ტვინის ტრავმული დაზიანების შეფასება, მწვავე
- მიმოხილვა
- თეორია
- გადაუდებელი მდგომარეობები
- დიაგნოზი
- წყაროები
შეჯამება
განმარტებები
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება (თავის ტვინის ტრავმა) არის თავის ტვინზე ზემოქმედებით ან გარეგანი ძალით გამოწვეული ტვინის ნორმალური ფუნქციის ან სტრუქტურის მოშლა.[1]McGinn MJ, Povlishock JT. Pathophysiology of traumatic brain injury. Neurosurg Clin N Am. 2016 Oct;27(4):397-407. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27637392?tool=bestpractice.com [2]Centers for Disease Control and Prevention. Surveillance report of traumatic braininjury-related deaths by age group, sex, and mechanism of injury - United States, 2018 and 2019. 2022 [internet publication]. https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/pdf/TBI-surveillance-report-2018-2019-508.pdf ტრავმული დაზიანება შეიძლება გამოიწვიოს ბლაგვმა ტრავმამ, გამჭოლმა დაზიანებებმა და აფეთქებამ. თუმცა თავზე ყველა ზემოქმედება არ იწვევს ტრავმას. ანალოგიურმა ზემოქმედებამ სხვადასხვა ადამიანში, პაციენტის ინდივიდუალური ფაქტორებიდან გამომდინარე, შეიძლება გამოიწვიოს სხვადასხვა სახის დაზიანება.
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება უკიდურესად ჰეტეროგენულია, რომლის ხანმოკლე და ხანგრძლივვადიან კლინიკურ გამოსავლებზე გავლენას ახდენს ინტრაკრანიული სპეციფიკური დაზიანება, თანმხლები ექსტრაკრანიული დაზიანება, ასაკი და ფონური დაავადებები.
კლასიფიკაცია
ტვინის ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაცია მრავალი გზითაა შესაძლებელი, მათ შორის ტიპის, სიმძიმის, ადგილმდებარეობის, დაზიანების მექანიზმისა და დაზიანებაზე ფიზიოლოგიური პასუხის მიხედვით.
კლასიფიკაციათა სისტემების უმეტესი ნაწილი დაფუძნებულია პაციენტის სიმპტომატოლოგიაზე, კლინიკური გასინჯვით ან დიაგნოსტიკური კვლევებით მიღებულ მონაცემებზე სტაბილიზაციის ადრეულ ფაზაში და არ ითვალისწინებს თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების განვითარების პროცესს.
აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) და ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) შეთანხმდნენ, რომ თავის ტვინის მსუბუქი ფორმის ტრავმული დაზიანება განპირობებულია ბლაგვი ან მექანიკური ძალით, რომელიც იწვევს გარკვეული ტიპის გარდამავალ კონფუზიას, დეზორიენტაციას ან ცნობიერების დაკარგვას და გრძელდება არაუმეტეს 30 წუთისა; შესაძლოა დაკავშირებული იყოს გარდამავალ ნეიროქცევით დეფიციტთან; გლაზგოს კომის სკალის (GCS) ქულა შეადგენს არანაკლებ 13-ს.[3]McCrea HJ, Perrine K, Niogi S, et al. Concussion in sports. Sports Health. 2013 Mar;5(2):160-4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3658375 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24427385?tool=bestpractice.com CDC: heads up Opens in new window თუმცა, ამ განსაზღვრების მიხედვით არ ხდება მნიშვნელოვანი ინტრაკრანიული დაზიანების მქონე ყველა პაციენტის იდენტიფიცირება. იშვიათ შემთხვევაში ზოგიერთ პაციენტს თავდაპირველად შეიძლება არ ჰქონდეს თავის ტვინის ტრავმის არც ერთი სიმპტომი.[4]Mower WR, Gupta M, Rodriguez R, et al. Validation of the sensitivity of the National Emergency X-Radiography Utilization Study (NEXUS) Head computed tomographic (CT) decision instrument for selective imaging of blunt head injury patients: an observational study. PLoS Med. 2017 Jul;14(7):e1002313. https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1002313 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28700585?tool=bestpractice.com ასეთი "გამორჩენილი" პაციენტები დროთა განმავლობაში სიმპტომურები ხდებიან. ამიტომ შემოთავაზებულია, რომ აღნიშნულ კლასიფიკაციაში, რომელიც ეფუძნება დროთა განმავლობაში რისკების განმეორებით შეფასებას, გათვალისწინებული იყოს გამოსავალზე მოქმედი ბევრი ცვლადი.[5]Tenovuo O, Diaz-Arrastia R, Goldstein LE, et al. Assessing the severity of traumatic brain injury - time for a change? J Clin Med. 2021 Jan 4;10(1):148. https://www.mdpi.com/2077-0383/10/1/148 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/33406786?tool=bestpractice.com
კლინიკურად მძიმე ფორმის კლასიფიკაცია
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება შეიძლება კლასიფიცირდეს, როგორც მსუბუქი, საშუალო ან მძიმე ფორმის, რაც ეფუძნება ტრავმის შემდეგ ნეიროქცევით დეფიციტს და თანამედროვე ნეიროვიზუალიზაციური კვლევის შედეგებს. ტერმინი "ტვინის შერყევა" ხშირად გამოიყენება თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმის სინონიმად.
