ტვინის ტრავმული დაზიანების შეფასება, მწვავე

ბოლო მიმოხილვა: 28 სექტებერი 2021

ბოლო განახლება: 25 მაისი 2021

განმარტებები

თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება (თავის ტვინის ტრავმა) არის თავის ტვინზე ზემოქმედებით ან გარეგანი ძალით გამოწვეული ტვინის ნორმალური ფუნქციონირების ან სტრუქტურის მოშლა.[1][2] ბლაგვმა ტრავმამ, გამჭოლმა დაზიანებებმა და აფეთქებამ შეიძლება გამოიწვიოს ტრავმული დაზიანება. თავზე ყველა ზემოქმედება არ იწვევს ტრავმულ დაზიანებას. დაზიანების შემდეგ, გლაზგოს შკალაზე და/ან ნეიროქცევითი დაზიანებების მიხედვით ტვინის ტრავმული დაზიანების შემთხვევა შესაძლებელია დაიყოს როგორც მსუბუქი, საშუალო ან მძიმე ფორმის დაზიანება.

ტერმინი "ტვინის შერყევა" ხშირად გამოიყენება თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმის ნაცვლად. დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები და მსოფლიო ჯანმრთელობის ორგანიზაცია შეთანხმდნენ, რომ ტვინის მსუბუქი ფორმის ტრავმული დაზიანება განპირობებულია ბლაგვი ან მექანიკური ძალით, რომელიც იწვევს გარკვეული ტიპის გარდამავალ დაბნეულობას, დეზორიენტაციას ან ცნობიერების დაკარგვას, რომელიც გრძელდება არაუმეტეს 30 წუთისა და შესაძლოა დაკავშირებული იყოს გარდამავალ ნეიროქცევით დაზიანებასთან; გლაზგოს კომის სკალა არის არანაკლებ 13-15 ქულა.[3] CDC: heads up external link opens in a new window

კლასიფიკაცია

ტვინის ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაცია მრავალი გზითაა შესაძლებელი, მათ შორის ტიპის, სიმძიმის, ადგილმდებარეობის, დაზიანების მექანიზმისა და დაზიანებაზე ფიზიოლოგიური პასუხის მიხედვით.

თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება უკიდურესად ჰეტეროგენულია, რომლის ხანმოკლე და გრძელვადიან კლინიკურ შედეგებზე მოქმედებს სპეციფიკური ინტრაკრანიული დაზიანება, თანმხლები ექსტრაკრანიული დაზიანება, ასაკი და თანმხლები დაავადებები. კლასიფიკაციათა სისტემების უმრავლესობა დაფუძნებულია პაციენტის სიმპტომატოლოგიაზე, გასინჯვით ან დიაგნოსტიკური კვლევებით მოპოვებულ მონაცემებზე სტაბილიზაციის ადრეულ ფაზაში და არ ითვალისწინებს თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების განვითრების პროცესს.

თუმცა, გამოთქმულია მოსაზრება, რომ განმეორების რისკის კლასიფიკაცია დროთა განმავლობაში გამოსავლის პროგნოზირების საშუალებას იძლევა მრავალი ცვლადის მიხედვით.[4]

კლინიკურად მძიმე ფორმის კლასიფიკაცია

გლაზგოს კომის სკალა ფართოდ გამოიყენება ტვინის ტრავმული დაზიანების სიმძიმის დონეებისა და პროგნოზის მიხედვით დასაყოფად.[5][6] ტვინის ტრავმული დაზიანების შემდეგ არსებობს უკუკავშირი გლაზგოს კომის შკალასა და ტომოგრაფიაზე დადებითი ნიშნების ინცედონტობას შორის; ქალასშიდა დაზიანების სიხშრე და ნეიროქირურგიული ჩარევის საჭიროება ორჯერ მომატებულია, როდესაც გლაზგოს კომის შკალა ეცემა 15-დან-14-მდე.[7][8]

ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის შკალა 13-15; სიკვდილობა 0.1%
ზომიერი სიმძიმის ტვინის ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის სკალა 9-12; სიკვდილობა 10%
მძიმე ფორმის ტვინის ტრავმული დაზიანება: გლაზგოს კომის სკალა <9; სიკვდილობა 40%.

