ჩვეულებრივი გაციება

დაარწმუნეთ პაციენტი, რომ დაავადება თვითგანკურნებადია და 7-10 დღეში გაივლის. აღმოჩნდა, რომ სიმპტომების სიმძიმე და ხანგრძლივობა უკავშირდება იმას, თუ რამდენად სჯერა და რას ფიქრობს პაციენტი ჩატარებულ მკურნალობაზე, ხოლო ემპათიური მკურნალობა, როგორც ამას აღიქვამს პაციენტი, უკავშირდება სიმპტომების და ბიოქიმიური მარკერების გაუმჯობესებას.[31][32][33] აუხსენით პაციენტს ჰიგიენის წესები და ინფექციის გავრცელების შეზღუდვის ზომები, ასევე დასვენებისა და სითხეების მიღების აუცილებლობა. დღეისთვის არც ერთ კვლევაში არ იყო შესწავლილი მწვავე რესპირატორული ინფექციების დროს დიდი რაოდენობით სითხეების მიღების შედეგები.[34]

სიმპტომების შემსუბქება შეადგენს მკურნალობის მთავარ ნაწილს. სტანდარტული გაციების დროს სიმპტომების შემსუბუქებას ბევრი ურეცეპტოდ გაყიდვადი მედიკამენტი უწყობს ხელს; თუმცა, ამის მაღალი ხარისხის მტკიცებულება შეზღუდულია.[35]

The BMJ: what treatments are effective for common cold in adults and children? external link opens in a new window

ცხელება და ტკივილი

ტკივილის და/ან ცხელების დროს რეკომენდებულია პარაცეტამოლი. არსებობს მტკიცენულება, რომ ის ასევე ამსუბუქებს ცხვირის გაჭედვას და რინორეას, თუმცა არ მოქმედებს ყელის ტკივილზე, შეუძლოდ ყოფნაზე, ცემინებაზე ან ხველაზე.[36] ამის მიუხედავად, მაინც ყველაზე ხშირად გამოყენებადი ანალგეტიკი/ანტიპირეტიკია და ბევრი კლინიცისტისთვის პირველი რიგის პრეპარატია ტკივილის და ცხელების სამართავად, როგორც ზრდასრულებში, ასევე ბავშვებში.[37]

ანთების საწინააღმდეგო არასტეროიდული პრეპარატების (NSAID) მიმოხილვით დადგინდა, რომ ეს პრეპარატები ამცირებენ დისკომფორტს, მაგრამ არ ამსუბუქებენ რესპირატორულ სიმპტომებს. გასათვალისწინებელია შესაძლო გვერდითი მოვლენებიც (მაგ. გასტროინტესტინური მოვლენები, გამონაყარი).[38] [ ] ასპირინის შესწავლით დადგინდა, რომ ის ეფექტურია ტკივილისა და ცხელების დროს, გასტროინტესტინურ ტრაქტთან დაკავშირებული რაიმე მნიშვნელოვანი გვერდითი მოვლენების გარეშე ხანმოკლე დოზირებისას,[39] თუმცა, აღწერილია დისპეპსიის მცირედ მომატებული რისკი.[40] ასპირინის მიცემა 18 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის სასურველი არ არის რეის სინდრომის რისკის გამო.

ანალგეტიკები ხელმისაწვდომია როგორც იზოლირებული აგენტები ან კომბინირებული პრეპარატები (შეგუბების საწინააღმდეგო და/ან ანტიჰისტამინურ პრეპარატებთან ერთად).

ნაზალური სიმპტომები

არსებობს შეშუპების საწინააღმდეგო და/ან ანტიჰისტამინური პრეპარატების უამრავი ურეცეპტო ფორმა ნაზალური სიმპტომების (რინორეის, ცხვირის გაჭედვის, ცემინების) სამკურნალოდ, ერთაგენტიანი და კომბინირებული ფორმების ჩათვლით.

