იმუნოთერაპია
ტიპი 1 დიაბეტი ავტოიმუნური დაავადებაა, რომელიც მოდულირდება ციტოტოქსიკური T უჯრედებით. ახლადდაწყებული დაავადების სამკურნალოდ სხვადასხვა პრეპარატები იყო შესწავლილი. არა-ანტიგენ სპეციფიკური სისტემური იმუნოთერაპიის დროს, მათ შორის T-უჯრედების სუპრესორებით (ციკლოსპორინი), ანტიპროლიფერაციული აგენტებით (მეტოტრექსატი, აზათიოპრინი) და ანტი-თიმოციტური გლობულინით მკურნალობის დროს აღინიშნებოდა გვერდითი ეფექტების ძლიერი ტენდენცია. მიუხედავად იმისა, რომ ციკლოსპორინის გამოყენებამ შეამცირა ინსულინზე ხანმოკლე მოთხოვნილება, ის ნეფროტოქსიკური იყო და მკურნალობის შეწყვეტასთან ერთად ბეტა უჯრედებზე ეფექტი შესუსტდა. ანტიგენ-სპეციფიკური ვაქცინაცია რეკომბინატული გლუტამინ მჟავა დეკარბოქსილაზათი,~ ზრდიდა სტიმულირებულ C-პეპტიდს პაციენტებში, რომლებსაც მკურნალობა უტარდებოდათ დიაგნოზის დასმიდან სამი თვის განმავლობაში.[99]Ludvigsson J, Faresjö M, Hjorth M, et al. GAD treatment and insulin secretion in recent-onset type 1 diabetes. N Engl J Med. 2008 Oct 30;359(18):1909-20.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa0804328
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18843118?tool=bestpractice.com
ამჟამად მიმდინარეობს კვლევები ტიპი 1 დიაბეტის სხვა დაავადებების სამკურნალოდ დამტკიცებული დენდრიტული უჯრედებით, მეზენქიმური ღეროვავნი უჯრედებით, ჭიპლარის სისხლის ტრანსფუზიით და იმუნომოდულატორებით მკურნალობის შესასწავლად, როგორიცაა გრანულოციტების კოლონიის მასტიმულირებელი ფაქტორი ან სიმსივნის ნეკროზულიო ფაქტორი-ალფას ინჰიბიტორები.[100]Xin GLL, Khee YP, Ying TY, et al. Current Status on Immunological Therapies for Type 1 Diabetes Mellitus. Curr Diab Rep. 2019 Mar 23;19(5):22.
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs11892-019-1144-3
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30905013?tool=bestpractice.com
[101]Rewers M, Gottlieb P. Immunotherapy for the prevention and treatment of type 1 diabetes: human trials and a look into the future. Diabetes Care. 2009 Oct;32(10):1769-82.
http://care.diabetesjournals.org/content/32/10/1769.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19794002?tool=bestpractice.com
ტეპლიზუმაბი
ანტი-CD3 მონოკლონური ანტისხეულ ტეპლიზუმაბზე ჩატარებული ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, ტიპი 1 დიაბეტით დაავადებულ ახალდიაგნოსტირებულ პაციენტებში ფერხდება ბეტა-უჯრედების ფუნქციის (მოწმდება C-პეპტიდის დონით) დაქვეითების სიჩქარე და ასევე ინსულინის საჭიროება გლიკემიური კონტროლისთვის.[102]Sherry N, Hagopian W, Ludvigsson J, et al. Teplizumab for treatment of type 1 diabetes (Protégé study): 1-year results from a randomised, placebo-controlled trial. Lancet. 2011 Aug 6;378(9790):487-97.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3191495
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21719095?tool=bestpractice.com
[103]Hagopian W, Ferry RJ Jr, Sherry N, et al. Teplizumab preserves C-peptide in recent-onset type 1 diabetes: two-year results from the randomized, placebo-controlled Protégé trial. Diabetes. 2013 Nov;62(11):3901-8.