გლაზგოს კომის სკალა (GCS) ფართოდ გამოიყენება ცნობიერების დონის ობიექტური შეფასებისთვის და მისი ქულები შეიძლება მერყეობდეს 3-დან (სრული რეაგირების გარეშე) 15 ქულამდე (რეაგირებით). აღნიშნული სკალა ასევე ფართოდ გამოიყენება თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების სიმძიმის დონის და პროგნოზის მიხედვით კლასიფიცირებისთვის.[6]Carney N, Totten AM, O'Reilly C, et al. Guidelines for the management of severe traumatic brain injury, fourth edition. Neurosurgery. 2017 Jan 1;80(1):6-15. https://braintrauma.org/uploads/03/12/Guidelines_for_Management_of_Severe_TBI_4th_Edition.pdf http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27654000?tool=bestpractice.com [7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com არსებობს კარგად დოკუმენტირებული უკუკავშირი, თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების ფონზე, გლაზგოს კომის სკალასა და კომპიუტერულ ტომოგრაფიაზე დადებითი ნიშნების ინციდენტობას შორის; გლაზგოს კომის სკალის ქულის 15-დან-14-მდე შემცირებისას ორმაგდება ინტრაკრანიული დაზიანების სიხშირე და ნეიროქირურგიული ჩარევის საჭიროება.[8]Smits M, Dippel DW, Steyerberg EW, et al. Predicting intracranial traumatic findings on computed tomography in patients with minor head injury: the CHIP prediction rule. Ann Intern Med. 2007 Mar 20;146(6):397-405. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17371884?tool=bestpractice.com [9]Ibañez J, Arikan F, Pedraza S, et al. Reliability of clinical guidelines in the detection of patients at risk following mild head injury: results of a prospective study. J Neurosurg. 2004 May;100(5):825-34. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15137601?tool=bestpractice.com
ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის შკალა 13-15; სიკვდილობა 0.1%
ზომიერი სიმძიმის ტვინის ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის სკალა 9-12; სიკვდილობა 10%
მძიმე ფორმის ტვინის ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის სკალა <9; სიკვდილობა 40%.
თავის ტვინის მსუბუქი დაზიანების კატეგორიისთვის გლაზგოს კომის სკალაში ქულა 13-ის შეტანაზე მუდმივი კამათი მიმდინარეობს, ამ პაციენტებში ინტრაკრანიული დაზიანების უფრო მაღალი ინციდენტობის გამო, GCS-ის 14 ან 15 ქულის მქონე პაციენტებთან შედარებით.[10]Türedi S, Hasanbasoglu A, Gunduz A, et al. Clinical decision instruments for CT scan in minor head trauma. J Emerg Med. 2008 Apr;34(3):253-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18180129?tool=bestpractice.com [11]Pearson WS, Ovalle F Jr, Faul M, et al. A review of traumatic brain injury trauma center visits meeting physiologic criteria from the american college of surgeons committee on trauma/centers for disease control and prevention field triage guidelines. Prehosp Emerg Care. 2012 Jul-Sep;16(3):323-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22548387?tool=bestpractice.com [12]Mena JH, Sanchez AI, Rubiano AM, et al. Effect of the modified Glasgow Coma Scale score criteria for mild traumatic brain injury on mortality prediction: comparing classic and modified Glasgow Coma Scale score model scores of 13. J Trauma. 2011 Nov;71(5):1185-92;discussion 1193. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3217203 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22071923?tool=bestpractice.com ავსტრალიის კლინიკური გაიდლაინების მიხედვით, გაზრდილი ავადობა დაკავშირებულია გლაზგოს კომის სკალის ქულა 13-თან. თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაციის გამოყენება შეზღუდულია პაციენტებში, რომელთაც გლაზგოს კომის სკალით აქვთ 14 ან 15 ქულა.[13]New South Wales Ministry of Health. Closed head injury in adults - initial management. Feb 2012 [internet publication]. http://www1.health.nsw.gov.au/pds/ActivePDSDocuments/PD2012_013.pdf
მეიოს ტვინის ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაცია ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტებს მათი კლინიკურ და CT ნიშნებზე დაყრდნობით ჰყოფს ზუსტ, სავარაუდო და შესაძლებელი ფორმების მიხედვით.[14]Malec JF, Brown AW, Leibson CL, et al. The Mayo classification system for traumatic brain injury severity. J Neurotrauma. 2007 Sep;24(9):1417-24. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17892404?tool=bestpractice.com
ვრცელი ეტიოლოგიით კლასიფიკაცია
შეიძლება იყოს ბლაგვი, გამჭოლი ან აფეთქებასთან დაკავშირებული.
