალი ლეტალობის მაჩვენებელი, COVID-19-ით გამოწვეული გართულებების დაბალი რისკი და ნაკლები მოთხოვნილება COVID-19-ის სპეციფიური თერაპიისა და ჟანგბადის თერაპიის მიმართ, ვიდრე კიბოს მქონე არავაქცინირებულ პაციენტებს.[96]

კიბოს მქონე პაციენტებს ვაქცინაციის შემდეგ შეიძლება ჰქონდეთ ვაქცინაციის შემდგომ COVID-19 გამრღვევი ინფექციის გაზრდილი რისკი კიბოს არმქონე პაციენტებთან შედარებით.[97] საერთაშორისო რეესტრის მონაცემებმა აჩვენა, რომ კიბოს მქონე პაციენტები, რომლებსაც უვითარდებათ გამრღვევი COVID-19 ინფექცია სრული ვაქცინაციის შემდეგ, კვლავ არიან მძიმე შედეგების რისკის ქვეშ.[98] პაციენტებს შორის, რომლებსაც ჰქონდათ გამრღვევი ინფექცია, ჭარბად აღინიშნებოდა ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი სიმსივნეები.

პაციენტები, რომლებიც სხივურ თერაპიას იღებენ

სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპულმა საზოგადოებამ გამოაქვეყნა გაიდლაინები კიბოს მქონე პაციენტების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში. გაიდლაინების მიხედვით რეკომენდებულია რისკისა და სარგებლის თანაფარდობის გადახედვა ზოგიერთ პაციენტში. სამედიცინო ონკოლოგიის ევროპული საზოგადოება მიიჩნევს, ექსტენსიური რადიოთერაპიის მიმღები პაციენტები არიან რისკის ქვეშ. აღნიშნული ორგანიზაციის თანახმად, კიბოს სამკურნალო თერაპიის დაწყების ან გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილება უნდა განვიხილოთ როგორც COVID-19-ის არმქონე პაციენტებისთვის ასევე ინფიცირებული (ასიმპტომური ან მსუბუქი სიმპტომების მქონე) პირებისთვის, რომლებიც მზად არიან რისკისა და სარგებლის შეფასების შემდგომ განაგრძონ მკურნალობა.[87][88]

მაღალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა სიცოცხლისთვის საშიშია, იგი კლინიკურად არასტაბილურია და/ან სარგებლის მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ აკმაყოფილებს მაღალი პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს (მაგ. საერთო გადარჩენადობის მნიშვნელოვანი ზრდა და/ან სიცოცხლის ხარისხის მკვეთრი გაუმჯობესება)
საშუალო პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა კრიტიკული არ არის, თუმცა 6 კვირის მიღმა დაგვიანებამ შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საერთო კლინიკურ შედეგზე და/ან სარგებლის მასშტაბი იმ ზომისაა, რომ აკმაყოფილებს საშუალო პრიორიტეტისთვის განკუთვნილი ინტერვენციის მოთხოვნებს
დაბალი პრიორიტეტი: პაციენტის მდგომარეობა საკმარისად სტაბილურია იმისთვის, რომ სერვისების გადადება შეგვიძლია COVID-19-ის პანდემიის მიმდინარეობისას და/ან ინტერვენცია არაპრიორიტეტულია პოტენციური სარგებელის მასშტაბიდან გამომდინარე (მაგ. გადარჩენადობის კუთხით არაეფექტურია და არ აუმჯობესებს სიცოცხლის ხარისხს).

ლიმფომას რადიაციული მკურნალობის საერთაშორისო ონკოლოგიური ჯგუფი გამოსცემს ურგენტულ გაიდლაინებს რადიოთერაპიის შესახებ ჰემატოლოგიური ავთვისებიანი მდგომარეობების სამკურნალოდ, საჭიროების შემთხვევაში. შეიძლება გამოიყენოთ ალტერნატიული დოზის ფრაქციები.[99]

ევროპის რადიოთერაპიისა და ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ESTRO) და ამერიკის რადიაციული ონკოლოგიის საზოგადოებამ (ASTRO) გამოაქვეყნეს გაიდლაინები ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის (რადიოთერაპია) შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.[100] გაიდლაინებში ხაზგასმულია, რომ ფილტვის კიბოს მქონე პაციენტების პროგნოზი არ უნდა დაზარალდეს გაიდლაინებში რეკომენდებული სხივური თერაპიის პრაქტიკიდან გადახვევის გამო; თუმცა, მკურნალობის დაყოვნება ან შეწყვეტა, როგორც წესი, რეკომენდებულია COVID-19-ით ინფიცირებული პაციენტებისთვის. ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის მიერ გამოქვეყნებულ რეკომენდაციებში აღწერილია ფილტვის კიბოს სხივური თერაპიის ოპტიმიზაციის რჩევები.[101]

დამატებითი რესურსები ონკოლოგიის შესახებ:

გასათვალისწინებელი საკითხები ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების შემთხვევაში

კუნთოვანი დაავადებების მსოფლიო საზოგადოებამ გამოაქვეყნა რჩევები COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში ნერვკუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტების მართვის შესახებ. პაციენტებმა უნდა განაგრძონ კორტიკოსტეროიდების მიღება. მათ შესაძლოა დასჭირდეთ დოზის გაზრდა მდგომარეობის გაუარესების შემთხვევაში. პაციენტის ავად გახდომის შემთხვევაში კორტიკოსტეროიდების მიღება არ უნდა შეწყდეს. იმუნოსუპრესიული მკურნალობა წინასწარ არ უნდა შეჩერდეს, თუ ეს სპეციალისტისგან არ არის მითითებული. თუ იმუნოსუპრესიულ თერაპიაზე მყოფი პაციენტი შეუძლოდ გახდება, ნერვკუნთოვანი დაავადებების სპეციალისტმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება მკურნალობის დროებით შეწყვეტის ან იმუნოსუპრესიული აგენტის შეცვლის თაობაზე. იმუნოსუპრესანტებით მკურნალობის დაწყების დროს, COVID-19-ის მძიმე დაავადების განვითარების რისკი უნდა შევადაროთ მკურნალობის გადავადებით გამოწვეული საშიშროებების რისკს.[102]

შესაძლებლობის შემთხვევაში, ნერვ-კუთოვანი დაავადებების მკურნალობა, უნდა გაგრძელდეს კლინიკის გარეთ, ხოლო ინტრავენური იმუნოგლობულინის ნაცვლად, უნდა გამოვიყენოთ კანქვეშა იმუნოგლობულინი. ინტრავენური იმუნოგლობულინი, პლაზმის შეცვლა და კომპლემენტის ინჰიბიტორული მკურნალობა, სავარაუდოდ, არ ახდენს გავლენას COVID-19-ის რისკსა თუ მისი მიმდინარეობის სიმძიმეზე. მიასთენიის მქონე პაციენტებში არ ვიყენებთ ქლოროქინს და აზითრომიცინს, თუ სასუნთქი აპარატით პაციენტის უზრუნველყოფა ვერ ხერხდება.[102]

დიდ ბრიტანეთში, ვაქცინაცია უნდა შევთავზოთ 12 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, რომელთაც აღენიშნებათ მძიმე COVID-19-ის განვითარების რისკის შემცველი დაავადებები; ასეთები არიან, მათ შორის, მძიმე ნერვული შესაძლებლობების შეზღუდვის და/ან ნერვ-კუნთოვანი დაავადებების მქონე პაციენტები, რომელთაც დაქვეითებული აქვთ რესპირაციული ფუნქცია.[28]

ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მქონე პირები იმყოფებიან COVID-19-ის მძიმე გართულებების და სიკვდილის მომატებული რისკის ქვეშ; თუმცა, მეტა-ანალიზის თანახმად, არ გამოვლენილა კავშირი ანტგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის ან ანგიოტენზინ-II რეცეპტორის ანტაგონისტის გამოყენებასა და COVID-19-ით სიკვდილობას, მექანიკური ვენტილაციის საჭიროებას და გულის მხრივ არასასურველ მოვლენებს შორის.[103][104][105] ანგიოტენზინგარდამქმნელი ენზიმის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ-II-ის რეცეპტორის ანტაგონისტების გამოყენება დაკავშირებულია გადარჩენადობის ზრდასთან COVID-19-ის მქონე პაციენტებში.[106][107]

კარდიოლოგიის ბრიტანულმა, ევროპულმა და ამერიკულმა ასოციაციებმა გამოსცეს მითითება, რომ ანგიოტენზინგარდამქმნელი ფერმენტის (ACE) ინჰიბიტორების ან ანგიოტენზინ II რეცეპტორის ანტაგონისტების მიღება უნდა გაგრძელდეს დანიშნულების შესაბამისად[108][109][110][111] მედიკამენტის ნებისმიერი ცვლილება უნდა ეფუძნებოდეს ინდივიდუალური პაციენტის რისკის შეფასებას.