https://www.doi.org/10.2337/db13-0236
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23801579?tool=bestpractice.com
ერთ-ერთი კვლევის მიხედვით, პაციენტებში, რომელთაც არ აქვთ დიაბეტი, მაგრამ აღენიშნებათ მაღალი რისკი (≥2 ტიპი 1 დიაბეტის ავტოანტისხეულები და დისგლიკემია), ტეპლიზუმაბი აფერხებს მდგომარეობის პროგრესირებას კლინიკურ დაავადებაში.[104]Herold KC, Bundy BN, Long SA, et al. An anti-CD3 antibody, teplizumab, in relatives at risk for type 1 diabetes. N Engl J Med. 2019 Aug 15;381(7):603-13.
https://www.doi.org/10.1056/NEJMoa1902226
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31180194?tool=bestpractice.com
აშშ-ის სურსათისა და წამლის სააგენტომ ტეპლიზუმაბს მიანიჭა გამრღვევი თერაპიის ავტორიზაცია კლინიკური ტიპი 1 დიაბეტის პრევენციის ან შეყოვნების მიზნით რისკის მქონე პირებში, რამაც შესაძლოა დააჩქაროს ამ მედიკამენტის მიმოხილვის პროცესი.
კუნძულის უჯრედების ტრანსპლანტაცია
კუნძულის უჯრედები მზადდება დონორის პანკრეასიდან და მათი ინექცია ხდება კარის ვენაში.[105]Vantyghem MC, de Koning EJP, Pattou F, Rickels MR. Advances in β-cell replacement therapy for the treatment of type 1 diabetes. Lancet. 2019 Oct 5;394(10205):1274-85.
https://www.clinicalkey.com/#!/content/playContent/1-s2.0-S0140673619313340
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31533905?tool=bestpractice.com
უჯრედები ითესება ღვიძლში და წარმოქმნის ინსულინს. პაციენტებს, რომლებიც ამ პროცედურას გადიან, ესაჭიროებათ იმუნოსუპრესიული მკურნალობა პროცედურის შემდეგ. ამ პროცედურის შემდეგ საწყის ეტაპზე გარკვეულ წარმატებას აქვს ადგილი, მაგრამ ხანგრძლივი შედეგები არ არის კეთილსაიმედო. საუკეთესო ცენტრებშიც კი, პაციენტების 50%-ზე ნაკლებია თავისუფალი ინსულინის მოთხოვნილებისგან 1 წლის შემდეგ და მხოლო 10% 5 წლის შემდეგ.[106]Shapiro AM, Ricordi C, Hering BJ, et al. International trial of the Edmonton protocol for islet transplantation. N Engl J Med. 2006 Sep 28;355(13):1318-30.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa061267
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17005949?tool=bestpractice.com
[107]Ryan EA, Paty BW, Senior PA, et al. Five-year follow-up after clinical islet transplantation. Diabetes. 2005 Jul;54(7):2060-9.
http://diabetes.diabetesjournals.org/content/54/7/2060.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15983207?tool=bestpractice.com
ამერიკის დიაბეტის ასოციაცია (ADA) გვირჩევს, რომ ეს პროცედურა ამ ეტაპზე შესრულდეს მხოლოდ კონტროლირებული კვლევის კონტექსტში.
ინჰალაციური ინსულინი
2014 წლის ივნისში აშშ FDA-მ დაამტკიცა სწრაფად მოქმედი ინსულინის ინჰალაციის გამოყენება. ის შესაძლოა მივცეთ ჭამის წინ და უნდა გამოვიყენოთ ხანგრძლივმოქმედ ინსულინთან კომბინაციაში. მან შესაძლოა გამოიწვიოს ბრონქოსპაზმი ასთმის ან ფილტვების ობსტრუქციული დაავადების მქონე პაციენტებში, შესაბამისად მისი გამოყენება ასეთი მდგომარეობების არსებობისას დაუშვებელია. უსაფრთხოებისა და ეფექტიანობის 24-კვირიანი კვლევის დროს ყველაზე ხშირი გვერდითი ეფექტები იყო ჰიპოგლიკემია, ხველა და ყელის ინფექციები. მონაცემები ხანგრძლივი უსაფრთხოების შესახებ არ არსებობს.[108]US Food and Drug Administration. FDA approves Afrezza to treat diabetes. Jun 2014 [internet publication].