მრავალი კლინიცისტის რეკომენდაციით, თუ გლაზგოს კომის შკალით ქულა 13-ია, ტრავმა უნდა კლასიფიცირდეს როგორც საშუალო, და არა მსუბუქი, რადგან ჰემორაგიის და ცუდი გამოსავლის რისკი უფრო მაღალია (შედარებით ქულებთან >13).[9][10][11] ავსტრალიაში კლინიკურმა გაიდლაინმა დაადგინა, რომ გლაზგოს კომის სკალა 13-თან დაკავშირებულია გაზრდილი სიკვდილობა და ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაცია შეზღუდულია პაციენტებში, რომელთაც აქვთ გლაზგოს კომის სკალაზე 14-15 ქულა.[12]

მეიოს ტვინის ტრავმული დაზიანების კლასიფიკაცია ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტებს მათი კლინიკურ და CT ნიშნებზე დაყრდნობით ჰყოფს ზუსტ, სავარაუდო და შესაძლებელი ფორმების მიხედვით.[13]

ვრცელი ეტიოლოგიით კლასიფიკაცია

შეიძლება იყოს ბლაგვი, გამჭოლი ან აფეთქებასთან დაკავშირებული.

ტვინის ბლაგვი ტრავმული დაზიანება: ხდება, მაშინ როდესაც გარე მექანიკური ძალა განაპირობებს ტვინის ზემოქმედების სწრაფ დაჩქარებას ან შემცირებას. ეს, როგორც წესი, გვხვდება ავტომობილთან დაკავშირებული დაზიანებისას, დავარდნისას, ავარიისას, ან ფიზიკური ჩხუბისას.
ტვინის გამჭოლი ტრავმული დაზიანება ხდება, როდესაც საგანი ხვრეტს თავის ქალას და არღვევს ტვინის მაგარ გარსს, ძირითადად ნანახია იარაღის სროლისას ან საჩხვლეტი იარაღით მიყენებული ჭრილობებისას.
აფეთქებით გამოწვეული თავის ტრავმული დაზიანება ხდება დაბომბვისა და ომის შემდეგ, განპირობებულია კონტაქტისა და ინერციული ძალების კომბინაციით, დიდი წნევითა და აკუსტიკური ტალღებით.[14]

ჩართულობის რეგიონის მიხედვით კლასიფიკაცია

ტვინის ტრავმული დაზიანება შესაძლოა დაიყოს ჩართული ადგილმდებარეობის მიხედვით, როგორიცაა მაგალითად დიფუზური ან ფოკალური, თუმცა ეს ორი ტიპი ხშირად ერთმანეთის თანმხლებია.

ტვინის დიფუზური დაზიანება მოიცავს დიფუზურ აქსონურ აზიანებას, ტვინის ჰიპოქსიურ დაზიანებას, დიფუზურ ცერებრულ ედემას ან დიფუზურ ვასკულურ დაზიანებას.[15]
ფოკალური დაზიანება მოიცავს სპეციფიკურ დაზიანებებს, როგორიცაა კონტუზია, ქალასშიდა ჰემატომები, ინფარქტები, აქსონური აშრევება, კრანიული ნერვის დაზიანება და თავის ქალის მოტეხილობა.[15]

კლასიფიკაცია დაზიანების პროგრესირების მიხედვით: პირველადი vs მეორეული

პირველადი დაზიანება განპირობებულია დაუყოვნებლივი მექანიკური ძალის, ბლაგვი, გამჭოლი ან აფეთქებით გამოწვეული დაზიანების გამო, და შეიძლება მოიცავდეს შემდეგს:

ტვინის შერყევა
თავის ქალას მოტეხილობა
კონტუზია
ჰემატომა
სუბარაქნოიდული ან ფოკალური სისხლჩაქცევა
აქსონური აშრევება ან ჭრილობა

მეორეული დაზიანება გულისხმობს პირველადი დაზიანების გამომწვევ პათოფიზიოლოგიურ შედეგებს. ეს მოიცავს კომპლექსური ნეირობიოლოგიური კასკადების ნაკრებს, რაც იცვლება ან იწყება უჯრედულ დონეზე პირველადი დაზიანების შემდეგ. ეს შეიძლება იყოს:[15]

ცერებრული ედემა
ინტრაკრანიული წნევის მატება
ჰემორაგია
გულყრები
იშემია
ინფიცირებასთან.