ზრდასრულებში შეგუბების საწინააღმდეგო და/ან ანტიჰისტამინური პრეპარატები საუკეთესო არჩევანია შემაწუხებელი ნაზალური სიმპტომების დროს; თუმცა, ითვლება, რომ ეფექტი მცირეა.[35]

მონოთერაპია შეშუპების საწინააღმდეგო პრეპარატებით

შეგუბების სააწინააღმდეგო პრეპარატები ხელმისაწვდომია როგორც პერორული (მაგ. ფსევდოეფედრინი), ასევე ინტრანაზალური (მაგ. ოქსიმეტაზოლინი) ფორმით. არ არსებობს მტკიცებულება ადმინისტრირების რომელიმე გზის უპირატესობის შესახებ.[35] კოჰრეანის მიმოხილვით დადგინდა, რომ ნაზალური შეშუპების საწინაღმდეგო საშუალებების მაღალი დოზები (3-4 დოზა დღეში 5-10 დღის განმავლობაში) მცირედ ამსუბუქებს ნაზალურ შეშუპებას, თუმცა გაურკვეველია, მოაქვს თუ არა ამას სარგებელი პაციენტისთვის.[41]
აღმოჩნდა, რომ ოქსიმეტაზოლინის ნაზალური სპრეი ამცირებს სასუნთქი გზების რეზისტენტობას, თუმცა არსებობს მხოლოდ შეზღუდული მტკიცებულებები პაციენტზე ორიენტირებულ სარგებელთან დაკავშირებით.[42][43] ინტრანაზალური შეშუპების საწინააღმდეგო საშუალებების გამოყენება შესაძლებელია მაქსიმუმ 3-7 დღის განმავლობაში, ვინაიდან არსებობს ქრონიკული/განმეორებითი ნაზალური შეგუბების რისკი (მედიკამენტური რინიტი).

მონოთერაპია ანტიჰისტამინებით

კოჰრეანის მიმოხილვით დადგინდა, რომ (ძველი, პირველი თაობის) სედატიური ანტიჰისტამინური საშუალებები ამცირებს ცემინებას და რინორეას, მაგრამ არ ამსუბუქებს ცხვირის გაჭედვას; ხშირად აღინიშნება სედატიური ეფექტი. კვლევებით, რომლებიც შეისწავლიდა (ახალ, მეორე თაობის) არასედატიურ ანტიჰისტამინებს, დადგინდა გაურკვეველი ეფექტის არსებობა ცხვირის გაჭედვაზე და ეფექტის არარსებობა ცემინებაზე ან რინორეაზე.[44]

შეშუპების საწინააღმდეგო საშუალებებისა და ანტიჰისტამინების კომბინირებული ფორმები

ანტიჰისტამინები და შეშუპების საწინააღმდეგო საშუალებები ხშირად კომბინირებულია, ანალგეტიკით ან მის გარეშე. ამ პრეპარატების ზოგიერთი კომბინაცია ამსუბუქებს შეშუპებას, რინორეას და ცემინებას; თუმცა, კვლევების მონაცემების ხარისხი ამ ფორმებისთვის სუსტია. არასასურველი ეფექტები მოიცავს თავის ტკივილს, სედაციას და უძილობას.[45] [ ]

იპრატროპიუმი

იპრატროპიუმი, ანტიმუსკარინული პრეპარატი, ეფექტურია ნაზალური სიმპტომების სამკურნალოდ. სისტემური მიმოხილვით, გამოვლინდა დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ იპრატროპიუმი პლაცებოზე ეფექტურია რინორეის, მაგრამ არა ცხვირის გაჭედვის დროს. გვერდითი მოვლენები (მაგ. პირის სიმშრალე, ცხვირიდან სისხლდენა, ცხვირის სიმშრალე) უფრო ხშირი იყო პლაცებოსთან ან მკურნალობის გარეშე შემთხვევებთან შედარებით.[46]

