მიალგიური ენცეფალომიელიტი (ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი)

მიალგიური ენცეფალომიელიტი/ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი (ME/CFS) არის მძიმე, მულტისისტემური და მაინვალიდებელი მდგომარეობა.

ფიზიკური დატვირთვის შემდგომი სისუსტე(PEM), ასევე ცნობილი, როგორც ვარჯიშის შემდგომი ნეიროიმუნური გამოფითტვა(PENE), რაც გრძელდება მინიმუმ 6 თვის განმავლობაში განიხილება მთავარ განმსაზღვრელ სიმპტომად. PEM ვითარდება მაშინ, როდესაც ფიზიკური დატვირთვა და სხვა სტრესული ფაქტორები ამწვავებს სიმპტომებს მყისიერი ან მოგვიანებითი გამოვლინებით. მიუხედავად იმისა, რომ ME/CFS-ში ხშირად მოხსენებული სიმპტომებიდან ბევრი შეიძლება გამოვლინდეს რამდენიმე სხვა დაავადების დროსაც, PEM-ის არსებობა ყოველთვის უნდა იწვევდეს ME/CFS-ის განხილვას.

მიუხედავად დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებისა, მოზრდილებში დიაგნოზი არ უნდა დაისვას მანამდე, სანამ სიმპტომების დაწყებიდან 6 თვე არ გავა(ბავშვებში 3 თვე) და ნეგატიური სამედიცინო შეფასება არ იქნება, 2021 წლის გაერთიანებული სამეფოს ჯანმრთელობისა და ზრუნვის ბრწყინვალების ინსტრუქცია (NICE) განიხილავს მართვის დასაწყებად 6 თვიანი დაყოვნების უარყოფით გავლენას. ამიტომ NICE-ს რეკომენდაციაა, მოზრდილებში თერაპიის დაწყებამდე დაკვირვების პერიოდის 3 თვემდე შემცირება.

არ არსებობს ME/CFS-ს ობიექტური დიაგნოსტიკური ტესტები, დამოწმებული ბიომარკერები, სამკურნალო მედიკამენტები ან მკურნალობა. მკურნალობის უპირველესი მიზანია სიმპტომების მართვა და ფუნქციური შესაძლებლობების გაუმჯობესება. თავდაპირველი თერაპია ინდივიდუალურია და ემყარება ყველაზე მძიმე ჩივილებს.

ქრონიკული, მაგრამ გარდამავალი(არამყარი) დამაუძლურებელი სიმპტომები მოითხოვს ცხოვრების სტილის მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რათა ყურადღებით დაგეგმოთ ყოველდღიური აქტივობები, დაზოგოთ ენერგორესურსები ყველაზე მნიშვნელოვანი ამოცანებისთვის, დანიშნოთ დასვენების პერიოდები, რათა თავიდან აიცილოთ ადამიანების გადაჭარბება და გაუმჯობესდეს ძილის ხარისხი.

პირველადი ჯანდაცვის კლინიკები მთავარ როლს ასრულებს ME/CFS-ით დაავადებული პაციენტების მართვაში, როგორც წესი, ინარჩუნებს პასუხისმგებლობას გრძელვადიან ზრუნვაზე და მონიტორინგზე, მეორადი ზრუნვის ME/CFS სპეციალისტების გუნდთან პარტნიორობით.

არსებობს მნიშვნელოვანი გადაფარვა ME/CFS-სა და კორონავირუსული ინფექციით (SARS-CoV-2) გამოწვეულ მძიმე მწვავე რესპირატორული სინდრომის (ხანგრძლივი COVID) გრძელვადიან პოსტ-მწვავე შედეგებს შორის, რაც შეფასების მუდმივი საკითხი იქნება.