https://wayback.archive-it.org/7993/20170112222845/http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm403122.htm
უფრო მეტიც, ის ხელმისაწვდომია მხოლოდ ფიქსირებული დოზებით 4-8 ერთეული. ამგვარად, დოზების კორექტირება შესაძლოა მოხდეს მხოლოდ 4-ის ჯერადებით, რამაც შესაძლოა სირთულე გამოიწვიოს დოზის კორექტირების დროს 1-ელი ტიპის დიაბეტის მქონე პაციენტებში. უფრო მეტი გამოცდილებაა აუცილებელი ინსულინის ჩასუნთქვამდე რუტინულად ტიპი1 დიაბეტის დროს.
კუნძულის უჯრედების რეგენერაცია
თაგვების მოდელებში ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ ინსულინიტის დაწყებიდან, ანთებით გარემოში არის ბეტა უჯრედების მასა, რომელიც შესაძლოა აღდგენადი იყოს და შეასრულოს მოფუნქციონირე ბეტა უჯრედების წყაროს როლი მომავალში.[109]Akirav E, Kushner JA, Herold KC. Beta-cell mass and type 1 diabetes: going, going, gone? Diabetes. 2008 Nov;57(11):2883-8.
http://diabetes.diabetesjournals.org/content/57/11/2883.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18971435?tool=bestpractice.com
მიმდინარეობს სხვადასხვა კვლევა, ანთების და შესაჩერებლად და ბეტა უჯრედების რეგენერაციისთვის მონო- და კომბინაციური მკურნალობის გამოსაკვლევად.
ინსულინის სენისბილიზატორები
სისტემურმა მიმოხილვამ აჩვენა, რომ მეტფორმინის გამოყენება ტიპი 1 დიაბეტის დროს, ამცირებს ინსულინზე მოთხოვნას, მაგრამ არა HbA1c-ის დონეს 1-წლიანი დაკვირვების შემდეგ.[110]Vella S, Buetow L, Royle P, et al. The use of metformin in type 1 diabetes: a systematic review of efficacy. Diabetologia. 2010 May;53(5):809-20.
https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs00125-009-1636-9
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20057994?tool=bestpractice.com
ნაჩვენებია შემდგომი კვლევები, რათა უკეთ გამოიკვეთოს ტიპი 1 დიაბეტის მკურნალობის პოტენციური ჩვენებები და სარგებელი.[111]DeGeeter M, Williamson B. Alternative agents in type 1 diabetes in addition to insulin therapy: metformin, alpha-glucosidase inhibitors, pioglitazone, GLP-1 agonists, DPP-IV inhibitors, and SGLT-2 inhibitors. J Pharm Pract. 2016 Apr;29(2):144-59.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25312263?tool=bestpractice.com
[112]Petrie JR, Chaturvedi N, Ford I, et al; REMOVAL Study Group. Cardiovascular and metabolic effects of metformin in patients with type 1 diabetes (REMOVAL): a double-blind, randomised, placebo-controlled trial. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017 Aug;5(8):597-609.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5641446
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28615149?tool=bestpractice.com
ნატირუმ-გლუკოზის კოტრანსპორტერ 2-ის ინჰიბიტორები
ნატრიუმ-გლუკოზის კოტრანსპორტერ 2-ის (SGLT2) ინჰიბიტორები არის პერორული მედიკამენტები, რომლებიც ამცირებენ გლუკოზას ინსულინისგან დამოუკიდებლად, თირკმელების პროქსიმალურ მილაკებში SGLT2-ის ინჰიბირებისა და გლუკოზის რეაბსორბციის ბლოკირების გზით. ისინი დაკავშირებულია წონაში ზომიერ კლებასთან და სისხლის წნევის შემცირებასთან. SGLT2 ინჰიბიტორები დამტკიცებულია გამოსაყენებლად ტიპი 2 დიაბეტის მქონე პირებში. სხვადასხვა მოხსენებაში ხაზი გაესვა ეუგლიკემიური დიაბეტური კეტოაციდოზის რისკს ტიპი 1 და 2 დიაბეტის დროს.[113]Garg SK, Henry RR, Banks P, et al. Effects of sotagliflozin added to insulin in patients with type 1 diabetes. N Engl J Med. 2017 Dec 14;377(24):2337-48.