ეპიდემიოლოგია

თავის ტვინის ტრავმული დაზიანება იწვევს მნიშვნელოვან ავადობას და სიკვდილობას და იწვევს 2.5 მილიონ ვიზიტს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების განყოფილებაში ყოველწლიურად აშშ-ში, ხოლო 1.4 მილიონს- დიდ ბრიტანეთში.[1][16] მაღალი შემოსავლის მქონე ქვეყნებთან შედარებით დაბალი და საშუალო შემოსავლის მქონე ქვეყნებში ტვინის ტრავმული დაზიანებით განპირობებული უნარშეზღუდვა და სიკვდილობა უფრო მაღალია.[17]

თავის ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტების დაახლოებით 90%-ს აქვს მსუბუქი დაზიანება, მკურნალობა და გაწერა ხდება ხანგრძლივი ჰოსპიტალიზაციის და ჩარევის გარეშე.[18] დაახლოებით 10%-ს აქვს დაზიანება, რომელიც საჭიროებს ჰოსპიტალიზაციას და დაახლოებით 2% კვდება.[1]

თავის ტვინის მსუბუქი დაზიანების შემთხვევების უმეტესობა ხდება მცირეწლოვან ბავშვებში (ასაკი 0-დან-4 წლამდე) და მოზარდებსა და მოზრდილებში (ასაკი 15-დან-24 წლამდე), ინციდენტობის შემდეგი პიკი კი არის ხანდაზმულებში (65 წელზე მეტი ასაკი).[1] ხანდაზმული ასაკობრივი ჯგუფი მოიცავს ტვინის ტრავმულ დაზიანებასთან დაკავშირებულ ჰოსპიტალიზაციისა და სიკვდილობის ყველაზე მაღალ მაჩვენებლებს.[1] ყოველწლიურად ტვინის ტრავმული დაზიანების სიხშირე უფრო მაღალია კაცებში, ვიდრე ქალებში, ყველა ასაკობრივ ჯგუფში.[19]

ნეიროქირურგიული ჩარევის (მაგ. კრანიოტომია, ქალას მოტეხილობა, ინტრაკრანიული წნევის მატება ან ვენტრიკულოსტომია) საჭიროება ორმაგდება როცა გლაზგოს კომის შკალით ქულა 15-დან 14-მდე მცირდება.[8]

ტვინის შერყევა და შერყევის შემდგომი სიმპტომები

ტვინის შერყევა გვხვდება ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტების უმეტესობაში და, როგორც წესი, ერთადერთი ნიშანია მსუბუქი დაზიანების დროს. საშუალო ან მძიმე დაზიანების მქონე პაციენტებს, როგორც წესი, აქვთ დაზიანებების კომბინაცია, რაც მოიცავს შერყევის სიმპტომებსაც.

შერყევის ხუთი ძირითადი ქვეტიპია: თავის ტკივილი, კოგნიტური, ვესტიბულური, განწყობის და მხედველობის-მოტორული სიმპტომები. ერთი მეტა-ანალიზის თანახმად, თავის ტკივილი და კოგნიტური სიმპტომები ყველაზე ხშირია როგორც ზრდასრულებში, ასევე ბავშვებში.[20]

ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზასციის განსაზღვრება თავის ტვინის შერყევის შემდგომი სინდრომის შესახებ გულისხმობს ჩამოთვლილთაგან 3 ან მეტი სიმპტომის არსებობას თავის დაზიანების შემდეგ: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, გაღიზიანებადობა, კონცენტრაციის და მენტალური დავალებების შესრულების გაძნელება, მეხსიერების პრობლემები, უძილობა და დაქვეითებული ამტანობა სტრესის, ემოციური მღელვარების ან ალკოჰოლის მიმართ.[21]

2017 წელს აშშ-ში სკოლის მოსწავლეების 15%-ს ჰქონდა სპორტულ აქტივობასთან დაკავშირებული ტვინის შერყევა ერთხელ მაინც ერთი წლის განმავლობაში.[22] ბავშვებისა და მოზრდილების დაახლოებით 30% უჩივის შერყევის შემდგომ მუდმივ სიმპტომებს, რომლებიც გრძელდება დაზიანებიდან 30 დღის შემდეგ.[23][24]

