ეტიოლოგია
ებოლას ვირუსი არის Filoviridae-ის ოჯახის წევრი (გვარი ებოლავირუსი; ხაზი:Mononegavirales). ვირუსები არიან წაგრძელებული, ძაფისებრი სტრუქტურის ორგანიზმები ვარიაბელური სიგრძით.[Figure caption and citation for the preceding image starts]: ელექტრონულ-მიკროსკოპული გამოსახულება გიჩვენებთ ებოლას ვირუსის ვირიონით გამოვლენილ ზოგიერთ ულტრასტრუქტურულ მორფოლოგიას.დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) [Citation ends].
მიიჩნევა, რომ თავდაპირველად ვირუსი ადამიანებში ინფიცირებული ცხოველების, კერძოდ ღამურების და პრიმატების ბიოლოგიურ სითხეებთან ან ქსოვილთან ექსპოზიციით გავრცელდა; თუმცა არ არის ჯერ-ჯერობით დადასტურებული ბუნებრივი რეზერვუარის არსებობა და ადამიანებში ინფექციის გადადების ფორმა.[34] რეზერვუარის ლაბორატორიული კვლევის მიხედვით ნაჩვენებია, რომ ღამურებსა და მღრნელებში ინფიცირება შესაძლებელია, განსხვავებით მცენარეებისა და ფეხსახსრიანებისაგან.[35][36][37] ცხოველიდან ადამიანზე ვირუსის გადაცემა შესაძლებელია ნადირობის დროს, მტარებელი სახეობებისგან ან ინფიცირებული პრიმატებისგან, ასევე მიიჩნევა, რომ ადგილობრივი პრაქტიკის მიხედვით გარეული ფრინველების ხორცისა თუ ღამურის ფეკალიებით დაბინძურბული საკვების მიღების შემთხვევაშიც, შესაძლებელია ინფიცირება (ხის ტოტზე ჩამოკიდებული ღამურების 3 სახეობა მიიჩნევა რეზერვუარად).
[Figure caption and citation for the preceding image starts]: ენზოოტური და ეპიზოოტური ციკლების მაჩვენებელი ებოლას ვირუსის ეკოლოგია.დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) [Citation ends].
ადამიანიდან ადამიანზე ვირუსის გადაცემა ხდება ინფიცირებული ადამიანის ბიოლოგიურ სითხეებთან პირდაპირი კონტაქტით ან ინფიცირებული ბიოლოგიური სითხეებით დაბინძურებულ საგნებთან პირდაპირი კონტაქტის გზით.[38][39] თავდაპირველი ეპიდემიების არსებობის შემთხვევაში, არასტერილური ნემსების ხელმეორედ გამოყენებით ადგილი ჰქონდა ნოზოკომიური ინფიცირების მრავალ შემთხვევას.[24] მიუხედავად ამისა, როდესაც აღნიშნული წარმოადგენს რისკს, ინფიცირების უმეტესი შემთხვევა გამომდინარეობს ინფიცირებულ პაციენტებთან ახლო ფიზიკური კონტაქტის ან მათ ბიოლოგიურ სითხეებთან (მაგ: ოფლი, სისხლი, ფეკალიები, პირნაღები მასა, ნერწყვი, სასქესო ორგანოებიდან გამონადენები [სპერმის ჩათვლით], ამნიოტური სითხე და დედის რძე) კონტაქტის შედეგად.