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa1708337
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28899222?tool=bestpractice.com
[114]Hampp C, Swain RS, Horgan C, et al. Use of sodium-glucose cotransporter 2 inhibitors in patients with type 1 diabetes and rates of diabetic ketoacidosis. Diabetes Care. 2020 Jan;43(1):90-7.
https://www.doi.org/10.2337/dc19-1481
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31601640?tool=bestpractice.com
მიმდინარეობს კვლევები ამ კლასის მედიკამენტების უსაფრთხოებისა და ეფექტიანობის შესაფასებლად ტიპი 1 დიაბეტის დროს.[1]American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes - 2021. Diabetes Care. 2021;44(suppl 1):S1-S232.
https://care.diabetesjournals.org/content/44/Supplement_1
[115]Chen J, Fan F, Wang JY, et al. The efficacy and safety of SGLT2 inhibitors for adjunctive treatment of type 1 diabetes: a systematic review and meta-analysis. Sci Rep. 2017 Mar 9;7:44128.
https://www.nature.com/articles/srep44128
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28276512?tool=bestpractice.com
[116]Taylor SI, Blau JE, Rother KI, et al. SGLT2 inhibitors as adjunctive therapy for type 1 diabetes: balancing benefits and risks. Lancet Diabetes Endocrinol. 2019 Dec;7(12):949-58.
https://www.doi.org/10.1016/S2213-8587(19)30154-8
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31585721?tool=bestpractice.com
ევროპის მედიკამენტების სააგენტოს სამედიცინო გამოყენების სამკურნალწამლო პროდუქტების კომიტეტმა (CHMP) დაამტკიცა ინსულინის დამხმარე თერაპიის სახით სელექტიური SGLT2 ინჰიბიტორის დაპაგლიფლოზინის გამოყენება ტიპი 1 შაქრიანი დიაბეტის მქონე პაციენტებში, სხეულის მასის ინდექსით ≥27 კგ/მ², როცა მხოლოდ ინსულინი, ოპტიმალური თერაპიის მიუხედავად, ვერ უზრუნველყოფს ადეკვატურ გლიკემიურ კონტროლს.[117]Dandona P, Mathieu C, Phillip M, et al. Efficacy and safety of dapagliflozin in patients with inadequately controlled type 1 diabetes (DEPICT-1): 24 week results from a multicentre, double-blind, phase 3, randomised controlled trial. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017 Sep 14;5(11):864-76.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28919061?tool=bestpractice.com
[118]Dandona P, Mathieu C, Phillip M, et al. Efficacy and safety of dapagliflozin in patients with inadequately controlled type 1 diabetes: the DEPICT-1 52-week study. Diabetes Care. 2018 Oct 23;41(12):2552-9.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30352894?tool=bestpractice.com
[119]Mathieu C, Dandona P, Gillard P, et al; DEPICT-2 Investigators. Efficacy and safety of dapagliflozin in patients with inadequately controlled type 1 diabetes (the DEPICT-2 Study): 24-week results from a randomized controlled trial. Diabetes Care. 2018 Jul 19;41(9):1938-46.
http://care.diabetesjournals.org/content/41/9/1938.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30026335?tool=bestpractice.com
[120]National Institute for Health and Care Excellence. Dapagliflozin with insulin for treating type 1 diabetes (TA597). Feb 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ta597
2019 წლის მარტში ადამიანებში გამოსაყენებელი სამედიცინო პროდუქტების კომიტეტმა იმავე ჩვენებით ასევე რეკომენდაცია გაუწია სოტაგლიფლოზინს, ნატრიუმი-გლუკოზა კოტრანსპორტერი 1-ისა და ნატრიუმი-გლუკოზა კოტრანსპორტერი 2-ის ორმაგ ინჰიბიტორს.[113]Garg SK, Henry RR, Banks P, et al. Effects of sotagliflozin added to insulin in patients with type 1 diabetes. N Engl J Med. 2017 Dec 14;377(24):2337-48.