ბავშვებში ამ მკურნალობის სარგებელის მტკიცებულება უფრო შეზღუდულია. არ არსებობს მტკიცებულება, რომ შეშუპების საწინააღმდეგო საშუალებები ამსუბუქებდა ნაზალურ სიმპტომებს ბავშვებში, თუმცა ცნობილია მათი არასასურველი ეფექტები (მაგ. ძილიანობა, კუჭ-ნაწლავის აშლილობა, ან უფრო სერიოზული ეფექტები, როგორიცაა კრუნჩხვები, გულისცემის აჩქარება და სიკვდილი). შესაბამისად, შეშუპების საწინააღმდეგო საშუალებები არაა რეკომენდებული <6 წლამდე ბავშვებში და სიფრთხილით უნდა გამოვიყენოთ 6-დან 12 წლამდე ბავშვებში.[35] აშშ სურსათისა და წამლის ადმინისტრაცია არ უწევს რეკომენდაციას 4 წლამდე ბავშვებში შეშუპების საწინააღმდეგო და/ან ანტიჰისტამინების შემცველი გაციების საწინააღმდეგო პრეპარატების გამოყენებას, შესაძლო მნიშვნელოვანი და სიცოცხლისთვის საშიში არასასურველი ეფექტების გამო.[47] სხვადასხვა ქვეყანაში რეკომენდაციებიც განსხვავებულია. მაგალითად, გაერთიანებულ სამეფოში და კანადაში 6 წლამდე ბავშვებში საერთოდ არ არის რეკომენდებული გაციების საწინააღმდეგო ურეცეპტო მედიკამენტების გამოყენება.

არსებობს დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, რომ მარილის ხსნარის წვეთები ან სპრეი პატარა ბავშვებში ეფექტური და უსაფრთხოა. უფრო დიდ ბავშვებში ის ამსუბუქებს ცხვირის გაჭედვის სიმპტომებს და შესაძლოა, ამცირებდეს რინორეას.[48]

FDA: use caution when giving cough and cold products to kids external link opens in a new window

ამ გაფრთხილებების მიუხედავად, ხველის და გაციების უსაფრთხოების ზედამხედველობის სისტემის მონაცემები გვაჩვენებს, რომ <12 წლამდე ბავშვებში ხველისა და გაციების საწინააღმდეგო ურეცეპტო მედიკამენტების არასასურველი ეფექტის ჯამური მაჩვენებელი შედარებით დაბალია (1 არასასურველი ეფექტი 1,75 მილიონ გაყიდულ დოზაზე), ხოლო ამ ეფექტების 67% დაკავშირებულია ამ მედიკამენტების შემთხვევით, უმეთვალყურეოდ მიღებასთან. სიკვდილის შემთხვევები უკიდურესად იშვიათია (პაციენტების 0,6%) და თერაპიულ დოზებთან არ არის დაკავშირებული.[49]

ხველა

არსებობს უამრავი სხვადასხვა სახის ხველის დამთრგუნველი ან ამოსახველებელი მედიკამენტი, ერთი პრეპარატის ან კომბინირებული ფორმების ჩათვლით (დეკონგესტანტებთან და/ან ანტიჰისტამინებთან ერთად). არ ასებობს მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა ან უარყოფდა ხველის საწინააღმდეგო, ამოსახველებელი ან მუკოლიზური პრეპარატების ეფექტს ხველის სიხშირის შემცირებაზე ბავშვებსა და ზრდასრულებში, განსაკუთრებით პატარა ბავშვებში.[50][51]თუმცა, თორაკული მედიცინის ამერიკული კოლეგია რეკომენდაციას უწევს, არ გამოვიყენოთ ხველის ან გაციების ურეცეპტო მედიკამენტები ხველის სამკურნალოდ.[52]