დაავადების მიმდინარეობის განმავლობაში სისხლში იწევს ვირუსის დონე და დაავადების შემდგომ სტადიებში პაციენტები ყველაზე მეტად ინფექციურები არიან (მაგ: დიარეას, ღებინებისა და ჰემორაგიის დროს).[40] ვირუსის დიდი კონცენტრაცია შესაძლებელია აღმოჩენილ იქნას კანში და რამდენადაც ოფლიც შესაძლოა შეიცავდეს ვირუსს, ინფიცირებულ პაციენტთან შეხებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს პიროვნების ინფიცირება.[41]
საზოგადოებაში ვირუსის სუპერგავრცელების შემთხვევები ასევე აღიარებულია, როგორც ხელშემწყობი ფაქტორი: 2015 წელს სიერა-ლეონეში ექიმბაშის დაკრძალვა უკავშირდებოდა 300 ინფიცირების შემთხვევას.[42] ერთი კვლევის თანახმად, 2014 წლის ეპიდაფეთქების დროს ინფექციების შემთხვევათა დაახლოებით 61% გამოწვეული იყო "სუპერ-გამავრცელებლების" მიერ.[43]
სხვადასხვა ბიოლოგიურ სითხეებში ვირუსის გავრცელების მაჩვენებლის გამოვლენის შესწავლისას დაავადების დაწყების მომენტიდან 40 დღის განმავლობაში ხდებოდა ებოლას ვირუსის იზოლირება ნერწყვიდან, დედის რძიდან, განავლიდან, ცრემლიდან და სპერმიდან.[39][44][45] გამოჯანმრთელებიდან 12-ზე მეტი კვირის შემდეგ ვირუსის აღმოჩენა შეიძლება სპერმაში. აღნიშნულის მიზეზი სავარაუდოდ გახლავთ სათესლის ქსოვილის იმუნოლოგიურად დაცული მდებარეობა.[46] აღნიშნული ნიშნავს, რომ ინფექციის კუპირების შემდგომ დაავადების სქესობრივი გზით ტრანსმისია ხანგრძლივი დროის განმავლობაშია შესაძლებელი.[39][44][45][47][48] მსგავსი შემთხვევები დადასტურდა 2014 წლის ეპიდაფეთქების მიმდინარეობისას და შემდეგ.[49][50][51] ებოლას ვირუსი ასევე დაფიქსირდა ვაგინალურ სითხეში.[52] იმუნოლოგიურად დაცული სხვა მიდამოებია თვალის შიდა ნაწილი, პლაცენტა და ცენტრალური ნერვული სისტემა, განსაკუთრებით თავზურგტვინის სითხე.[53] ვირუსის გამოყოფა ასევე შესაძლებელია შარდით და ოფლით. ერთ გამოჯანმრთელებულ პაციენტს გერმანიაში აღმოაჩნდა ვირუსი შარდში შრატში მისი ვერ გამოვლენიდან 14 დღის შემდეგ და ასევე ოფლში, შრატში მისი ვერ გამოვლენიდან 19 დღის შემდეგ.[41]
ინჰალაციური გზით გადაცემულმა ინფექციამ დაადასტურა ამის შესაძლებლობა პრიმატებში; ამასთან, არ არსებობს რაიმე მტკიცებულება ადამიანებში ინფექციის აეროგენული გზით გადაცემის შესახებ.[14][54] ასევე განხილულ უნდა იქნას ინფექციის ოპორტუნისტული აეროგენული გადაცემის შესაძლებლობა ძლიერი ღებინების დროს (რომელიც წააგავს ნოროვირუსის დროს გამოვლენილს) და აეროზოლის წარმომქმნელი პროცედურების დროს, რაც კლინიკურ ჩარევებს უკავშირდება.
ენდემური რეგიონების გარეთ, ებოლას ვირუსული ინფექცია იშვიათი შემთხვევაა და ის ჩვეულებრივ შემოტანილი ინფექციაა.[55] დაზიანებული რეგიონებიდან დაბრუნებული მოგზაურები, ასევე ლაბორატორიის მეცნიერები და სხვა პირები, რომლებიც მუშაობენ პოტენციურად დაინფიცირებულ მასალებთან და ცხოველებთან, მაღალი რისკის ქვეშ არიან.
პათოფიზიოლოგია
არსებობდა ებოლას ვირუსული ინფექციის პათოგენეზის გამოვლენის მნიშვნელოვანი განვითარებები; თუმცა კვლევათა უმეტესობა მიმდინარეობდა პრიმატებში და მღრნელებში.[7] აღნიშნული გამომდინარეობს არასათანადოდ უზრუნველყოფილ პირობებში ადამიანზე კვლევების ჩატარების სირთულეებიდან, სადაც რეალურად ხდება აღნიშნული ინფექციების გამოვლენა.