თავის ტვინის ბლაგვი ტრავმული დაზიანება: გვხვდება, მაშინ როდესაც გარე მექანიკური ძალა სწრაფად აჩქარებს ან ანელებს ტვინზე ზემოქმედებას. ეს, როგორც წესი, გვხვდება სატრანსპორტო საშუალებებთან დაკავშირებული დაზიანებისას, დაცემის, მსხვრევადი დაზიანების, ან ფიზიკური შეხლა-შემოხლის დროს.
ტვინის გამჭოლი ტრავმული დაზიანება ხდება, როდესაც საგანი ხვრეტს თავის ქალას და არღვევს ტვინის მაგარ გარსს, ძირითადად ნანახია იარაღის სროლისას ან საჩხვლეტი იარაღით მიყენებული ჭრილობებისას.
აფეთქებით გამოწვეული თავის ტრავმული დაზიანება ხდება დაბომბვისა და ომის შემდეგ, განპირობებულია კონტაქტისა და ინერციული ძალების კომბინაციით, დიდი წნევითა და აკუსტიკური ტალღებით.[15]Ling G, Bandak F, Armonda R, et al. Explosive blast neurotrauma. J Neurotrauma. 2009 Jun;26(6):815-25. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19397423?tool=bestpractice.com
ჩართულობის რეგიონის მიხედვით კლასიფიკაცია
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება შეიძლება კლასიფიცირდეს დაზიანების ადგილის მიხედვით, როგორიცაა მაგალითად, დიფუზური ან კეროვანი, თუმცა ეს ორი ტიპი ხშირად ერთმანეთის თანმხლებია.[16]Maas AI, Stocchetti N, Bullock R. Moderate and severe traumatic brain injury in adults. Lancet Neurol. 2008 Aug;7(8):728-41. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18635021?tool=bestpractice.com
ტვინის დიფუზური დაზიანება მოიცავს დიფუზურ აქსონურ აზიანებას, ტვინის ჰიპოქსიურ დაზიანებას, დიფუზურ ცერებრულ ედემას ან დიფუზურ ვასკულურ დაზიანებას.
ფოკალური დაზიანება მოიცავს სპეციფიკურ დაზიანებებს, როგორიცაა კონტუზია, ქალასშიდა ჰემატომები, ინფარქტები, აქსონური აშრევება, კრანიული ნერვის დაზიანება და თავის ქალის მოტეხილობა.
კლასიფიკაცია დაზიანების პროგრესირების მიხედვით: პირველადი vs მეორეული
პირველადი დაზიანება განპირობებულია დაუყოვნებლივი მექანიკური ძალის, ბლაგვი, გამჭოლი ან აფეთქებით გამოწვეული დაზიანების გამო, და შეიძლება მოიცავდეს შემდეგს:
თავის ტვინის შერყევა: კომპიუტერული ტომოგრაფიით გამოვლენილი სიმპტომები ინტრაკრანიული დაზიანების გარეშე
თავის ქალას მოტეხილობა
კონტუზია: ლოკალური წერტილოვანი ჰემორაგია
ჰემატომა: სუბდურული, ეპიდურული, ინტრაცერებრული
სუბარაქნოიდული ჰემორაგია, სისხლჩაქცევა
აქსონური აშრევება ან ჭრილობა
მეორეული დაზიანება გულისხმობს პირველადი დაზიანების გამომწვევ პათოფიზიოლოგიურ შედეგებს. ეს მოიცავს კომპლექსური ნეირობიოლოგიური კასკადების ნაკრებს, რაც იცვლება ან იწყება უჯრედულ დონეზე პირველადი დაზიანების შემდეგ. ეს შეიძლება იყოს:[16]Maas AI, Stocchetti N, Bullock R. Moderate and severe traumatic brain injury in adults. Lancet Neurol. 2008 Aug;7(8):728-41. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18635021?tool=bestpractice.com
ცერებრული ედემა
ინტრაკრანიული წნევის მატება
ჰემორაგიის პროგრესირება
გულყრები
იშემია
ინფექციები
ტრავმით გამოწვეული ვენური სინუსის თრომბოზი.