ჰემორაგია

ტრავმული სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა არის ტვინის ტრავმული დაზიანების ერთ-ერთი გავრცელებული ნიშანი ტომოგრაფიაზე, რომელიც ფიქსირდება ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალოდან-მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 30-დან-40%-ში და ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტთა 5%-ში.[6][25][26] სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა ხშირად დაკავშირებულია სხვა დაზიანებებთან. სუბარაქნოიდულ სისხლჩაქცევას ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალო ან მძიმე ფორმის მქონე პაციენტში უფრო ცუდი პროგნოზი აქვს, მაგრამ არ არის დადგენილი სუბარაქნოიდული სისხლჩაქცევა დაზინების სიმძიმის მარტივი მარკერია თუ ეს ცუდი პროგნოზი განპირობებულია შემდგომი ვაზოსპაზმით.[27]

სუბდურული ჰემატომა ტვინის ტრავმული დაზიანებისას წარმონაქმითი დაზიანების ყველაზე მეტად გავრცელებული ტიპია, რომელიც ვლინდება ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალოდან -მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა დაახლოებით 20%-ში და ტვინის ტრავმული ფატალური დაზიანების მქონე პაციენტთა დაახლოებით 30%-ში. სუბდურული ჰემატომა თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტების 3%-ში გვხვდება. სუბდურული ჰემატომა, რომელიც იწვევს ჰოსპიტალიზციას ან სიკვდილს ყველაზე ხშირად ვითარდება ავარიების შემდგომ მოზრდილებში და დაცემის შედეგად ხანდაზმულებში.[6][28]

ეპიდურული ჰემატომა გვხვდება ტვინის საშუალო-მძიმე დაზიანების მქონე პაციენტების 10%-ში და მსუბუქი დაზიანების მქონე 1%-ში. ეპიდურული ჰემატომის ინციდენტობა ყველაზე მაღალია მოზარდებსა და მოზრდილებს შორის, ხშირად 20-30 წლის ასაკში. ეპიდურული ჰემატომის შემთხვევათა უმეტესობა გამოწვეულია ავარიებით, დაცემითა და ფიზიკური ძალადობით.[6][25]

ინტრაცერებრული ჰემატომა ვითარდება ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე საშუალოდან მძიმე ფორმის პაციენტების 10-დან-30%-ში და ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტთა <1%-ში.[6][15]

თავის ტვინის კონტუზია

ვითარდება ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალოდან-მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 20-დან-30%-ში და ტვინის მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტთა 6%-ში.[6][26][29]

აქსონების დაზიანება

სავარაუდოდ გვხვდება ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტების უმეტესობაში, თუმცა აქსონების მცირედი დაზიანება, როგორც წესი, მიკროსკოპულია და არ ვლინდება ტომოგრაფიით.

აქსონების დიფუზური დაზიანება სავარაუდოდ გვხვდება ტვინის ტრავმის ყველა შემთხვევაში, რომელიც ფატალურად სრულდება და ასევე იმ შემთხვევებშიც, როცა დგება პერსისტენტული ვეგეტაციური მდგომარეობა. აქსონების დიფუზური დაზიანების არსებობა ცუდი გამოსავლის პროგნოზული ფაქტორია.[30] საწყისი კომპიუტერული ტომოგრაფია ნორმალურია იმ პაციენტთა 50-დან-80%-ში, რომელთაც დაესვათ დიფუზური აქსონური დაზიანების დიაგნოზი, მაგრამ მაგნიტურ რეზონანსული ტომოგრაფია აჩვენებს აქსონური დაზიანების მტკიცებულებას ტვინის ტრავმული დაზიანების საშუალო და მძიმე ფორმის მქონე პაციენტთა 70%-ში.[31]

