ანამნეზი და გასინჯვა
ძირითადი დიაგნოსტიკური ფაქტორები
ცელიაკიასა და IgA-ს დეფიციტს შორის კავშირის შესახებ მრავალი კვლევა მეტყველებს. მიუხედავად იმისა, რომ პათოგენეზი სრულიად ნათელი არ არის, სავარაუდოდ სეკრეტორული IgA-ს დეფიციტი და პეიერის ფოლაქების ფუნქციის დარღვევა ხელს უწყობს თავისუფალი გლუტენის პეპტიდების დიდი რაოდენობით დაგროვებას ლორწქვეშა შრეში.[18]Collin P, Maki M, Keyrilainen O, et al. Selective IgA deficiency and coeliac disease. Scand J Gastroenterol. 1992 May;27(5):367-71.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1529270?tool=bestpractice.com
ხანგრძლივი ან რეფრაქტორული აბდომინური სიმპტომების მქონე პაციენტებმა სკრინინგი უნდა გაიარონ ცელიაკიაზე.[34]van der Windt DA, Jellema P, Mulder CJ, et al. Diagnostic testing for celiac disease among patients with abdominal symptoms: a systematic review. JAMA. 2010 May 5;303(17):1738-46.
http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=185775
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20442390?tool=bestpractice.com
პაციენტებს შეიძლება აღენიშნოთ ქრონიკული ან ხანგამოშვებითი დიარეა.
ხანგრძლივი ან რეფრაქტორული აბდომინური სიმპტომების მქონე პაციენტებმა სკრინინგი უნდა გაიარონ ცელიაკიაზე.[34]van der Windt DA, Jellema P, Mulder CJ, et al. Diagnostic testing for celiac disease among patients with abdominal symptoms: a systematic review. JAMA. 2010 May 5;303(17):1738-46.
http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=185775
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20442390?tool=bestpractice.com
ხანგრძლივი ან რეფრაქტორული აბდომინური სიმპტომების მქონე პაციენტებმა სკრინინგი უნდა გაიარონ ცელიაკიაზე.[34]van der Windt DA, Jellema P, Mulder CJ, et al. Diagnostic testing for celiac disease among patients with abdominal symptoms: a systematic review. JAMA. 2010 May 5;303(17):1738-46.
http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=185775
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20442390?tool=bestpractice.com
შეიძლება გამოვლინდეს მუცლის განმეორებითი ტკივილი, სპაზმური ტკივილი ან შებერილობა.[41]National Institute for Health and Care Excellence. Coeliac disease: recognition, assessment and management. September 2015 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ng20
მოზრდილებში ყველაზე ხშირი გამოვლინებაა რკინადეფიციტური ანემია. ფოლიუმის მჟავას დეფიციტი (იშვიათად, B12 ვიტამინის დეფიციტიც) შეიძლება გახდეს მაკროციტული ანემიის მიზეზი.[42]Farrell RJ, Kelly CP. Celiac sprue. N Engl J Med. 2002 Jan 17;346(3):180-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11796853?tool=bestpractice.com
ხასიათდება ინტენსიური ქავილითა და პაპულოვეზიკულური დაზიანებებით, რომლებიც სიმეტრიულად ლაგდება მკლავებისა და ფეხების გამშლელ ზედაპირებზე, ასევე დუნდულებზე, ტანზე, კისერსა და სკალპზე.[42]Farrell RJ, Kelly CP. Celiac sprue. N Engl J Med. 2002 Jan 17;346(3):180-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11796853?tool=bestpractice.com
ბიოფსიით დადასტურებული ჰერპეტიფორმული დერმატიტი თითქმის ყოველთვის მიმდინარეობს ცელიაკიის ფონზე.
სხვა დიაგნოსტიკური ფაქტორები
ცელიაკია ან სხვა ატოიმუნური დაავადება ოჯახურ ანამნეზში.
ანამნეზში ძვლის ტკივილი ან გადატანილი მოტეხილობა D ვიტამინის ნაკლებობისა და ჰიპოკალციემიის გამო.