ეპიდემიოლოგია
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება (TBI) ავადობისა და სიკვდილობის მნიშვნელოვანი მიზეზია; 2019 წელს აშშ-ში თავის ტვინის ტრავმასთან დაკავშირებული 60, 611 სიკვდილის შემთხვევა დაფიქსირდა.[2]Centers for Disease Control and Prevention. Surveillance report of traumatic braininjury-related deaths by age group, sex, and mechanism of injury - United States, 2018 and 2019. 2022 [internet publication]. https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/pdf/TBI-surveillance-report-2018-2019-508.pdf აშშ-ში ყოველწლიურად აღირიცხება დაახლოებით 2.5 მილიონი თავის ტრავმასთან დაკავშირებული უბედური შემთხვევა და გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში ვიზიტი.[17]Taylor CA, Bell JM, Breiding MJ, et al. Traumatic brain injury-related emergency department visits, hospitalizations, and deaths - United States, 2007 and 2013. MMWR Surveill Summ. 2017 Mar 17;66(9):1-16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5829835 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28301451?tool=bestpractice.com ინგლისსა და უელსში ყოველწლიურად 1 მილიონზე მეტი ადამიანი ხდება უბედური შემთხვევის მსხვერპლი და გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების განყოფილების პაციენტი, ბოლოდროინდელი თავის ტრავმით, და დაახლოებით 40,000 დაშვებულს აქვს თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების ნიშნები.[18]National Institute for Health and Care Excellence. Head injury: assessment and early management. 18 May 2023 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng232 თავის ტვინის ტრავმით განპირობებული უნარშეზღუდვის ტვირთი და სიკვდილობა, მაღალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებთან შედარებით, უფრო მაღალია დაბალი და საშუალო შემოსავლების მქონე ქვეყნებში.[19]Maas AIR, Menon DK, Adelson PD, et al; InTBIR Participants and Investigators. Traumatic brain injury: integrated approaches to improve prevention, clinical care, and research. Lancet Neurol. 2017 Dec;16(12):987-1048. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29122524?tool=bestpractice.com
თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტთა დაახლოებით 80-90%-ს ჩატარებული აქვს მკურნალობა და არ სჭირდებათ ჰოსპიტალიზაცია.[20]Kay A, Teasdale G. Head injury in the United Kingdom. World J Surg. 2001 Sep;25(9):1210-20. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11571960?tool=bestpractice.com [21]Centers for Disease Control and Prevention. Traumatic brain injury in the United States: Emergency department visits, hospitalizations and deaths 2002-2006 (Blue Book). Mar 2010 [internet publication]. https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/tbi_ed.html
თავის ტვინის მსუბუქი დაზიანების შემთხვევების უმეტესობა ხდება მცირეწლოვან ბავშვებში (ასაკი 0-დან-4 წლამდე) და მოზარდებსა და მოზრდილებში (ასაკი 15-დან-24 წლამდე), ინციდენტობის შემდეგი პიკი კი არის ხანდაზმულებში (65 წელზე მეტი ასაკი).[17]Taylor CA, Bell JM, Breiding MJ, et al. Traumatic brain injury-related emergency department visits, hospitalizations, and deaths - United States, 2007 and 2013. MMWR Surveill Summ. 2017 Mar 17;66(9):1-16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5829835 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28301451?tool=bestpractice.com ხანდაზმული ასაკობრივი ჯგუფი მოიცავს ტვინის ტრავმულ დაზიანებასთან დაკავშირებულ ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილობის ყველაზე მაღალ მაჩვენებლებს.[17]Taylor CA, Bell JM, Breiding MJ, et al. Traumatic brain injury-related emergency department visits, hospitalizations, and deaths - United States, 2007 and 2013. MMWR Surveill Summ. 2017 Mar 17;66(9):1-16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5829835 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28301451?tool=bestpractice.com [2]Centers for Disease Control and Prevention. Surveillance report of traumatic braininjury-related deaths by age group, sex, and mechanism of injury - United States, 2018 and 2019. 2022 [internet publication]. https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/pdf/TBI-surveillance-report-2018-2019-508.pdf