ME/CFS ხასიათდება პერსისტენტული მაინვალიდებელი დაღლილობის უეცარი ან თანდათანობითი გამოვლენით, ფიზიკური დატვირთვის შემდგომი სისუსტით (PEM), ძილის განმავლობაში ენერგიის აღუდგენლობით, კოგნიტური და ავტონომიური დისფუნქციით, ტკივილით, აღნიშნული სიმპტომების ხანგრძლივობით მინიმუმ 6 თვე.[1]Komaroff AL. Myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: a real illness. Ann Intern Med. 2015 Jun 16;162(12):871-2. https://www.acpjournals.org/doi/10.7326/M15-0647 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26075760?tool=bestpractice.com   ეს სიმპტომები სხვამხრივად აუხსნელია და გრძელდება სულ მცირე 6 თვის განმავლობაში, არ მსუბუქდება დასვენებით და მნიშვნელოვნად ლახავს ცხოვრების ხარისხს. ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციით (ICD) ME/CFS კლასიფიცირდება, როგორც ნერვული სისტემის დაავადება.[2]World Health Organization. International classification of diseases 11th revision for mortality and morbidity statistics (ICD-11 MMS). Jan 2023 [internet publication]. https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/569175314

არსებობს ME/CFS-ის რამდენიმე სადიაგნოსტიკო კრიტერიუმი, რომელთა მიხედვითაც არსებობს ცვალებადობა ტერმინების ME, CFS და ME/CFS გამოყენებაში (ხშირად, მაგრამ არა ყოველთვის, გამოიყენება ურთიერთშემცვლელად კლინიცისტების მიერ). ტერმინი "მიალგიური ენცეფალომიელიტი" პირველად დაინერგა ქრონიკული დაღლილობის სხვა დაავადებებისგან დიფერენცირებისა და კუნთების ტკივილისა და თავის ტვინის ანთების გავრცელების დასახასიათებლად; თუმცა, ეს პრობლემატურია ტვინის ანთების შეზღუდული მტკიცებულებების გათვალისწინებით. მოგვიანებით, 1988 წელს, აშშ-ს დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრმა (CDC) გამოაქვეყნა კრიტერიუმი და შემოგვთავაზა სახელწოდება "ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი". ბევრი პაციენტი მიიჩნევს სახელს „ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი“ ზედმეტად გამარტივებულად, სიმპტომების ჰეტეროგენურობის გათვალისწინებით, ზოგიერთმა კი შესაძლოა ეს ტერმინი დამამცირებლად მიიჩნიოს. ME/CFS ხშირად არასწორად არის არეული ან არასწორად მიიჩნევა ქრონიკული დაღლილობის ექვივალენტად.

დიაგნოზს ართულებს სუბიექტური კლინიკური კრიტერიუმების 9 კომპლექტის არსებობა. ME/CFS-ის განსაზღვრებები ჩამოყალიბდა CDC კრიტერიუმებში აღწერილ დაღლილობაზე და დაზიანებაზე ფოკუსირებიდან, კანადის კონსენსუსის კრიტერიუმებით განსაზღვრულ (CCC) PEM/ფიზიკურ დატვირთვასთან დაკავშირებულ დაღლილობამდე ME/CFS-ში. დატვირთვის აუტანლობის სისტემური დაავადება 2015 წელს შემოიღო მედიცინის ინსტიტუტმა(IOM; ამჟამად მედიცინის ეროვნული აკადემია) (SEID) ალტერნატიულ ტერმინად.[3]Fukuda K, Straus SE, Hickie I, et al. The chronic fatigue syndrome: a comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group. Ann Intern Med. 1994 Dec 15;121(12):953-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7978722?tool=bestpractice.com [4]Carruthers BM, Jain AK, De Meirleir KL, et al. Myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: clinical working case definition, diagnostic and treatment protocols. J Chron Fatigue S. 2003 Dec;11(1):7-115. https://www.mefmaction.com/images/stories/Medical/ME-CFS-Consensus-Document.pdf [5]Jason LA, Evans M, Porter N, et al. The development of a revised Canadian myalgic encephalomyelitis chronic fatigue syndrome case definition. Am J Biochem Biotechnol. 2010;6(2):120-35. http://thescipub.com/pdf/10.3844/ajbbsp.2010.120.135 ​​ SEID განისაზღვრა ლიტერატურის ვრცელი მიმოხილვის საფუძველზე და მოწოდებულია ხაზგასმით აღვნიშნოთ, რომ დისფუნქცია მოიცავს მთელ სხეულს, რომ უარესდება ფიზიკური ან კოგნიტური დატვირთვას და სხვა სტრესორების ზემოქმედებით.[6]Institute of Medicine of the National Academies. Beyond myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: redefining an illness. Feb 2015 [internet publication]. https://www.nap.edu/catalog/19012/beyond-myalgic-encephalomyelitischronic-fatigue-syndrome-redefining-an-illness [7]Jason LA, Brown A, Evans M, et al. Contrasting chronic fatigue syndrome versus myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome. Fatigue. 2013 Jun 1;1(3):168-83. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3728084 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23914329?tool=bestpractice.com ​ ტერმინი SEID-ის გამოყენება ამჟამად ფართოდ გავრცელებული და ამ თემის ფარგლებში გამოიყენება ME/CFS ნომენკლატურა.