ვირუსის გენომი შედგება უარყოფით-პოლარული რნმ-ის ერთი 19 კბ ძაფისგან, 7 ვირუსულ გენთან ერთად, რომელთა გადატანა ხდება ვირიონში არსებული ვირუსული რნმ-დამოკიდებული რნმ-პოლიმერაზას მიერ. რნმ-ის ერთი ძაფი დაფარულია სპირალურად მოწყობილი ვირუსული ნუკლეოპროტეინებით PN და VP30, რომლებიც ორმაგ ლიპიდურ ფენას ერწყმიან VP24 და VP4 მატრიცას ცილებით, რომელიც გარშემო ფარავს ვირიონს.[14] 2014 წლის ეპიდაფეთქების დროს დაფიქსირდა ვირუსის სწრაფი მუტაცია, რამაც წამოჭრა ვირუსის მიერ მასპინძელი ორგანიზმის იმუნური პასუხის მოგერიებისა და ახალი თერაპიების წინაღმდეგ ვირუსის ევოლუციის შესაძლებლობების საკითხები.[56][57]
ინკუბაციის პერიოდი დაინფიცირების შემდეგ მერყეობს 2-დან 21 დღემდე.[2] ქსოვილის ინვაზია ხდება ლორწოვან გარსში, ან კანში ნაპრალების საშუალებით ინფიცირებული სითხის შეღწევით. აღნიშნულს შესაძლებელია ადგილი ქონდეს ცხოველიდან ადამიანში, ან ადამიანიდან ადამიანში ვირუსის გადადებით. ინფიცირების საწყის ეტაპზე მონოციტები, მაკროფაგები და დენდრიტული უჯრედები ფილოვირუსებისათვის მიიჩნევიან უპირატეს რეპლიკაციის ადგილებად. ინფიცირებული უჯრედები გადაადგილდებიან რეგიონალურ ლიმფურ კვანძებში, ღვიძლში და ელენთაში და ამგვარად ადგილი აქვს ინფექციის გავრცელებას. ებოლას ვირუსი მოიცავს ფართო უჯრედულ ტროპიზმს, რომელსაც შეუძლია მრავალი სხვადასხვა ტიპის უჯრედის ინფიცირება, თუმცა ლიმფურ ქსოვილში, ღვიძლსა და ელენთაში ადგილი აქვს ვირუსის ფართო რეპლიკაციას.[7][14][58] იგი ასევე ხასიათდება შესანიშნავი შესაძლებლობით, მასპინძლის იმუნურ პასუხში ჩართული გენების გამომჟღავნების მოდულირებისათვის, რაც იწვევს ლიმფოციტების აპოპტოზს და ინტერფერონის დამცავი ეფექტების დასუსტებას.[59][60][61][62][63]
მასპინძლის იმუნურ პასუხს აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა და განსაზღვრავს ინფექციის გამოსავალს. დაავადების მძიმე ფორმის განვითარებას ადგილი აქვს მაშინ, როდესაც ვირუსი იწვევს პროანთებითი ციტოკინების გამომჟღავნებას ინტერფერონების ჩათვლით; ინტერლეიკინები (IL), მაგალითად: IL-2, IL-6, IL-8 და IL-10; ინტერფერონის ინდუცირებადი ცილა და სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორი (TNF)- ალფა.[7][14][64] აღნიშნული თანმიმდევრობით უზურნველყოფს ენდოთელიუმის აქტივაციას და სისხლძარღვის მთლიანობის დარღვევას, სისხლის შედედების ფაქტორის გათიშვას (ასოცირებულ კოაგულოპათიის გამოვლინებასთან ერთად) და აზოტის ოქსიდის დონეების გაზრდას (ასოცირებულ ჰიპოტონიასთან ერთად).[65] არაპირდაპირი აპოპტოზით ინფექცია იწვევს ლიმფოპენიას (რამდენადაც ვირუსით კვლავ არ იწარმოება ლიმფოციტები) და გლიკოპროტეინ GP-ით ნეიტროფილის დათრგუნვას.[66] თრომბოციტოპენიის გამომწვევი ყველაზე მეტად გავრცელებული მიზეზი არის დაზიანებული ქსოვილიდან თრომბოციტის გაქრობა, ან გენერალიზებული ვირუსით ინდუცირებული დისემინირებული სისხლძარღვშიდა კოაგულაცია, სადაც კოაგულაციის ფაქტორები ამოწურულია.