ყოველწლიურად ტვინის ტრავმული დაზიანების სიხშირე უფრო მაღალია კაცებში, ვიდრე ქალებში, ყველა ასაკობრივ ჯგუფში.[17]Taylor CA, Bell JM, Breiding MJ, et al. Traumatic brain injury-related emergency department visits, hospitalizations, and deaths - United States, 2007 and 2013. MMWR Surveill Summ. 2017 Mar 17;66(9):1-16. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5829835 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28301451?tool=bestpractice.com თავის ტვინის ტრავმასთან დაკავშირებული სიკვდილობის ასაკ-დაკორექტირებული მაჩვენებელი ყოველ 100 000 მოსახლეზე მამაკაცებში (2018 წელს 26.8 და 2019 წელს 26.6) სამჯერ აღემატებოდა ქალებში მაჩვენებელს (2018 წელს 8.2 და 2019 წელს 8.1).[2]Centers for Disease Control and Prevention. Surveillance report of traumatic braininjury-related deaths by age group, sex, and mechanism of injury - United States, 2018 and 2019. 2022 [internet publication]. https://www.cdc.gov/traumaticbraininjury/pdf/TBI-surveillance-report-2018-2019-508.pdf
ტვინის შერყევა და შერყევის შემდგომი სიმპტომები
თავის ტვინის შერყევის სიმპტომებია: ხანმოკლე კონფუზია, დეზორიენტაცია ან ცნობიერების დაკარგვა, ნეიროქცევითი დეფიციტით ან მის გარეშე. თავის ტვინის შერყევა გვხვდება ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტთა უმრავლესობაში და, ჩვეულებრივ, ერთადერთი ნიშანია ტვინის მსუბუქი დაზიანების დროს. საშუალო ან მძიმე დაზიანების მქონე პაციენტებს, როგორც წესი, აქვთ უფრო მძიმე ნეიროკოგნიტიური დეფიციტი, რის გამოც ვლინდება დაზიანებების კომბინაცია, რაც მოიცავს შერყევის სიმპტომებსაც.
შერყევის ხუთი ძირითადი ქვეტიპია: თავის ტკივილი, კოგნიტური, ვესტიბულური, გუნება-განწყობის და ოკულომოტორული სიმპტომები. ერთმა მეტაანალიზმა აჩვენა, რომ თავის ტკივილი და კოგნიტური სიმპტომები ყველაზე ხშირი ქვეტიპია როგორც მოზრდილებში, ასევე ბავშვებში.[22]Lumba-Brown A, Teramoto M, Bloom OJ, et al. Concussion guidelines step 2: Evidence for subtype classification. Neurosurgery. 2020 Jan 1;86(1):2-13. https://www.doi.org/10.1093/neuros/nyz332 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31432081?tool=bestpractice.com
ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზასციის განსაზღვრება თავის ტვინის შერყევის შემდგომი სინდრომის შესახებ გულისხმობს ჩამოთვლილთაგან 3 ან მეტი სიმპტომის არსებობას თავის დაზიანების შემდეგ: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, გაღიზიანებადობა, კონცენტრაციის და მენტალური დავალებების შესრულების გაძნელება, მეხსიერების პრობლემები, უძილობა და დაქვეითებული ამტანობა სტრესის, ემოციური მღელვარების ან ალკოჰოლის მიმართ.[23]World Health Organization. The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: clinical descriptions and diagnostic guidelines. 1992 [internet publication]. https://apps.who.int/iris/handle/10665/37958
2017 წელს აშშ-ში სკოლის მოსწავლეების 15%-ს ჰქონდა სპორტულ აქტივობასთან დაკავშირებული ტვინის შერყევა ერთხელ მაინც ერთი წლის განმავლობაში.[24]DePadilla L, Miller GF, Jones SE, et al. Self-reported concussions from playing a sport or being physically active among high school students - United States, 2017. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2018 Jun 22;67(24):682-5. https://www.cdc.gov/mmwr/volumes/67/wr/mm6724a3.htm?s_cid=mm6724a3_w http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29927909?tool=bestpractice.com ბავშვებისა და მოზრდილების დაახლოებით 30% უჩივის შერყევის შემდგომ მუდმივ სიმპტომებს, რომლებიც გრძელდება დაზიანებიდან 30 დღის შემდეგ.[25]Zemek R, Barrowman N, Freedman SB, et al. Clinical risk score for persistent postconcussion symptoms among children with acute concussion in the ED. JAMA. 2016 Mar 8;315(10):1014-25. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26954410?tool=bestpractice.com [26]de Koning ME, Scheenen ME, van der Horn HJ, et al. Non-hospitalized patients with mild traumatic brain injury: the forgotten minority. J Neurotrauma. 2017 Jan 1;34(1):257-61. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27029852?tool=bestpractice.com
ჰემორაგია
კომპიუტერულ ტომოგრამაზე ტრავმული სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა (SAH) თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ნიშანია, რომელიც გვხვდება ტვინის ტრავმის საშუალოდან მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 30-40%-ში და თავის ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტების 5%-ში.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com [27]Steyerberg EW, Mushkudiani N, Perel P, et al. Predicting outcome after traumatic brain injury: development and international validation of prognostic scores based on admission characteristics. PLoS Med. 2008 Aug 5;5(8):e165. http://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0050165 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18684008?tool=bestpractice.com [28]Roberts I, Yates D, Sandercock P, et al; CRASH trial collaborators. Effect of intravenous corticosteroids on death within 14 days in 10008 adults with clinically significant head injury (MRC CRASH trial): randomised placebo-controlled trial. Lancet. 