დაკავშირებულია რკინადეფიციტურ ანემიასთან.[42]Farrell RJ, Kelly CP. Celiac sprue. N Engl J Med. 2002 Jan 17;346(3):180-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11796853?tool=bestpractice.com
სავარაუდოდ მულტიფაქტორულია, მეტწილად გამოწვეულია მალაბსორბციით, თუმცა ცვლილებები გვხვდება მოტორიკაში, მეტაბოლიზმსა და მადის შეგრძნებაშიც.[42]Farrell RJ, Kelly CP. Celiac sprue. N Engl J Med. 2002 Jan 17;346(3):180-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11796853?tool=bestpractice.com
ბავშვებში ზრდის შეფერხება და გარდატეხის ასაკის დაყოვნება ცელიაკიის ტესტირების ჩვენებებია.[48]Hill ID, Dirks MH, Liptak GS, et al. Guideline for the diagnosis and treatment of celiac disease in children: recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2005 Jan;40(1):1-19.
http://journals.lww.com/jpgn/Fulltext/2005/01000/Guideline_for_the_Diagnosis_and_Treatment_of.1.aspx
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15625418?tool=bestpractice.com
1-ლი ტიპის შაქრიანი დიაბეტის მქონე პაციენტების ექიმებმა უნდა იცოდნენ ცელიაკიასთან კავშირის შესახებ და სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში უნდა ჩაატარონ ტესტირება მომნელებელი სისტემის ნებისმიერი სიმპტომის ან ლაბორატორიული ვცლილებების გამოვლენის შემთხვევაში, რაც ცელიაკიაზე მიუთითებს.[43]Rubio-Tapia A, Hill ID, Kelly CP, et al. ACG clinical guidelines: diagnosis and management of celiac disease. Am J Gastroenterol. 2013 May;108(5):656-76.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3706994/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23609613?tool=bestpractice.com
ზოგიერთი კლინიცისტი გვთავაზობს 1-ელი ტიპის დიაბეტის მქონე უსიმპტომო პაციენტების სკრინინგს ცელიაკიაზე ყოველ 5 წელიწადში, მაგრამ აღნიშნული მიდგომის კლინიკური სარგებელი არ არის კარგად ჩამოყალიბებული.[44]DeMelo EN, McDonald C, Saibil F, et al. Celiac disease and type 1 diabetes in adults: is this a high-risk group for screening? Can J Diabetes. 2015 Dec;39(6):513-9.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26293006?tool=bestpractice.com
ფარისებრის აუტოიმუნური დაავადების მქონე პაციენტების ექიმებმა უნდა იცოდნენ ასოციაცია ცელიაკიასთან და სიმპტომების გამოვლენის შემთხვევაში უნდა ჩაატარონ ტესტირება.[24]Roy A, Laszkowska M, Sundström J, et al. Prevalence of celiac disease in patients with autoimmune thyroid disease: a meta-analysis. Thyroid. 2016 Jul;26(7):880-90.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27256300?tool=bestpractice.com
[43]Rubio-Tapia A, Hill ID, Kelly CP, et al. ACG clinical guidelines: diagnosis and management of celiac disease. Am J Gastroenterol. 2013 May;108(5):656-76.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3706994/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23609613?tool=bestpractice.com
ლევოთიროქსინის აუხსნელმა მზარდმა საჭიროებამ ან მკურნალობისადმი რეფრაქტორულმა ჰიპოთირეოზმა, ასევე, შეიძლება გამოიწვიოს ცელიაკიაზე ტესტირება.[45]Skelin M, Lucijanić T, Amidžić Klarić D, et al. Factors affecting gastrointestinal absorption of levothyroxine: a review. Clin Ther. 2017 Feb;39(2):378-403.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28153426?tool=bestpractice.com
[46]Kyriacou A, McLaughlin J, Syed AA. Thyroid disorders and gastrointestinal and liver dysfunction: a state of the art review. Eur J Intern Med. 2015 Oct;26(8):563-71.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26260744?tool=bestpractice.com
შესაბამისად, ცელიაკიით დაავადებულ პაციენტებს უნდა ჩაუტარდეთ ფარისებრი ჯირკვლის გამოკვლევა.[47]Sun X, Lu L, Yang R, et al. Increased incidence of thyroid disease in patients with celiac disease: a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2016 Dec 28;11(12):e0168708.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5193514/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28030626?tool=bestpractice.com
გამოწვეულია სხვადასხვა ნუტრიციოლოგიური დეფიციტებით, თუმცა კონკრეტული მიზეზი ყოველთვის არ ვლინდება.[49]Chand N, Mihas AA. Celiac disease: current concepts in diagnosis and treatment. J Clin Gastroenterol. 2006 Jan;40(1):3-14.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16340626?tool=bestpractice.com
შეიძლება იყოს განმეორებითი.