თავის ქალის მოტეხილობები

წარმოდგენილია ტვინის ტრავმული დაზიანების მსუბუქი ფორმის მქონე პაციენტთა 5%-ში და მძიმე ფორმის ტვინის ტრავმული დაზიანების მქონე პაციენტთა 50%-ში. თავის ქალას მოტეხილობების უმრავლესობა განპირობებულია დაცემით, ფიზიკური ძალადობით ან ავარიასთან დაკავშირებული დაზიანებებით. ყველაზე გავრცელებული მოტეხილობაა მარტივი ხაზოვანი მოტეხილობა, რომელიც თავის ქალას ყველა მოტეხილობის >50%-ს შეადგენს. ტვინის ტრავმული მსუბუქი დაზიანების მქონე პაციენტების 1%-ზე ნაკლებს აქვთ ქალას კომპრესიული მოტეხილობა.[6]

გამჭოლი ან აფეთქებით გამოწვეული დაზიანება

გამჭოლი დაზიანებები კლასიფიცირდება როგორც მაღალ ან დაბალსიჩქარიანი და შესაძლოა იყოს თვითნებური, განზრახ ან ძალადობასთან დაკავშირებული. თავში იარაღით მიყენებულ ჭრილობას აქვს 50% -იანი სიკვდილობა.[32]

აფეთქებით დაზიანებული დაზიანებები ტვინის ტრავმული დაზიანების მთავარი გამომწვევი მიზეზია აქტიური ჯარის პერსონალში საომარ ზონებში, იგი შეადგენს მძიმე ფორმის ყველა ყველა ტრავმული დაზიანების 60%-ს.[33]

დიფერენციული დიაგნოზები

ხშირი

თავის ქალას მოტეხულობები (ფუძის მოტეხილობის გარდა)
ქალა ფუძის მოტეხილობა
თავის ტვინის კონტუზია
ინტრაცერებრალური ჰემორაგია
სუბდურალური სისხლჩაქცევა
ეპიდურალური ჰემატომა
პარკუჭებსშორისი ჰემორაგია
ტრავმული სუბარაქნოიდული ჰემორაგია
გამჭოლი დაზიანებები
დიფუზური აქსონური დაზიანება
თავის ტვინის მსუბუქი ტრავმული დაზიანება

სრული ტექსტი

კონტრიბუტორები

ავტორები

Micelle J. Haydel, MD

Albert J. Lauro Professor of Medicine/Emergency Medicine

Clinical Professor Medicine/Emergency Medicine

Section of Emergency Medicine

Louisiana State University Health Science Center

New Orleans

გაფრთხილება:

MJH is an author of a reference cited in this topic.

მადლიერება

Dr Micelle J. Haydel would like to gratefully acknowledge Dr Victoria E. Johnson, Dr Marek Ma, Dr Nathan Ranalli, and Dr Douglas H. Smith, previous contributors to this topic.

გაფრთხილება:

VEJ, MM, NR, and DHS declare that they have no competing interests.

რეცენზენტები

David W. Wright, MD

Director of Research

Department of Emergency Medicine

Emory University

Atlanta

გაფრთხილება:

DWW declares that he has no competing interests.

David Sharp, MBBS, BA, MRCP, PhD

Senior Lecturer In Neurology

Imperial College

London

გაფრთხილება:

DS declares that he has no competing interests.

ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს წესებს

ტვინის ტრავმული დაზიანების შეფასება, მწვავე

განმარტებები

კლასიფიკაცია

ეპიდემიოლოგია

დიფერენციული დიაგნოზები

ხშირი

კონტრიბუტორები

ავტორები

Micelle J. Haydel, MD

გაფრთხილება:

მადლიერება

გაფრთხილება:

რეცენზენტები

David W. Wright, MD

გაფრთხილება:

David Sharp, MBBS, BA, MRCP, PhD

გაფრთხილება:

გაიდლაინები

კალკულატორები

Videos

ტვინის ტრავმული დაზიანების შეფასება, მწვავე

შეჯამება

განმარტებები

კლასიფიკაცია

ეპიდემიოლოგია

დიფერენციული დიაგნოზები

ხშირი

კონტრიბუტორები

ავტორები

Micelle J. Haydel, MD

გაფრთხილება:

მადლიერება

გაფრთხილება:

რეცენზენტები

David W. Wright, MD

გაფრთხილება:

David Sharp, MBBS, BA, MRCP, PhD

გაფრთხილება:

გაიდლაინები

კალკულატორები

Videos