2004 Oct 9-15;364(9442):1321-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15474134?tool=bestpractice.com სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა ხშირად დაკავშირებულია ინტრაკრანიულ სხვა დაზიანებებთან. თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალო ან მძიმე ფორმის მქონე პაციენტში სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა ასოცირებულია უფრო ცუდ გამოსავალთან, თუმცა არ არის დადგენილი, SAH დაზიანების სიმძიმის მარტივი მარკერია, თუ უფრო ცუდი გამოსავლები განპირობებულია შემდგომი ვაზოსპაზმით.[29]Kramer DR, Winer JL, Pease BA, et al. Cerebral vasospasm in traumatic brain injury. Neurol Res Int. 2013;2013:415813. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3703898 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23862062?tool=bestpractice.com
სუბდურული ჰემატომა ტვინის ტრავმული დაზიანებისას წარმონაქმითი დაზიანების ყველაზე მეტად გავრცელებული ტიპია, რომელიც ვლინდება ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალოდან -მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა დაახლოებით 20%-ში და ტვინის ტრავმული ფატალური დაზიანების მქონე პაციენტთა დაახლოებით 30%-ში. სუბდურული ჰემატომა თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტების 3%-ში გვხვდება. სუბდურული ჰემატომა, რომელიც იწვევს ჰოსპიტალიზციას ან სიკვდილს ყველაზე ხშირად ვითარდება ავარიების შემდგომ მოზრდილებში და დაცემის შედეგად ხანდაზმულებში.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com [30]Bullock MR, Chesnut R, Ghajar J, et al; Surgical Management of Traumatic Brain Injury Author Group. Surgical management of acute subdural hematomas. Neurosurgery. 2006 Mar;58(3 suppl):S16-24. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16710968?tool=bestpractice.com [31]Urban JE, Whitlow CT, Edgerton CA, et al. Motor vehicle crash-related subdural hematoma from real-world head impact data. J Neurotrauma. 2012 Dec 10;29(18):2774-81. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3521134 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22928543?tool=bestpractice.com
ეპიდურული ჰემატომა გვხვდება ტვინის საშუალო-მძიმე დაზიანების მქონე პაციენტების 10%-ში და მსუბუქი დაზიანების მქონე 1%-ში. ეპიდურული ჰემატომის ინციდენტობა ყველაზე მაღალია მოზარდებსა და მოზრდილებს შორის, ხშირად 20-30 წლის ასაკში. ეპიდურული ჰემატომის შემთხვევათა უმეტესობა გამოწვეულია ავარიებით, დაცემითა და ფიზიკური ძალადობით.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com [27]Steyerberg EW, Mushkudiani N, Perel P, et al. Predicting outcome after traumatic brain injury: development and international validation of prognostic scores based on admission characteristics. PLoS Med. 2008 Aug 5;5(8):e165. http://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0050165 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18684008?tool=bestpractice.com
ინტრაცერებრული ჰემატომა ვითარდება ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე საშუალოდან მძიმე ფორმის პაციენტების 10-დან-30%-ში და ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტთა <1%-ში.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com [16]Maas AI, Stocchetti N, Bullock R. Moderate and severe traumatic brain injury in adults. Lancet Neurol. 2008 Aug;7(8):728-41. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18635021?tool=bestpractice.com
თავის ტვინის კონტუზია
ვითარდება ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალოდან-მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 20-დან-30%-ში და ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტთა 6%-ში.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com [28]Roberts I, Yates D, Sandercock P, et al; CRASH trial collaborators. Effect of intravenous corticosteroids on death within 14 days in 10008 adults with clinically significant head injury (MRC CRASH trial): randomised placebo-controlled trial. Lancet. 2004 Oct 9-15;364(9442):1321-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15474134?tool=bestpractice.com [32]Iaccarino C, Schiavi P, Picetti E, et al. Patients with brain contusions: predictors of outcome and relationship between radiological and clinical evolution. J Neurosurg. 2014 Apr;120(4):908-18. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24506250?tool=bestpractice.com
აქსონების დაზიანება
შესაძლოა, გარკვეული ხარისხით ვლინდებოდეს თავის ტვინის ტრავმის მქონე პაციენტთა უმრავლესობაში, თუმცა აქსონების მცირედი დაზიანება მიკროსკოპულია და არ ვლინდება ტომოგრაფიით.