რუტინული იმუნიზაცია

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია იმუნიზაციას განსაზღვრავს, როგორც ძირითად მომსახურებას, რომლის პრიორიტეტიზაცია და დაცვა COVID-19 -ის პანდემიის დროს, შეძლებისდაგვარად, აუცილებელია ვაქცინით პრევენციას დაქვემდებარებული ინფექციების ავადობის და სიკვდილობის პრევენციისათვის.[112]

რუტინული იმუნიზაციის პროგრამების შენარჩუნების ხარისხი განსხვავებული იქნება სხვადახვა ქვეყნებსა და ადგილებში, რაც დამოკიდებულია ჯანდაცვის სისტემის შესაძლებლობებზე, ფიზიკური დისტანცირების საჭიროებებზე. აუცილებელია ადგილობრივი გაიდლაინების მოძიება.[112][113] პრიორიტეტულია მოწყვლადი პირების ვაქცინაცია, რომლებსაც ავადობის და სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკი აქვთ.[114] გლობალურად შეფერხდა რუტინული იმუნიზაციის სერვისები 2020-2021 წლებში.[115][116][117][118][119] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ რეგიონში მდგომარეობა გაუმჯობესდა, მრავალი ბავშვი კვლავ ჩამორჩა განრიგს.[115] ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია და UNICEF აცხადებენ, რომ აღინიშნება ბავშვთა ვაქცინაციების ყველაზე მდგრადი კლება დაახლოებით ბოლო 30 წლის განმავლობაში 2019 წლიდან 2021 წლამდე, მათ შორის უმეტესობა, ვისი ვაქცინაციაც არ შემდგარა, ცხოვრობს დაბალი და საშუალო შემოსავლის ქვეყნებში.[119] ექიმებს ურჩევენ, ამოიცნონ ბავშვები, რომელთაც გაცდენილი აქვთ რუტინული ვიზიტები და/ან რეკომენდებული ვაქცინაციები. ამასთან, საჭიროა ექიმების მუშაობა ოჯახთან, რაც შეიძლება მალე მოიყვანონ პედიატრიული პაციენტი კლინიკაში.[120][118]

აშშ დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები რეკომენდაციას უწევს გრიპის ვაქცინას ≥6 თვეზე უფროს პირებში 2021-2022 გრიპის სეზონზე. გრიპის და COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების ჩატარება შესაძლებელია ერთი და იმავე ვიზიტის ფარგლებში. გრიპის ვაქცინა უნდა გადაიდოს COVID-19-ის საეჭვო ან დადასტურებული შემთხვევის დროს, სანამ პაციენტი არ გამოჯანმრთელდება და აღარ დასჭირდება იზოლაცია.[121]

დიდი ბრიტანეთის 2022-2023 წლის გრიპის იმუნიზაციის პროგრამა მოიცავს 2-3 წლის ასაკის ყველა ბავშვს 2022 წლის 31 აგვისტოს და დაწყებითი კლასების ასაკის ყველა ბავშვს (მიღებიდან მე-6 კლასამდე), შუა კლასების ყველა ბავშვს, 7, 8 და 9 წლის ასაკის ბავშვებზე ფოკუსით, 6 თვიდან 50 წლამდე ასაკის კლინიკურ რისკ ჯგუფებში შემავალ პირებს, ორსულებს, 50 წლის და უფროსი ასაკის პირებს, ხანგრძლივი მოვლის დაწესებულებებში მცხოვრებთ, იმუნოკომპრომისული პირების ახლო კონტაქტებს და ჯანმრთელობისა და სოციალური ზრუნვის პერსონალის წინა ხაზს.[122][123] გრიპის აქტივობის დონე გლობალურად ძალიან დაბალი იყო 2020-2021 წლებში და გრიპის აქტივობის დაბრუნება პანდემიამდელ ან უფრო მაღალ დონემდე მოსალოდნელია 2022-2023 წლის ზამთარში. გრიპის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია მნიშვნელოვანია გრიპის ავადობისა და სიკვდილობის, ასევე ჰოსპიტალიზაციის შესამცირებლად იმ დროს, როდესაც შესაძლოა იყოს გრიპის, SARS-CoV-2 და სხვა რესპირატორული ვირუსების თანაცირკულაცია.[122]

დიდი ბრიტანეთის ადამიანის პაპილომავირუსის ვაქცინის პროგრამაში პრიორიტეტია პირველი დოზის გაკეთება შესაბამის ასაკობრივ ჯგუფებში, მათ შორის მათთვის, ვინც გამოტოვა პირველი დოზა სკოლის დახურვის გამო. ინტერვალი პირველ და მეორე დოზას შორის შეიძლება გახანგრძლივდეს, ამით მეორე დოზის ეფექტურობა/დაცვის ხარისხი არ მცირდება.[124]

Vaccination guidance during a pandemic (Centers for Disease Control and Prevention). Opens in new window

პაციენტები, რომლებიც საჭიროებენ ანტიკოაგულაციას

ანტიკოაგულაციის ფორუმის რჩევის თანახმად, თუ პაციენტი უკვე იღებს ვარფარინს, უნდა გადავხედოთ ანტიკოაგულაციის საჭიროებას. თუ ანტიოაგულაცია საჭიროა, ექიმმა უნდა გაითვალისწინოს, შეუძლია თუ არა პაციენტს გადართვა პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე (DOAC) და საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების თვითმონიტორინგი. თუ პაციენტი შესაფერისი კანდიდატია და, ამასთან, აცხადებს თანხმობას, შეგვიძლია გადავრთოთ ვარფარინიდან პირდაპირ პერორალურ ანტიკოაგულანტებზე.[125] ვარფარინით მკურნალობა უნდა შეწყდეს პირდაპირი პერორალური ანტიკოაგულანტების დაწყებამდე.[126] სტაბილურ პაციენტებს, რომლებიც მკურნალობენ ვარფარინით, შეიძლება შევთავაზოთ საერთაშორისო ნორმალიზებული შეფარდების გახანგრძლივებული ტესტირება; მიზანშეწონილია 12 კვირამდე ინტერვალებით ტესტირება.[125]

დიდ ბრიტანეთში გამოიცა გაფრთხილება ანტიკოაგულაციის შესახებ გულის მექანიკური სარქვლების მქონე პაციენტებში. აღნიშნულ პაციენტებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში ჭირდებათ K ვიტამინის ანტაგონისტით, როგორც წესი, ვარფარინით, მკურნალობა. მათი გადაყვანა პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტებზე ან დაბალმოლეკულურ ჰეპატინზე არ შეიძლება. სარქვლოვანი თრომბოზის და მძიმე ანემიის შემთხვევები დაფიქსირებულია მექანიკური სარქველების მქონე პაციენტებში, რომელთაც ანტიკოაგულაცია არასწორად შეუცვალეს პანდემიის დროს.[127]

ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შესაძლოა საჭირო გახდეს ნებისმიერი მიზეზით ჰოსპიტალიზებულ პირებში, მათ შორის COVID-19-ის მქონე პაციენტებში. აშშ-ის გაიდლაინები გვირჩევენ, რომ პაციენტებმა, რომლებიც იღებენ ანტიკოაგულანტებს ან ანტითრომბოციტულ თერაპიას არსებული დაავადებებისთვის, უნდა გააგრძელონ ამ მედიკამენტების გამოყენება, თუ მათ დაუდგინდათ COVID-19-ის დიაგნოზი, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ვითარდება მნიშვნელოვანი სისხლდენა ან სხვა ტიპის კონკრეტული გართულება.[128] საერთაშორისო ნორმალიზებული თანაფარდობის (INR)-ის უწყვეტი მონიტორინგი მნიშვნელოვანია თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს ან K ვიტამინის სხვა ანტაგონისტებს და ეჭვია COVID-19-ზე.[126] ანტიკოაგულაციის რეჟიმის ცვლილება შეიძლება საჭირო იყოს, განსაკუთრებით თუ პაციენტი იღებს ანტიბიოტიკებს ან ანტივირუსულ საშუალებებს.[126] ხელმისაწვდომია ონლაინ-ინსტრუმენტი COVID-19-ის სამკურნალო მედიკამენტების პოტენციური წამალთშორისი ურთიერთქმედებების შესამოწმებლად:

Liverpool Drug Interaction Group: COVID-19 drug interactions Opens in new window

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, COVID-19-ით ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში, რომლებიც სხვა ჩვენების გამო ანტიკოაგულაციას იღებენ, საჭიროა დანიშნულების გაგრძელება იგივე დოზით, გარდა შემთხვევებისა, როცა კლინიკური ნიშნებით ანტიკოაგულაცია უკუნაჩვენებია. თუ პაციენტის კლინიკური მდგომარეობა მძიმდება და მიმდინარე ანტიკოაგულანტი არ არის დაბალმოლეკულური ჰეპარინი, ექიმს შეუძლია განიხილოს გადაყვანა დაბალმოლეკულურ ჰეპარინზე.[129]

