ჰიპერტენზიის შეფასება

ჰიპერტენზია ფართოდ გავრცელებული დაავადებაა, რომელიც საზოგადოების დიდ ნაწილს აწუხებს. ის ძირითადად უსიმპტომოდ მიმდინარეობს და დიაგნოსტირდება რუტინული გამოკვლევისას ან ისეთი გართულების გამოვლენის შემდეგ, როგორიცაა ინფარქტი ან ინსულტი.[1]Lip GY. Hypertension, platelets, and the endothelium: the "thrombotic paradox" of hypertension (or "Birmingham paradox") revisited. Hypertension. 2003 Feb;41(2):199-200. http://hyper.ahajournals.org/cgi/content/full/41/2/199 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12574081?tool=bestpractice.com

ჰიპერტენზიის განმარტება ემყარება ამერიკის პროფესიული ორგანიზაციების ერთობლივ გაიდლაინებს (მათ შორის, ამერიკის კარდიოლოგთა კოლეჯის [ACC] და ამერიკის გულის ასოციაციის [AHA]) და სხვ.) და ბრიტანეთის ჰიპერტენზიის საზოგადოებისა და ევროპის ჰიპერტენზიის საზოგადოების გაიდლაინებს.[2]Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, et al. 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA guideline for the prevention, detection, evaluation, and management of high blood pressure in adults. J Am Coll Cardiol. 2018 May 15;71(19):e127-248. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29146535?tool=bestpractice.com [3]Williams B, Poulter NR, Brown MJ, et al. Guidelines for management of hypertension: report of the fourth working party of the British Hypertension Society, 2004-BHS IV. J Hum Hypertens. 2004 Mar;18(3):139-85. https://www.nature.com/articles/1001683 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14973512?tool=bestpractice.com [4]Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J. 2018 Sep 1;39(33):3021-104. https://academic.oup.com/eurheartj/article/39/33/3021/5079119 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30165516?tool=bestpractice.com სხვადასხვა გაიდლაინებში გვხვდება ჰიპერტენზიის განსხვავებული განმარტება.

მოზრდილებში მაღალი სისხლის წნევის პრევენციის, გამოვლენის, შეფასების და მართვის ACC/AHA 2017 წლის გაიდლაინების მიხედვით, ჰიპერტენზია განისაზღვრება როგორც სისხლის სისტოლური წნევა ≥130 მმ ვწყ.სვ. ან დიასტოლური წნევა ≥80 მმ ვწყ.სვ.[2]Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, et al. 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA guideline for the prevention, detection, evaluation, and management of high blood pressure in adults. J Am Coll Cardiol. 2018 May 15;71(19):e127-248. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29146535?tool=bestpractice.com ACC/AHA-ს მიხედვით, სისხლის წნევის კატეგორიები განისაზღვრება შემდეგნაირად:

• მომატებული არტერიული წნევა: სისტოლური წნევა 120-129 მმ ვწყ.სვ., ხოლო დიასტოლური - <80 მმ ვწყ.სვ.-ზე

• ჰიპერტენზიის პირველი სტადია: სისტოლური წნევა 130-139 მმ ვწყ.სვ. და/ან დიასტოლური წნევა <80 მმ ვწყ.სვ.-ზე

• ჰიპერტენზიის მე-2 სტადია: სისხლის სისტოლური წნევა ≥140 მმ ვწყ.სვ. და/ან დიასტოლური წნევა ≥90 მმ ვწყ.სვ.

ACC/AHA-ს 2017 წლის გაიდლაინებით, ჰიპერტენზიის განმარტება მისი დიაგნოსტირებისა და მკურნალობის უფრო ინტენსიურ მიდგომას ასახავს, გაერთიანებული ნაციონალური კომიტეტის ექსპერტთა პანელის (JNC) 7 და JNC 8 რეკომენდაციებთან შედარებით, რის მიხედვითაც სისხლის წნევა 120-139 მმ ვწყ.სვ./80-89 მმ ვწყ.სვ.-ის დიაპაზონში განიხილება, როგორც პრეჰიპერტენზია, ხოლო >140/90 მმ ვწყ.სვ. ზე- როგორც მომატებული.[5]Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, et al. The seventh report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure: the JNC 7 report. JAMA. 2003 May 21;289(19):2560-72. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12748199?tool=bestpractice.com [6]James PA, Oparil S, Carter BL, et al. 2014 evidence-based guideline for the management of high blood pressure in adults: report from the panel members appointed to the Eighth Joint National Committee (JNC 8). JAMA. 2014 Feb 5;311(5):507-20. http://jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1791497 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24352797?tool=bestpractice.com