ხველის და გაციების მედიკამენტები, რომლებიც შეიცავენ ოპიოიდებს, როგორიცაა კოდეინი ან ჰიდროკოდონი, არ უნდა გამოვიყენოთ 18 წლამდე ბავშვებში, რადგან ამ ასაკში ხველების დროს ამ პრეპარატების მიღების რისკი (სუნთქვის შენელება ან გაძნელება, მედიკამენტის არასწორად ან ბოროტად გამოყენება, მიჩვევა, ჭარბი დოზის მიღება და სიკვდილი) გადაწონის სარგებელს.[53]

1-დან 18 წლამდე ბავშვებში თაფლი მეტად ამსუბუქებს ხველის სიმპტომებს, ვიდრე პლაცებო, მკურნალობის გარეშე მართვა ან დიფენჰიდრამინი, თუმცა დექსტრომეტორფანთან შედარებით უკეთესი ეფექტი არა აქვს.[54][52]

მწვავე და ნაკლებად მწვავე ხველისთვის საინჰალაციო კორტიკოსტეროიდების განხილვით ვერ გამოვლინდა საკმარისი მტკიცებულებები იმისთვის, რომ რეკომენდირებულ იქნას მათი რუტინული გამოყენება ასუნთქი ტრაქტის მწვავე ინფექციებისთვის შემთხვევაში მოზრდილებში. თუმცა, ზოგიერთი კვლევით გამოვლინდა დადებითი მხარეები, რომელთა საფუძველზეც საჭიროა შემდგომი, მაღალი ხარისხის, სათანადო კვლევების ჩატარება.[55]

ანტიბიოტიკებით მკურნალობა

ანტიბიოტიკები გაციების დროს არაეფექტურია და იწვევს არასასურველ ეფექტებს.[56] აშშ დაავადების კონტროლის ცენტრები და ექიმთა ამერიკული კოლეგია რეკომენდაციას არ უწევს ანტიბიოტიკებით მკურნალობას.[9] გაერთიანებული სამეფოს ჯანდაცვისა და ექიმთა დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტი (NICE) ასევე მხარს უჭერს ამ რეკომენდაციას.[57]

კონსულტაციის დროს პაციენტები ხშირად ითხოვენ ანტიბიოტიკებს, მაგრამ არსებობს მზარდი მტკიცებულება იმისა, რომ ეს ხელს უწყობს ბაქტერიების რეზისტენტული შტამების ჩამოყალიბებას და იწვევს არასასურველ ზიანს. მტკიცებულებები შეზღუდულია იმასთან დაკავშირებით, რომ ანტიბიოტიკები არ მოქმედებს ნაზალურ ჩირქოვან გამონადენზე, რაც ნაზალურ ინფექციაზე მიუთითებს.[56] აღმოჩნდა, რომ ანტიბიოტიკების მიღების გადავადება, დაავადების ბუნებრივი ანამნეზისა და სიმპტომატური მკურნალობის რეკომენდაციებთან ერთად, ამცირებს ანტიბიოტიკების გამოყენების სიხშირეს (31%) ანტიბიოტიკების დაუყოვნებელ გამოყენებასთან შედარებით (93%), პაციენტის კმაყოფილების იგივე მაჩვენელის ფონზე.[58]ანტიბიოტიკების გამოყენების შესახებ წერილობითი ინფორმაციის მიცემა მშობლებისთვის, რომელთა შვილებს აქვთ ზემო სასუნთქი გზების ინფექცია, ასევე ამცირებს მოხმარებული ანტიბიოტიკების რაოდენობას, მშობელთა კმაყოფილების შემცირების გარეშე.[59] ჯანდაცვის პირველადი რგოლის დონეზე სასუნთქი გზების მწვავე ინფექციის დროს ანტიბიოტიკების დანიშვნა შეიძლება ასევე შევამციროთ C-რეაქტიული ცილის განსაზღვრით და პროკალციტონინის მიხედვით დაავადების მართვით, ასევე ექიმებისა და მათი პაციენტების მიერ ერთობლივი გადაწყვეტილებების მიღებით; თუმცა, ამ ჩარევების სასარგებლოდ მხოლოდ საშუალო ხარისხის მტკიცებულება მეტყველებს.[60]

სხვა მკურნალობა ეფექტიანობის შეზღუდული მტკიცებულებით ან მტკიცებულების გარეშე

სხვა მკურნალობა შესაბამისი მტკიცებულებით დადასტურებული არ არის. ყველა ისეთი ჩარევა, როგორიცაა მაგალითად, პერორული და ნაზალურად საინჰალაციო თუთია, ექინაცეა და ტენიანი ჰაერი შესწავლილ იქნა პლაცებოთი კონტროლირებული კვლევებით.[23][61][62][63][64][65] მთლიანობაში, მათი ეფექტურობის მონაცემები იყო მინიმალური.

აღმოჩნდა, რომ C ვიტამინის დანამატები გაციების სიხშირეზე ზეგავლენას არ ახდენენ.[21][22] მაშინ როცა ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ C ვიტამინი ამცირებს გაციების ხანგრძლივობას, სისტემური მიმოხილვით (რომელიც მოიცავდა შვიდ რანდომიზებულ კვლევას) დადგინდა, რომ C ვიტამინი მინიმალურ ან სულ არავითარ გავლენას არ ახდენს გაციების ხანგრძლივობაზე, სახლში ან სამსახურის გარეშე გატარებული დღეების რაოდენობის თვალსაზრისით.[21][66] თუმცა, აღმოჩნდა, რომ გაციების დასაწყისში რუტინულ დანმატებთან ერთად C ვიტამინის დამატებითი თერაპიული დოზების მიღება ამცირებს გაციების ხანგრძლივობას, სახლში ყოფნის ვადას და ამსუბუქებს გულმკერდის ტკივილის, ცხელებისა და შემცივნების სიმპტომებს.[67]

ფართოდ გამოიყენება კომერციული საინჰალაციო პროდუქტები, თუმცა კლინიკური კვლევების მონაცემები მათი ეფექტურობის შესახებ შეზღუდულია. კვლევებით, რომლებიც შეისწავლიდნენ ინტრანაზალური და საინჰალაციო ნატრიუმის კრომოგლიკატის კომბინაციას, არასაკმარისი მტკიცებულება იქნა მიღებული მისი ეფექტიანობის შესახებ.[68][69] არსებობს გარკვეული მონაცემები „vapour rubs“ -ის ეფექტურობის თაობაზე, სიმპტომების შემსუბუქებასთან დაკავშირებით.[70]არსებული მონაცემების საფუძველზე, გაციების დროს ინტრანაზალური კორტიკოსტეროიდების მიღება სრულებით უეფექტოა.[71]

სამკურნალო საშუალებებს, რომელთა სარგებელის შესახებ არსებობს ერთი კვლევის ან რამდენიმე კვლევის დაბალი ხარისხის მტკიცებულება, მიეკუთვნეა მწვანე ჩაი, ნიორი, სხვადასხვა ჩინური მცენარეული საშუალება, ხო სიან ჩჟენ ცი ვანის აბები, აფრიკული ნემსიწვერა და Pelargonium sidoides-ის პრეპარატები (რომელიც ასევე ცნობილია umckaloabo-ს სახელით).[72][73][74][75][76][77][78][79] არსებობს შეზღუდული მტკიცებულება იმის თაობაზე, რომ ქაცვს არა აქვს ეფექტი.[80] სისტემური მიმოხილვით დადგინდა, რომ შავი ანწლი (Sambucus nigra) ამცირებს ზედა სასუნთქი გზების სიმპტომებს.[81] კოჰრეანის მიმოხილვით დადგინდა, რომ პლაცებოსთან შედარებით ჰომეოპათიური საშუალებები არ იძლევა სარგებელს ბავშვებში განკურნების მაჩვენებლისა და მწვავე რესპირატორული ინფექციის პროფილაქტიკის თვალსაზრისით.[82]

აღნიშნული მასალა უნდა გამოიყენოთ disclaimer მიხედვით