ანტიკოაგულაციური სამსახური დიდ ბრიტანეთში იტყობინება სუპრათერაპიული INR-ის დაფიქსირების შანსის ექვსჯერ გაზრდის შესახებ (>8.0) 2020 წლის მარტი-აპრილის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. COVID-19 ინფექცია, ანტიბიოტიკოთერაპია, სხვა მედიკამენტები, სტაციონარში მოთავსება, ახლახანს გაწერა სტაციონარიდან, პალიატიური მდგომარეობა, ტესტირების ინტერვალის გახანგრძლივება წარმოადგენდა INR-ის მატების რისკფაქტორებს.[130]

წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებს, რომლებიც იღებენ ანტიკოაგულაციურ მკურნალობას, აქვთ COVID-19-ით გამოწვეული სიკვდილის უფრო დაბალი რისკი, მაგრამ ჰოსპიტალიზაციის უფრო მაღალი რისკი, წინაგულების ფიბრილაციის მქონე პაციენტებთან შედარებით, რომლებსაც ეკუთვნით ანტიკოაგულაცია, მაგრამ არ უტარდებათ.[131]

დიდი ბრიტანეთის გაიდლაინების თანახმად, Pfizer-BioNTech COVID-19 ვაქცინა შეიძლება გაკეთდეს კუნთში თუ პაციენტი იღებს ვარფარინს და ბოლოდროინდელი INR ტესტის შედეგი თერაპიული ფარგლების ზედა ზღვარზე ნაკლები იყო. პირდაპირი მოქმედების პერორალური ანტიკოაგულანტის შემთხვევაშიც შესაძლებელია Pfizer-BioNTech ვაქცინის გაკეთება. ჰემატომის ფორმირების რისკი იკლებს 23- ან 25-იანი ნემსის გამოყენებისას და ინექციის შემდეგ 2 წუთი ზეწოლის შემთხვევაში, ინექციის ადგილის მასაჟის გარეშე.[28]

პაციენტები, რომლებიც იღებენ ფსიქიატრიულ მომსახურებას საზოგადოებრივ პირობებში (ბინაზე)

აშშ-ს ტრავმული სტრესის კვლევითი ცენტრი გასცემს შემდეგ რეკომენდაციას: დელუზიების, ობსესიურ-კომპულსიური ფიქრების და ქცევების, სომატური სიმპტომების, სხვა აქტიური ან უკონტროლო სიმპტომების მქონე პაციენტები და პაციენტები, რომლებიც წარსულში მძიმე ტრავმაზე იყვნენ ექსპოზირებული, შეიძლება განსაკუთრებით მოწყვლადები იყვნენ მიმდინარე ეპიდემიის დროს. ხშირი კლინიკური კონტაქტი შეიძლება იყოს გამწვევების და ჰოსპიტალიზაციის თავიდან არიდების საშუალება.[132]

პაციენტებს უნდა ჰქონდეთ მედიკამენტების საკმარისი რაოდენობა, რათა მკურნალობა არ შეწყდეს. მკურნალობის ზოგიერთი პროგრამა შესაბამისად შეიცვალა: მაგალითად, აშშ-ში ნარკომოხმარებისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისები უფრო მოქნილი გახდა ოპიოიდების ჩანაცვლებითი თერაპიის ფარგლებში, პაციენტის სტაბილურობის მიხედვით.[133]

დიდ ბრიტანეთში ფსიქიატრების სამეფო კოლეჯმა გამოსცა მითითებები პანდემიის დროს მედიკამენტების მიწოდების შესახებ; კლინიცისტებმა უნდა გაითვალისწინონ დამატებითი ფაქტორები ბენზოდიაზეპინების / სწრაფი დამამშვიდებლობის, ლითიუმის, კლოზაპინის და დეპოების / ხანგრძლივი მოქმედების საინექციო საშუალებების დანიშვნის დროს.[134] თუ მკურნალობის რეჟიმის ფონზე პაციენტი სტაბილურია, შეიძლება მონიტორინგის ინტერვალების გახანგრძლივება.[135] პაციენტების ინდივიდუალური საჭიროება ფრთხილად უნდა შეფასდეს, მაგრამ სავარაუდოა, რომ მრავალი პაციენტი დარჩება რეგულარულ მედიკამენტზე მანამ, სანამ პირადი კონსულტაცია არ იქნება შესაძლებელი. ფსიქოთროპულ მედიკამენტებზე მყოფი პაციენტები იმყოფებიან წამალთაშორისი ურთიერთქმედების მნიშვნელოვანი რისკის ქვეშ COVID-19-ის ექსპერიმენტული მკურნალობების ჩატარების დროს.[136] პანდემიის მიზეზით გამოწვეულმა ფინანსურმა გაურკვევლობამ და სამსახურის დაკარგვამ შესაძლოა გაამძაფროს ან განაპირობოს დეპრესიის, შფოთვის, დისტრესის და ფსიქოსომატური სიმპტომები.[137] რეკომენდებულია აქტიური სკრინინგი თვითმკვლელობის აზრებზე.[135]

მეტა-ანალიზის თანახმად, ნებისმიერი მენტალური დაავადების არსებობა დაკავშირებულია COVID-19-ით ჰოსპიტალიზაციის და სიკვდილობის მომატებულ რისკთან.[138][139][140] სიკვდილობის უფრო მაღალ რისკთან აღმოჩნდა დაკავშირებული მძიმე ფსიქიკური აშლილობა.[139][141] ასოციაცია COVID-19 სიკვდილობასა და ფსიქოზური დაავადებების, განწყობის აშლილობების, ანტიფსიქოზური მედიკამენტების გამოყენების და შფოთვის საწინააღმდეგო მედიკამენტების მოხმარებას შორის დარჩა მნიშვნელოვანი ასაკის, სქესის და სხვა კოვარიატების კორეგირების შემდეგ. მექანიზმების გამოსარკვევად საჭიროა დამატებითი კვლევები.[138]

ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტებს უნდა შესთავაზონ COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაცია, თუ უკუჩვენება არ არის. ანტიფსიქოტური საშუალებების, შფოთვის საწინააღმდეგო პრეპარატების და საძილე მედიკამენტების მოხმარება დაკავშირებულია პაციენტის მიერ ვაქცინაციის უფრო დაბალ ალბათობასთან. ანტიდეპრესანტების გამოყენება არ არის დაკავშირებული ვაქცინაციის დაბალ ალბათობასთან.[142]

ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხები

კვლევების თანახმად, ზრდასრულების ფსიქიკური ჯანმრთელობა გაუარესდა პანდემიის განმავლობაში.

2020 წლის აპრილსა და მაისში, 14 ქვეყნის ზრდასრულ მოსახლეობაში გამოვლინდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაუარესება პანდემიასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო.[143] შეფასებულია, რომ პანდემიის შედეგად გლობალურად ფიქსირდება დიდი დეპრესიული აშლილობის დამატებითი 53.2 მილიონი შემთხვევა და შფოთვითი აშლილობის დამატებით 76.2 მილიონი შემთხვევა.[144]

ადამიანები, რომლებსაც აქვთ ფსიქიკური ჯანმრთელობის გაზრდილი რისკი COVID-19-ის გამო:[145][146][147][148][149][150][151][152]

მდედრობითი სქესი.
რასობრივი და ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები
ახალგაზრდა ზრდასრულები (ასაკი - 30 წლამდე)
ესენციური დასაქმებულები
არაანაზღაურებადი მზრუნველები, რომლებიც უვლიან ზრდასრულებს
ტრანსგენდერი ან არაბინარული ადამიანები
შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზრდილები
18 წლამდე ასაკის ბავშვების მშობლები
დაბალი შემოსავლის მქონე ოჯახები.

ხანდაზმულ პაციენტთა კვლევის თანახმად, გამოვლინდა მნიშვნელოვანი მატება მარტოობის, შფოთვის, ინსომნიის პრობლემების სიხშირეში პანდემიის ფონზე.[153][154][155]

დიდი ბრიტანეთის მონაცემთა ანალიზით დადგინდა, რომ ზოგად მოსახლეობასთან შედარებით, ინტელექტუალური შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ადამიანები პანდემიამდე უკვე იყვნენ ყველა მიზეზით სიკვდილობის უფრო მაღალი რისკის ქვეშ და რომ პანდემიის დროს იყო სიკვდილიანობის რისკის შემდგომი მკვეთრი ზრდა საერთო პოპულაციასთან შედარებით. .[156]

21 ქვეყანაში თვითმკვლელობის მაჩვნებლებზე ჩატარებულმა ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ პანდემიამდელი პროგნოზის საპირისპიროდ, პანდემიის საწყის თვეებში სუიციდის შემთხვევათა რაოდენობა დარჩა უცვლელი ან შემცირდა მაღალშემოსავლიან და საშუალო-მაღალშემოსავლიან ქვეყენბში, რის მიზეზადაც შესაძლოა მოიაზრებოდეს ამ ქვეყნებში დამატებითი ძალისხმევა მენტალური ჯანმრთელობის ხელშეწყობისა და ფინანსური უსაფრთხოების კუთხით.[157]

აშშ-ში ჩატარებულმა კვლევამ გამოავლინა ორმხრივი დამოკიდებულება ფიზიკურ აქტივობასა და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შორის პანდემიის დროს. ფსიქოლოგიური დისტრესი პანდემიის დროს დაკავშირებული აღმოჩნდა პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გართულებასთან. პანდემიამდელი ფიზიკური აქტივობის დონის შენარჩუნების გაძნელება დაკავშირებულია ფსიქოლოგიური დისტრესის გაუარესებასთან.[158]

ადამიანები, რომლებსაც COVID-19 ინფექცია აქვთ, შესაძლოა ასევე იმყოფებოდნენ ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების გამოვლენის რისკის ქვეშ. ერთმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ საკონტროლო ჯგუფებთან შედარებით, COVID-19-ით დაავადებულებს აქვთ ისეთი დარღვევების რისკი, როგორიცაა შფოთვა, დეპრესიული აშლილობა, სტრესი და ადაპტაციის დარღვევები, ოპიოიდების მოხმარების დარღვევები, სხვა ნივთიერებების მოხმარების დარღვევები, ნეიროკოგნიტური დაქვეითება და ძილის დარღვევა. ფსიქიკური ჯანმრთელობის აშლილობის რისკი ყველაზე მაღალი იყო მათში, ვინც საავადმყოფოში გადაიყვანეს COVID-19-ის გამო, მაგრამ აშკარა იყო მათთვისაც კი, ვინც საავადმყოფოში არ იყო მოთავსებული.[159] სხვა კოჰორტული კვლევის თანახმად, COVID-19-ის გადატანილ პაციენტებში დაფიქსირდა შემდგომი ნეიროფსიქიატრიული დიაგნოზის (შფოთვა ან დემენცია) და შემდგომი ანტიდეპრესანტების გამოწერის გაზრდილი რისკი, დანარჩენ პოპულაციასთან შედარებით.[160]

ბავშვებისა და მოზარდების ფსიქიკური ჯანმრთელობა

ბავშვებში, რომელთაც პანდემიამდეც ჰქონდათ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, აღწერილია მდგომარეობის გაუარესება პანდემიის დროს. მიზეზები მოიცავს ოჯახის წევრების ჯანმრთელობაზე ნერვიულობას, სკოლის დაკეტვას, რუტინის დაკარგვას, სოციალური კავშირების და მომავლის შესახებ შფოთვის პრობლემებს.[161] კარანტინი და სოციალური იზოლაცია შეიძლება გახდეს მარტოობის და ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევების მიზეზი მანამდე ჯანმრთელ ბავშვებში.[162] ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც მიმოიხილავდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესაძლო ცვლილებებს დიდ ბრიტანეთში მკაცრ იზოლაციამდე (ლოქდაუნი) და იზოლაციის შემდეგ, გამოავლინა დეპრესიული სიმპტომების მატება ბავშვებში.[163] ბავშვები და მოზარდები, სავარაუდოდ, უფრო ხშირად უჩივიან დეპრესიას და შფოთვას იზოლირების დროს და შემდეგ. პრევენციული მხარდაჭერა და ადრეული ჩარევა რეკომენდებულია შეძლებისდაგვარად.[164] ხელმისაწვდომია პრაქტიკული მითითებები მშობლებისთვის, ბავშვის განვითარების სტადიის მიხედვით.[165]

ინგლისში პანდემიასთან დაკავშირებული შფოთვა აღწერილია უფრო ხშირად გოგონებში, ვიდრე ბიჭებში (11-22 წლის ასაკი); შფოთვა უფრო ხშირი იყო 17-22 წლის ასაკში, ვიდრე 11-16 წლის სეგმენტში.[166] 0-17 ასაკის პირებში ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ პიკს მიაღწია დიდი ბრიტანეთის პირველი "ლოქდაუნის" დროს; 2019 წლის მარტთან შედარებით 8%-ით, ხოლო 2016 წლის მარტთან შედარებით 21%-ით იმატა ანტიდეპრესანტების დანიშვნამ აღნიშნულ ასაკობრივ ჯგუფში.[167]

ისლანდიაში 13-18 წლის მოზარდებში უარესი იყო ფსიქიკური ჯანმრთელობა და მომატებული იყო დეპრესიული სიმპტომები, შედარებით თანატოლებთან პანდემიამდე. გოგონებზე მეტი ზეგავლენა ჰქონდა პანდემიას, ვიდრე ბიჭებზე. ალკოჰოლური ინტოქსიკაცია, სიგარეტის მოწევა და ელექტრო სიგარეტის გამოყენება შემცირდა ორივე სქესის 15-18 წლის პირებში.[168]

აშშ-ში ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული გადაუდებელი ვიზიტების რაოდენობა ბავშვების ჯგუფში შემცირდა 2020 წლის აპრილი-ოქტომბრის პერიოდში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდთან. 2019 წელთან შედარებით, პროპორცია გაიზარდა 24%-ით 5-11 წლის ასაკში და 31%-ით 12-17 წლის ასაკში.[169] აშშ-ს შემდგომმა კვლევამ აჩვენა, რომ 2019 წელთან შედარებით, 12-17 წლის მოზარდებს შორის, ყოველკვირეული ავარიების და გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები გაიზარდა ქალებში კვების და ჩვევითი დარღვევების გამო 2020 წელს; დეპრესია, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიური აშლილობა 2021 წელს; და შფოთვა, ტრავმა და სტრესთან დაკავშირებული აშლილობები, კვებითი და ჩვევითი დარღვევები და ობსესიები, ისევე როგორც საერთო ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ვიზიტები, 2022 წლის იანვარში.[170] გადაუდებელი დახმარების განყოფილებაში შესაძლო სუიციდის გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევებმა მოიმატა 12-17 წლის ბავშვებში 22.3%-ით 2020 წლის ზაფხულში და 39.1%-ით 2021 წლის ზამთარში, შედარებით 2019 წლის იმავე პერიოდებთან.[171] სუიციდის მცდელობების უმეტესობა ქალებში აღინიშნა. აშშ-ს 14 შტატში მოზარდებში თვითმკვლელობების შეფასებამ აჩვენა, რომ პანდემიის დროს მოზარდებში თვითმკვლელობის საერთო რაოდენობა გაიზარდა.[172] აშშ-ის ერთ-ერთ სხვა კვლევაში, მოზარდების 37%-ს აღენიშნებოდა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემები პანდემიის დროს. სკოლაში ადამიანებთან სიახლოვის განცდას ან მეგობრებთან და ოჯახთან ვირტუალურად კავშირში ყოფნას ჰქოდა ფსიქიკური ჯანმრთელობის, სევდისა და უიმედობის მუდმივი გრძნობისგან და თვითმკვლელობაზე ფიქრისგან დაცვის ფუნქცია.[173] 2021 წელს ამერიკის პედიატრიულმა აკადემიამ გამოაცხადა საგანგებო მდგომარეობა ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით.[174]

პანდემიის დროს სასკოლო ცვლილებებმა შესაძლოა გავლენა იქონიოს ბავშვების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და კეთილდღეობაზე. აშშ-ში 5-12 წლის ასაკის ბავშვების 1290 მშობელზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მშობლებს, რომელთაც მხოლოდ ვირტუალურად მიეწოდათ ინსტრუქციები, უფრო ხშირად უფიქსირდებოდათ მენტალური და ემოციური ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, ვიდრე მშობლებს, რომელთაც ინსტრუქციები პირადად განემარტათ.[175] COVID-19-ის ინფექციის პრევენციისთვის სკოლაში შემუშავებული ღონისძიებების ფსიქოსოციალური გავლენა კარგად არ არის შესწავლილი, მაგრამ ადრეული მტკიცებულებებით ნავარაუდებია, რომ ასეთი ზომები დაკავშირებულია გაზრდილ შფოთვასთან და ზოგადი კეთილდღეობის დაქვეითებასთან.[176]

NHS: Every Mind Matters Opens in new window

სამედიცინო პერსონალის ფსიქიკური ჯანმრთელობა

სამედიცინო პერსონალი, რომელიც მონაწილეობს ახალი ვირუსული ეპიდაფეთქების მართვაში, იმყოფება რისკის ქვეშ არასასურველი ფსიქოლოგიური მოვლენების გამო.[177] შფოთვის, დეპრესიის, მწვავე სტრესის და უძილობის რისკი ყველაზე მაღალია სამედიცინო პროფესიონალებში.[146][178][179][180]

დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების და ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის სპეციფიკური რჩევები ჯანდაცვის პროფესიონალებისათვისა და პირველადი რეაგირების ჯგუფებისათვის:[181][182][183]

ასეთ სიტუაციებში წნეხის ქვეშ ყოფნის შეგრძნება ნორმალურია, ამასთან, პაციენტების ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე და ფსიქოსოციალურ კეთილდღეობაზე ზრუნვა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც მათ ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე
შეიტყვეთ მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების შესახებ, როგორიცაა: ჭარბი ნერვიულობა და შიში, რომ რაღაც ცუდი მოხდება; ადვილად შეშინება ან "დაცვის" პოზიციაში ყოფნა მუდმივად; სტრესის ფიზიკური ნიშნები, მაგ. ტაქიკარდია, კოშმარები ან განმეორებითი ფიქრები ტრავმულ სიტუაციაზე; სხვა ადამიანების ტრავმის გადმოტანა საკუთარ თავზე
გაეცანით გადაღლის სიმპტომებს, როგორებიცაა: მოწყენილობა, დეპრესია ან აპათია; ადვილად ფრუსტრირება, გაღიზიანებადობა, სხვების დადანაშაულება, გულგრილობა, იზოლირება ან სხვებისგან განცალკევება; ცუდი ჰიგიენა; დაღლილობა ან დაქანცვა; წარუმატებლობის შეგრძნება, რომ უსარგებლოა ნებისმიერი რამ, რასაც ისინი აკეთებენ ან საკუთარ საქმეს სათანადოდ ვერ ასრულებენ; ან შეგრძნება, რომ მათ ესაჭიროებათ ალკოჰოლი ან ნარკოტიკული საშუალებები მდგომარეობასთან გასამკლავებლად
სტრესის შესამცირებლად დაიცავით ზოგადი ზომები, როგორებიცაა: ახალი ამბების კითხვის, ყურების ან მოსმენისგან პაუზის აღება; ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ზრუნვა: მაგ. მედიტაცია, დაბალანსებული საკვებისმ იღება, რეგულარული ფიზიკური დატვირთვა, გამოძინება, ალკოჰოლისა და ნარკოტიკების მოხმარებისგან თავის შეკავება; მორიგეობებს შორის საკმარისი დასვენება; სიამოვნების მომნიჭებელი აქტივობების განხორციელება; კონტაქტი ოჯახთან და მეგობრებთან
მუდმივად ავსეთ დღიური
იმუშავეთ გუნდურად და შეზღუდეთ მარტო მუშაობის დრო
შემოიღეთ "მეგობრების სისტემა", როცა ორი პარტნიორი კოლეგა ერთმანეთის მხარდაჭერაზე და სტრესის, სამუშაოს, უსაფრთხოების კონტროლზეა პასუხისმგებელი.
დაუთმეთ დრო საკუთარ თავსა და ოჯახს პანდემიასთან ბრძოლის შემდეგ ნორმალური ფუნქციონირების დასაბრუნებლად
მოითხოვეთ დახმარება, თუ ვერ ახერხებთ ოჯახისა და პაციენტების იმავე ხარისხით ზრუნვას, ვიდრე პანდემიამდე.

კლინიცისტებს კოლეგების დახმარება შეუძლიათ გადაღლის ან მეორეული ტრავმული სტრესის სიმპტომების ამოცნობით, მათთან გასაუბრებით (არა ძალისმიერად), რესურსების გაზიარებით. კოლეგებს უნდა დავეხმაროთ, გავამხნევოთ და მოვუწოდოთ დასვენებისკენ. საჭიროების შემთხვევაში უპირატესია უფროსი კოლეგების ჩართვა. ჯანმრთელობის დაცვის ორგანიზაციებს მოუწოდებენ უზრუნველყონ პროაქტიული, ყოვლისმომცველი ფსიქიატრიული დახმარება.[178]

ბავშვებისა და ახალგაზრდების დაცვა

COVID-19-ის პანდემიის დროს წარმოიშვა ბავშვებისა და ახლაგაზრდების დაცვის პრობლემები. მომატებულია ბავშვებზე ძალადობის რისკი, რასდგან მშობლებსა და მომვლელებში უფრო მაღალია სტრესის დონე, დაკარგულია კონტაქტი მეგობრებთან, მასწავლებლებთან, ოჯახის სხვა წევრებთან. ბავშვები ვეღარ სარგებლობენ ფინანსური ან სხვა დახმარებით საზოგადოებრივი რესურსების/სკოლის ბაზაზე, უფრო ხშირად აქვთ კავშირი მშობლებთან, რომლებიც მოიხმარენ ნარკოტიკებს. შემცირებულია წვდომა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სერვისებზე.[184]

ექსპერტები გვირჩევენ, რომ მშობლებმა და მეგობრებმა ბავშვის ძალადობის რისკი რამდენიმე გზით შეამცირონ, მათ შორის: მეგობრებთან და გაფართოებულ ოჯახთან ვირტუალური კონტაქტის შენარჩუნება; ოჯახის გრაფიკის შექმნა და დაცვა; და საზოგადოების რესურსებისა და ხელმისაწვდომი ფინანსური დახმარების მოძიება.[184]

პედიატრიის ამერიკული აკადემია (AAP) მხარს უჭერს ბავშვთა ჯანდაცვის სერვისების გაგრძელებას პანდემიის ფონზე, გარდა შემთხვევებისა, როცა საზოგადოებრივი პირობების გამო აუცილებელია ცვლილებების შეტანა. თუ შესაძლებელია, ბავშვის რუტინული გასინჯვის ვიზიტი კვლავ უნდა შედგეს.[120] აკადემიამ ასევე გამოსცა კონკრეტული გზამკვლევი ბავშვების და ახალგაზრდების მომსახურების შესახებ პანდემიის პერიოდში. ამ ასაკობრივ ჯგუფს შეფერხებულად მიეწოდება ჯანდაცვის, საგანმანათლებლო და საზოგადოებრივი სერვისები. ზოგიერთი მათგანი მძიმე COVID-19-ის რისკის მქონეა.[185] პედიატრიის ამერიკული ასოციაცია ასევე გვაწვდის შუალედურ გზამკვლევს პანდემიის პერიოდში ბავშვებისა და ოჯახების ემოციური და ქცევითი საჭიროებების მხარდაჭერის თაობაზე.[162]

პედიატრიის საერთაშორისო ასოციაციამ გამოაქვეყნა პოზიცია-განცხადება პანდემიის დროს ბავშვთა ჯანდაცვის შესახებ. მოწოდებულია რჩევები რუტინულ მოვლაზე და იმუნიზაციაზე, ინფექციის პრევენციასა და გადაცემაზე, სოციალური იზოლაციის/სკოლების დახურვის საკითხებზე, დისტანციურ სამედიცინო მომსახურებებზე.[186]

პედიატრიისა და ბავშვთა ჯანმრთელობის სამეფო კოლეჯი ხაზს უსვამს, რომ პედიატრებმა უნდა განაგრძონ გადაწყვეტილების მიღება ბავშვის საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე. კოლეჯი აღნიშნავს, რომ პერსონალის გადანაწილებამ შეიძლება შეამციროს პედიატრთა შესაძლებლობები ბავშვა სოციალური დაცვის პროცესებში მონაწილეობის მისაღებად და გვირჩევს, რომ პედიატრებმა უნდა გაიარონ კონსულტაცია პოლიციასთან და სოციალური დახმარების კოლეგებთან, იმსჯელონ მოწყვლადი ბავშვებისთვის დახმარების სხვადასხვა დონის შესახებ, ადგილობრივი რესურსების გათვალისწინებით. ბავშვები და ახალგაზრდები არ უნდა იყვნენ საავადმყოფოში, როგორც უსაფრთხო ადგილას, გარდა როცა სხვა ალტერნატივა არ არსებობს. შესაბამისი გეგმები უნდა შედგეს იმ შემთხვევებისთვის, როცა მოწყვლადი ბავშვების მომვლელები ავად ხდებიან და ვერ შეძლებენ ბავშვის მოვლას, საკვებითა და მედიკამენტებით უზრუნველყოფას.[187]

დამატებითი ინფორმაცია მოცემულია:

ვალპროატის გამოყენება

ვალპროატი (ან მისგან ნაწარმოები პრეპარატები, როგორებიცაა ვალპროის მჟავა, ნატრიუმის დივალპროექსი, ვალპროატის სემინატრიუმი) საზიანოა ორსულობის დროს, ვინაიდან ზრდის თანდაყოლილი მალფორმაციების და ნეიროგანვითარების დაავადებების რისკს. დიდ ბრიტანეთში მისი გამოყენება აკრძალულია რეპროდუქციული უნარისა და ასაკის მქონე გოგონებსა და ქალებში გარდა შემთხვევისა, როდესაც დაკმაყოფილებულია ორსულობის პრევენციის პროგრამის პირობები. დიდი ბრიტანეთის მედიკამენტებისა და სამედიცინო პროდუქტების მარეგულირებელმა სააგენტომ გამოაქვეყნა შუალედური მითითებები, სადაც ნათქვამია, რომ ვალპროატით მკურნალობის დაწყების წინ ნებისმიერი ასაკის გოგონებში და რეპროდუქციული უნარის მქონე ქალებში აუცილებელია პირისპირ კონსულტაცია (შესაბამისი ფიზიკური დისტანცირებით). დისტანციური კონსულტაცია შეიძლება გაივალისწინოთ ინდივიდუალური რისკის შეფასების საფუძველზე.[188]

