Ebola virusu infeksiyasının təbii kliniki gedişi müxtəlif virus növləri arasında və mövcud simptomatik tibbi qulluğun səviyyəsinə görə nəzərəçarpacaq dərəcədə fərqlənir. Zair ebolavirusu ən ölümcül növdür, xəstəlikdən ölüm göstəricisi 90%-ə qədər yüksəkdir. Xəstəlik hadisəsinin orta ölüm göstəricisi 2014-cü ildə Qərbi Afrikanın müalicə mərkəzlərinin çoxunda təqribən 50% olmuşdur, lakin ölüm göstəricisi digər keçmiş alovlanmalarda 25-90% təşkil etmişdir.[2]World Health Organization. Ebola virus disease fact sheet. February 2018 [internet publication].
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs103/en/
Bir çox epidemiyalar kiçik dəstəkləyici terapiyaya malik resursları zəif müəssisələrdə baş vermişdir; bu səbəbdən, digər müəssisələrdə ölüm göstəricisi 40%-dən aşağı ola bilər.[95]Fowler RA, Fletcher T, Fischer WA 2nd, et al. Caring for critically ill patients with Ebola virus disease. Perspectives from West Africa. Am J Respir Crit Care Med. 2014;190:733-737.
http://www.atsjournals.org/doi/full/10.1164/rccm.201408-1514CP#.VEe1OvldWnA
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25166884?tool=bestpractice.com
Daha az yaşlı uşaqlar(<5 yaşlı uşaqlar) və 40 yaşından yuxarı böyüklər, yeniyetmələr və daha gənc böyüklər ilə müqayisədə, yüksək ölüm göstəricisinə malikdir. Qadınlar, kişilərlə müqayisədə, daha yaxşı sağqalma göstəricisinə malikdirlər.[186]WHO Ebola Response Team. Ebola virus disease among male and female persons in West Africa. N Engl J Med. 2016;374:96-98.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMc1510305
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26736011?tool=bestpractice.com
Yüksək virus yükü, böyrəklərin kəskin zədələnməsi və nevroloji cəlb olunma da zəif nəticənin göstəriciləridir.[18]WHO Ebola Response Team. Ebola virus disease in West Africa: the first 9 months of the epidemic and forward projections. N Engl J Med. 2014;371:1481-1495.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1411100#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25244186?tool=bestpractice.com
[6]Leroy EM, Gonzalez JP, Baize S. Ebola and Marburg haemorrhagic fever viruses: major scientific advances, but a relatively minor public health threat for Africa. Clin Microbiol Infect. 2011;17:964-976.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-0691.2011.03535.x/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21722250?tool=bestpractice.com
[20]Bah EI, Lamah MC, Fletcher T, et al. Clinical presentation of patients with Ebola virus disease in Conakry, Guinea. N Engl J Med. 2015;372:40-47.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1411249#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25372658?tool=bestpractice.com
[21]Chertow DS, Kleine C, Edwards JK, et al. Ebola virus disease in West Africa - clinical manifestations and management. N Engl J Med. 2014;371:2054-2057.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp1413084
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25372854?tool=bestpractice.com
[22]Schieffelin JS, Shaffer JG, Goba A, et al; KGH Lassa Fever Program; Viral Hemorrhagic Fever Consortium; WHO Clinical Response Team. Clinical illness and outcomes in patients with Ebola in Sierra Leone. N Engl J Med. 2014;371:2092-2100.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1411680#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25353969?tool=bestpractice.com
[81]Mupere E, Kaducu OF, Yoti Z. Ebola haemorrhagic fever among hospitalised children and adolescents in northern Uganda: epidemiologic and clinical observations. Afr Health Sci. 2001;1:60-65.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2141551/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12789118?tool=bestpractice.com
[82]Peacock G, Uyeki TM, Rasmussen SA. Ebola virus disease and children: what pediatric health care professionals need to know. JAMA Pediatr. 2014;168:1087-1088.
http://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/1918461
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25325785?tool=bestpractice.com
[94]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Biomarker correlates of survival in pediatric patients with ebola virus disease. Emerg Infect Dis. 2014;20:1683-1690.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/20/10/14-0430_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25279581?tool=bestpractice.com
[121]Olupot-Olupot P. Ebola in children: epidemiology, clinical features, diagnosis and outcomes. Pediatr Infect Dis J. 2015;34:314-316.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25522340?tool=bestpractice.com
[122]Herberg JA, Emonts M, Jacobs M, et al. UK preparedness for children with Ebola infection. Arch Dis Child. 2015;100:421-423.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25694613?tool=bestpractice.com
[123]Eriksson CO, Uyeki TM, Christian MD, et al. Care of the child with Ebola virus disease. Pediatr Crit Care Med. 2015;16:97-103.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25647119?tool=bestpractice.com
1995-ci ildə baş vermiş alovlanmada aparılmış müşahidə tədqiqatı alovlanmanın ilkin və yekun mərhələləri arasında 93% və 69% arasında dəyişən ölüm göstəricisində nəzərəçarpan azalmanı göstərmişdir.[187]Sadek RF, Khan AS, Stevens G, et al. Ebola hemorrhagic fever, Democratic Republic of the Congo, 1995: determinants of survival. J Infect Dis. 1999;179(suppl 1):S24-S27.
http://jid.oxfordjournals.org/content/179/Supplement_1/S24.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9988161?tool=bestpractice.com
Bu, çox güman ki, sonrakı xəstəlik hadisələrini daha erkən aşkarlamışdır və daha yüksək keyfiyyətli qulluğun göstərildiyi ehtimal edilir.
Hamilə qadınlar yüksək uşaqsalma insidentliyinə malikdir və bu qadınlarda infeksiya, adətən, ölümcüldür.[21]Chertow DS, Kleine C, Edwards JK, et al. Ebola virus disease in West Africa - clinical manifestations and management. N Engl J Med. 2014;371:2054-2057.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp1413084
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25372854?tool=bestpractice.com
[141]Mupapa K, Mukundu W, Bwaka MA, et al. Ebola hemorrhagic fever and pregnancy. J Infect Dis. 1999;179(suppl 1):S11-S12.
http://jid.oxfordjournals.org/content/179/Supplement_1/S11.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9988157?tool=bestpractice.com
[142]Jamieson DJ, Uyeki TM, Callaghan WM, et al. What obstetrician-gynecologists should know about Ebola: a perspective from the Centers for Disease Control and Prevention. Obstet Gynecol. 2014;124:1005-1010.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25203368?tool=bestpractice.com
[143]Association of Women's Health, Obstetric and Neonatal Nurses. Ebola: caring for pregnant and postpartum women and newborns in the United States: AWHONN practice brief number 3. J Obstet Gynecol Neonat Nurs. 2015;44:164-165.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1552-6909.12518/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25421426?tool=bestpractice.com
İİV infeksiyasının təsirlərinə dair məlumatlar proqnostik olaraq gözlənilir. Tədqiqatların biri göstərir ki, GB virus C-dən ibarət infeksiya Qərbi Afrikalıların 28%-də rast gələn immunomodulyasiyalı pegivirus kəskin Ebola virusu xəstəliyindən daha yaxşı sağqalma ilə müşayiət olunur.[188]Lauck M, Bailey AL, Andersen KG, et al. GB virus C co-infections in West African Ebola patients. J Virol. 2015;89:2425-2429.
http://jvi.asm.org/content/89/4/2425.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25473056?tool=bestpractice.com
İnfeksiya kursu
Ölmüş xəstələr infeksiyada erkən olaraq kliniki əlamətləri inkişaf etdirməyə meyilli olurlar, ölüm adətən şok və bir çox orqanların çatışmazlığına aid edilir, bir qayda olaraq infeksiyanın 6 və 16-cı günlərində baş verir.[6]Leroy EM, Gonzalez JP, Baize S. Ebola and Marburg haemorrhagic fever viruses: major scientific advances, but a relatively minor public health threat for Africa. Clin Microbiol Infect. 2011;17:964-976.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-0691.2011.03535.x/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21722250?tool=bestpractice.com
[13]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Ebola hemorrhagic fever: novel biomarker correlates of clinical outcome. J Infect Dis. 2014;210:558-566.
http://jid.oxfordjournals.org/content/210/4/558.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24526742?tool=bestpractice.com
[14]Mahanty S, Bray M. Pathogenesis of filoviral haemorrhagic fevers. Lancet Infect Dis. 2004;4:487-498.
http://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(04)01103-X/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15288821?tool=bestpractice.com
[15]Yan T, Mu J, Qin E, et al. Clinical characteristics of 154 patients suspected of having Ebola disease in the Ebola holding centre of Jui government hospital in Sierra Leone during the 2014 Ebola outbreak. Eur J Microbiol Infect Dis. 2015;34:2089-2095.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26223324?tool=bestpractice.com
Sonda sağalan xəstələrdə təxminən 6-11 gün ərzində, adətən, yaxşılaşma ilə bir neçə gün təcrid olunmuş qızdırma təzahür olunur.[94]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Biomarker correlates of survival in pediatric patients with ebola virus disease. Emerg Infect Dis. 2014;20:1683-1690.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/20/10/14-0430_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25279581?tool=bestpractice.com
Proqnostik göstəricilər
Müşahidə tədqiqatları göstərmişdir ki, simptomun başlamasından orta göstərici ilə 9 gün sağ qaldığı müşahidə edilən xəstələr ilə müqayisədə ölümlə nəticələnən xəstəliyə malik şəxslərdə infeksiyanın gedişində erkən olaraq infeksiyanın irəliləmiş xüsusiyyətləri (gücdəndüşmə, ağrı hissinin zəifləməsi, qan təzyiqinin aşağı düşməsi, nevroloji halların cəlb olunması) inkişaf edir.[6]Leroy EM, Gonzalez JP, Baize S. Ebola and Marburg haemorrhagic fever viruses: major scientific advances, but a relatively minor public health threat for Africa. Clin Microbiol Infect. 2011;17:964-976.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1469-0691.2011.03535.x/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21722250?tool=bestpractice.com
[13]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Ebola hemorrhagic fever: novel biomarker correlates of clinical outcome. J Infect Dis. 2014;210:558-566.
http://jid.oxfordjournals.org/content/210/4/558.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24526742?tool=bestpractice.com
Böyrəklərin kəskin zədələnməsi və yüksək virus yükü mənfi nəticə və ölüm göstəricisinin artması ilə sıx əlaqəlidir.[20]Bah EI, Lamah MC, Fletcher T, et al. Clinical presentation of patients with Ebola virus disease in Conakry, Guinea. N Engl J Med. 2015;372:40-47.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1411249#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25372658?tool=bestpractice.com
[21]Chertow DS, Kleine C, Edwards JK, et al. Ebola virus disease in West Africa - clinical manifestations and management. N Engl J Med. 2014;371:2054-2057.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMp1413084
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25372854?tool=bestpractice.com
[22]Schieffelin JS, Shaffer JG, Goba A, et al; KGH Lassa Fever Program; Viral Hemorrhagic Fever Consortium; WHO Clinical Response Team. Clinical illness and outcomes in patients with Ebola in Sierra Leone. N Engl J Med. 2014;371:2092-2100.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1411680#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25353969?tool=bestpractice.com
[61]Sanchez A, Lukwiya M, Bausch D, et al. Analysis of human peripheral blood samples from fatal and nonfatal cases of Ebola (Sudan) hemorrhagic fever: cellular responses, virus load, and nitric oxide levels. J Virol. 2004;78:10370-10377.
http://jvi.asm.org/content/78/19/10370.full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15367603?tool=bestpractice.com
[90]World Health Organization. Laboratory diagnosis of Ebola virus disease: interim guidance. September 2014. http://www.who.int/ (last accessed 19 July 2017).
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/134009/1/WHO_EVD_GUIDANCE_LAB_14.1_eng.pdf
[92]Towner JS, Rollin PE, Bausch DG, et al. Rapid diagnosis of Ebola hemorrhagic fever by reverse transcription-PCR in an outbreak setting and assessment of patient viral load as a predictor of outcome. J Virol. 2004;78:4330-4341.
http://jvi.asm.org/content/78/8/4330.full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15047846?tool=bestpractice.com
Proqnostik göstəricilər kimi biomarkerlər əlavə tədqiqat tələb edir.[13]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Ebola hemorrhagic fever: novel biomarker correlates of clinical outcome. J Infect Dis. 2014;210:558-566.
http://jid.oxfordjournals.org/content/210/4/558.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24526742?tool=bestpractice.com
[75]Hunt L, Gupta-Wright A, Simms V, et al. Clinical presentation, biochemical, and haematological parameters and their association with outcome in patients with Ebola virus disease: an observational cohort study. Lancet Infect Dis. 2015;15:1292-1299.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26271406?tool=bestpractice.com
[94]McElroy AK, Erickson BR, Flietstra TD, et al. Biomarker correlates of survival in pediatric patients with ebola virus disease. Emerg Infect Dis. 2014;20:1683-1690.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/20/10/14-0430_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25279581?tool=bestpractice.com
Sağalma və rekonvalessensiya
İnfeksiyanın ikinci həftəsindən sonra yaşayan xəstələr >75% sağqalma imkanına malikdir.[16]Kortepeter MG, Bausch DG, Bray M. Basic clinical and laboratory features of filoviral hemorrhagic fever. J Infect Dis. 2011;204(suppl 3):S810-S816.
http://jid.oxfordjournals.org/content/204/suppl_3/S810.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21987756?tool=bestpractice.com
Xəstələr hərəkət edə bildikdə, özlərinə qulluq göstərdikdə, əhəmiyyətli simptomlara malik olmadıqda (ishal, qusma, qanaxma) və 48 saat fərqi ilə Ebola virusu üçün 2 mənfi əks-transkipsiyalı polimeraz zəncirvarı reaksiya (ƏT-PZR) nəticəsinə malik olduqda, adətən, təcrid müəssisəsindən buraxılırlar.[90]World Health Organization. Laboratory diagnosis of Ebola virus disease: interim guidance. September 2014. http://www.who.int/ (last accessed 19 July 2017).
http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/134009/1/WHO_EVD_GUIDANCE_LAB_14.1_eng.pdf
Toxum mayesində virusun yayılması sağalmadan sonra bir il və altı aydan çox davam edə bilər.[40]Bausch DG, Towner JS, Dowell SF, et al. Assessment of the risk of Ebola virus transmission from bodily fluids and fomites. J Infect Dis. 2007;196(suppl 2):S142-S147.
http://jid.oxfordjournals.org/content/196/Supplement_2/S142.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17940942?tool=bestpractice.com
[41]Emond RT, Evans B, Bowen ET, et al. A case of Ebola virus infection. Br Med J. 1977;2:541-544.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1631428/pdf/brmedj00478-0011.pdf
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/890413?tool=bestpractice.com
[42]Rowe AK, Bertolli J, Khan AS, et al. Clinical, virologic, and immunologic follow-up of convalescent Ebola hemorrhagic fever patients and their household contacts, Kikwit, Democratic Republic of the Congo. Commission de Lutte contre les Epidémies à Kikwit. J Infect Dis. 1999;179(suppl 1):S28-S35.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9988162?tool=bestpractice.com
[189]Deen GF, Broutet N, Xu W, et al. Ebola RNA persistence in semen of Ebola virus disease survivors - final report. N Engl J Med. 2017 Oct 12;377(15):1428-1437.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1511410
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26465681?tool=bestpractice.com
[44]Rogstad KE, Tunbridge A. Ebola virus as sexually transmitted infection. Curr Opin Infect Dis. 2015;28:83-85.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25501666?tool=bestpractice.com
[45]Sonnenberg P, Field P. Sexual and mother-to-child transmission of Ebola virus in the post-convalescent period. Clin Infect Dis. 2015;60:974-975.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25501984?tool=bestpractice.com
[47]Crozier I. Ebola virus RNA in the semen of male survivors of Ebola virus disease: the uncertain gravitas of a privileged persistence. J Infect Dis. 2016;214:1467-1469.
http://jid.oxfordjournals.org/content/early/2016/05/03/infdis.jiw079.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27142203?tool=bestpractice.com
[48]Thorson A, Formenty P, Lofthouse C, et al. Systematic review of the literature on viral persistence and sexual transmission from recovered Ebola survivors: evidence and recommendations. BMJ Open. 2016;6:e008859.
http://bmjopen.bmj.com/content/6/1/e008859
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26743699?tool=bestpractice.com
[190]Soka MJ, Choi MJ, Baller A, et al. Prevention of sexual transmission of Ebola in Liberia through a national semen testing and counselling programme for survivors: an analysis of Ebola virus RNA results and behavioural data. Lancet Glob Health. 2016;4:e736-e743.
http://thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(16)30175-9/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27596037?tool=bestpractice.com
[191]Etard JF, Sow MS, Leroy S, et al; Postebogui Study Group. Multidisciplinary assessment of post-Ebola sequelae in Guinea (Postebogui): an observational cohort study. Lancet Infect Dis. 2017;17:545-552.
http://thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(16)30516-3/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28094208?tool=bestpractice.com
Kəskin infeksiyadan sağaldıqdan sonra 4-6 ay ərzində virus kişilərin 62%-nin toxum mayesində aşkar edilir.[189]Deen GF, Broutet N, Xu W, et al. Ebola RNA persistence in semen of Ebola virus disease survivors - final report. N Engl J Med. 2017 Oct 12;377(15):1428-1437.
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1511410
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26465681?tool=bestpractice.com
Digər tədqiqat aşkar etmişdir ki, sağalmadan 12 ay və ya daha uzun müddət sonra kişilərin 63%-nin toxum mayesinin virus üzrə sınaq nəticəsi müsbət olub və müalicə mərkəzindən buraxılma və nümunələrin toplanması arasındakı interval ən uzun interval olan 565 gün olmuşdur.[190]Soka MJ, Choi MJ, Baller A, et al. Prevention of sexual transmission of Ebola in Liberia through a national semen testing and counselling programme for survivors: an analysis of Ebola virus RNA results and behavioural data. Lancet Glob Health. 2016;4:e736-e743.
http://thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS2214-109X(16)30175-9/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27596037?tool=bestpractice.com
5% kişilərdə virus həm də xəstəliyin başlamasından 548 gün sonra toxum mayesində aşkar olunmuşdur.[191]Etard JF, Sow MS, Leroy S, et al; Postebogui Study Group. Multidisciplinary assessment of post-Ebola sequelae in Guinea (Postebogui): an observational cohort study. Lancet Infect Dis. 2017;17:545-552.
http://thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(16)30516-3/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28094208?tool=bestpractice.com
Virusun kişidən cinsi pantyoruna cinsi yolla ötürülməsi Liberiyada genom tədqiqatları ilə təsdiqlənmişdir.[46]Mate SE, Kugelman JR, Nyenswah TG, et al. Molecular evidence of sexual transmission of Ebola virus. N Engl J Med. 2015;373:2448-2454.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1509773#t=article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26465384?tool=bestpractice.com
Ebola virusu, həmçinin, vaginal mayedə də aşkar edilmişdir.[49]Rodriguez LL, De Roo A, Guimard Y, et al. Persistence and genetic stability of Ebola virus during the outbreak in Kikwit, Democratic Republic of the Congo, 1995. J Infect Dis. 1999;179(suppl 1):S170-S176.
http://jid.oxfordjournals.org/content/179/Supplement_1/S170.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9988181?tool=bestpractice.com
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) tövsiyə edir ki, xəstələrə simptomların başlanmasından 3 ay sonra hər ay sperma müayinəsi təklif olunmalıdır və onlar bir ay fərqlə aparılmış sperma sınağında mənfi nəticələr əldə olunana qədər ideal halda cinsi əlaqəyə girməməli və ya qoruyuculardan istifadə etməlidirlər (və ya simptomlar aradan qalxdıqdan ən azı 12 ay sonra).[43]World Health Organization. Clinical care for survivors of Ebola virus disease: interim guidance. April 2016 [internet publication].
http://www.who.int/csr/resources/publications/ebola/guidance-survivors/en/
Viremiya olmadıqda belə, virus tərdə (40 günə qədər), sidikdə (30 günə qədər), konyunktival mayedə (22 günə qədər), nəcisdə (19 günə qədər) və ana südündə (17 günə qədər) aşkar olunur.[192]Chughtai AA, Barnes M, Macintyre CR. Persistence of Ebola virus in various body fluids during convalescence: evidence and implications for disease transmission and control. Epidemiol Infect. 2016;144:1652-1660.
https://www.cambridge.org/core/journals/epidemiology-and-infection/article/persistence-of-ebola-virus-in-various-body-fluids-during-convalescence-evidence-and-implications-for-disease-transmission-and-control/5D3D2C2A4C9652C2DF813DA59185EEC2/core-reader
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26808232?tool=bestpractice.com
Sağ qalan xəstələrdə, adətən, oynaq ağrısı (76-77%), yorğunluq (69%), okulyar simptomlar (14-60%), başağrı (48-54%), qarında ağrı (54%), qanazlığı (50%), dəri xəstəlikləri (49%) və eşitmə pozuntuları ilə əlaqəli simptomlar (24) ilə xarakterizə olunan uzunmüddətli sağalma müşahidə olunur.[193]Mattia JG, Vandy MJ, Chang JC, et al. Early clinical sequelae of Ebola virus disease in Sierra Leone: a cross-sectional study. Lancet Infect Dis. 2016;16:331-338.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26725449?tool=bestpractice.com
[194]Scott JT, Sesay FR, Massaquoi TA, et al. Post-Ebola syndrome, Sierra Leone. Emerg Infect Dis. 2016;22:641-646.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/22/4/15-1302_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26983037?tool=bestpractice.com
[195]Tiffany A, Vetter P, Mattia J, et al. Ebola virus disease complications as experienced by survivors in Sierra Leone. Clin Infect Dis. 2016;62:1360-1366.
https://academic.oup.com/cid/article/62/11/1360/1745263/Ebola-Virus-Disease-Complications-as-Experienced
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27001797?tool=bestpractice.com
Rekonvalessensiya zamanı gecikmiş ağırlaşmalar olan orxit, miyelit, parotit, pankreatit, hepatit və psixoz ola bilər.[17]Bwaka MA, Bonnet MJ, Calain P, et al. Ebola hemorrhagic fever in Kikwit, Democratic Republic of the Congo: clinical observations in 103 patients. J Infect Dis. 1999;179(suppl 1):S1-S7.
http://jid.oxfordjournals.org/content/179/Supplement_1/S1.long
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9988155?tool=bestpractice.com
Sağ qalanlar göz damarlarının iltihabı (ön, arxa və ya panuveit) riski altında ola bilərlər ki, bu da ikincili struktur ağırlaşmalarına, görmənin zəifləməsinə və ya korluğa səbəb ola bilər.[196]Shantha JG, Yeh S, Nguyen QD. Ebola virus disease and the eye. Curr Opin Ophthalmol. 2016;27:538-544.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27585217?tool=bestpractice.com
Retrospektiv, nəzarətsiz, müxtəlif qrupları əhatə edən tədqiqat işlərindən birində aşkar edilmişdir ki, sağ qalanların təqribən 28%-i Ebola ilə əlaqəli göz damarlarının iltihabına və 3%-i Ebola ilə əlaqəli optik neyropatiyaya məruz qalmışdır. Göz damarlarının iltihabından əziyyət çəkən xəstələrin 38,5%-i kor olmuşdur (görmə itiliyi >20/400).[197]Shantha JG, Crozier I, Hayek BR, et al. Ophthalmic manifestations and causes of vision impairment in Ebola virus disease survivors in Monrovia, Liberia. Ophthalmology. 2017;124:170-177.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27914832?tool=bestpractice.com
Sağ qalanların birində infeksiyanın başlamasından 14 həftə sonra və qandan virusun təmizlənməsindən 9 həftə sonra həyat qabiliyyətli Ebola virusunun aşkarlanması ilə kəskin uveit müşahidə edilmişdir.[198]Varkey JB, Shanth JG, Crozier I, et al. Persistence of Ebola virus in ocular fluid during convalescence. N Engl J Med. 2015;372:2423-2427.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25950269?tool=bestpractice.com
[199]Chancellor JR, Padmanabhan SP, Greenough TC, et al. Uveitis and systemic inflammatory markers in convalescent phase of Ebola virus disease. Emerg Infect Dis. 2016;22:295-297.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/22/2/15-1416_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26812218?tool=bestpractice.com
Həmçinin, optik sinir aksonlarının anatomik paylanmasından sonra birtərəfli ağ katarakta və retinal yeni yaraların meydana gəlməsi qeydə alınmışdır.[200]Steptoe PJ, Scott JT, Baxter JM, et al. Novel retinal lesion in Ebola survivors, Sierra Leone, 2016. Emerg Infect Dis. 2017;23:1102-1109.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/23/7/16-1608_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28628441?tool=bestpractice.com
Bu ağırlaşmaların etiologiyası aydın deyil, amma immun kompleksi hadisəsi və ya immun sisteminin üstünlük təşkil etdiyi nahiyələrdə Ebola virusunun davamlılığı ilə əlaqəli ola bilər. Sağ qalanlar üçün sağaldıqdan sonra ən azı 18 ay ərzində müntəzəm müayinədən keçmək tövsiyə olunur.[191]Etard JF, Sow MS, Leroy S, et al; Postebogui Study Group. Multidisciplinary assessment of post-Ebola sequelae in Guinea (Postebogui): an observational cohort study. Lancet Infect Dis. 2017;17:545-552.