[67] დისემინირებული სისხლძარღვშიდა კოაგულაცია ღვიძლის მწვავე უკმარისობასთან ერთად იწვევს პაციენტის ჰემორაგიულ გართულებებს. მძიმე ავადმყოფობის სხვა სახის გართულებებს შორის არის თირკმლის მწვავე დაზიანება (უკმარისობა), ჰეპატიტი და პანკრეატიტი.[14] ადრეული ჰუმორული იმუნური რეაქცია შემცირებულ ლიმფოპენიასთან ერთად ეფექტურად მონაწილეობს ვირუსის კლირენსსა და გადარჩენაში.[68] გამდინარე ციტომეტრია, რომელიც გამოიყენებოდა გვინეის სამკურნალო ცენტრში 2014 წლის ეპიდაფეთქების დროს, მიუთითებს, რომ T-უჯრედოვანი დისრეგულაცია (ხასიათდება CTLA-4-ისა და PD-1-ის გაძლიერებული ექსპრესიით CD4 და CD8 უჯრედებზე) დაკავშირებულია სიკვდილობასთან. აღნიშნული ფაქტი ადასტურებს მოსაზრებებს იმის შესახებ, რომ ადეკვატური, მაგრამ კონტროლირებული იმუნური პასუხი ამ ვირუსული ინფექციისგან გადარჩენის ძირითადი საშუალებაა.[69]
ჯერ კიდევ ზუსტად არ არის გარკვეული შოკის განვითარების საკითხი. შესაძლებელია მრავალი ფაქტორი ახდენდეს გავლენას, ბაქტერიული სეფსისის ჩათვლით, შესაძლოა ბაქტერიის ტრანსლოკაციით ნაწლავებში; ვირუსის პირდაპირი გავლენა; დისემინირებული სისხლძარღვშიდა კოაგულაცია; ან ჰემორაგია.[64]
კლასიფიკაცია
ვირუსის ტაქსონომია
ვირუსი განეკუთვნება Filoviridae-ს ოჯახს (გვარი - ებოლავირუსი). იზოლირებულია ებოლას ვირუსის 6 განსხვავებული სახეობა. მათგან, ადამიანებში დადასტურებულად ინფექციას მხოლოდ 4 იწვევს - ზაირის, სუდანის, ტაის ტყის და ბუნდიბუგიოს ებოლავირუსები. დანარჩენი ორი, რესტონის და ბომბალის ებოლავირუსები, დადასტურებულად არ იწვევენ დაავადებას ადამიანებში.[1] დანარჩენი 4 სახეობა იწვევს სხვადასხვა სიმძიმის უმნიშვნელოდ განსხვავებულ კლინიკურ სინდრომს. დაფიქსირებულ შემთხვევებში ლეტალობის მაჩვენებელი 25%-დან 90%-მდე აღწევს (საშუალოდ, აფრიკაში 2014 წლის ეპიდაფეთქების დროს, სამკურნალო ცენტრების უმეტესობაში იყო დაახლოებით 50%).[2]ზაირის ებოლავირუსი და სუდანის ებოლავირუსი განსაკუთრებით ცნობილია ვირულენტობით; სხვა სახეობები ნაკლებად ვირულენტურ სახეობებად მიიჩნევიან. ვირუსის ტაქსონომია განიცდის განვითარებას, რასაც თან ახლავს სახელების გაჩენა ვირუსის ახალი ვარიანტებიდან გამომდინარე.[3]
ზაირის ებოლავირუსი:
პირველად იზოლირდა 1976 წელს, ეპიდაფეთქების დროს ჩრდილოეთ ზაირში, (რომელიც დღეისათვის მოიხსენიება როგორც კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა).[1] 6 სახეობიდან მიიჩნევა ყველაზე ვირულენტურ სახეობად და ყველა დანარჩენი სახეობებისგან განსხვავებით ხასიათდება ყველაზე მაღალი ლეტალობის მაჩვენებელით.[4] მან გამოიწვია ყველაზე მასშტაბური ეპიდაფეთქება 2014 წელს, დასავლეთ აფრიკაში, ასევე უფრო მცირე მოცულობის ეპიდაფეთქებები კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში, 2017-2021 წლებში.