თუ ორსულობის ტესტის ჩატარება საჭიროა, ხოლო პირისპირ ვიზიტი ვერ ხერხდება, მისაღებია ორსულობის ტესტის ჩატარება სახლის პირობებში, თუმცა აღნიშნულის შესახებ გადაწყვეტილება ექიმის დისკრეციაა. სახლის პირობებში ორსულობის ტესტირებისთვის აუცილებელია მინიმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილება: ტესტი და მინიმუმ ერთი სათადარიგოუნდა გაიგზავნოს პაციენტთან კლინიკის მიერ; ტესტი უნდა აკმაყოფილებდეს მგრძნობელობის მინიმალურ საჭირო მაჩვენებელს; ტესტის შედეგი უნდა გადამოწმდეს ტესტის გამომწერის მიერ, საუკეთესო შემთხვევაში პაციენტის მხრიდან ტესტის შედეგის ფოტოსურათის გაგზავნის გზით.

მიმდინარე ეპიდემიის დროს არ უნდა შეფერხდეს ვალპროატის მიმღები პაციენტების ყოველწლიური შემოწმება (ლიცენზიის პირობების ნაწილი). ექიმთან კონსულტაციის გარეშე პაციენტებმა არ უნდა შეწყვიტონ მედიკამენტის მიღება.[188]

კარდიოლოგიური გამოკვლევების შესახებ გასათვალისწინებელი საკითხები

ამერიკის კარდიოლოგიის კოლეჯმა, ამერიკის გულის ასოციაციამ და გულის რითმის საზოგადოებამ გამოაქვეყნა ერთობლივი გზამკვლევი არითიმიების მართვის შესახებ COVID-19-ის პანდემიის კონტექსტში.

არა-ურგენტული ან გეგმიური პროცედურები უნდა გადაიდოს. ეს მოითხოვს რისკის ინდივიდუალურ შეფასებას და მსჯელობას პაციენტთან. ზოგადად, პროცედურები, რომლებიც ნაკლებად სავარაუდოდ ახდენს გავლენას კლინიკურ მოვლაზე ან შედეგებზე შემდგომი რამდენიმე თვის განმავლობაში, შეიძლება გადაიდოს. გადაუდებელი, ურგენტული და ნახევრად ურგენტული პროცედურები მოიცავს იმ შემთხვევებს, როდესაც არსებობს პაციენტის სასიცოცხლო საფრთხე, კიდურის ან ორგანოთა სისტემის მუდმივი დისფუნქციის რისკი, ან ძლიერი ან სწრაფად პროგრესირებადი სიმპტომების განვითარების რისკი, თუ ეს პროცედურა არ შესრულდება. გზამკვლევში განხილულია თითოეული კატეგორიის კონკრეტული მაგალითები.[189]Lakkireddy DR, Chung MK, Gopinathannair R, et al. Guidance for cardiac electrophysiology during the coronavirus (COVID-19) pandemic from the Heart Rhythm Society COVID-19 Task Force; Electrophysiology Section of the American College of Cardiology; and the Electrocardiography and Arrhythmias Committee of the Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation. 2020 May 26;141(21):e823-31.

საკითხები გულის იმპლანტების-ელექტრო მოწყობილობების მქონე პაციენტების თაობაზე

ავსტრალიური და ევროპული გაიდლაინების მიხედვით გულის იმპლანტი-მოწყობილობის მქონე პაციენტთათვის, შესაძლებლობის შემთხვევაში რეკომენდებულია დისტანციური მონიტორინგი.[190][191] შეიძლება საჭირო იყოს პაციენტის მოწყობილობის შემოწმება ფიზიკურად, განსაკუთრებით თუ ეჭვია განხრის დისფუნქციაზე, ბატარეის გათავებაზე (განსაკუთრებით კარდიოსტიმულატორზე დამოკიდებულ პაციენტებში), ავთვისებიანი არითმიის გამოვლენაზე და საჭიროა იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის (ICD) თერაპია.[191] მოწყობილობების ფიზიკური შემოწმების დროს შეძლებისდაგვარად უნდა გამოვიყენოთ უსადენო ტექნიკა, რათა შევინარჩუნოთ >1.5 მეტრიანი დისტანცია პაციენტთან.[190][191] იმპლანტირებული გულის დეფიბრილატორის დეაქტივაცია დისტანციურად შეუძლებელია. თუ მოწყობილობის მქონე პაციენტი იღებს პალიატიურ მომსახურებას, მკურნალმა კლინიკურმა გუნდმა უნდა დაამაგროს მაგნიტი კანზე იმპლანტის გასწვრივ, პროგრამერის გამოყენების ნაცვლად.[190] რჩევები მოცემულია მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიისა და ქირურგიული ჩარევის დროს მოწყობილობის მართვის შესახებ. ჩამოთვლილია გადაუდებელი და ნახევრად სასწრაფო არჩევითი პროცედურების ჩვენებები.[190][191]

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტები

კვებითი აშლილობების მქონე პაციენტებს შესაძლოა ჰქონდეთ ატიპური პასუხი ინფექციების მიმართ, მაგ. მალნუტრიციის მქონე პაციენტებს, ზოგჯერ, არ უვითარდებათ ცხელება. ექიმებმა უნდა იმსჯელონ პაციენტთან COVID-19-ის ინფექციის და სხვა ფიზიკური ჯანმრთელობის გართულებების რისკის შემცირების საუკეთესო საშუალებების შესახებ, მათი ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კვებითი აშლილობის მიმართ გამოყენებული მიდგომის პოტენციური ზეგავლენის გათვალისწინებით.[192]

დაღლილობის ან უენერგიობის ახალი სიმპტომები უნდა შეფასდეს, ხველის და ცხელების არარსებობის შემთხვევაშიც. კლინიცისტებმა უნდა იცოდნენ, რომ კარანტინის ზომების გამო შეიძლება გაუარესდეს კვების აშლილობები სხვადასხვა მიზეზის გამო, როგორიცაა შფოთვა პანდემიის შესახებ, საკვების ხელმისაწვდომობის ცვლილება, ვარჯიშის გართულება, სოციალური მხარდაჭერის დაკარგვა, ფინანსური სტრესი და ნერვიულობა სამსახურის შესახებ, ალკოჰოლის მიღების გაძლიერება.[192] შეერთებულ შტატებში, ანგარიშგებული ინციდენტები და კვებითი დარღვევების გამო გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში ვიზიტები გაიზარდა პანდემიის დროს, 2019 წელთან შედარებით, ხოლო ავარიების და კვების დარღვევებით სასწრაფო სამედიცინო დახმარების განყოფილების ვიზიტების წილი გაორმაგდა მოზარდ ქალებში.[170]

პაციენტის შეფასება, ფსიქოლოგიური სერვისები და დანიშნულების მიმოხილვა უნდა განხორციელდეს ვიდეო კონსულტაციების მეშვეობით, შეძლებისდაგვარად, თუ პირისპირ შეფასება ვერ ხერხდება. პაციენტის გასინჯვა შეფასების მნიშვნელოვანი ნაწილია, განსაკუთრებით მალნუტრიციის მქონე პაციენტებისთვის. სისხლის ანალიზებისა და ეკგ-ს შესრულება შესაძლებელია ჯანდაცვის პირველად და მეორე რგოლებში, ადგილობრივი პირობების და რისკის დონის გათვალისწინებით. უნდა შემუშავდეს აწონვის ინდივიდუალური გეგმა იმისდა მიხედვით, თანამშრომლობს თუ არა პაციენტი ჩვენთან ან რამდენად მალავს საკუთარ რეალურ წონას.[192]

ამერიკის პედიატრიის აკადემიის რეკომენდაციით, პანდემიის დროს მიზანშეწონილია ყველა პაციენტის შეფასება სიმსუქნეზე. სიმსუქნისა და მასთან დაკავშირებული თანმხლები დაავადებების მკურნალობა უნდა დაიწყოს დაუყოვნებლივ. სიმსუქნის მქონე პაციენტებში ექიმებმა უნდა ჩაატარონ სკრინინგი კვებით აშლილობებზე (მაგ. ერთბაშად დიდი რაოდენობით საკვებსი მიღება, საკვების მომნელებელი ტრაქტის ხელოვნური, ძალდატანებითი დაცლა და კვების შეზღუდვა).[193]