ACC/AHA 2017 წლის გაიდლაინების გამოცემას დიდი დებატები მოჰყვა და გაჩნდა ამ რეკომენდაციების გადახედვის მოთხოვნა. გაიდლაინების დანერგვა გამოიწვევდა აშშ-ში ჰიპერტენზიის პრევალენტობის 26.8%-ით გაზრდას. როგორც კრიტიკოსები აღნიშნავენ, ჰიპერტენზიის დიაგნოზის მიკუთვნება უფრო მეტი პაციენტისთვის გაზრდის ფსიქოლოგიურ ავადობას, ასევე დაბალი რისკის მქონე პაციენტებს დააყენებს ანტიჰიპერტენზიული მედიკამენტების პოტენციური ზიანის ქვეშ.[7]Khera R, Lu Y, Lu J, et al. Impact of 2017 ACC/AHA guidelines on prevalence of hypertension and eligibility for antihypertensive treatment in United States and China: nationally representative cross sectional study. BMJ. 2018 Jul 11;362:k2357. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6039831 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29997129?tool=bestpractice.com

CC/AHA 2017 წლის გაიდლაინები ძირითადად ეფუძნებოდა SPRINT კვლევის შედეგებს, რომელიც შეისწავლიდა ჰიპერტენზიის ინტენსიურ ან სტანდარტულ მკურნალობას პაციენტებში, სისტოლური წნევის მაჩვენებლით ≥130 მმ ვწყ.სვ. და მომატებული კარდიოვასკულური რისკით (დიაბეტის არსებობის გარეშე).[8]SPRINT Research Group; Wright JT Jr, Williamson JD, Whelton PK, et al. A randomized trial of intensive versus standard blood-pressure control. N Engl J Med. 2015 Nov 26;373(22):2103-16. https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMoa1511939 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26551272?tool=bestpractice.com არსებული პოლემიკის შესახებ მეტი ინფორმაციისთვის მოუსმინეთ ჩვენს აუდიორგოლს. BMJ Best Practice Podcast: hypertension external link opens in a new window

ევროპული გაიდლაინების მიხედვით ჰიპერტენზია შემდეგ კატეგორიებად იყოფა:[4]Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J. 2018 Sep 1;39(33):3021-104. https://academic.oup.com/eurheartj/article/39/33/3021/5079119 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30165516?tool=bestpractice.com

• მაღალი ნორმული (ნორმის ზედა ზღვართან ახლოს): სისტოლური წნევა - 130-139 მმ ვწყ.სვ. და/ან დიასტოლური წნევა - 85-89 მმ ვწყ.სვ.

• პირველი სტადია: სისტოლური წნევა - 140-159 მმ ვწყ.სვ. და/ან დიასტოლური წნევა - 90-99 მმ ვწყ.სვ.

• მეორე სტადია: სისტოლური წნევა - 160-179 მმ ვწყ.სვ. და/ან დიასტოლური წნევა - 100-109 მმ ვწყ.სვ.

• მე-3 სტადია: სისტოლური წნევა ≥180 მმ ვწყ.სვ., ხოლო დიასტოლური ≥110 მმ ვწყ.სვ.

ჯანდაცვისა და სამედიცინო დახმარების დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტის (NICE) გაიდლაინებში გამოყენებულია ჰიპერტენზიის ევროპული გაიდლაინების მსგავსი განმარტება.[9]National Institute for Health and Care Excellence. Hypertension in adults: diagnosis and management. 2019 Aug 28 [internet publication]. https://www.nice.org.uk/guidance/ng136

იზოლირებული სისტოლური ჰიპერტენზია ასევე განსაზღვრება არტერიული წნევის სისტოლური მაჩვენებლების მიხედვით, ჩამოთვლილი ფარგლების გამოყენებით. ამ შემთხვევაში დიასტოლური წნევის მაჩვენებელი <90 მმ ვწყ.სვ.-ზე.[4]Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J. 2018 Sep 1;39(33):3021-104. https://academic.oup.com/eurheartj/article/39/33/3021/5079119 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30165516?tool=bestpractice.com

მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოებაში ჰიპერტენზიის დიაგნოსტირებისთვის სხვადასხვა კვლევებში გამოიყენება სხვადასხვა ზღვრული მაჩვენებლები, ნებისმიერ შემთხვევაში 120 მმ ვწყ.სვ.-ზე მეტი სისტოლური წნევა ასოცირდება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების მომატებულ რისკთან. ჰიპერტენზია საყურადღებოა მისი ურთიერთკავშირით გულ-სისხლძარღვთა დაავადების სხვა რისკფაქტორებთან და აქედან გამომდინარე, გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების საერთო რისკთან.

AHA-ს განმარტებით, რეზისტენტული ჰიპერტენზია განისაზღვრება როგორც:[10]Carey RM, Calhoun DA, Bakris GL, et al. Resistant hypertension: detection, evaluation, and management: a scientific statement from the American Heart Association. Hypertension. 2018 Nov;72(5):e53-90. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/HYP.0000000000000084 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30354828?tool=bestpractice.com

• კლინიკური გასინჯვით სისხლის წნევა რჩება >130/80 მმ ვწყ.სვ.-ზე, სულ მცირე 3 ანტიჰიპერტენზიული პრეპარატის (მათ შორის, ACE ინჰიბიტორის ან ანგიოტენზინის რეცეპტორის ანტაგონისტის, გახანგრძლივებული მოქმედების კალციუმის არხების ბლოკერის და დიურეზულის) ერთდროული გამოყენების მიუხედავად, მაქსიმალური ან მაქსიმალურად ტოლერანტული დოზით.

• რეზისტენტული ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებად განიხილებიან ის ინდივიდები, რომელთაც სისხლის წნევის სამიზნე დონის მისაღწევად ესაჭიროებათ 4 ან მეტი ანტიჰიპერტენზიული პრეპარატი. დიაგნოსტირებისთვის საჭიროა "თეთრი ხალათის ჰიპერტენზიისა" და ანტიჰიპერტენზიულ თერაპიაზე ცუდი დამყოლობის გამორიცხვა.

ამ თემაში განხილულია ჰიპერტენზიის შეფასება მოზრდილებში.

ეპიდემიოლოგია

ჯანმრთელობისა და კვების ეროვნული კვლევის (NHANES) 2013-2016 წლების მონაცემების საფუძველზე, აშშ-ში დაახლოებით 116.4 მილიონ მოზრდილ ადამიანს (20 წლის ასაკიდან ) აქვს ჰიპერტენზია (ზღვრული მაჩვენებელი 140/90 მმ.ვწყ.სვ.).[11]Virani SS, Alonso A, Benjamin EJ, et al. Heart disease and stroke statistics-2020 update: a report from the American Heart Association. Circulation. 2020 Mar 3;141(9):e139-e596. https://www.doi.org/10.1161/CIR.0000000000000757 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31992061?tool=bestpractice.com  ამ პერიოდში ჰიპერტენზიის პრევალენტობა იყო 26.1% 20-44 წლის ასაკში, 59.2%- 45-64 წლის ასაკში და 78.2% -65 წლის და მასზე უფროსი ასაკის ინდივიდებში.[11]Virani SS, Alonso A, Benjamin EJ, et al. Heart disease and stroke statistics-2020 update: a report from the American Heart Association. Circulation. 2020 Mar 3;141(9):e139-e596. https://www.doi.org/10.1161/CIR.0000000000000757 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31992061?tool=bestpractice.com  პრევალენტობა შეიძლება მსგავსი ან უფრო მაღალი იყოს დასავლეთ ევროპაში.[12]Falaschetti E, Mindell J, Knott C, et al. Hypertension management in England: a serial cross-sectional study from 1994 to 2011. Lancet. 2014 May 31;383(9932):1912-9. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24881995?tool=bestpractice.com [13]Lacruz ME, Kluttig A, Hartwig S, et al. Prevalence and incidence of hypertension in the general adult population: results of the CARLA-cohort study. Medicine (Baltimore). 2015 Jun;94(22):e952. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4616348 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26039136?tool=bestpractice.com

ევროპული გაიდლაინების მიხედვით, ჰიპერტენზიის პრევალენტობის მაჩვენებელი მოზრდილებში 30%-დან 45%-მდეა, უფრო მაღალია მამაკაცებში, ვიდრე ქალებში (შესაბამისად, 24% და 20%).[4]Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J. 2018 Sep 1;39(33):3021-104. https://academic.oup.com/eurheartj/article/39/33/3021/5079119 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30165516?tool=bestpractice.com

ჰიპერტენზია უფრო მეტად გავრცელებულია შავკანიანებში, ვიდრე თეთრკანიანებში, იწყება ბავშვობის ასაკიდან და 55 წლის ასაკისთვის შავკანიან მამაკაცებსა და ქალებში 76%-ს აღწევს, ხოლო თეთრკანიან მამაკაცებსა და ქალებში პრევალენტობა შესაბამისად, 55% და 40%-ს შეადგენს.[14]Thomas SJ, Booth JN 3rd, Dai C, et al. Cumulative incidence of hypertension by 55 years of age in blacks and whites: the CARDIA study. J Am Heart Assoc. 2018 Jul 11;7(14). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6064834 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29997132?tool=bestpractice.com

ჰიპერტენზიის პრევალენტობის ზუსტი შეფასება რთულია, რადგან ის ჩვეულებრივ უსიმპტომოა. სავარაუდოდ, მისი გავრცელება მოიმატებს, როდესაც ჰიპერტენზიის ზღვრული მაჩვენებელი ხელახლა განისაზღვრება და აღნიშნული მაჩვენებლის დონეც შემცირდება.

ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტების დაახლოებით 15%-ს აღენიშნება რეზისტენტული ჰიპერტენზია.[10]Carey RM, Calhoun DA, Bakris GL, et al. Resistant hypertension: detection, evaluation, and management: a scientific statement from the American Heart Association. Hypertension. 2018 Nov;72(5):e53-90. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/HYP.0000000000000084 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30354828?tool=bestpractice.com

გართულებები და სამიზნე ორგანოების დაზიანება

კვლევებმა აჩვენა, რომ ჰიპერტენზიის მკურნალობამ შესაძლოა შეამციროს მომავალში გულ-სისხლძარღვთა და ცერებროვასკულური შემთხვევების ინციდენტობა.[15]Ogden LG, He J, Lydick E, et al. Long-term absolute benefit of lowering blood pressure in hypertensive patients according to the JNC VI risk stratification. Hypertension. 2000 Feb;35(2):539-43. http://hyper.ahajournals.org/cgi/content/full/35/2/539 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10679494?tool=bestpractice.com ჰიპერტენზიის ადრეული დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მიზანია გულ-სისხლძარღვთა გართულებების საერთო რისკის შემცირება და ცერებროვასკულური შემთხვევების პრევენცია.

ქრონიკული ჰიპერტენზიის ეფექტი ორგანოთა სისტემებზე განიმარტება, როგორც სამიზნე ორგანოების დაზიანება.

ყველაზე ხშირი გამოვლინებებია: მარცხენა პარკუჭის ჰიპერტროფია, გულ-სისხლძარღვთა, ცერებროვასკულური დაავადებები, ჰიპერტენზიული რეტინოპათია და ნეფროპათია.[16]Nadar SK, Tayebjee MH, Meserelli F, et al. Target organ damage in hypertension: pathophysiology and implications for drug therapy. Curr Pharm Des. 2006;12(13):1581-92. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16729871?tool=bestpractice.com მარცხენა პარკუჭის ჰიპერტროფიის არსებობა ცუდი პროგნოზული ნიშანია, ჰიპერტროფიის რეგრესია აუმჯობესებს პროგნოზს.[17]Lewington S, Clarke R, Qizilbash N, et al. Age-specific relevance of usual blood pressure to vascular mortality: a meta-analysis of individual data for one million adults in 61 prospective studies. Lancet. 2002 Dec 14;360(9349):1903-13. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12493255?tool=bestpractice.com რეზისტენტული ჰიპერტენზიის მქონე პაციენტებს აქვთ კარდიოვასკულური და ცერებროვასკულური შემთხვევების და თირკმლის ქრონიკული დაავადების განვითარების უფრო მაღალი რისკი.[10]Carey RM, Calhoun DA, Bakris GL, et al. Resistant hypertension: detection, evaluation, and management: a scientific statement from the American Heart Association. Hypertension. 2018 Nov;72(5):e53-90. https://www.ahajournals.org/doi/full/10.1161/HYP.0000000000000084 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30354828?tool=bestpractice.com

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების რისკი

ჰიპერტენზიის მართვის გაიდლაინებში ხაზგასმულია პაციენტის გულ-სისხლძარღვთა გართულებების საერთო რისკის გამოთვლისა და მართვის მნიშვნელობა და შედარებით ნაკლებად, მხოლოდ არტერიულ წნევაზე ყურადღების გამახვილება. ACC და AHA გამოაქვეყნა ონლაინ ინსტრუმენტი პაციენტებში გულ-სისხლძარღვთა ათეროსკლეროზული დაავადების განვითარების 10 წლიანი და სიცოცხლის ხანგრძლივობის რისკების გამოსათვლელად. ACC: ASCVD Risk Estimator Plus external link opens in a new window 40-დან 70 წლამდე ინდივიდებში სისტოლური არტერიული წნევის ყოველი 20 მმ ვწყ.სვ.-ით ან დიასტოლური მაჩვენებლის 10 მმ ვწყ.სვ.-ით მომატება 115/75 - 185/115 მმ ვწყ.სვ. წნევის ფარგლებში, ორჯერ ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკს.[18]Blair SN, Goodyear NN, Gibbons LW, et al. Physical fitness and incidence of hypertension in healthy normotensive men and women. JAMA. 1984 Jul 27;252(4):487-90. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6737638?tool=bestpractice.com გულ-სისხლძარღვთა დაავადებასთან ასოცირებული რისკფაქტორების მკურნალობა, მაგალითად სიმსუქნის, დიაბეტის, ჰიპერქოლესტეროლემიისა და თამბაქოს მოხმარების შემთხვევაში ისეთივე მნიშვნელოვანია როგორიც ჰიპერტენზიის მართვა, კარდიოვასკულური საერთო რისკის შემცირებისთვის.

მეტაანალიზმა დაადასტურა, რომ სისხლის წნევის დაქვეითება ამცირებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების და სიკვდილობის რისკს იმ ინდივიდებში, რომელთა სისტოლური წნევა კვლევის დასაწყისში 140 მმ ვწყ.სვ.-ს ან მეტს შეადგენდა.[19]Brunström M, Carlberg B. Association of blood pressure lowering with mortality and cardiovascular disease across blood pressure levels: a systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 2018 Jan 1;178(1):28-36. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29131895?tool=bestpractice.com ამასთან ერთად, სისხლის წნევის პირველადი პროფილაქტიკური დაწევა სასარგებლო არ არის უფრო დაბალი საწყისი წნევის მქონე ადამიანებისთვის (გარდა არსებული გულ-სისხლძარღვთა დაავადების შემთხვევებისა).[19]Brunström M, Carlberg B. Association of blood pressure lowering with mortality and cardiovascular disease across blood pressure levels: a systematic review and meta-analysis. JAMA Intern Med. 2018 Jan 1;178(1):28-36. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29131895?tool=bestpractice.com კოხრეინის ერთი მიმოხილვის მიხედვით, არასაკმარისი მონაცემებია სამიზნე წნევის დაბალი მაჩვენებლების სასარგებლოდ (≤135/85 მმ ვწყ.სვ.) ჰიპერტენზიის და გულ-სისხლძარღვთა დაავადების მქონე პირებში.[20]Saiz LC, Gorricho J, Garjón J, et al. Blood pressure targets for the treatment of people with hypertension and cardiovascular disease. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Jul 20;(7):CD010315. https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD010315.pub3/full http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30027631?tool=bestpractice.com