სუდანის ებოლავირუსი:
სამხრეთ სუდანში ეპიდემიის არსებობის დროს პირველად იზოლირდა 1976 წელს. ზაირის ებოლავირუსი მსგავს სინდრომებს იწვევს; თუმცა ლეტალობის მაჩვენებელი გაცილებით ნაკლებია.[4]
ტაილანდის ტყის ებოლავირუსი (რომელიც წარსულში მოიხსენიებოდა როგორც, კოტ-დ’ივუარის ებოლას ვირუსი):
1994 წელს მხოლოდ 1 შემთხვევა დაფიქსირდა შვეიცარიელ მკვლევარში, რომელმაც კოტ-დ’ივუარში ტაის ეროვნულ პარკში გაკვეთა მკვდარი შიმპანზე.[5] იგი გამოჯანმრთელდა ცხელებისგან ჰემორაგიული გართულებების გარეშე.
ბუნდიბუგიოს ებოლავირუსი:
ეპიდაფეთქების დროს, 2007 წელს აღმოჩენილ იქნა დასავლეთ უგანდას ბუნდიბუგიოს რეგიონში. იზოლირებული ვირუსი იდენტიფიცირებულ იქნა განსხვავებულ სახეობებად, ცალკე მოხსენიებული როგორც ტაილანდის ტყის ებოლავირუსი.[6]
რესტონული ებოლავირუსი:
პირველად იზოლირებულ იქნა 1989 წელს რესტონში, ვირჯინიის შტატში, ამერიკაში, როდესაც გამოვლინდა ფილიპინებიდან ჩამოყვანილ მაკაკებში. ინფიცირებულ ცხოველებთან ექსპოზირებული რამდენიმე მუშაკი აღმოჩნდა დადებითი სეროლოგიურად, თუმცა მათ არ ჰქონდათ კლინიკური სიმპტომები. აღნიშნული პერიოდის შემდეგ, ფილიპინებში ვირუსი ასევე იზოლირებულ იქნა ღორებში.[7][8]
ბომბალის ებოლავირუსი:
პირველად დაფიქსირდა 2018 წელს, სიერა ლეონეში, ანგოლურ თავისუფალკუდიან ღამურებში (Mops condylurus) და მომცრო თავისუფალკუდიან ღამურებში (Chaerophon pumilus). იგი ასევე გამოვლენილია კენიასა და გვინეაში მობინადრე ღამურებში.[9][10] უცნობია, არის თუ არა ვირუსი პათოგენური ადამიანებში.[11]
სხვა ფილოვირუსული ინფექციები
ფილოვირუსების ოჯახში შედიან: ებოლას ვირუსი, მარბურგის ვირუსი და კუევავირუსი. მარბურგის ვირუსი წარმოადგენს ამ ჯგუფის ერთადერთ სხვა წევრს, რომელიც იწვევს ადამიანის ინფიცირებას. იგი იზოლირებულ იქნა ღამურებისგან და ხასიათდება ებოლას ვირუსის ინფექციის მსგავსი სინდრომებით. გამოვლინდა რამდენიმე ეპიდაფეთქება, ხშირად მაღაროებსა და გამოქვაბულებში ცხოველების აღმოჩენასთან დაკავშირებული.[12]
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას