დაღლილობის შეფასება

დაღლილობა შეიძლება იყოს თითქმის ყველა დაავადების თანმდევი სიმპტომი მოცემული თემის მიზნებიდან გამომდინარე, განვიხილავთ იმ შემთხვევებს, როდესაც პაციენტი ექიმს მიმართავს დაღლილობის ჩივილით ან დაღლილობა წარმოადგენს ერთადერთ სიმპტომს. ასევე განიხილება მდგომარეობები, რომლის დროსაც დაღლილობა შეიძლება არ იყოს მთავარი ჩივილი, მაგრამ წარმოადგენდეს მნიშვნელოვან და სისუსტის გამომწვევ სიმპტომს.

განსაზღვრება

არსებობს დაღლილობის სხვადასხვა განსაზღვრება და კლასიფიკაცია, რომლებიც ასახავენ მრავალმხრივ ინტერპრეტაციას, იმის მიხედვით, ვინ აფასებს მდგომარეობას: პაციენტი, ექიმი, ბიოლოგი თუ ფიზიოლოგი. დაღლილობის ხშირად გამოყენებული და პრაქტიკული განსაზღვრება გულისხმობს გამოფიტვის შეგრძნებას ჩვეულებრივი დატვირთვის შემდეგ ან დროს, ან არასაკმარისი ენერგიის ქონას ამ აქტივობის დასაწყებად.[1]Chen MK. The epidemiology of self-perceived fatigue among adults. Prev Med. 1986 Jan;15(1):74-81. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3714661?tool=bestpractice.com

ეპიდემიოლოგია

მთელს მოსახლეობაში დაღლილობა წარმოადგენს ხშირ ჩივილს, პრევალენტობით 4.3%-21.9%-მდე.[2]Hickie IB, Hooker AW, Hadzi-Pavlovic D, et al. Fatigue in selected primary care settings: sociodemographic and psychiatric correlates. Med J Aust. 1996 May 20;164(10):585-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8637460?tool=bestpractice.com [3]Wessely S, Chalder T, Hirsch S, et al. The prevalence and morbidity of chronic fatigue and chronic fatigue syndrome: a prospective primary care study. Am J Public Health. 1997 Sep;87(9):1449-55. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1380968/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9314795?tool=bestpractice.com [4]Kroenke K, Wood DR, Mangelsdorff AD, et al. Chronic fatigue in primary care. Prevalence, patient characteristics, and outcome. JAMA. 1988 Aug 19;260(7):929-34. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3398197?tool=bestpractice.com [5]Skapinakis P, Lewis G, Meltzer H. Clarifying the relationship between unexplained chronic fatigue and psychiatric morbidity: results from a community survey in Great Britain. Int Rev Psychiatry. 2003 Feb-May;15(1-2):57-64. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12745311?tool=bestpractice.com [6]Steele L, Dobbins JG, Fukuda K, et al. The epidemiology of chronic fatigue in San Francisco. Am J Med. 1998 Sep 28;105(3A):83S-90S. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9790487?tool=bestpractice.com [7]Galland-Decker C, Marques-Vidal P, Vollenweider P. Prevalence and factors associated with fatigue in the Lausanne middle-aged population: a population-based, cross-sectional survey. BMJ Open. 2019 Aug 24;9(8):e027070. https://www.doi.org/10.1136/bmjopen-2018-027070 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31446404?tool=bestpractice.com აშშ-ში, პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ პაციენტთა 11%-33% უჩივის მნიშვნელოვან დაღლილობას, რასაც წელიწადში დაახლოებით 7 მლნ შემთხვევაში მოჰყვება ქირურგიული ჩარევა.