უფრო ახალი დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებით ხაზგასმულია PEM-ის, როგორც ME/CFS-ის ძირითადი, განმსაზღვრელი მახასიათებლის მნიშვნელობა.[6]Institute of Medicine of the National Academies. Beyond myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: redefining an illness. Feb 2015 [internet publication]. https://www.nap.edu/catalog/19012/beyond-myalgic-encephalomyelitischronic-fatigue-syndrome-redefining-an-illness [7]Jason LA, Brown A, Evans M, et al. Contrasting chronic fatigue syndrome versus myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome. Fatigue. 2013 Jun 1;1(3):168-83. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3728084 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23914329?tool=bestpractice.com ფიზიკური დატვირთვის შემდგომი შეუძლოდ ყოფნა აღწერილია, როგორც გადაღლა, რომელიც გრძელდება 24 საათი ან მეტი, გამოხატული სიმპტომთა ჯგუფით მენტალური ან ფიზიკური დატვირთვიას შემდგომ. დატვირთვა ან სხვა სტრესული ფაქტორები იწვევს სიმპტომების გამწვავებას, რომელიც იწყება დაუყოვნებლივ ან მოგვიანებით: რამდენიმე საათის ან ღამის შემდგომ.[8]National Institute for Health and Care Excellence. Myalgic encephalomyelitis (or encephalopathy)/chronic fatigue syndrome: diagnosis and management. Oct 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng206  PEM-ის სიმპტომები მოიცავს დაღლილობას, თავის ტკივილს, კუნთების ტკივილს, კოგნიტურ დეფიციტს და უძილობას. ეს შეიძლება მოხდეს მარტივი დავალების შემდეგაც კი (მაგ., სიარული ან საუბრის გამართვა) და მოითხოვს ადამიანების ცხოვრების სტილის მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რათა შეინარჩუნონ ფიზიკური რესურსი და გონებრივი კონცენტრაცია, რათა დარჩეს კომპეტენტური ნორმალურ პროფესიულ, საგანმანათლებლო და სოციალურ გარემოში.[9]Jason LA, Evans M, So S, et al. Problems in defining post-exertional malaise. J Prev Interv Community. 2015;43(1):20-31. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4295644 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25584525?tool=bestpractice.com  პაციენტები ხშირად შემოიფარგლებიან დღეში რამდენიმე საათიანი პროდუქტიულად ყოფნის მცდელობებით, დანარჩენ დროს დასვენებაში ატარებენ სიმპტომების ნელი და ნაწილობრივი აღდგენით.

მიუხედავად დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებისა, მოზრდილებში დიაგნოზი არ უნდა დაისვას მანამდე, სანამ სიმპტომების დაწყებიდან 6 თვე არ გავა(ბავშვებში 3 თვე) და ნეგატიური სამედიცინო შეფასება არ იქნება, 2021 წლის გაერთიანებული სამეფოს ჯანმრთელობისა და ზრუნვის ბრწყინვალების ინსტრუქცია (NICE) განიხილავს მართვის დასაწყებად 6 თვიანი დაყოვნების უარყოფით გავლენას. ამიტომ NICE-ს რეკომენდაციაა, მოზრდილებში თერაპიის დაწყებამდე დაკვირვების პერიოდის 3 თვემდე შემცირება.[8]National Institute for Health and Care Excellence. Myalgic encephalomyelitis (or encephalopathy)/chronic fatigue syndrome: diagnosis and management. Oct 2021 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng206

გახანგრძლივებული, განუწყვეტელი და დამღუპველი დაღლილობის მქონე პაციენტის შეფასებისას აუცილებელია, რომ კლინიცისტებმა ყურადღებით გამოიყენონ შესაბამისი თანამედროვე ტერმინოლოგია და ME/CFS კლასიფიცირდეს უახლესი კრიტერიუმების მიხედვით. იხ დიაგნოსტიკური მიდგომა.