დამატებითი ონლაინ რესურსები:

ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტები

ევროპული გაიდლაინი მოიცავს რეკომენდაციებს ჰიპერთირეოზის მქონე პაციენტების მართვასთან დაკავშირებით მიმდინარე პანდემიის ფონზე.[194] დიაგნოზი უნდა დადგინდეს კლინიკური ეჭვის საფუძველზე, რომელსაც თან ახლავს ბიოქიმიური ტესტირება. TSH-რეცეპტორის ანტისხეულები შეძლებისდაგვარად უნდა შემოწმდეს. თუ წარმონაქმნი არ იზრდება სწრაფად ან პალპაციით/რადიოლოგიურად არ ვლინდება უჩვეულო მახასიათებლები, ფარისებრის კვანძების გასინჯვა შეიძლება გადაიდოს. უკონტროლო თიროტოქსიკოზი შეიძლება უკავშირდებოდეს უფრო მძიმე COVID-19-ს. ბლოკირების და ჩანაცვლების სქემები სასურველია ახლად დიაგნოზირებული ჰიპერთირეოზისთვის, სისხლის ანალიზების საჭირო რაოდენობის შესამცირებლად. გზამკვლევში მოცემულია კონკრეტული რეჟიმები. ნეიტროპენიის სიმპტომები, რომლებიც გამოწვეულია ანტითიროიდული საშუალებებით (ყელის ტკივილი, პირის ღრუს დაწყლულება, ცხელება და გრიპისმაგვარი დაავადება) შეიძლება არ განსხვავდებოდეს COVID-19-ის სიმპტომებისგან. ანტითიროიდული პრეპარატების მიღება უნდა შეწყდეს ნეიტროპენიის სიმპტომების შემთხვევაში და სასწრაფოდ უნდა გაკეთდეს სისხლის საერთო ანალიზი.[194]

COVID-19-ის პანდემიის პოტენციური გავლენა სხვა მდგომარეობების დიაგნოსტიკაზე და მართვაზე

გაჩნდა შეშფოთება, რომ COVID-19-ის პანდემიის დროს შეიძლება დაგვიანდეს სხვა დაავადებების დიაგნოსტიკა და მკურნალობა. აშშ-ის 5 შტატში გადაუდებელ სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში პაციენტების მოყვანის პროპორცია შემცირდა 41.5%-63.5%-ით 2020 წლის ადრეული მარტის პერიოდში.[195] ერთ-ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჰოსპიტლიზაციების რაოდენობა შემცირდა 42%-ით, მათ შორის ჰოსპიტალიზაციის მნიშვნელოვანი რაოდენობრივი დაქვეითება გამოვლინდა ინსულტის, მიოკარდიუმის ინფარქტის, გულის უკმარისოფის, ფქოდ-ის და აპენდიციტის მიზეზებით.[196] 2019 წელთან შედარებით, პედიატრიული გადაუდებელი დახმარების განყოფილების ვიზიტები შეერთებულ შტატებში შემცირდა 51%, 22% და 23% -ით 2020, 2021 და 2022 იანვრის განმავლობაში, შესაბამისად.[197] დანიაში არა-COVID-19 დაავადებების გამო ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები მსგავსი იყო პანდემიამდელი სტატისტიკისა. სიკვდილობის სიხშირე უფრო მაღალი იყო რესპირატორული დაავადებების, კიბოს, პნევმონიის და სეფსისის გამო ჰოსპიტალიზებულ პაციენტებში.[198] გადაიდო ზოგიერთი არჩევითი ოპერაცია. დიდ ბრიტანეთში ფიქსირდება ოპიოიდების მოხმარების ზრდა ოსტეოართიტის მქონე პაციენტებში, რომლებიც ელოდებიან მენჯ-ბარძაყისა და მუხლის ართროპლასტიკის ჩატარებას.[199]

დიდ ბრიტანეთში, პირველადი ჯანდაცვის დონეზე ჩატარებული კვლევების თანახმად, ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების დიაგნოსტიკა წელს ბევრად უფრო დაბალია, ვიდრე წინა წლის მარტი-მაისის პერიოდში.[200][201] ქალებს და ქრონიკული დაავადებების მქონე პირებს მნიშვნელოვნად ხშირად ეხებოდათ ვიზიტების გაუქმება დიდ ბრიტანეთში 2020 წლის პირველი ლოქდაუნის დროს.[202]

გავლენა გულსისხლძარღვთა დაავადებებზე

ინგლისში ჰოსპიტალური შემთხვევების ანალიზის თანახმად, 40%-ით შემცირდა მწვავე კორონარული სინდრომის დიაგნოზით შემოსვლა 2020 წლის შუა თებერვლიდან 2020 წლის მარტამდე, 2019 წლის მაჩვენებლებთან შედარებით; 2020 წლის მაისის ბოლომდე, მწვავე კორონარული სინდრომით შემოსვლა 16%-ით იშვიათი იყო, ვიდრე ბაზისური საშუალო.[203] ინგლისში, 2020 წლის აპრილში ST სეგმენტის ელევაციური მიოკარდიუმის ინფარქტის კანქვეშა კორონარული ინტერვენციების სიხშირე დაქვეითდა 43%-ით 2017-2019 წლების თვიურ მაჩვენებელთან შედარებით. მკაცრი იზოლაციის რეგულაციების შემდეგ სიმპტომებიდან კლინიკამდე გადაადგილების და კარიდან ბალონამდე გადაადგილების ჯამური დრო გაიზარდა, თუმცა, ამ რეგულაციებამდე და რეგულაციების შემდგომ პერიოდში არ ფიქსირდება მნიშვნელოვანი განსხვავებები გულის ძირითადი არასასურველი შედეგების ან ჰოსპიტალური სიკვდილობის კუთხით.[204] ინგლისსა და უელსში მწვავე გულსისხლძარღვთა სიკვდილობის კვლევის თანახმად, პანდემიის დროს გახშირებულია გულსისხლძარღვთა მიზეზებით გარდაცვალება. შემთხვევათა უმეტესობა არ უკავშირდება COVID-19 ინფექციას, ნახევარი ხდება საზოგადოებრივ პირობებში.[205] თუმცა, მწვავე მიოკრადიუმის ინფარქტით ან ინსულტით ჰოსპიტალიზაციის შემთხვევები არ შემცირებულა 2020 წლის ოქტომბრიდან 2021 წლის იანვრამდე პერიოდში.[206]
აშშ-ში, COVID-19-ის ადრეულ ეტაპებზე გაიზარდა გულ-სისხლძარღვთა მიზეზით გარდაცვალების შემთხვევათა რაოდენობა (გულის დაავადებით 339,076 და ცერებროვასკულური დაავადებით გამოწვეული 76,767 გარდაცვალება 2020 წლის მარტი-აგვისტოს მონაცემებით, ხოლო 2019 წელს, მონაცემები შეადგენდა 321,218-ს და 72,190-ს) შავკანიან, ესპანური წარმოშობის და აზიელ მოსახლეობაში დისპროპორციულად უფრო მეტად, ვიდრე არაესპანურენოვან თეთრკანიან მოსახლეობაში.[207]
საფრანგეთში მიოკარდიუმის მწვავე ინფარქტით მიღება შემცირდა ქვეყნის მასშტაბით კარანტინის გამოცხადების შემდეგ.[208]
შვედეთში მნიშვნელოვნად შემცირდა მიოკარდიუმის ინფარქტის მქონე პაციენტების რაოდენობა, რომლებიც კორონაროგრაფიაზე გაგზავნეს. თუმცა, სიკვდილობა არ შეცვლილა.[209] მსგავსად, გლობალური ლიტერატურული მოკვლევის და მეტა-ანალიზის თანახმად, ჰოსპიტალიზაცია მნიშვნელოვნად შემცირდა STEMI-ს ჩვენებით პანდემიის დროს, მაგრამ ეს არ უკავშირდებოდა ჰოსპიტალური სიკვდილობის მატებას.[210]
კიდევ ერთმა კვლევამ გამოავლინა წინაგულების ფიბრილაციის ახალი შემთხვევების 47%-იანი კლება დანიაში "ლოქდაუნის" შემდეგ პირველი 3 კვირის ფარგლებში, 2019 წლის შემთხვევათა რაოდენობასთან შედარებით. იშემიური ინსულტისა და ნებისმიერი მიზეზით სიკვდილობის დაკორექტირებული შანსების თანაფარდობა "ლოქდაუნის" დროს, 2019 წლის შესაბამის კვირებთან შედარებით, შეადგენდა 1.41-ს (95% სარწმუნოების ინტერვალი [CI] 0.93 - 2.12).[211] დიდ ბრიტანეთში, სისტემურმა მიმოხილვამ და მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ინსულტის გამო საავადმყოფოებში მოხვედრის რაოდენობა შემცირდა COVID-19 პანდემიის დროს, პანდემიამდელ შესაბამის პერიოდებთან შედარებით.[212] კვლევამ ასევე აჩვენა ჰემორაგიული ინსულტის უფრო მაღალი მაჩვენებელი პანდემიის პერიოდში.
დაბალი/საშუალო შემოსავლის ქვეყნებში დაფიქსირდა ჰოსპიტალიზაციის 21%-ით კლება და რევასკულარიზაციის 27%-ით კლება ST სეგმენტის ელევაციით მიოკარდიუმის ინფარქტების (STEMI) შემთხვევებში. ST სეგმენტის ელევაციით მიმდინარე მიოკარდიუმის ინფარქტის ჰოსპიტალური სიკვდილობა გაიზარდა 22%-ით.[213]