პირველადი ჯანდაცვის დაწესებულებებში პაციენტების უმეტესობას (მინიმუმ ორ მესამედს), რომლებიც წარმოადგენენ დაღლილობის ჩივილს, ესმება სამედიცინო ან ფსიქიატრიული დიაგნოზი.[8]Prins JB, van der Meer JW, Bleijenberg G. Chronic fatigue syndrome. Lancet. 2006 Jan 28;367(9507):346-55. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16443043?tool=bestpractice.com [9]Wessely S, Chalder T, Hirsch S, et al. Psychological symptoms, somatic symptoms, and psychiatric disorder in chronic fatigue and chronic fatigue syndrome: a prospective study in the primary care setting. Am J Psychiatry. 1996 Aug;153(8):1050-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8678174?tool=bestpractice.com [10]Cathebras PJ, Robbins JM, Kirmayer LJ, et al. Fatigue in primary care: prevalence, psychiatric comorbidity, illness behavior, and outcome. J Gen Intern Med. 1992 May-Jun;7(3):276-86. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1613608?tool=bestpractice.com [11]Okkes IM, Oskam SK, Lamberts H. The probability of specific diagnoses for patients presenting with common symptoms to Dutch family physicians. J Fam Pract. 2002 Jan;51(1):31-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11927060?tool=bestpractice.com [12]Walker EA, Katon WJ, Jemelka RP. Psychiatric disorders and medical care utilization among people in the general population who report fatigue. J Gen Intern Med. 1993 Aug;8(8):436-40. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8410409?tool=bestpractice.com ჰოლანდიურმა კვლევამ გამოავლინა სპეციფიკური დიაგნოზი პაციენტების 63% -ში, რომლებიც ზოგადი პრაქტიკის ექიმებთან მივიდნენ ზოგადი სისუსტით ან დაღლილობით ნებისმიერი დროის განმავლობაში.[11]Okkes IM, Oskam SK, Lamberts H. The probability of specific diagnoses for patients presenting with common symptoms to Dutch family physicians. J Fam Pract. 2002 Jan;51(1):31-6. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11927060?tool=bestpractice.com ყველაზე გავრცელებული დიაგნოზები შეხვედრის სიხშირის კლების მიხედვით ასე ნაწილდება: ვირუსული დაავადებები, ზემო სასუნთქი გზების ინფექციები, რკინადეფიციტური ანემია, მწვავე ბრონქიტი, სწორი დოზით მიღებული სამკურნალო საშუალებების გვერდითი მოვლენები და დეპრესია ან სხვა მენტალური პრობლემები.[13]Bates DW, Schmitt W, Buchwald D, et al. Prevalence of fatigue and chronic fatigue syndrome in a primary care practice. Arch Intern Med. 1993 Dec 27;153(24):2759-65. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8257251?tool=bestpractice.com ყველაზე ხშირი ფსიქიატრიული დაავადებები მოიცავს დეპრესიას, პანიკურ აშლილობას და სომატიზაციას. იშვიათი მიზეზია სერიოზული სომატური დაავადება, რომელიც პირველადი სამედიცინო დახმარების დროს დაღლილობის დიფერენციალურ დიაგნოზზე დაყრდნობით გამოვლენილი კვლევების სისტემატური მიმოხილვით და მეტა-ანალიზით აღმოჩნდა. შემდეგი მიზეზების გავრცელებით დაფიქსირდა: ანემია (2.8%); ავთვისებიანობა (0.6%); სერიოზული სომატური დაავადება (4.3%); დეპრესია (18.5%).[14]Stadje R, Dornieden K, Baum E, et al. The differential diagnosis of tiredness: a systematic review. BMC Fam Pract. 2016 Oct 20;17(1):147. https://www.doi.org/10.1186/s12875-016-0545-5 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27765009?tool=bestpractice.com

მამაკაცებისაგან განსხვავებით, ქალებში დაღლილობის შედარებით მაღალი პრევალენტობა, როგორც სჩანს, აიხსნება მენსტრუაციის შემდგომი რკინის დეფიციტით და ფსიქოლოგიური ფაქტორებით.[1]Chen MK. The epidemiology of self-perceived fatigue among adults. Prev Med. 1986 Jan;15(1):74-81. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3714661?tool=bestpractice.com [6]Steele L, Dobbins JG, Fukuda K, et al. The epidemiology of chronic fatigue in San Francisco. Am J Med. 1998 Sep 28;105(3A):83S-90S. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9790487?tool=bestpractice.com [15]Bensing JM, Hulsman RL, Schreurs KM. Gender differences in fatigue: biopsychosocial factors relating to fatigue in men and women. Med Care. 1999 Oct;37(10):1078-83. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10524374?tool=bestpractice.com [16]Verdon F, Burnand B, Stubi CL, et al. Iron supplementation for unexplained fatigue in non-anaemic women: double blind randomised placebo controlled trial. BMJ. 2003 May 24;326(7399):1124. http://www.bmj.com/cgi/content/full/326/7399/1124 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12763985?tool=bestpractice.com [17]Vaucher P, Druais PL, Waldvogel S, et al. Effect of iron supplementation on fatigue in nonanemic menstruating women with low ferritin: a randomized controlled trial. CMAJ. 2012 Aug 7;184(11):1247-54. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22777991?tool=bestpractice.com [7]Galland-Decker C, Marques-Vidal P, Vollenweider P. Prevalence and factors associated with fatigue in the Lausanne middle-aged population: a population-based, cross-sectional survey. BMJ Open. 2019 Aug 24;9(8):e027070. https://www.doi.org/10.1136/bmjopen-2018-027070 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31446404?tool=bestpractice.com