აქსონების დიფუზური დაზიანება სავარაუდოდ გვხვდება ტვინის ტრავმის ყველა შემთხვევაში, რომელიც ფატალურად სრულდება და ასევე იმ შემთხვევებშიც, როცა დგება პერსისტენტული ვეგეტაციური მდგომარეობა. აქსონების დიფუზური დაზიანების არსებობა ცუდი გამოსავლის პროგნოზული ფაქტორია.[33]van Eijck MM, Schoonman GG, van der Naalt J, et al. Diffuse axonal injury after traumatic brain injury is a prognostic factor for functional outcome: a systematic review and meta-analysis. Brain Inj. 2018;32(4):395-402. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29381396?tool=bestpractice.com საწყისი კომპიუტერული ტომოგრაფია ნორმალურია იმ პაციენტთა 50-დან-80%-ში, რომელთაც დაესვათ დიფუზური აქსონური დაზიანების დიაგნოზი, მაგრამ მაგნიტურ რეზონანსული ტომოგრაფია აჩვენებს აქსონური დაზიანების მტკიცებულებას ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალო და მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 70%-ში.[34]Skandsen T, Kvistad KA, Solheim O, et al. Prevalence and impact of diffuse axonal injury in patients with moderate and severe head injury: a cohort study of early magnetic resonance imaging findings and 1-year outcome. J Neurosurg. 2010 Sep;113(3):556-63. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19852541?tool=bestpractice.com
თავის ქალის მოტეხილობები
წარმოდგენილია ტვინის ტრავმული დაზიანების მსუბუქი ფორმის მქონე პაციენტთა 5%-ში და მძიმე ფორმის ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტთა 50%-ში. თავის ქალას მოტეხილობების უმრავლესობა განპირობებულია დაცემით, ფიზიკური ძალადობით ან ავარიასთან დაკავშირებული დაზიანებებით. ყველაზე გავრცელებული მოტეხილობაა მარტივი ხაზოვანი მოტეხილობა, რომელიც თავის ქალას ყველა მოტეხილობის >50%-ს შეადგენს. ტვინის ტრავმული მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტების 1%-ზე ნაკლებს აქვთ ქალას კომპრესიული მოტეხილობა.[7]Stiell IG, Wells GA, Vandemheen K, et al. The Canadian CT head rule for patients with minor head injury. Lancet. 2001 May 5;357(9266):1391-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11356436?tool=bestpractice.com
გამჭოლი ან აფეთქებით გამოწვეული დაზიანება
გამჭოლი დაზიანებები კლასიფიცირდება როგორც მაღალ ან დაბალსიჩქარიანი და შესაძლოა იყოს თვითნებური, განზრახ ან ძალადობასთან დაკავშირებული. თავში იარაღით მიყენებულ ჭრილობას აქვს 50% -იანი სიკვდილობა.[35]Cripps MW, Ereso AQ, Sadjadi J, et al. The number of gunshot wounds does not predict injury severity and mortality. Am Surg. 2009 Jan;75(1):44-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19213396?tool=bestpractice.com
აფეთქებით დაზიანებული დაზიანებები ტვინის ტრავმული დაზიანების მთავარი გამომწვევი მიზეზია აქტიური ჯარის პერსონალში საომარ ზონებში, იგი შეადგენს მძიმე ფორმის ყველა ყველა ტრავმული დაზიანების 60%-ს.[36]DuBose JJ, Barmparas G, Inaba K, et al. Isolated severe traumatic brain injuries sustained during combat operations: demographics, mortality outcomes, and lessons to be learned from contrasts to civilian counterparts. J Trauma. 2011 Jan;70(1):11-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21217475?tool=bestpractice.com [37]Ling G, Ecklund JM, Bandak FA. Brain injury from explosive blast: description and clinical management. Handb Clin Neurol. 2015;127:173-80. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25702216?tool=bestpractice.com