ზუსტი ეტიოლოგია უცნობია, თუმცა სავარაუდოდ გამოწვეულია მინერალიზაცის ნუტრიციოლოგიური დარღვევებით.
K ვიტამინის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს კოაგულოპათია.
ნევროლოგიური დისფუნქციის ეტიოლოგია შეიძლება უკავშირდებოდეს ვიტამინის ნაკლებობას (B12, E, D, ფოლიუმის მჟავა) ან აუტოიმუნურ პროცესს ნერვული ანტიგენების წინააღმდეგ.[49]Chand N, Mihas AA. Celiac disease: current concepts in diagnosis and treatment. J Clin Gastroenterol. 2006 Jan;40(1):3-14.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16340626?tool=bestpractice.com
ნათხემის ატაქსია ერთ-ერთი უფრო ხშირი ნევროლოგიური სიმპტომია.[49]Chand N, Mihas AA. Celiac disease: current concepts in diagnosis and treatment. J Clin Gastroenterol. 2006 Jan;40(1):3-14.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16340626?tool=bestpractice.com
რისკფაქტორები
ოჯახის წევრებში მომატებული რისკი მრავალი კვლევითაა ნაჩვენები, რაც სავარაუდოდ გენეტიკური ფაქტორებითაა განპირობებული.[17]Hogberg L, Falth-Magnusson K, Grodzinsky E, et al. Familial prevalence of coeliac disease: a twenty-year follow-up study. Scand J Gastroenterol. 2003 Jan;38(1):61-5.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12608466?tool=bestpractice.com
მრავალი კვლევა მეტყველებს ცელიაკიასა და IgA-ს დეფიციტს შორის კავშირის შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ პათოგენეზი სრულიად ნათელი არ არის, სავარაუდოდ სეკრეტორული IgA-ს დეფიციტი და პეიერის ფოლაქების ფუნქციის დარღვევა ხელს უწყობს თავისუფალი გლუტენის პეპტიდების დიდი რაოდენობით დაგროვებას ლორწქვეშა შრეში.[18]Collin P, Maki M, Keyrilainen O, et al. Selective IgA deficiency and coeliac disease. Scand J Gastroenterol. 1992 May;27(5):367-71.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1529270?tool=bestpractice.com
კავშირი 1-ელი ტიპის შაქრიან დიაბეტსა და ცელიაკიას შორის კარგადაა ცნობილი. აღნიშნული ალბათ ეფუძნება აუტოიმუნიტეტის სასარგებლო გენეტიკურ ფაქტორებს, მათ შორის, ადამიანის ლეიკოციტების ანტიგენის (HLA) -DQ2 და HLA-DQ8 და ორივე დაავადების ერთობლივი ნუკლეოტიდური პოლიმორფიზმის არსებობას.[19]Smyth DJ, Plagnol V, Walker NM, et al. Shared and distinct genetic variants in type 1 diabetes and celiac disease. N Engl J Med. 2008 Dec 25;359(26):2767-77.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2840835/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19073967?tool=bestpractice.com
[20]Kozhakhmetova A, Wyatt RC, Caygill C, et al. A quarter of patients with type 1 diabetes have co-existing non-islet autoimmunity: the findings of a UK population-based family study. Clin Exp Immunol. 2018 Jun;192(3):251-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29431870?tool=bestpractice.com
კიდევ ერთი ჰიპოთეზის მიხედვით, ნაწლავის ეპითელიურ უჯრედებს შორის მჭიდრო კავშირების დეფექტი იწვევს ლორწქვეშა შრეში დიდი რაოდენობით პეპტიდების შედინებას და იმუნურ აქტივაციას, ასევე ანთებითი მარკერების გაძლიერებულ ბაზალურ ექსპრესიას.[21]Barera G, Bonfanti R, Viscardi M, et al. Occurrence of celiac disease after onset of type 1 diabetes: a 6-year prospective longitudinal study. Pediatrics. 2002 May;109(5):833-8.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11986443?tool=bestpractice.com
[22]Vaarala O, Atkinson MA, Neu J. The "perfect storm" for type 1 diabetes: the complex interplay between intestinal microbiota, gut permeability, and mucosal immunity. Diabetes. 2008 Oct;57(10):2555-62.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2551660/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18820210?tool=bestpractice.com
ცელიაკიასა და ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებას შორის კავშირის შესახებ მრავალი კვლევა მეტყველებს. პათოგენეზი 1-ლი ტიპის შაქრიანი დიაბეტის მსგავსია.[23]Elfström P, Montgomery SM, Kämpe O, et al. Risk of thyroid disease in individuals with celiac disease. J Clin Endocrinol Metab. 2008 Oct;93(10):3915-21.