http://thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(16)30516-3/fulltext
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28094208?tool=bestpractice.com
Ehtimal edilir ki, infeksiyadan sağ qalanlar Ebola virusunun eyni ştammına ömürlük immunitet qazanırlar. Bunun nəticəsi olaraq, infeksiyadan sağalmış xəstələr fəal infeksiyaların müşahidə edildiyi xəstələrə qulluq göstərilməsində münasib deyil. Lakin insanların toplandığı yerlərdə virusun davamlılığı hələ də tam aydın deyil. Bir mühacir səhiyyə işçisi 2015-ci ildə ağır ilkin Ebola virusu xəstəliyindən sağaldıqdan 9 ay sonra Ebola virusu meninqoensefaliti ilə (OBM və ya zərdabın ƏT-PZR müayinəsi Ebola virusuna görə müsbət olmuşdur) qeydə alınmışdır.[201]Jacobs M, Rodger A, Bell DJ, et al. Late Ebola virus relapse causing meningoencephalitis: a case report. Lancet. 2016 Jul 30;388(10043):498-503.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4967715/
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27209148?tool=bestpractice.com
Sonradan meydana gələn ensefalit və poliartrit halları da həmçinin, qeydə alınıb,[202]Howlett P, Brown C, Helderman T, et al. Ebola virus disease complicated by late-onset encephalitis and polyarthritis, Sierra Leone. Emerg Infect Dis. 2016 Jan;22(1):150-2.
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/22/1/15-1212_article
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26690042?tool=bestpractice.com
belə ki, sağalmadan bir il sonra sağ qalan yoluxmuş xəstədən yoluxma halları mövcud ola bilər.[203]Dokubo EK, Wendland A, Mate SE, et al. Persistence of Ebola virus after the end of widespread transmission in Liberia: an outbreak report. The Lancet Infectious Diseases. July 2018 [internet publication].
https://www.thelancet.com/journals/laninf/article/PIIS1473-3099(18)30417-1/fulltext
Uzadılmış davamlılıq və kliniki xəstəliyin gec yenidən əmələ gəlməsinin mümkünlüyü ardıcıl xəstəliklər ilə təzahür olunan sağ qalanlara epidemioloji və kliniki yanaşmanı güman ki, dəyişəcək. Həmçinin, kəskin Ebola infeksiyasından sağaldıqdan sonra tezliklə hamilə qalan qadınların nəzarətinə dair nəzər narahatlıq mövcuddur.
Sağ qalan və ya ölmüş insanların yetim övladları bir çox cəmiyyətlərdə damğa və cəmiyyətdən kənarlaşdırılma halı (ostrakizm) ilə qarşılaşır. Bu, psixoloji problemlər ilə müşayiət oluna bilər.[204]Locsin RC, Barnard A, Matua AG, et al. Surviving Ebola: understanding experience through artistic expression. Int Nurs Rev. 2003;50:156-166.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12930284?tool=bestpractice.com
[205]De Roo A, Ado B, Rose B, et al. Survey among survivors of the 1995 Ebola epidemic in Kikwit, Democratic Republic of Congo: their feelings and experiences. Trop Med Int Health. 1998;3:883-885.
http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1365-3156.1998.00322.x/full
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9855400?tool=bestpractice.com