https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa1708337
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28899222?tool=bestpractice.com
[121]Danne T, Cariou B, Buse JB, et al. Improved time in range and glycemic variability with sotagliflozin in combination with insulin in adults with type 1 diabetes: a pooled analysis of 24-week continuous glucose monitoring data from the inTandem Program. Diabetes Care. 2019 May;42(5):919-30.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30833371?tool=bestpractice.com
[122]Buse JB, Garg SK, Rosenstock J, et al. Sotagliflozin in combination with optimized insulin therapy in adults with type 1 diabetes: the North American inTandem1 Study. Diabetes Care. 2018 Jun 24;41(9):1970-80.
http://care.diabetesjournals.org/content/41/9/1970.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29937430?tool=bestpractice.com
[123]Danne T, Cariou B, Banks P, et al. HbA1c and hypoglycemia reductions at 24 and 52 weeks with sotagliflozin in combination with insulin in adults with type 1 diabetes: the European inTandem2 Study. Diabetes Care. 2018 Jun 24;41(9):1981-90.
http://care.diabetesjournals.org/content/41/9/1981.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29937431?tool=bestpractice.com
[124]Musso G, Gambino R, Cassader M, et al. Efficacy and safety of dual SGLT 1/2 inhibitor sotagliflozin in type 1 diabetes: meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ. 2019 Apr 9;365:l1328.
https://www.doi.org/10.1136/bmj.l1328
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30967375?tool=bestpractice.com
[125]National Institute for Health and Care Excellence. Sotagliflozin with insulin for treating type 1 diabetes – guidance (TA622). February 2020 [internet publication].
https://www.nice.org.uk/guidance/ta622
თუმცა, აშშ საკვებისა და წამლის ადმინისტრაციამ (FDA) გააუქმა 2019 წლის მარტში გაცემული რეკომენდაცია ტიპი 1 დიაბეტის დროს სოტაგლიფლოზინის გამოყენების შესახებ. ორივე ამ მედიკამენტის გამოყენებისას პაციენტებმა უნდა დაიცვან მოთხოვნები დიაბეტური კეტოაციდოზის გაზრდილი რისკის შესამცირებლად.[126]Peters AL, McGuire DK, Danne T, et al. Diabetic ketoacidosis and related events with sotagliflozin added to insulin in adults with type 1 diabetes: a pooled analysis of the inTandem 1 and 2 Studies. Diabetes Care. 2020 Nov;43(11):2713-20.
https://care.diabetesjournals.org/content/43/11/2713.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/32928957?tool=bestpractice.com
გლუკაგონის მსგავსი პეპტიდი-1-ის (GLP-1) აგონისტები
GLP-1 ნაწლავის პეპტიდია, რომელიც ზრდის ინსულინის სეკრეციას და ამცირებს გლუკაგონის სეკრეციას გლუკოზა-დამოკიდებული სახით. ტიპი 2 დიაბეტის დრო GLP-1 რეცეპტორის აგონისტები ზრდის GLP-1-ის კონცენტრაციას და იწვევს უფრო მეტი გლუკოზა-დამოკიდებული ინსულინის სეკრეციას, ნაკლები გლუკაგონის სეკრეციას, კუჭის დაყოვნებულ დაცლას, და აძლიერებს სიმაძღრის გრძნობას. GLP-1 აგონისტების სპეციფიკური უპირატესობა წონაში კლებაა, რაც სასურველი ეფექტია ტიპი 1 დიაბეტის მქონე ზოგიერთი პაციენტისთვის.[127]Janzen KM, Steuber TD, Nisly SA. GLP-1 agonists in type 1 diabetes mellitus. Ann Pharmacother. 2016 Aug;50(8):656-65.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27252246?tool=bestpractice.com
ტიპის 1 დიაბეტის კლინიკურ კვლევებში GLP-აგონისტი ლირაგლუტიდი აუმჯობესებდა გლუკოზის კონტროლს, მაგრამ ამავდროულად ზრდიდა როგორც ჰიპოგლიკემიის, ასევე ჰიპერგლიკემიის რისკს კეტოზთან ერთად. შესაბამისად, ტიპი 1 დიაბეტის დროს GLP-1 აგონისტების რუტინული გამოყენება რეკომენდებული არაა.