კლასიფიკაცია

დაღლილობა კატეგორიებად იყოფა წარმოშობის, თანმხლები სიმპტომებისა და ამ სიმპტომების ხანგრძლივობის მიხედვით. დაღლილობა შესაძლოა იყოს:

• ცენტრალური (თავის ტვინიდან)

• პერიფერიული (ჩვეულებრივ ნეიროკუნთოვანი წარმოშობის)

ის შესაძლოა დაკავშირებული იყოს:[8]Prins JB, van der Meer JW, Bleijenberg G. Chronic fatigue syndrome. Lancet. 2006 Jan 28;367(9507):346-55. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16443043?tool=bestpractice.com

• ფიზიკურ დაავადებასთან

• ფსიქოლოგიური (მაგ: ფსიქიატრიული დაავადება), სოციალური (მაგ: ოჯახური პრობლემები) და ფიზიოლოგიური ფაქტორები (მაგ: ხანდაზმული ასაკი)

• პროფესიული დაავადება (მაგ: სტრესი სამუშაო ადგილზე).

სიმპტომების ხანგრძლივობა შესაძლოა დაკავშირებული იყოს:

• ბოლო დროინდელ დაღლასთან (სიმპტომები გრძელდება <1 თვე)

• გახანგრძლივებული დაღლილობა (სიმპტომები გრძედლება >1 თვე)

• ქრონიკული დაღლილობა (სიმპტომები გრძელდება >6 თვე)

როდესაც ახსნა ვერ ხერხდება, კლინიკური სურათის მიხედვით დაღლილობა შეიძლება შეფასდეს როგორც ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი (ასევე ცნობილია მიალგიური ენცეფალომიელიტის სახელით) და იდიოპათური ქრონიკული დაღლილობა.[18]Fukuda K, Straus SE, Hickie I, et al. The chronic fatigue syndrome: a comprehensive approach to its definition and study. International Chronic Fatigue Syndrome Study Group. Ann Intern Med. 1994 Dec 15;121(12):953-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7978722?tool=bestpractice.com [19]Reid S, Chalder T, Cleare A, et al. Chronic fatigue syndrome. BMJ. 2000 Jan 29;320(7230):292-6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1117488/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10650029?tool=bestpractice.com პაციენტებში, რომლებიც უჩივიან ქრონიკულ დაღლილობას, ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი აღინიშნება მცირე ჯგუფში. იმ პაციენტებშიც კი, რომლებიც 6 თვეზე მეტი ხნის ხანგრძლივობის დაღლილობას უჩივიან, პრევალენტობა 40%-ზე ნაკლებია. ევროპულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ პაციენტების, რომლებიც უჩიოდნენ 6 თვეზე მეტი ხანგრძლივობის დაღლილობას, მხოლოდ ერთ მესამედს ან ნაკლებს დაესვა ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის დიაგნოზი.[9]Wessely S, Chalder T, Hirsch S, et al. Psychological symptoms, somatic symptoms, and psychiatric disorder in chronic fatigue and chronic fatigue syndrome: a prospective study in the primary care setting. Am J Psychiatry. 1996 Aug;153(8):1050-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8678174?tool=bestpractice.com [13]Bates DW, Schmitt W, Buchwald D, et al. Prevalence of fatigue and chronic fatigue syndrome in a primary care practice. Arch Intern Med. 1993 Dec 27;153(24):2759-65. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8257251?tool=bestpractice.com [20]Buchwald D, Umali P, Umali J, et al. Chronic fatigue and the chronic fatigue syndrome: prevalence in a Pacific Northwest health care system. Ann Intern Med. 1995 Jul 15;123(2):81-8. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7778839?tool=bestpractice.com [21]Darbishire L, Ridsdale L, Seed PT. Distinguishing patients with chronic fatigue from those with chronic fatigue syndrome: a diagnostic study in UK primary care. Br J Gen Pract. 2003 Jun;53(491):441-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1314617/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12939888?tool=bestpractice.com [22]Ridsdale L, Evans A, Jerrett W, et al. Patients with fatigue in general practice: a prospective study. BMJ. 1993 Jul 10;307(6896):103-6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1693499/ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8343705?tool=bestpractice.com აშშ-ს მედიცინის ინსტიტუტმა (The US Institute of Medicine) გამოყო ქრონიკული დაღლილობის სინდრომთან ასოცირებული რამდენიმე მნიშვნელოვანი სიმპტომი და შემოგვთავაზა ახალი ტერმინი: დატვირთვის აუტანლობის სისტემური დაავადება (SEID), როგორც ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის ალტერნატივა.[23]Institute of Medicine. Beyond myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome: redefining an illness. Washington, DC: The National Academies Press; 2015.