https://academic.oup.com/jcem/article/93/10/3915/2627356
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18611971?tool=bestpractice.com
ცელიაკია შეიძლება უფრო მეტად გავრცელდეს ჰიპერთირეოზის მქონე პირებში, ვიდრე ჰიპოთირეოზის მქონე პაციენტებში.[24]Roy A, Laszkowska M, Sundström J, et al. Prevalence of celiac disease in patients with autoimmune thyroid disease: a meta-analysis. Thyroid. 2016 Jul;26(7):880-90.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27256300?tool=bestpractice.com
ცელიაკიასა და დაუნის სინდრომს შორის კავშირის შესახებ მრავალი კვლევა მეტყველებს, თუმცა ერთი კვლევა აღნიშნულ დებულებას უარყოფს. მექანიზმი უცნობია, რადგანაც ცელიაკია სავარაუდოდ არ არის დაკავშირებული 21-ე ქრომოსომის გენებთან.[25]Book L, Hart A, Black J, et al. Prevalence and clinical characteristics of celiac disease in Downs syndrome in a US study. Am J Med Genet. 2001 Jan 1;98(1):70-4.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11426458?tool=bestpractice.com
[26]Alanay Y, Boduroglu K, Tuncbilek E. Celiac disease screening in 100 Turkish children with Down syndrome. Turk J Pediatr. 2005 Apr-Jun;47(2):138-40.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16052853?tool=bestpractice.com
ზოგიერთი კვლევა მიუთითებს, რომ ცელიაკიის პრევალენტობა უფრო მაღალია შოგრენის სინდრომის მქონე პაციენტებში.[27]Szodoray P, Barta Z, Lakos G, et al. Coeliac disease in Sjogren's syndrome: a study of 111 Hungarian patients. Rheumatol Int. 2004 Sep;24(5):278-82.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13680146?tool=bestpractice.com
მცირე რაოდენობით კვლევების მიხედვით ცელიაკია უფრო პრევალენტურია კრონის დაავადების, და ნაკლები ხარისხით, წყლულოვანი კოლიტის მქონე პირებში.[28]Yang A, Chen Y, Scherl E, et al. Inflammatory bowel disease in patients with celiac disease. Inflamm Bowel Dis. 2005 Jun;11(6):528-32.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15905699?tool=bestpractice.com
კვლევებით ნაჩვენებია ცელიაკიის აუტოანტისხეულების მაღალი პრევალენტობა პირველადი ბილიური ციროზისა და ღვიძლის სხვა პათოლოგიების მქონე პაციენტებში, თუმცა ამ პოპულაციაში ცრუ დადებითი შემთხვევები ხშირია.[29]Bizzaro N, Villalta D, Tonutti E, et al. IgA and IgG tissue transglutaminase antibody prevalence and clinical significance in connective tissue diseases, inflammatory bowel disease, and primary biliary cirrhosis. Dig Dis Sci. 2003 Dec;48(12):2360-5.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14714625?tool=bestpractice.com
ამ მასალის გამოყენება ექვემდებარება ჩვენს წესებს