გავლენა დიაბეტზე

გერმანიაში მნიშვნელოვნად მოიმატა 1-ლი ტიპის დიაბეტის მქონე ბავშვებსა და მოზარდებში დიაბეტური კეტოაციდოზის შემთხვევებმა COVID-19-ის პანდემიის დროს, შედარებით იმავე თვეებთან 2018 და 2019 წლებში.[214] იტალიაში 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზი 23%-ით გაიშვიათდა 20 თებერვლიდან 14 აპრილამდე (2020) პერიოდში, შედარებით იმავე პერიოდთან 2019 წელს. დიაბეტური კეტოაციდოზით წარმოდგენილ ბავშვებს უფრო მძიმე მდგომარეობა აღენიშნებოდათ.[215] დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთ რეგიონში აღწერილია 1-ლი ტიპის დიაბეტის დიაგნოზის გახშირება 2020 წლის აპრილი-მაისის პერიოდში ბავშვებში, შედარებით წინა 5 წელთან. ბავშვების ნახევარზე მეტი გამოვლინდა მძიმე დიაბეტური კეტოაციდოზით.[216]
დიდი ბრიტანეთის ერთ-ერთმა კვლევამ, რომელიც შეისწავლიდა COVID-19-ის არაპირდაპირ ეფექტებს მე-2 ტიპის დიაბეტზე 2020 წლის მარტი-დეკემბრის პერიოდში, გამოავლინა დაავადების დიაგნოზისა და მონიტორინგის შემცირება. 65 წლის და უფროსი ასაკის პირებში, მამაკაცებში და დაბალი შემოსავლის რეგიონებში მცხოვრებ პირებში დიაგნოზის მაჩვენებლები ყველაზე მეტად შემცირდა.[217] კიდევ ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ დიაბეტით დაავადებულ ადამიანებში არა-COVID-19-თან დაკავშირებული სიკვდილობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა მათში, ვინც არ იღებდა თანმიმდევრულ რუტინულ მკურნალობას პანდემიის დროს.
დიდ ბრიტანეთში, მე-2 ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები გაიზარდა 41%-ით, ხოლო 57%-ით დიაბეტის ახალი დიაგნოზის მქონე პაციენტებში, პანდემიის პირველი ტალღის დროს, გასულ წლებთან შედარეით. დიაბეტური კეტოაციდოზის მიზეზით ჰოსპიტალიზაციის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა კაცებში და არა-თეთრკანიანი ეთნიკური წარმომავლობის პირებში.[218]
შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კოჰორტული კვლევის თანახმად, მიუხედავად იმისა, რომ დიაბეტის ამბულატორიული ვიზიტები და ტესტირება მცირდებოდა პანდემიის დროს, რეცეპტების შევსება და HbA1c დონე მნიშვნელოვნად არ დაზარალებულა ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პაციენტებში, პანდემიის წინა მდგომარეობასთან შედარებით.[219]

გავლენა ინფექციურ დაავადებებზე

აშშ-ში კრუპის, ბრონქიოლიტის და გრიპის ინციდენტობა მნიშვნელოვნად შემცირდა ბავშვებში სოციალური დისტანცირების ზომების გამო, გრიპის აქტივობა ამ სეზონზე ისტორიულად დაბალია, 2020-2021 წლებში.[220][221]
დიდ ბრიტანეთში, ბავშვთა ხშირი და მძიმე ინფექციების მიზეზით საავადმყოფოებში მოხვედრა შემცირდა ქცევითი ცვლილებებისა და სოციალური სტრატეგიების შემდეგ, რომლებიც გამოიყენება COVID-19-ის გადაცემის შესამცირებლად.[222] ჰოსპიტალიზაციის ყველაზე დიდი შემცირება დაფიქსირდა გრიპის, ბრონქიოლიტის, მენინგიტისა და წითელას მიზეზებით.
აშშ-ში ცენტრალურ კათეტერთან დაკავშირებული სისხლის ინფექციების სიხშირე მომატებულია 51%-ით პანდემიის დროს, შედარებით პანდემიამდე პერიოდთან. ინფექციის სიხშირე უფრო მაღალი იყო კლინიკებში, სადაც >10% ჰოსპიტალიზაციები იყო COVID-19-ით განპირობებული, შედარებით კლინიკებთან, სადაც COVID-19 პაციენტები <5%-ს შეადგენდნენ. კოაგულაზაზე უარყოფითი სტაფილოკოკებითა და კანდიდას სახეობებით ინფექციების სიხშირე პანდემიის პერიოდში, წინა პანდემიურ პერიოდთან შედარებით, გაიზარდა.[223]
2020 წელს 26%-ით შემცირდა საკვებსმიერი ინეფქციების შემთხვევები წინა წლებთან შედარებით, რომლის სავარაუდო მიზეზი არის საერთაშორისო მოგზაურობების შემცირება და რესტორნების დახურვა.[224]
დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ჯანდაცვის სერვისების პოტენციური შეფერხებები ინფექციური დაავადებების კუთხით მიუთითებს შესაძლო მნიშვნელოვან პრობლემებზე აივ-ის, ტუბერკულოზის და მალარიას სიკვდილობის კუთხით, იქ სადაც ეს დაავადებები ხშირია.[225] მკურნალობისა და პრევენციის ძირითადი სერვისების შენარჩუნება მოწოდებულია პრიორიტეტულად, პანდემიის გავლენის შესამსუბუქებლად.
აშშ-ში აივ-ის ახალი დიაგნოზების რიცხვი 2019 წლიდან 2020 წლამდე 17%-ით შემცირდა.[226] აივ-ზე ტესტირება ჯანდაცვის დაწესებულებებში 43%-ით შემცირდა 2019 წლიდან 2020 წლამდე. სტრატეგიები, როგორიცაა თვითტესტირება და სკრინინგი უარის თქმის შესაძლებლობით შეიძლება განიხილებოდეს COVID-19 პანდემიის დროს გამოტოვებული დიაგნოზებისა და ტესტირების საკომპენსირებლად.[227]
2021 წლის მარტში, ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის შეფასებით, 2020 წელს, 2019 წელთან შედარებით, ტუბერკულოზის სამკურნალო ან მოვლის სერვისი მიიღო 1.4 მილიონით ნაკლებმა ადამიანმა. ყველაზე მეტად დაზარალდა დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე ქვეყნები.[228] ტუბერკულოზის შემთხვევების გამოვლენა 2020 წელს 2019 წელთან შედარებით 18%-ით შემცირდა.

გავლენა ავთვისებიან მდგომარეობებზე

გლობალურად, პანდემიის დროს დაფიქსირდა ძუძუს კიბოს სკრინინგის 46.7%-ით, კოლორექტალური კიბოს სკრინინგის 44.9%-ით და საშვილოსნოს ყელის კიბოს სკრინინგის 51.8%-ით შემცირება.[229]

ინგლისში, 2019 წლის იანვრის- 2020 წლის ივნისის მონაცემების თანახმად, შემცირდა ურგენტული მიმართვები და ქიმიოთერაპიის პროცედურები პანდემიის გამო.[230] კოლორექტული კიბოს კონსულტაციების, კოლონოსკოპიების და კოლორექტული ქირურგიული ჩარევების სიხშირე მნიშვნელოვნად შემცირდა 2020 წლის აპრილში. ლაპაროსკოპიური პროცედურები ნაკლებად ტარდებოდა და სტომის ფორმირება უფრო ხშირი იყო, ვიდრე 2019 წელს.[231]
საერთაშორისო, პროსპექტულმა კოჰორტულმა კვლევამ აჩვენა, რომ კიბოთი დაავადებული პაციენტების 15%-ს აღენიშნებოდა განმკურნავი ქირურგიული პროცედურების შეფერხება სრული ლოქდაუნის პერიოდში. არ იყო განსხვავებები რეზექტაბელურობის მაჩვენებლებში, ხანგრძლივი შეფერხების ფონზეც. გრძელვადიანი ეფექტი შედეგებზე ჯერ არ არის ცნობილი.[232]

წყაროები

დაავადება/მდგომარეობა

აღწერა