დიფერენციული დიაგნოზები
ხშირი
- თავის ქალას მოტეხულობები (ფუძის მოტეხილობის გარდა)
- ქალა ფუძის მოტეხილობა
- თავის ტვინის კონტუზია
- ინტრაცერებრალური ჰემორაგია
- სუბდურალური სისხლჩაქცევა
- ეპიდურალური ჰემატომა
- პარკუჭებსშორისი ჰემორაგია
- ტრავმული სუბარაქნოიდული ჰემორაგია
- გამჭოლი დაზიანებები
- დიფუზური აქსონური დაზიანება
- თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანება
კონტრიბუტორები
ავტორები
Micelle J. Haydel, MD
Albert J. Lauro Professor of Medicine/Emergency Medicine
Clinical Professor Medicine/Emergency Medicine
Section of Emergency Medicine
Louisiana State University Health Science Center
New Orleans
LA
გაფრთხილება:
MJH is an author of a reference cited in this topic.
მადლიერება
Dr Micelle J. Haydel would like to gratefully acknowledge Dr Victoria E. Johnson, Dr Marek Ma, Dr Nathan Ranalli, and Dr Douglas H. Smith, previous contributors to this topic.
გაფრთხილება:
VEJ, MM, NR, and DHS declare that they have no competing interests.
რეცენზენტები
David W. Wright, MD
Director of Research
Department of Emergency Medicine
Emory University
Atlanta
GA
გაფრთხილება:
DWW declares that he has no competing interests.
David Sharp, MBBS, BA, MRCP, PhD
Senior Lecturer In Neurology
Imperial College
London
UK
გაფრთხილება:
DS declares that he has no competing interests.
წყაროები
ძირითადი სტატიები
Carney N, Totten AM, O'Reilly C, et al. Guidelines for the management of severe traumatic brain injury, fourth edition. Neurosurgery. 2017 Jan 1;80(1):6-15.სრული ტექსტი აბსტრაქტი
National Institute for Health and Care Excellence. Head injury: assessment and early management. 18 May 2023 [internet publication].სრული ტექსტი
Kochanek PM, Tasker RC, Carney N, et al. Guidelines for the management of pediatric severe traumatic brain injury, third edition: update of the Brain Trauma Foundation guidelines. Pediatr Crit Care Med. 2019 Mar;20(3s suppl 1):S1-82.სრული ტექსტი აბსტრაქტი
Expert Panel on Neurological Imaging; Shih RY, Burns J, Ajam AA. ACR Appropriateness Criteria® head trauma: 2021 update. J Am Coll Radiol. 2021 May;18(5S):S13-36.სრული ტექსტი აბსტრაქტი
Lumba-Brown A, Yeates KO, Sarmiento K, et al. Centers for Disease Control and Prevention guideline on the diagnosis and management of mild traumatic brain injury among children. JAMA Pediatr. 2018 Nov 1;172(11):e182853.სრული ტექსტი აბსტრაქტი
გამოყენებული სტატიები
ამ თემაში მოხსენიებული წყაროების სრული სია ხელმისაწვდომია მომხმარებლებისთვის, რომლებსაც აქვთ წვდომა BMJ Best Practice-ის ყველა ნაწილზე.
გაიდლაინები
- Head injury: assessment and early management
- Clinical policy: critical issues in the management of adult patients presenting to the emergency department with mild traumatic brain injury
მეტი გაიდლაინებიკალკულატორები
გლაზგოს კომის შკალა
თავის მინორული დაზიანების კანადური თავის CT-ის წესი
მეტი კალკულატორებიVideos
ვენიპუნქტურა და ფლებოტომია - ანიმაციური დემონსტრაცია
მეტი ვიდეოები
შედით სისტემაში ან გამოიწერეთ BMJ Best Practice
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს განცხადებას